با شناخت مراحل مهم زندگی کودک می‌توانید تا حد زیادی نگرانی‌های خود را تسکین دهید.
جدول رشد و نمو کودک
|
|
5% |
50% |
95% |
|
دستش را به دهان می‌برد و آن را لیس می‌زند |
24روزه |
1 ماهه |
2 ماهه |
|
به صدای زنگوله‌ای که در فاصله 10 تا 15 سانتی گوشش قرار دارد گوش می‌دهد. |
24روزه |
1 ماهه |
2 ماهه |
|
به مادر لبخند می‌زند. |
24روزه |
52 روزه |
4 ماهه |
|
سر را هنگام قرار دادن بر روی شکم بلند می‌کند. |
1 ماهه |
2 ماهه |
3 ماهه |
|
وقتی کسی با او صحبت می‌کند، گریه‌اش قطع می‌شود. |
2ماهه |
4 ماهه |
5 ماهه |
|
با چشم، اسباب‌بازی صداداری راکه به صورت افقی درمقابلش حرکت داده می‌شود تعقیب می‌کند. |
24روزه |
2 ماهه |
3 ماهه |
|
دو صدای مختلف از خود در می‌آورد: آ، لا، آقا |
2 ماهه |
3 ماهه |
4 ماهه |
|
دست را فعالانه به طرف اسباببازیی که به صورت یک حلقه آویزان است می‌برد و آن رامحکم می‌گیرد. |
4ماهه |
5 ماهه |
7 ماهه |
|
باحرکت جستجوگرانه، زنگوله‌ای را دنبال می‌کند. |
2ماهه |
3 ماهه |
5 ماهه |
|
غریبه را از خودی ها تشخیص می‌دهد. |
5 ماهه |
7 ماهه |
9 ماهه |
|
توجهش به تصویر خود در آینه جلب می‌شود |
4ماهه |
6 ماهه |
7 ماهه |
|
چهار صدای مختلف ازخود بروز می‌دهد، مانند آآ- دادا- گاگا... |
4 ماهه |
6 ماهه |
8 ماهه |
|
حداقل یک دقیقه بدون این که کنترل خود را از دست بدهد، می‌نشیند. |
6 ماهه |
7 ماهه |
8 ماهه |
|
حداقل 4 صدا یا حرف را پشت سر هم تکرار می‌کند، مانند دادادادا، واووواوا... |
6 ماهه |
7 ماهه |
10 ماهه |
|
دست را بطرف شست پا درازمی‌کند و با آن بازی می‌کند |
5 ماهه |
6 ماهه |
8 ماهه |
|
اسباب بازی را از یک دست به دست دیگرش می‌دهد. |
5 ماهه |
6 ماهه |
8 ماهه |
|
به صدای تیک تاک ساعتی که در فاصله‌ی 3 تا 5 سانتی گوش نگاه داشته شده است، با دقت گوش می‌دهد. |
6 ماهه |
8 ماهه |
11 ماهه |
|
با اشتیاق قطعه‌ای از کاغذ را به بازی می‌گیرد و آن را مچاله یا پاره می‌کند. |
6 ماهه |
7 ماهه |
9 ماهه |
|
اگر او را روی پا نگه دارند، می‌تواند روی پاهایش بایستد |
6 ماهه |
8 ماهه |
11 ماهه |
|
دستورات و اوامر را اجرا می‌کند مثلاً اسباب بازی‌ات را بده، برو آنجا |
9 ماهه |
12 ماهه |
16 ماهه |
|
قادر است حداقل 3قدم به تنهایی راه برود. |
11 ماهه |
13 ماهه |
16 ماهه |
مراحل مهم رشد زبان با ارائه‌ی سن متوسط بر حسب ماه
بیانگری شنیداری
|
* به آهستگی صدا در می‌آورد. |
3/2 |
|
* در پاسخ به شما صدا در می‌آورد. |
2/6 |
|
می‌خندد |
4 |
|
حباب تولید می‌کند |
7/3 |
