آموزش در دبستان

برنامه ریزی آموزشی در سالهای ابتدایی بر اساس یادگیری مهارتهای زیربنایی بوده است. در این مقطع مهارتهایی چون خواندن، نوشتن و حساب کردن شالوده یادگیری و آموزش می‌باشند. هرچند دروس دیگری نیز ممکن است در برنامه سالهای ابتدایی گنجانده شود اما این دروس هرگز به پای مهارتهای فوق نمی‌رسند بلکه ممکن است حذف، محدود یا عوض شوند. از طرفی معلم آن آزادی عمل را ندارد که آموزشی خواندن را حذف و یا حتی آن را محدود کند، هرچند ممکن است وی در زمینه علوم و هنر قادر به انجام چنین کاری باشد.
آموزش دوره ابتدایی معاصر در آمریکا مستقیماً هدف آموزش ابتدایی دوران قبل از استقلال را دنبال می‌کند. به علت فشار عقاید مذهبی، بخصوص در مستعمره‌های شمال شرق آمریکا (New England) مردم ناچار به خواندن کتب آسمانی به زبان محلی خود بودند. این امر منجر به تأسیس نوعی مدارس ابتدایی تحت نظارت کلیسای محل شد. آموزش خواندن، تعلیم املا، دستور زبان و حساب، که بعدها افزوده شد، محتوای درسی این مدارس را تشکیل می‌داد.
مقدمه کتاب قانون مدارس پیورتین‌ها (Puritan School Law) مربوط به سال 1647 شاهدی بر ریشه‌های مذهبی موجود در آموزش ابتدایی عصر قبل از استقلال است.
"از آنجا که قرنهاست، شیطان، این حیله گر پیر با حفظ زبانی مجهول در بین مردم، بر آن بوده است تا افراد بشر را از دانش کتب آسمانی دور سازد، و در قرون اخیر نیز با ممانعت از به کارگیری زبانها، تلاش دارد تا معنی و مفهوم راستین نسخ اصلی آن کتاب در‌ هاله‌ای از تغییرات کاذب فریبکاران مقدس مآب فرو رود، و امر یادگیری در مدفن پدرانمان درون کلیساها، یا در خاک سرزمینمان بر جای نماند، لذا به یاری خداوند بزرگ - طبق این قانون آنگاه که خالق یکتا جمعیت شهری را، که در قلمرو این حکم قرار دارد، به پنجاه خانوار برساند، بی‌درنگ از میان مردم یک تن را انتخاب کنند تا به تعلیم فرزندان آنان همت گمارد و فرزندان برای یادگیری خواندن و نوشتن به او توسل جویند.(1)"
با تشکّل مستعمرات آمریکا بصورت ملتی واحد و گسترش احساسات میهن پرستانه در کودکان، محتوای آموزش تا حدی رنگ مذهبی خود را از دست داد. مطالب کتب قدیمه در زمینه‌ی آموزش خواندن، که در اواخر قرن هیجدهم مورد استفاده بود از صورت منتخبات انجیل خارج شد و جای خود را به حکایاتی از میهن پرستی و اخلاقیات داد. حال مدارس به نیرویی متحد برای ایجاد آمریکای جدید تبدیل شده بود. در قرن نوزدهم تعلیم و تربیت کودکان امری همگانی شد و مدارس اخذ کمکهای مالی از ایالتها را آغاز کردند. در این زمان اندیشه همگانی شدن تعلیم و تربیت در اذهان قوت گرفت و کودکان همه قشرها به مدارسی که مورد حمایت عامه بود راه یافتند.
مدارس ابتدایی اوایل قرن نوزدهم آموزش خواندن، نوشتن و حساب را اساس کار خود قرار دادند و ضمن آن مواد جدیدی بتدریج به برنامه درسی افزوده شد؛ هنر، کاردستی، مطالعه طبیعت (که بعدها به علوم طبیعی موسوم شد)، جغرافیا (که بعدها جزو مطالعات اجتماعی شد)، موسیقی و ورزش.
در مناطق مستعمره نشین، معلمان مدارس ابتدایی را بدون توجه به صلاحیتهای حرفه‌ای و سابقه تحصیلی، بصورت روزمزد به کار می‌گماردند. اغلب معلمان را مستخدمان قراردادی با زنان بیوه تشکیل می‌دادند. روش تدریس بطور کلی شامل از حفظ خوانی و یادگیری طوطی وار بود و هسته اصلی آموزش به چند کتاب معدود خلاصه می‌شد.
