مصرف برخی روان‌گردان‌ها در نوجوانان

هروئین فشرده (کریستال یا کراک)

امروزه نام ماده‌ی جدیدی در رسانه‌ها به میان آمده است که کریستال یا کراک نام دارد. نتایج بررسی‌های انجام‌شده نشان می‌دهد، این ماده همان هروئین است که به شکلی خالص‌تر و بلورمانند درآمده و در بازار خرید و فروش می‌شود. روش مصرف این نوع هروئین، تدخین و دودکردن است. این ماده فوق‌العاده اعتیادآور است و قدرت اعتیادی آن چند برابر از هروئین معمولی (که به صورت پودر است) بیشتر است.
کریستال شکل خالص هروئین است، از این‌رو، آثار آن همانند پودر هروئین ولی شدیدتر است. شدت این حالت بستگی به مقدار کریستال مصرف‌شده و سرعت انتقال آن به مغز دارد. در واقع یکی از دلایل اعتیادآور بسیار زیاد هروئین و کریستال این است که خیلی زود به مغز می‌رسند. بیشتر کسانی که کریستال مصرف می‌کنند، در ابتدا احساس سرخوشی و نشئگی می‌کنند، همراه با این سرخوشی، بدن فرد گرم‌تر و دهان‌خشک می‌شود و فرد در دست‌ها و پاهای خود احساس سنگینی می‌کند. در مواقعی نیز مصرف‌کننده، دچار حالت تهوع و استفراغ و بی‌قراری شدید می‌شود. بعد از این حالات اولیه ممکن است تا چند ساعت حالت سرگیجه پیش آید. در این وضعیت تمامی اعمال مغز تحت‌تأثیر این ماده قرار می‌گیرد و دچار نابسامانی می‌شود، حرکات قلب کند شده و تنفس در مواردی آنچنان آهسته می‌شود که به مرگ می‌انجامد.

آثار بلندمدت مصرف کریستال

اولین اثر مصرف مداوم کریستال، اعتیاد و وابستگی به آن است. اعتیاد، بیماری مزمن و عودکننده‌ای است که با اجبار درونی برای یافتن مواد و تغییرات سلولی/ شیمیایی و مولکولی مغز همراه است. کریستال در عین حال سبب به وجودآمدن تحمل و وابستگی جسمی بسیار شدیدی می‌شود که در نتیجه‌ی آن فرد به مصرف اجباری و مجدد آن بازمی‌گردد. همانند اعتیاد به هروئین، در این حالت، فرد زمان و انرژی بیشتری را صرف به دست‌آوردن این ماده می‌کند. بدیهی است با بروز اعتیاد، هدف اصلی زندگی فرد مصرف‌کننده به دست‌آوردن و مصرف مواد خواهد بود. در واقع کریستال به معنای واقعی کلمه سبب بروز تغییرات بارز در مغز و رفتار می‌شود. وقتی که وابستگی جسمی به کریستال به وجود می‌آید، بدن فرد به حضور این ماده در بدن عادت می‌کند، به گونه‌ای که اگر مصرف آن به یکباره قطع شود، علائم محرومیت بروز می‌کند. این علائم اغلب چندساعت پس از آخرین مصرف نمایان می‌شوند و شایع‌ترین آنها عبارتند از:
- بی‌قراری؛
- درد استخوان و عضلات؛
- بی‌خوابی؛
- اسهال؛
- استفراغ؛
- حرکات غیرعادی در پاها.
تا مدت‌ها تصور بر این بود که وابستگی و اعتیاد جسمی، علائم محرومیت و تلاش فرد برای رهایی و کاهش این علائم، علت اصلی اعتیاد است، اما در حال حاضر روشن‌شده که این مسئله تنها دلیل نیست، چرا که در موارد متعددی ثابت شده است که اشتیاق فرد برای مصرف دوباره و عود مصرف، ممکن است هفته‌ها و ماه‌ها در پی از بین‌رفتن علائم ترک به وجود آید. همین نکته در مورد کریستال نیز صدق می‌کند. در واقع کریستال نیز همانند هروئین نه تنها (مغز) فرد را به خود وابسته می‌کند، بلکه با وابسته‌کردن روان فرد، در وی میل دائمی برای مصرف پدید می‌آورد.

قرص‌های ریتالین

قرص ریتالین (متیل فندایت)

قرص‌های ریتالین در اصل برای درمان یکی از انواع اختلالات روانی دوران کودکی به نام "بیش‌فعالی همراه با نقص توجه" به کار می‌رود. گاهی نیز برای درمان بیماران مبتلا به "حمله‌ی خواب" تجویز می‌شود، ولی در سال‌های اخیر مصرف خودسرانه‌ی این دارو در کشور ما رو به افزایش گذاشته است و عدم آگاهی از آثار و ویژگی‌های این قرص نگران‌کننده است. هم‌اکنون گزارش‌های متعددی وجود دارد که برخی از افراد برای بیدارماندن در شب‌های امتحان به جای مصرف چای و قهوه از قرص‌های ریتالین استفاده می‌کنند. شواهد متعدد حاکی از آن است که این افراد از این قرص‌ها استفاده می‌کنند تا بتوانند چندین ساعت متوالی بیدار بمانند و به شکل غیرمعمولی تمرکز خود را در مدت طولانی حفظ کنند.