|
سیلاب‌های تکی را زیر لب زمزمه می‌کند (دادادادا) |
10 |
|
ماما / دادا |
10/1 |
|
با استفاده از چند سیلاب زیر لب زمزمه می‌کند (او من گوکا) |
10/8 |
|
ماما/ دادا: استفاده صحیح |
14 |
|
اولین کلمه عمر از ماما / دادا |
17 |
|
دو یا چند نیاز را به زبان می‌آورد |
20/8 |
|
چهار تا شش کلمه‌ی منفرد |
23/5 |
|
جملات دو کلمه‌ای |
23/2 |
|
50 کلمه‌ی منفرد یا بیشتر |
25/6 |
|
هر نوع استفاده از «من» یا «تو» |
28/8 |
|
از حروف اضافه استفاده می‌کند |
34/2 |
|
گفتگوهای کوتاهی انجام می‌دهد |
34/3 |
|
نام وکاربرد دو شیء را می‌گوید |
34/4 |
|
استفاده‌ی درست از ضمیر «من» |
36 |
گیرندگی شنیداری
|
به صدا واکنش نشان می‌دهد |
1 |
|
در جهت صدا به پهلو می‌چرخد |
2/9 |
|
برخی صداها را می‌شناسد |
3/1 |
|
با صدای زنگ به پهلو می‌چرخد |
5 |
|
با صدای زنگ به پهلو و سپس به سمت پایین می‌چرخد |
8/2 |
|
با شنیدن فرمان «نه» دست از عمل بر می‌دارد |
10/1 |
|
دستورهای یک مرحله‌ای را اجرا می‌کند |
13/5 |
|
دستورهای دو مرحله‌ای را اجرا می‌کند |
25/1 |
|
به اشیاء نام برده شده اشاره می‌کند |
27 |
|
به اشیائی که کاربرد آنها گفته می‌شود اشاره می‌کند |
32/6 |
|
دستورهایی را که با استفاده از حروف اضافه بیان می‌شوند اجرا می‌کند |
36 |
بصری
|
لبخند می‌زند |
1/5 |
|
پدر ومادر را می‌شناسد |
2/9 |
|
اشیاء رامی‌شناسد |
2/9 |
|
به حالت صورت پاسخ می‌دهد |
4/7 |
|
ردیابی با چشم |
4/8 |
|
هنگام ترسیدن پلک می‌زند |
4/9 |
|
بازیهایی را که با اطوار و اشارات همراه‌اند تقلید می‌کند |
9/1 |
|
دستورهایی راکه با حرکات بیان می‌شوند اجرا می‌کند |
11 |
|
بازیهایی را شروع می‌کند که با اطوار و اشارات همراه‌اند |
12 |
|
به اشیاء دلخواه اشاره می‌کند |
17 |
2- نمودار رشد شخصیتی
1) نوزادی تا 36 هفتگی
کودک شما از بدو تولد شخصیت مستقلی از خود نشان می‌دهد. شما می‌توانید این موضوع را در فعالیت‌های اساسی او تشخیص دهید. او ممکن است به ندرت گریه کند، حتّی وقتی خسته باشد، و آرام و خوشحال به نظر برسد. یا ممکن است طالب توجه باشد، هر وقت گرسنه، خسته، یا کسل باشد با گریه شما را آگاه سازد، و فعال و مصمم به نظر برسد.هنگام شیر خوردن، کودک شما ممکن است پستان یا شیشه‌ی شیر را به آسانی بگیرد، خوب بمکد و راضی باشد یا سر و صدا کند، گریه کند، جیغ بزند، و شما را ناراحت سازد. او ممکن است گرسنگی را به خوبی تحمل کند، صبور باشد و هنگام شیر خوردن آرام بماند، یا ممکن است ناشکیبا باشد و پس از شیر خوردن غالباً استفراغ کند.
