آشنايي با معجم هاي قرآني
منبع: سایت اندیشه قم
گذشت زمان ،افزايش تجربيات محققان و پژوهشگران، وسعت دامنه تحقيق و تلاش، لزوم بررسي هاي گوناگون، و فرصتهاي اندك، برخي از هوشمندان آگاه به زمان را بر آن داشت تا شيوه ها و راههاي ديگري نيز براي دستيابي به حقايق متون عرضه كنند و در اين راستا و در جهت رسيدن به اين هدف والا، كتابهاي كليدي، و فهرست هايي نگاشته شد كه بدانها (معجم) يا (فرهنگ) گفته مي شود. اين كارها بيشتر بر اساس (واژه ها )و تكيه بر مصدر هر واژه مي باشد ، و از اين طريق رسيدن به موضوع مورد نظر آسان شده است.
كساني كه در انديشه دستيابي به عمق فرهنگ اسلامي هستند، و در سر شوق سير و سياحت و تدبر در معارف بلند آيات قرآني و گلستان هاي پربار نبوي و علوي را دارند، مي دانند كه خود ، گاهي براي دست يافتن به متن يك آيه يا روايت، ساعتها وقت صرف مي كردند، و باز هم به مقصودنمي رسيدند محققان در زمينه قرآن كارهاي ارجمندي را سامان بخشيده اند.
اينك به بعضي از معجم هاي قرآن اشاره مي شود:
1. المرشد الي آيات القرآن الكريم (محمد فارس بركات )
2. المعجم المفهرس لالفاظ القرآن الكريم (محمد فواد عبدالباقي )
3. معجم الفاظ القرآن الكريم:
4. فهارس القرآن:
5. الجامع لمواضيع آيات القرآن الكريم (محمد فارس بركات).
6. تفصيل الايات القرآن الكريم: (ژول لابوم).
7. طبقات آيات (خليل صبري).
8. المرشد للاقتباس من قرآن الكريم (محمد احمد مرجان).
9. دليل مباحث القرآن المجيد (محمد عربي ، عزوزي ).
گذشت زمان افزايش تجربيات محققان و پژوهشگران، وسعت دامنه تحقيق و تلاش، لزوم بررسي هاي گوناگون، و فرصتهاي اندك، برخي از هوشمندان آگاه به زمان را بر آن داشت تا شيوه ها و راههاي ديگري نيز براي دستيابي به حقايق متون عرضه كنند و در اين راستا و در جهت رسيدن به اين هدف والا، كتابهاي كليدي، و فهرستهائي نگاشته شد كه بدانها نام (معجم )يا (فرهنگ )مي شود نهاد. اين كارها بيشتر بر اساس (واژه ها )و تكيه بر مصدر هر واژه اي پي نهاده شده است. و از اين طريق، رسيدن به اخبار و آثار يك موضوع را بگونه اي شگفت سهل و آسان نموده است.
كساني كه در انديشه دستيابي به عمق فرهنگ اسلامي هستند، و در سر شوق سير و سياحت و تدبر در معارف بلند آيات قرآني و گلستان هاي پربار نبوي و علوي را دارند، مي دانند كه خود ، گاهي براي دست يافتن به متن يك آيه يا روايت، ساعتها وقت صرف مي كردند، و باز هم به مقصودنمي رسيدند محققان در زمينه قرآن كارهاي ارجمندي را سامان بخشيده اند. اينك به بعضي از كارهاي انجام شده پيرامون قرآن اشاره مي گردد.
1. المرشد الي آيات القرآن الكريم (محمد فارس بركات )
فرهنگي است واژه اي براساس لغات قرآن كريم، كه از راه مصدر هر لغتي به آيه مورد نظر مي توان رسيد. اين كتاب در دو جلد ضخيم ودر1245/ صفحه در دمشق منتشر شده است اين كتاب در فراگيري تمامي آيات قرآن دقيق و در عرضه تمامي واژه ها اثري ارجمند است.
