زكات(قسمت اول)

مقدمه

انسان برترین آفریده خدای مهربان است و برای رسیدن به كمال و سعادت در دنیا و آخرت، به برنامه ای كامل نیاز دارد كه همه نیازهای مادّی و معنوی، روحانی و جسمانیِ زندگی اش را مورد توجه قرار داده و دستورات و راهنمایی های لازم را به او بنماید.
دین اسلام نیز كامل ترین و برترین دین الهی است كه برنامه ای كامل برای زندگی مادی و معنوی انسان ارایه نموده و در تمام امور، دستورات دقیق، و حكیمانه ای مطرح ساخته است، مثلاً:
درباره رابطه فرد با خدا، نماز و روزه را واجب نموده است.
در مورد وظیفه فرد نسبت به انسان های دیگر و چگونگی آن، امر به معروف و نهی از منكر را فریضه ای مهم شمرده است.
در زمینه حفظ اتحاد و اجتماع امت اسلام، فریضه عبادی ـ سیاسی حج را واجب فرموده و نماز جمعه و جماعت را برای تحكیم پیوند میان مؤمنین و ارتباط جمعی آنان با پروردگار تشریع كرده است.
در مورد چگونگی كسب و كار، احكام معاملات را توضیح داده و تجارت های حلال و حرام را مشخص كرده است.
در مورد درآمدهایی كه انسان ها كسب می كنند، خمس و زكات را واجب نموده و حتی صحیح بودن نماز را مشروط به این دانسته كه لباس فرد نمازگزار، از پولی نباشد كه خمس آن داده نشده است.
بنابراین، با دقت در احكام و مسایل شرعی و برنامه های جامع دین اسلام، به این نكته مهم پی می بریم كه دین اسلام، تنها یك قسمت از زندگی انسان یا یك جنبه از نیازهای او را مورد توجه قرار نداده، بلكه با عنایت به نیازهای مختلف آدمی در طول زندگی، احكام گسترده ای را برای او وضع كرده است.
بر همگان روشن است كه عمل به این احكام و برنامه ها، علاوه بر اهمیت توجه و اطاعت بنده نسبت به دستورات خداوند، ثمرات و دستاوردهای مختلفی هم برای او در دنیا و آخرت دارد.
زكات نیز كه یكی از فروعات دین اسلام می باشد، احكام و مسایل فراوانی دارد كه بر یكایك مسلمانان لازم است در احیا و اقامه احكام آن بكوشند. كسانی هم كه حكم وجوب زكات به آنها تعلق می گیرد، باید احكام آن را درست و دقیق بیاموزند، چرا كه اگر به احكام اقتصادی اسلام (به خصوص در مورد زكات و خمس) توجه كرده و بدان عمل كنیم، آثار مثبت آن ها به زودی در زندگی ما آشكار گشته و عواقب و نتایج ناشی از عدم اهتمام به این فریضه های اسلامی، از جامعه دینی ما دور خواهد شد.
در این نوشتار، پس از بیان اهمیت زكات در اسلام و برخی از آثار پرداخت زكات و عواقب عدم پرداخت آن، به احكامی چند از زكات اشاره می كنیم.
زكات در لغت و قرآن، به معنای «طهارت، پاكیزگی، رشد و نموّ» به كار رفته است. به نقل دانشمند بزرگ شیعه، شیخ محمدحسن نجفی (صاحب كتاب ارزشمند جواهرالكلام):
«زكات عبارت است از خارج كردن قسمتی از دارایی تا بقیه آن با بركات خداوند رشد كند ( و زیاد شود) و درجات صاحبش را بالا برد و مال را از حرام و صاحب آن را از صفات ناپسند، پاك گرداند».[1]