او ممکن است بیشتر طول روز را بخوابد و به ندرت آشفته شود. از طرف دیگر ممکن است ساعت‌ها بیدار باشد، چرت نیم‌روزی خود را از سن پایین کنار بگذارد، به همراهی و بازی نیاز داشته باشد و تنها ماندن را حتّی در سن چند هفتگی تحمل نکند.
کودک شما ممکن است اجتماعی و عاشق همراهی، در آغوش گرفتن، اسباب بازی، و آدم‌ها باشد. و ممکن است این گونه نباشد، ممکن است به نظر برسد که بیشتر چیزها را رد می‌کند.
* چگونه می‌توانید کمک کنید
* خصوصیاتی مانند اعتماد، گرمی، و زود جوشی در چند ماه اول ایجاد می‌شوند؛ در این زمان است که باید به کودک خود اکثر راه‌های اساسی برقراری ارتباط با مردم را بیاموزید. بنابراین مهم‌ترین اصل این است که در هر کاری که انجام می‌دهید مطمئن، سازنده و مثبت باشید و در مورد آنچه اظهار می‌کنید روراست باشید.* لبخند زدن مهم‌ترین ابزار شما برای نشان دادن خشنودی، رضایت، محبت و شادی است. بعد از آن صدا قرار دارد. کودکان نسبت به آهنگ صدای محبت‌آمیز، تأیید کننده، شاد و سرحال حساس‌اند. آنها هم چنین نسبت به آهنگ صدای تسکین دهنده، آرامش بخش و ساکت کننده نیز واکنش نشان می‌دهند. از صداهای تند و منفی بپرهیزید.
* تماس بدنی، یعنی گرما، نزدیکی و بوی بدن شما نیز همانند نوازش و تظاهرات جسمانی عاطفه حایز اهمیّت است.
* تا می‌توانید تشویق کنید، زیاد پاداش دهید، دائماً تمجید کنید و بدون محدودیت تحسین نمایید. همواره نام کودک خود را در چارچوبی محبت‌آمیز به زبان آورید. هرچه قدر می‌توانید، بگویید «دوستت دارم». تمامی صفات پسندیده را با تمجید و تشویق تقویت کنید.
* همواره به درخواست توجه او پاسخ دهید. در غیر این صورت کودک شما خود را بی‌اهمیت تصور می‌کند و دیگر از شما تقاضا نخواهد کرد. با او تماس چشمی برقرار کنید، به صورت او نگاه کنید، از حرکات و اداهای مختلف و لمس کردن برای انتقال احساس با ارزش بودن او استفاده کنید.
* منفی نباشید. از روش‌های انحراف توجه برای غلبه بر هر گونه منفی گرایی از طرف کودک خود استفاده کنید.
2) 36 هفتگی تا 18 ماهگی
پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله وسلم) فرمودند: وقتی کسی را دوست می‌دارید محبت خویش را اظهار کنید، اظهار محبت صلح و صفا به وجود می‌آورد و شما را به هم نزدیک می‌سازد. (1)و باز فرمودند: کودکان را دوست بدارید و نسبت به آنها مهربانی کنید، و اگر وعده‌ای به آنها دادید حتماً به وعده‌ی خودتان وفا کنید، کودکان چنین می‌پندارند که شما آنها را روزی می‌دهید.
امام علی (علیه‌السلام) فرمودند: وقتی به کودکان وعده دادید حتماً به وعده‌ی خودتان عمل کنید.(2)
کودک شما شخصیت متمایزی پیدا کرده است و خصوصیاتی را مانند جدی بودن، حساس بودن، استقلال، اجتماعی بودن، تحریک‌پذیری، لجاجت، مصمم بودن، تمرکز، کنجکاوی، ناشکیبایی و غیره از خود نشان می‌دهد. کودک شما وقتی یک ساله شود، ضمن سپری کردن یک مرحله منفی کاری که طیّ آن ناشکیبا، سختگیر، کم حوصله، تحریک‌پذیر، خودسر، شیطان و بی‌محبت می‌شود نشان می‌دهد تا چه حد مصمم و مستقل است.