2. المعجم المفهرس لالفاظ القرآن الكريم (محمد فواد عبدالباقي )
كتابي است بسيار مشهور، و اثري است فني و جالب و سودمند. براي دست يافتن به آيات قرآن آثاري با عنوان (كشف الايات )پيشتر از اين كتاب تدوين شده بود.
3. معجم الفاظ القرآن الكريم:
لغتنامه اي است براي قرآن از گروهي از محققان و مفسران مصري ولي عملا اثر بسيار ارزشمندي است مولفان ابتداء كلمه را آورده اند، و آنگاه شكلهاي گوناگون استعمال شده آنرا ذكر مي كنند، سپس لغت را معنا مي كنند و آنگاه، يكايك موارد استعمال آن در قرآن و نيز تعداد استعمال شده آنرا به تفصيل آورده و توضيحات لازم را بيان مي كنند. اين كتاب در دو جلد در بيروت چاپ شد و اخيرا در ايران افست شده است.
4. فهارس القرآن: (دكتر محمود راميار. )
الف. فهرست الفاظ: اين فهرست كه بكوشش و تلاش مرحوم دكتر راميار سامان يافته است. بر اساس هيئت كلمه است. يعني كسي كه مي خواهد ( تتقون )را در قرآن بيابد لازم نيست، در حرف (و او )و در ماده (وقي )بجويد، بلكه در حرف (ت )خواهد يافت. و در ترتيب كلمات، حرف اول و دوم و سوم رعايت شده است بنابراين ، (احس )مقدم بر (احصي )است و... اين فهرست براي كساني كه آشنائي كامل با ادبيات عرب ندارند، اثري كار آمد و بسيار مفيد است.
ب. فهرست مطالب: مرحوم راميار، فهرست مطالبي نيز ترتيب داده اند در 33 فصل كه داراي بيش از 1500/ موضوع مختلف است. وي در مقدمه خود بر اين نوشتار در صفحه 163 چنين مي گويد: فهرستهاي موضوعي ديگري نيز از قرآن كريم منتشر شده كه هريك بجاي خود واجد ارزش خاص ، ولي در عين حال فاقد جامعيت و كمال لازم بود. بدينجهت سعي شد تا حد مقدور فهرست كاملي هم از مطالب قرآن تهيه و ضميمه فهرست الفاظ شود، در اين فهرست از كار گذشتگان و حتي متاخران با مراجعه به تفسيرها و كتب ديگر بهره ها گرفته شده و با توجه به نظرات صائب دانشمندان و شان نزول آيات و ساير نكات، كوشش شد تاجائيكه مقدور است، فهرست جامع و دقيقي به دست داده شود، اين دو فهرست همراه قرآن كريم با ترجمه آقاي معزي و نيز جداگانه و مستقل منتشر شده است.
5. الجامع لمواضيع آيات القرآن الكريم (محمد فارس بركات).
اين كتاب داراي 24 فصل و حدود 432/ ، موضوع است. وي در مقدمه كتاب مي گويد:
من تفسير اين كثير و ديگر تفاسير قديم و جديد را به دقت بررسي كردم ، و پس از تفحص كامل اين (فهرست)را نگاشتم.
اين كتاب در سال 1378/ در دمشق چاپ شده است و اينك در قم بطريق افست منتشر شده است. اين كتاب با نواقصي كه دارد از آثار موجود دراين زمينه بهتر وتحقيقي تر است.
6. تفصيل الايات القرآن الكريم: (ژول لابوم).
اين كتاب موضوعات قرآن را به هيجده باب تقسيم بندي كرده، و آيات مربوط به هر موضوعي را در ذيل فرعي از آن باب گرد آورده است. (لابوم )عربي نمي دانست و براي كار موضوع بندي از ترجمه فرانسوي قرآن كمك جسته است، و از اين روي ، داراي اشتباهات زيادي است ، با اينهمه تلاش وي بجاي خود خالي از ارزش و فايده نيست ، اين كتاب به ضميمه استدراك آن به ترجمه محمد فواد عبدالباقي ، با عنوان ياد شده منتشر شده است ، و در ايران نيز همراه با ترجمه فارسي آن نشر يافت.