آثار مصرف ریتالین

چون ریتالین دارویی است که پزشکان تجویز می‌کنند، مصرف‌کنندگان آن را بی‌خطر و فاقد "بدنامی" مواد مخدر می‌دانند، در حالی‌که عوارض مصرف خودسرانه‌ی این قرص‌ها می‌تواند در حد مواد دیگر مانند کوکائین و آمفتامین باشد. شایع‌ترین عوارض مصرف خودسرانه‌ی قرص‌های ریتالین عبارتند از:
- عصبی‌شدن و بی‌خوابی؛
- حالت تهوع و استفراغ؛
- احساس سرگیجه و سردرد؛
- تغییرات ضربان قلب و فشار خون (که اغلب به صورت افزایش است، ولی در مواردی نیز به شکل کاهش دیده می‌شود)؛
- خارش و جوش‌های پوست؛
- دردهای شکمی، کاهش وزن و مشکلات معده؛
- مصرف دائمی و اعتیاد (وابستگی)؛
- بروز حالت‌های روان‌پریشی (جنون) و علائم وابستگی به ریتالین؛
- بروز افسردگی پس از قطع مصرف.

عوارض مصرف مقادیر زیاد ریتالین

- از دست‌دادن اشتها و سوء تغذیه؛
- لرزش و پرش عضلات؛
- تب، تشنج و سردرد؛
- نامنظم‌شدن ضربان قلب و تنفس که در مواردی ممکن است به شکل خطرناکی ادامه پیدا کند؛
- تکرار حرکات و اعمال بی‌هدف؛
- بروز حالت‌های پارانوئید (سوءظن)، توهم و هذیان؛
- احساس حرکت و جنبش حشرات در زیر پوست؛
- مرگ (تاکنون در چند مورد، سوء مصرف ریتالین به مرگ منجر شده است) (پیام مشاور، 1385).

آثار منفی سوءمصرف حشیش

- 80 درصد کسانی که به مواد مخدر دیگر وابستگی دارند، سابقه‌ی مصرف حشیش، بویزه در نوجوانی و جوانی، داشته‌اند.
- مهارت‌های محاسبه، تمرکز، حافظه و یادگیری 24 تا 48 ساعت در دانشجویانی که حشیش و ماری‌جوانا مصرف می‌کنند، مختل باقی می‌ماند.
- مصرف حشیش در 10 نفر به طور تصادفی، منجر به وابستگی حداقل یک نفر آنان تا پایان عمر می‌شود.
- حشیش اعتیادآور است.
- ترک مصرف حشیش همانند قطع مصرف الکل و داروهای خواب‌آور و تریاک و هروئین با بی‌قراری و اضطراب، بی‌اشتهایی، لرزش و تنش عضلانی همراه است.
- مصرف حشیش با احتمال ایجاد بیماری روانی شدید در حد جنون ماندگار همراه است.
- اضمحلال شناختی با مصرف طولانی‌مدت حشیش، تا سال‌ها بعد از قطع کامل مصرف، باقی می‌ماند.
- مصرف درازمدت حشیش موجب ایجاد اختلال بی‌انگیزگی مزمن می‌شود.
- مصرف حشیش موجب افزایش ضربان قلب، افت فشار خون، قرمزی چشم‌ها، احساس گرسنگی زیاد و خشکی دهان می‌شود.
- مصرف حشیش موجب کاهش تمرکز، توجه و قدرت شناختی می‌شود.
- مصرف حشیش به از بین‌رفتن هماهنگی بدن، حواس و رفتار حرکتی منجر می‌شود.
- مصرف حشیش موجب ناتوانی در انجام دستورات پیچیده، کاهش بازداری اجتماعی در رفتار، سرخوشی کاذب، اضطراب شدید و حملات هراس ناگهانی همراه با احساس ترس و بدگمانی و مرگ ناگهانی می‌شود.
- مصرف هر سیگار حشیش، از نظر خطر ایجاد سرطان ریه و دیگر مشکلات ریوی با مصرف 8-6 سیگار معمولی برابری می‌کند.
- مصرف درازمدت حشیش موجب کاهش اندازه‌ی بیضه، هورمون مردانه و تعداد اسپرم در آقایان و افزایش خطر ناباروری و قاعدگی نامنظم و تغییرات هورمونی در خانم‌ها شده و در نتیجه به کاهش توانایی جنسی در هر دو جنس منجر می‌شود.
- مصرف درازمدت حشیش موجب تخریب قشر مغز بخصوص قسمت جلو پیشانی و در نتیجه اختلال در هماهنگی‌های ذهنی، عاطفی و رفتاری می‌شود.