امّا تا 15 ماهگی مرحله‌ی جدیدی از ملاحظه‌گری و یاری‌گری پدیدار می‌شود و کودک تمایل واضحی به خشنود کردن دیگران از خود نشان می‌دهد. او برای به دست آوردن رضایت شما می‌کوشد و اگر او را ملامت کنید، به شدت احساس ناراحتی می‌کند.
* چگونه می‌توانید کمک کنید
* انعطاف‌پذیر باشید و از زور استفاده نکنید. انتقاد نکنید و رفتار خصمانه نداشته باشید. هرگز کاری نکنید که کودکتان از شما بترسد. با بردباری، صبور بودن را به او بیاموزید. هیچ گاه مسخره‌اش نکنید و کاری نکنید که احساس شرمندگی کند. نگذارید احساس حسادت کند وگرنه یاد می‌گیرد احساس گناه داشته باشد.* او را همان‌طور که هست بپذیرید تا یاد بگیرد که دوست داشته باشد. اگر او را تمجید کنید، ممنون خواهد شد. اگر اظهار خرسندی کنید، خودش را دوست خواهد داشت. اگر برای تلاش‌های او ارزش قائل شوید، او برای خودش تعیین هدف خواهد کرد. اگر منصف باشید او هم برای عدالت ارزش قائل خواهد شد.
اگر صادق باشید، یاد می‌گیرد که رو راست باشد. اگر به او احساس امنیت بدهید، به خود و دیگران ایمان خواهد داشت.
3) 18 ماهگی تا دوسالگی
کودک نوپای شما ممکن است بخواهد به دیگران کمک کند و همه‌ی کارهای خودش را انجام دهد. یا بخواهد تمام کارها را برایش انجام دهید. او ممکن است بی‌احتیاط یا محتاط، خیال‌پرداز یا واقع‌بین باشد، به سادگی انتقاد را بپذیرد و یا اشکش جاری شود. او ممکن است یک رهبر یا یک تابع بالفطره باشد.* چگونه می‌توانید کمک کنید
* به کودک نوپای خود نشان دهید چگونه با مشکلات دست و پنجه نرم کند؛ تصمیم‌های او را به سادگی و بدون نگرانی و تعارض بپذیرید. به تدریج مسؤولیت‌های او را افزایش دهید. به کودک خود فرصت کافی برای تمرکز روی مسائل مهم را بدهید تا بتواند وظیفه‌اش را به انجام برساند، ولی هر وقت درخواست کرد کمکش کنید، ناکامی‌ها را با منحرف کردن توجه او کم رنگ و بی‌اثر کنید.* زمانی را به بازی اختصاص دهید. اوقات خاصی را با هم سپری کنید و همیشه نسبت به مشکلات و تألمات او هم دردی نشان دهید.
پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله وسلم) فرمودند: خدا نسبت به بندگانش مهربان است و مردم مهربان را دوست دارد.(3)
* کودک خود را تشویق کنید سخاوتمند باشد. او می‌خواهد رضایت شما را جلب کند، بنابراین از این موضوع برای آموزش کارهای سخاوتمندانه مثل دادن مقداری از بستنی‌اش به شما، بهره‌برداری کنید، و سپس او را به انجام هر چه بیشتر همان کار نسبت به دیگر اعضای خانواده تشویق کنید.
پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند: بهشت خانه‌ی سخاوتمندان است و نیز آدم سخاوتمند به خدا نزدیک است و به مردم و به بهشت نیز نزدیک می‌باشد.
امام علی (علیه‌السلام) فرمودند: سخاوت بهترین عادت‌ها است. (4)
* اگر کودک شما تنها فرزند است، مانع از این شوید که انتظار داشته باشد تمام توجه‌تان را معطوف او کنید و هرچه را می‌خواهد، فوراً به او بدهید. کودک باید یاد بگیرد که نمی‌تواند دائماً کانون توجه شما باشد.