7. طبقات آيات (خليل صبري).
اين كتاب در 26 فصل و در 1102/ صفحه، آيات قرآن بر اساس موضوعات تدوين كرده است. در هر موضوع آيه كاملا نقل مي گردد و ترجمه آيات در ذيل آورده مي شود.
8. المرشد للاقتباس من قرآن الكريم (محمد احمد مرجان).
كتابي است كوچك داراي 12 باب و 120/ فصل با مقدمه اي از فريد و جدي در 104 صفحه كه در قاهره منتشر شده است.
9. دليل مباحث القرآن المجيد (محمد عربي ، عزوزي ).
فهرستي است موضوعي در 36 فصل تنظيم يافته است، اين عناوين كلي به عناوين جزئي تقسيم مي شوند و آيات دلالت كننده به آنها، فقط با اسم سوره و شماره آيات نشان داده مي شود. اين كتاب در 255 صفحه ، از سوي منشورات دارالاضواء )بصورت افست منتشر شده است.
در مجموعه فهرستهاي قرآن كريم، معجم لفظي آن (المعجم المفهرس ... )، كتابي است سودمند و موفق و فني ، و اما در فهرست هاي موضوعي هيچكدام از اينها وافي به مقصود نيست. گرچه هر كدام از آنها داراي ارزش و كار بردي شايسته هستند، مسلم جاي يك فهرست موضوعي دقيق و گسترده اي خالي است، و كاري است بسيار ضروري و لازم. براي اين كار بايد لجنه اي از عالمان و محققان و مفسران آشنا به علوم اسلامي فراهم آيد، و معجمي عظيم پي نهاده شود، اميد است اين كار لازم و ارجمند در پرتو تابشهاي حركت آفرين اسلام عزيز در جمهوري اسلامي پاگيرد.
البته لازم است كه يادآوري شود، استاد ارجمند جناب آقاي هاشمي رفسنجاني در زمينه فهرست موضوعي قرآن كار طاقت فرسايي را انجام داده اند اميد است كه زودتر تمام شده و در جامعه عرضه گردد.
كساني كه در انديشه دستيابي به عمق فرهنگ اسلامي هستند، و در سر شوق سير و سياحت و تدبر در معارف بلند آيات قرآني و گلستان هاي پربار نبوي و علوي را دارند، مي دانند كه خود ، گاهي براي دست يافتن به متن يك آيه يا روايت، ساعتها وقت صرف مي كردند، و باز هم به مقصودنمي رسيدند محققان در زمينه قرآن كارهاي ارجمندي را سامان بخشيده اند.
اينك به بعضي از معجم هاي قرآن اشاره مي شود:
1. المرشد الي آيات القرآن الكريم (محمد فارس بركات )
2. المعجم المفهرس لالفاظ القرآن الكريم (محمد فواد عبدالباقي )
3. معجم الفاظ القرآن الكريم:
4. فهارس القرآن:
5. الجامع لمواضيع آيات القرآن الكريم (محمد فارس بركات).
6. تفصيل الايات القرآن الكريم: (ژول لابوم).
7. طبقات آيات (خليل صبري).
8. المرشد للاقتباس من قرآن الكريم (محمد احمد مرجان).
9. دليل مباحث القرآن المجيد (محمد عربي ، عزوزي ).