طی قرن نوزدهم، گسترش روشهای جدید تدریس در اروپا بر مدارس ابتدایی آمریکا تأثیر می‌گذاشت. تفسیرهای نظام آموزشی «پستالوزی»(2) با اهمیتی که برای تدریس با اشیاء قائل می‌شد از پیشرفتهایی تازه در تعلیم و تربیت دوره ابتدایی آلمان حکایت می‌کرد، معلّمان علوم تربیتی آمریکا، با الهام از گزارشهای واصله از این مدارس، روشهای تدریسی کلامی را تغییر داده بر محتوای برنامه‌های درسی خود می‌افزودند. تأسیس مدارس معمولاً برای تربیت معلم و آماده سازی معلمان سبب شد تا معلمان علوم تربیتی آمریکا به روش تدریس توجه بیشتری بکنند. طی نیمه دوم قرن نوزدهم نظرات هربارت (Herbart )، متخصص تعلیم و تربیت آلمانی، در مورد تعلیم و تربیت بر مدارس دوره ابتدایی آمریکا تأثیر بسیاری داشت. در نظام آموزش هربارت تدریس به پنج مرحله تقسیم می‌شد: آماده سازی، ارائه، تداعی، تعمیم و به کارگیری.(3) می‌بایست تمام دروس بعد از آماده سازی کلاس ارائه شود و هرنوع یادگیری، قبل از ارائه مطلب جدید، توانایی به کارگیری آموخته جدید را هرچه بیشتر افزایش دهد. آثار روش هربارت همچنان در تهیه طرح درس باقی مانده است. این طرح درسها گاهی با «ایجاد انگیزه در کودکان» آغاز می‌شود و با «اوج گیری فعالیت» پایان می‌پذیرد. طی نیمه اول قرن بیستم جنبش تعلیم و تربیت پیشرو آمریکا (American Progressive Education movement) بر سازماندهی آموزش در دوره ابتدایی تأثیر بسیاری داشته است. در بسیاری از موارد درسهای هربارت راهگشای روش پروژه‌ای (4) که روشی اساسی‌تر بود شد و این روش به نوبه خود به ظهور روش واحدی(5)، که گاهی در برنامه‌های درس علوم و مطالعات اجتماعی کاربرد دارد، انجامید.
حرکت به سوی شهرنشینی و توسعه مدارس وسیع و نظام آموزشگاهی قرن نوزدهم نیز منجر به ایجاد تغییر در الگوهای سازماندهی آموزش ابتدایی شد. مدارس یک اتاقه و درجه بندی نشده حومه شهر به مدارس چند اتاق و درجه بندی شده‌ای تبدیل گردید که تمام کودکان همسن در یک کلاس واحد با اهداف آموزشی مشخص به فراگیری مشغول می‌شدند.
مدرسه آمادگی، که شکلی از آموزش ابتدایی در بریتانیا است، در سال 1816 توسط یک اصلاح طلب اجتماعی به نام رابرت آوِن (Robert Owen) در نیولانارک (New Lanark) اسکاتلند تأسیس شد. اصول عمده آموزش دوره آمادگی عبارت بود از:
"کودکان می‌بایست حتی الامکان در فضای آزاد به سر می‌بردند و «اگر حتی کنجکاری در ذهن آنان سولاتی برمی‌انگیخت» به آموختن می‌پرداختند و برای آن که «از کتابها آزرده نشوند» به سرگرمیهای ریتیمک و آواز سرگرم می‌شدند. تعلیم و تریت آنان می‌بایست دوراز تنبیه یا ترس از تنبیه انجام پذیرد. هیچ گونه منع غیرضرری نمی‌بایست بر آنها تحمیل شود و آنان باید فقط «آنچه را که قادر به فهم آن بودند» می‌آموختند. مربیّان موظف بودند به نکاتی از جمله رشد عادات نیکو در کودکان و نیز کمک به آنان برای داشتن رفتاری محبت آمیز نسبت به یکدیگر توجه کنند. (6)"
آوِن مدرسه آمادگی خود را برای فرزندان کارگران آسیابش طرح ریزی کرده بود و آن را بخشی از یک برنامه گسترده‌تر در زمینه اصلاح اجتماعی می‌دانست. تصور کلی آوِن از مدرسه آمادگی بری معلمان علوم تربیتی معاصر مسائلی را مطرح ساخت. امّا مدارس آمادگی انگلستان، ضمن تکامل، ویژگیهایی نظیر خصوصیات مدارس ابتدایی آمریکا را به خود گرفت. این ویژگیها با تأکید در یادگیری از کتاب و عدم تحرک کودکان همراه بود.
برخی از مفاهیم انگلیسی تعلیم و تربیت خردسالان در دهه گذشته با نظرات اولیه آون ارتباط بسیار نزدیک دارد.
1- E. Nohle, in Report of the United States Commissioner of Education (1897-98), Vol. I., 24-25, as reported in C.S. Parker and and Alice Temple, Unified Kindergarten and First-Grade Teaching (Chicago: Department of Education, University of Chicago, 1924), p. 6.
2- پستالوزی (Pestalozzi).
3- Preparation, Presentation, Association, Generalization. Application
4- Project method
5- a Unit approach
6- D. E. M. Gardner, Education Under Eight (London: Longmans, Green and Co., n.d.), p. 6.
منبع مقاله :
قزوینی یزدی، حاج بابا، (1378)، رساله‌ای در ردّ یهودیت، قم، مؤسسه فرهنگی- انتشاراتی حضور، چاپ اول.