4) دو سالگی
شخصیت کودک به طور واضح نمایان شده است. او یک فرد مستقل و عضوی از خانواده با حس گسترش یابنده‌ای از خود است. هر کاری که انجام می‌دهد به منزله‌ی آزمونی برای سنجش کامیابی، ظرفیت و توانایی خود است. او خودش را از طریق کارهایی که می‌تواند انجام دهد و این که از نظر عمل کرد جسمانی، برقراری ارتباط، چیره‌دستی، تفکر و مهارت تا چه اندازه آن کارها را با موفقیت انجام می‌دهد، تعریف می‌کند. موفقیت، برای مسلط شدن او به مهارت‌ها، کارهای روزمره و اداره‌ی امور خود ضروری است.* چگونه می‌توانید کمک کنید
* موفقیت بیشترین تأثیر مثبت را در رشد شخصیت دارد، بنابراین به کودکتان کمک کنید موفق شود، و کاری کنید که اغلب در انجام کارها توفیق یابد، زیرا این امر سبب تقویت حس غرور و رضایت او می‌شود.* به کودک خود کمک کنید به دنبال فعالیت‌های جدید باشد. فعالیت‌هایی که باعث می‌شوند او مستقل، متکی به نفس، با جرأت، جسور و آماده‌ی قبول مسؤولیت و ملامت باشد، بایستی مورد تشویق قرار بگیرند.
امیرالمؤمنین علی (علیه‌السلام) فرمودند: بهترین معرفت‌ها این است که انسان خودش را بشناسد و بزرگترین نادانی این است که خودش را نشناسد. (5)
* آمال و اشتیاق او را برانگیزید و اعتماد به نفس و تصور از خود او را بدون قربانی کردن شادابی و شادی او تقویت کنید. به او یاد دهید که بگوید «ببخشید» و به حقوق دیگران احترام بگذارد.
* هنگامی که از منزل بیرون می‌روید هر گونه ترسی را که ممکن است کودکتان داشته باشد. با اطمینان دادن به او باز خواهید گشت، کاهش دهید. به حرف‌های کودک خود گوش کنید و او را از نزدیک زیر نظر بگیرید تا سرنخی از آنچه ممکن است باعث ناراحتی او شده باشد به دست آورید. در مورد هر نوع ترسی صحبت کنید و به او اطمینان خاطر بدهید. با هر گونه ترسی با احساس هم دردی و به سرعت برخورد کنید. هرگز ترس او را مسخره نکنید. آنچه لازم است توضیح و هم‌دردی است.
عَن أبِی عَبدِالله (علیه السلام) قالَ: قالَ رَسُولُ اله (صلی الله علیه و آله و سلم): رَحِمَ اللهُ مِن أعانَ وَلَدَهُ عَلی بِرِّه قالَ قُلتُ کَیفَ یُعینُهُ بِرِّه: قالَ یَقبَلُ مَیسُورَهُ وَ یَتَجاوَزَ عَن مَعسُورِهِ وَ لا یُرهُقهُ وَ لا یُخرَقُ بِهِ.
رسول اکرم (صلی الله علیه وآله وسلم) فرمودند: خدای رحمت کند کسی را که در نیکی و نیکوکاری به فرزند خویش کمک کند. راوی پرسید چگونه فرزندخود را در نیکی یاری نماید؟ فرمودند:
- آنچه را که کودک در قوّه و قدرت داشته و انجام داده است از او قبول کند.
- او را به گناه و طغیان وادار نکند.
- به او دروغ نگوید و در برابر او مرتکب اعمال احمقانه نشود. (6)
پی‌نوشت‌ها:
1. بحارالانوار، ج104، ص 99.
2. همان مدرک ص 92.
3. بحار، ج74، ص 394.
4. جامع السعادات، ج2، ص114.
5. غررالحکم ص 179.
6. حدیث تربیت کودک ص 107.
محمّدزاده، راضیه، (1393)، مادر اگر این گونه می‌بود، تهران: منیر، چاپ پنجم