گذشت زمان افزايش تجربيات محققان و پژوهشگران، وسعت دامنه تحقيق و تلاش، لزوم بررسي هاي گوناگون، و فرصتهاي اندك، برخي از هوشمندان آگاه به زمان را بر آن داشت تا شيوه ها و راههاي ديگري نيز براي دستيابي به حقايق متون عرضه كنند و در اين راستا و در جهت رسيدن به اين هدف والا، كتابهاي كليدي، و فهرستهائي نگاشته شد كه بدانها نام (معجم )يا (فرهنگ )مي شود نهاد. اين كارها بيشتر بر اساس (واژه ها )و تكيه بر مصدر هر واژه اي پي نهاده شده است. و از اين طريق، رسيدن به اخبار و آثار يك موضوع را بگونه اي شگفت سهل و آسان نموده است.
كساني كه در انديشه دستيابي به عمق فرهنگ اسلامي هستند، و در سر شوق سير و سياحت و تدبر در معارف بلند آيات قرآني و گلستان هاي پربار نبوي و علوي را دارند، مي دانند كه خود ، گاهي براي دست يافتن به متن يك آيه يا روايت، ساعتها وقت صرف مي كردند، و باز هم به مقصودنمي رسيدند محققان در زمينه قرآن كارهاي ارجمندي را سامان بخشيده اند. اينك به بعضي از كارهاي انجام شده پيرامون قرآن اشاره مي گردد.
1. المرشد الي آيات القرآن الكريم (محمد فارس بركات )
فرهنگي است واژه اي براساس لغات قرآن كريم، كه از راه مصدر هر لغتي به آيه مورد نظر مي توان رسيد. اين كتاب در دو جلد ضخيم ودر1245/ صفحه در دمشق منتشر شده است اين كتاب در فراگيري تمامي آيات قرآن دقيق و در عرضه تمامي واژه ها اثري ارجمند است.
2. المعجم المفهرس لالفاظ القرآن الكريم (محمد فواد عبدالباقي )
كتابي است بسيار مشهور، و اثري است فني و جالب و سودمند. براي دست يافتن به آيات قرآن آثاري با عنوان (كشف الايات )پيشتر از اين كتاب تدوين شده بود.
3. معجم الفاظ القرآن الكريم:
لغتنامه اي است براي قرآن از گروهي از محققان و مفسران مصري ولي عملا اثر بسيار ارزشمندي است مولفان ابتداء كلمه را آورده اند، و آنگاه شكلهاي گوناگون استعمال شده آنرا ذكر مي كنند، سپس لغت را معنا مي كنند و آنگاه، يكايك موارد استعمال آن در قرآن و نيز تعداد استعمال شده آنرا به تفصيل آورده و توضيحات لازم را بيان مي كنند. اين كتاب در دو جلد در بيروت چاپ شد و اخيرا در ايران افست شده است.
4. فهارس القرآن: (دكتر محمود راميار. )
الف. فهرست الفاظ: اين فهرست كه بكوشش و تلاش مرحوم دكتر راميار سامان يافته است. بر اساس هيئت كلمه است. يعني كسي كه مي خواهد ( تتقون )را در قرآن بيابد لازم نيست، در حرف (و او )و در ماده (وقي )بجويد، بلكه در حرف (ت )خواهد يافت. و در ترتيب كلمات، حرف اول و دوم و سوم رعايت شده است بنابراين ، (احس )مقدم بر (احصي )است و... اين فهرست براي كساني كه آشنائي كامل با ادبيات عرب ندارند، اثري كار آمد و بسيار مفيد است.
ب. فهرست مطالب: مرحوم راميار، فهرست مطالبي نيز ترتيب داده اند در 33 فصل كه داراي بيش از 1500/ موضوع مختلف است. وي در مقدمه خود بر اين نوشتار در صفحه 163 چنين مي گويد: فهرستهاي موضوعي ديگري نيز از قرآن كريم منتشر شده كه هريك بجاي خود واجد ارزش خاص ، ولي در عين حال فاقد جامعيت و كمال لازم بود. بدينجهت سعي شد تا حد مقدور فهرست كاملي هم از مطالب قرآن تهيه و ضميمه فهرست الفاظ شود، در اين فهرست از كار گذشتگان و حتي متاخران با مراجعه به تفسيرها و كتب ديگر بهره ها گرفته شده و با توجه به نظرات صائب دانشمندان و شان نزول آيات و ساير نكات، كوشش شد تاجائيكه مقدور است، فهرست جامع و دقيقي به دست داده شود، اين دو فهرست همراه قرآن كريم با ترجمه آقاي معزي و نيز جداگانه و مستقل منتشر شده است.