اهمیت زكات

پیشوایان اسلام زكات را از ضروریات دین و منكر آن را كافر دانسته اند: روزی امام صادق ـ علیه السلام ـ آداب و نحوه اخذ زكات را كه در نامه 25 نهج البلاغه نیز آمده است، از قول حضرت علی ـ علیه السلام ـ نقل فرمود. سپس گریه كرد و فرمود:
به خدا سوگند! حرمت ها را شكستند و به كتاب خدا و سنت پیامبرش عمل نكردند.[2]
امام رضا ـ علیه السلام ـ فرمود:
خداوند به من نعمت هایی داده كه دائماً نگران آن هستم تا حقوقی را كه خداوند نسبت به آن ها بر من واجب كرده است پرداخت كنم. سؤال شد: شما نیز با آن مقام بزرگی كه دارید، به خاطر تأخیر زكات از خدا می ترسید؟ فرمود: بله![3]
امام صادق ـ علیه السلام ـ فرمود:
خداوند بر این امت چیزی را سخت تر از زكات واجب نكرده است و اكثر هلاكت امت ها به خاطر نپرداختن آن است.[4]
رسول خدا ـ صلی الله علیه و آله ـ سوگند یاد كرد كه:
جز مشرك كسی در مورد پرداخت زكات خیانت نمی كند.[5] و نیز فرمود: یا علی، ده گروه از امت من كافر می شوند؛ یكی از آن ها كسانی اند كه زكات نمی پردازند.
رسول خدا ـ صلی الله علیه و آله ـ در آخرین خطبه خود فرمود:
ای مردم! زكات اموال خود را بپردازید كه هر كس زكات نپردازد، برای او نه نمازی است و نه حجی و نه جهادی.[6]
در روایات متعدد، زكات به عنوان یكی از پایه های دین اسلام شمرده شده است و فرموده اند: بنای دین اسلام بر پنج چیز استوار شده است: نماز، حج، زكات، روزه و ولایت.
از آیات قرآن نیز به دست می آید كه زكات در تمام ادیان الهی وجود داشته؛ چنان كه حضرت عیسی ـ علیه السلام ـ وقتی در گهواره به سخن آمد و فرمود:
«وَ أَوْصانِی بِالصَّلاهِ وَ الزَّكاهِ ما دُمْتُ حَیًّا»[7]
خداوند مادامی كه زنده هستم مرا به نماز و زكات سفارش كرده است.
حضرت موسی ـ علیه السلام ـ نیز خطاب به بنی اسرائیل می فرماید:
«أَقِیمُوا الصَّلاهَ وَ آتُوا الزَّكاهَ»[8]
نماز را به پا داشته و زكات بپردازید.
پیامبران دیگر نیز به این امر سفارش كرده اند:
و آنان را پیشوایانی قرار دادیم كه به فرمان ما (مردم را) هدایت می كردند و انجام كارهای نیك و بر پا داشتن نماز و ادای زكات را به آن ها وحی كردیم. [9]
نكته مهم در این باره این است كه نماز و زكات، دارای نقش مؤثر و ارتباطی محكم در شكل دادن به اجتماع پیشرفته اسلامی هستند و بی توجهی به هر یك از آن ها، به ایمان و اعتقادات افراد و محتوای اسلامی جامعه و سیر تكاملی آن، آسیب جدی وارد خواهد نمود.
به عنوان نمونه؛ یكی از ویژگی های مؤمنین حقیقی ـ كه به رستگاری و سعادت می رسند ـ پرداخت زكات معرفی شده است:
«وَ الَّذِینَ هُمْ لِلزَّكاهِ فاعِلُونَ»[10]
آیه ای دیگر، دریافت و پرداخت زكات و بر پا داشتن نماز را در زمره وظایف و ویژگی های مسئولین و مردم در حكومت دینی آورده است:
«الَّذِینَ إِنْ مَكَّنَّاهُمْ فِی الْأَرْضِ أَقامُوا الصَّلاهَ وَ آتَوُا الزَّكاهَ»[11]
و بالاخره در آیه ای دیگر می فرماید:
«وَ الْمُقِیمِینَ الصَّلاهَ وَ الْمُؤْتُونَ الزَّكاهَ وَ الْمُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَ الْیَوْمِ الآخِرِ أُولئِكَ سَنُؤْتِیهِمْ أَجْراً عَظِیماً»[12]
به كسانی كه نماز را به پا می دارند و زكات می دهند و ایمان به خدای بزرگ و قیامت دارند، پاداشی بزرگ عطا خواهیم نمود.
در كتاب های حدیثی، سخنان فراوانی از امامان معصوم ـ علیهم السلام ـ در بیان اهمیت زكات آمده است. هم چنین جالب است كه بدانیم در روایات ما، برای هر چیز زكاتِ مخصوصی معرفی شده است، مثلاً:
زكات علم و دانش، نشر و یاد دادن آن به دیگران و تلاش برای عمل به آن است.
زكات زیبایی، حفظ عفت و آلوده نكردن خود به گناه است.
زكات سلامتی بدن، كوشش در عبادت پروردگار و روزه گرفتن است.
زكات قدرت، رعایت انصاف نسبت به دیگران است.
زكات توانگری و دارایی، نیكی به همسایگان و صله رحم است.
زكات شجاعت، جهاد در راه خدا است.[13]
در این جا به برخی از آثار پرداخت زكات و نیز به بعضی عواقب عدم پرداخت آن اشاره می كنیم:

پی نوشت:

[1] . جواهر الكلام، ج 15، ص 3؛ دارالكتب الاسلامیه، ایران.
[2] . وافی، ج 10، ص 156.
[3] . جامع الاحادیث، ج 9، ص 42.
[4] . وافی، ج 10، ص 33.
[5] . بحار، ج 96، ص 29.
[6] . مستدرك، ج 1، ص 507.
[7] . سوره مریم، آیه 31.
[8] . سوره بقره، آیه 43.
[9] . سوره انبیا، آیه 73.
[10] . سوره مؤمنون، آیه 4.
[11] . سوره حج، آیه 41.
[12] . سوره نساء آیه 162.
[13] . میزان الحكمه، باب زكات.

منبع:ره توشه راهيان نور