آثار منفی سوءمصرف اکستاسی (X)

- به علت تولید غیرقانونی قرص‌های اکستاسی، بیشتر آنها از نظر میزان ماده‌ی مؤثر و وجود ترکیبات آلاینده و همراه، غیرقابل پیش‌بینی‌اند.
- موارد متعدد مرگ ناگهانی، فقط با مصرف یک قرص X، گزارش شده است.
- وابستگی به اکستاسی هم جسمانی و هم روانی است.
- احتمال ایجاد جنون پایدار، حتی در افراد کاملاً سالم با مصرف اکستاسی به اثبات رسیده است.
- مصرف‌کنندگان X، اذعان داشته‌اند برای رسیدن به یک تا چند ساعت احساس شادی، 6 روز دیگر هفته را با افسردگی کلنجار رفته‌اند.
- اکستاسی در بدن اثر دوگانه دارد، یعنی هم شبیه به مواد محرک موجب تحریک بیش از حد سیستم‌های مختلف بدن و مغز می‌شود و هم مانند مواد توهم‌زا مثل LSD، فرد را با ایجاد توهم و هذیان دچار جنون آنی می‌کند.
- اکستاسی در بدن به موادی تبدیل می‌شود که به نابودی سلول‎‌های مغزی می‌‎انجامند.
- مصرف اکستاسی به نرون‌های مغز آسیب‌ می‌رساند و موجب خونریزی در داخل مغز، افزایش ضربان قلب و فشار خون و نارسایی‌های کلیه و کبدی و افزایش شدید درجه‌ی حرارت بدن می‌شود.
- مصرف اکستاسی به افسردگی، اضطراب فراگیر، گمگشتگی، رفتارهای پرخاشگرانه و سوءظن در دوران مصرف، یا هفته‌ها پس از مصرف، می‌انجامد (پیام مشاور، 1385).

قضاوت‌های اجتماعی در مورد مصرف مواد

نوجوانان معتقدند که مصرف منظم داروهایی مانند کوکائین و ماری‎جوانا، بسیار آسیب‌‎رسان‌تر از مصرف منظم الکل است و آثار زیانبار این مواد اگر فقط یک یا دومرتبه مصرف شوند، به نسبت کمتر است. 68 درصد نوجوانان اظهار داشتند که بیشتر دوستان آنها الکل و 8/2 درصد آنان اعلام کردند که دوستانشان ماری‌جوانا مصرف می‌کنند؛ این مقدار برای مصرف کوکائین برای 6/2 درصد گزارش شده است (سویشر، 1991).
هرچه نوجوان داروی بیشتری مصرف کند، احتمال اینکه دیدگاه مثبت‌تری در مورد مصرف دارو داشته باشد، بیشتر بوده و فکر می‌کند مصرف دارو بی‌ضرر است. در پژوهشی، از دانش‌آموزان سال آخر دبیرستان خواسته است تا اطلاعاتی در مورد مصرف داروهای مختلف توسط خودشان در اختیار محققان قرار دهند، سپس دیدگاه خود را درباره‌ی تأثیرات ادراک‌شده‌ی مصرف دارو بیان کنند. محققان دریافتند آزمودنی‌هایی که کمتر دارو مصرف می‌کردند، مصرف دارو را بسیار نادرست‌تر از نوجوانانی می‌دانستند که بارها دارو مصرف می‌کردند. به علاوه نوجوانانی که زیاد از مواد و داروها مصرف می‌کردند، بیشتر از آنهایی که کمتر دارو مصرف می‌کردند، به این رفتارها به منزله‌ی مسائل و موضوعات شخصی نگاه می‌کردند. در مقابل، نوجوانانی که کمتر از داروها استفاده می‌کردند، به والدین خود و مسئولان به عنوان افرادی نگاه می‌کردند که برای کنترل، اصلاح و تنظیم رفتار آنان، حق و قدرت قانونی دارند. بنابراین برای نوجوانانی که زیاد از داروها استفاده می‌کردند، چنین رفتارهایی جنبه‌ی شخصی و خصوصی داشتند و خودشان در مورد آنها تصمیم می‌گرفتند (نوسی (1) و همکاران، 1991؛ به نقل از هیون، 1996).

پی‌نوشت‌:

1. Nucci

منبع مقاله :
خدایاری‌فرد، محمد، عابدینی، یاسمین؛ (1391)، مشکلات سلامتی نوجوانان و جوانان، تهران: انتشارات دانشگاه تهران، چاپ دوم