5. الجامع لمواضيع آيات القرآن الكريم (محمد فارس بركات).
اين كتاب داراي 24 فصل و حدود 432/ ، موضوع است. وي در مقدمه كتاب مي گويد:
من تفسير اين كثير و ديگر تفاسير قديم و جديد را به دقت بررسي كردم ، و پس از تفحص كامل اين (فهرست)را نگاشتم.
اين كتاب در سال 1378/ در دمشق چاپ شده است و اينك در قم بطريق افست منتشر شده است. اين كتاب با نواقصي كه دارد از آثار موجود دراين زمينه بهتر وتحقيقي تر است.
6. تفصيل الايات القرآن الكريم: (ژول لابوم).
اين كتاب موضوعات قرآن را به هيجده باب تقسيم بندي كرده، و آيات مربوط به هر موضوعي را در ذيل فرعي از آن باب گرد آورده است. (لابوم )عربي نمي دانست و براي كار موضوع بندي از ترجمه فرانسوي قرآن كمك جسته است، و از اين روي ، داراي اشتباهات زيادي است ، با اينهمه تلاش وي بجاي خود خالي از ارزش و فايده نيست ، اين كتاب به ضميمه استدراك آن به ترجمه محمد فواد عبدالباقي ، با عنوان ياد شده منتشر شده است ، و در ايران نيز همراه با ترجمه فارسي آن نشر يافت.
7. طبقات آيات (خليل صبري).
اين كتاب در 26 فصل و در 1102/ صفحه، آيات قرآن بر اساس موضوعات تدوين كرده است. در هر موضوع آيه كاملا نقل مي گردد و ترجمه آيات در ذيل آورده مي شود.
8. المرشد للاقتباس من قرآن الكريم (محمد احمد مرجان).
كتابي است كوچك داراي 12 باب و 120/ فصل با مقدمه اي از فريد و جدي در 104 صفحه كه در قاهره منتشر شده است.
9. دليل مباحث القرآن المجيد (محمد عربي ، عزوزي ).
فهرستي است موضوعي در 36 فصل تنظيم يافته است، اين عناوين كلي به عناوين جزئي تقسيم مي شوند و آيات دلالت كننده به آنها، فقط با اسم سوره و شماره آيات نشان داده مي شود. اين كتاب در 255 صفحه ، از سوي منشورات دارالاضواء )بصورت افست منتشر شده است.
در مجموعه فهرستهاي قرآن كريم، معجم لفظي آن (المعجم المفهرس ... )، كتابي است سودمند و موفق و فني ، و اما در فهرست هاي موضوعي هيچكدام از اينها وافي به مقصود نيست. گرچه هر كدام از آنها داراي ارزش و كار بردي شايسته هستند، مسلم جاي يك فهرست موضوعي دقيق و گسترده اي خالي است، و كاري است بسيار ضروري و لازم. براي اين كار بايد لجنه اي از عالمان و محققان و مفسران آشنا به علوم اسلامي فراهم آيد، و معجمي عظيم پي نهاده شود، اميد است اين كار لازم و ارجمند در پرتو تابشهاي حركت آفرين اسلام عزيز در جمهوري اسلامي پاگيرد.
البته لازم است كه يادآوري شود، استاد ارجمند جناب آقاي هاشمي رفسنجاني در زمينه فهرست موضوعي قرآن كار طاقت فرسايي را انجام داده اند اميد است كه زودتر تمام شده و در جامعه عرضه گردد.
