خدای سبحان رسول الله ـ صلّی الله علیه و آله ـ را مستقیماً تحت ولایت خود معرّفی کرده، می‌فرماید «إِنَّ وَلِیِّیَ اللَّهُ الَّذِی نَزَّلَ الْکِتابَ وَ هُوَ یَتَوَلَّی الصَّالِحِینَ»[1] این آیه‌ی کریمه دارای چند مطلب است: اوّل آنکه می‌فرماید خدا ولی رسول الله است «انّ ولیَّی الله»دوّم آنکه همان خدایی ولیّ رسول الله است که قرآن را نازل فرموده «الذی نزّل الکتاب»و سوّم آنکه خداوند متولّی صالحین است «و هو یتولی الصالحین». با توجّه به این سه نکته می‌فهمیم که راه اینکه خدا ولی انسان باشد، آن است که انسان، صالح بشود و تا صالح نگردیم تحت ولایت خدا نخواهیم بود و خدا هم تولّی ما را نخواهد پذیرفت و بهترین راه صلاح هم اُنس با قرآن است. این جمله که می‌فرماید ولیّ رسول الله ـ صلّی الله علیه و آله ـ ، خدایی است که قرآن را نازل کرده، از باب ارتباط دادن حکم بر وصف می‌باشد که اشاره به علیّت دارد؛ یعنی اگر کسی به قرآن عمل کند صالح می‌شود و اگر خداوند بخواهد ولی کسی بشود، از راه قرآن ولایت و تدبیر او را اعمال می‌کند.
به همین دلیل می‌فرماید: «فَاقْرَؤُا ما تَیَسَّرَ مِنَ الْقُرْآن»[2] آن مقدار که برای شما میسّر است قرآن تلاوت کنید و با این کتاب الهی مأنوس باشید. حتی اگر معنای بعضی از آیات و سوره‌ها برای شما روشن نشد، نگویید خواندن بدون ادراک چه اثری دارد. چون قرآن، کلام آدمی نیست که اگر کسی معنایش را نداند خواندنش بی‌ثمر باشد؛ بلکه نوری الهی است که خواندن آن به تنهایی عبادت است گرچه به معنایش آگاهی نداشته باشیم.
قرآن ریسمان الهی است که اُنس با آن و تدبّر در آن و ایمان و عمل به آن، انسان را بالا می‌برد و به مقام صالحین، ملحق می‌سازد تا مستقیماً تحت ولایت خدا قرار گیرد. اگر انسان مشمول ولایت الله بود تمام امورش را خدا اداره می‌کند و در آن مقام، دیگر هیچ راهی برای وسوسه و رخنه‌ی اهریمن نیست. خدا او را از تمام تیرگیها و تاریکیها نجات می‌دهد و او را نورانی می‌سازد «اللَّهُ وَلِیُّ الَّذِینَ آمَنُوا یُخْرِجُهُمْ مِنَ الظُّلُماتِ إِلَی النُّورِ»[3] چنین شخصی در بین امّت با نور حرکت می‌کند یعنی در حالی که حرکت و بصیرت و سیره‌اش روشن و روشنگر است «وَ جَعَلْنا لَهُ نُوراً یَمْشِی بِهِ فِی النَّاسِ».[4]
بیشتر بخوانید: انس با قرآن و مقام صالحین
«صالحین»در این آیه، غیر از «الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ»[5] است. این صالحین ناظر به صلاح در «مقام ذات»است نه «مقام فعل». صالحین در مقام ذات یعنی افرادی، به اندازه‌أی بالا آمده‌اند که ذاتشان صالح شده است. کار صالح چندان کاربردی ندارد ولی کارایی جان صالح کامل است. رسول الله ـ صلّی الله علیه و آله ـ و اهل بیت عصمت و طهارت ـ سلام الله علیهم ـ از صالحین هستند. خدای سبحان درباره‌ی بعضی از انبیای عظام فرموده که در قیامت او به صالحین ملحق می‌شود «وَ إِنَّهُ فِی الْآخِرَةِ لَمِنَ الصَّالِحِینَ»[6] مقام ذات اگر صالح شود از او چیزی جز کار صالح صادر نمی‌شود ولی اگر ذات صالح نشد، ممکن است احیاناً کار صالحی از او صادر نشود یا ناصالحی از او سر زند.
لازم است توجّه شود که بین قوس نزول و صعود فرق است؛ زیرا به لحاظ قوس نزول، انسان کامل مانند حضرت رسول اکرم ـ صلّی الله علیه و آله ـ و نیز اهل بیت معصوم آن حضرت که از جهت منزلت نورانی، یک حقیقتند آن ذوات مقدّس همتای قرآن کریمند، چون صادر اوّل و اوّلین کلام تکوینی خداوند هستند، نه آنکه تحت هدایت قرآن قرار گیرند، ولی به لحاظ قوس صعود، همه آن ذوات مقدّس، همانند انسانهای دیگر مکلّفند و باید تحت هدایت قرآن واقع شوند، آنان حدّاکثر بهره را از جهت علم و عمل از قرآن می‌برند تا صعودشان موازی نزولشان گردد، و دیگران چنین توفیقی را ندارند گرچه هر یک، سهمی از حمایت و هدایت قرآن را دارا خواهند بود.
پی نوشت
[1] ـ سوره‌ی اعراف، آیه‌ی 196.
[2] ـ سوره‌ی مزمّل، آیه‌ی 20.
[3] ـ سوره‌ی بقره، آیه‌ی 257؛ خداوند، ولی و سرپرست کسانی است که ایمان آورده‌اند؛ آنها را از ظلمت‌ها، به سوی نور بیرون می‌برد.
[4] ـ سوره‌ی انعام، آیه‌ی 122؛ برای او نوری قرار دادیم تا به وسیله‌ی آن نور بین مردم حرکت کند.
[5] ـ سوره‌ی عصر، آیه‌ی 3.
[6] ـ سوره‌ی بقره، آیه‌ی 130.
