سفر حجمي در خط زمان!
نويسنده:فضا- گروه دانش
با آغاز فصل بهار و رويش دوباره جوانه‌ها و مساعد شدن هواي تهران زمزمه سفر هاوكينگ به ايران دوباره شنيده شد.
درچند سال گذشته، روابط علمي بين‌المللي كشورمان در حوزه‌هاي مختلف با سراسر دنيا و به‌خصوص كشورهاي پيشرفته گسترش پيدا كرده است.
دراين بين پاي دانشمندان برگزيده علوم مختلف، مخصوصا برندگان جايزه نوبل در حوزه‌هاي گوناگون به ايران هم باز شده‌است و در سال پيش چند دانشمند برجسته در حوزه‌هايي نظير فيزيك و اقتصاد به ايران سفر كردند.
البته بيشتر اين سفرها نه سفرهاي كاري علمي بلكه بازديدها و سخنراني‌هاي عمومي و كلي بوده‌‌كه دانشگاه صنعتي شريف ميزبان آن‌ها بوده‌است.
اما در بعضي از دوره‌هاي كوتاه‌مدت پژوهشي كه به‌خصوص در پژوهشگاه دانش‌هاي بنيادي (مركز تحقيقات فيزيك نظري و رياضيات- IPM) برگزار مي‌شود، گروهي از دانشمندان برجسته علومي مثل رياضيات، فيزيك و علوم شناختي به ايران سفر كرده و سخنراني‌هاي علمي و دوره‌هاي كوتاه‌مدت درسي برگزار كردند كه در گسترش توجه جهاني به‌پيشرفت‌هاي علوم در ايران و پويايي و به‌روز بودن محيط علمي كشورمان بسيار تاثيرگذار بوده‌است.
سال گذشته در چند دوره صحبت از دعوت استفن هاوكينگ، كيهان‌شناس برجسته به ايران و سپس قبول دعوت اين سفر از سوي وي شد. درآن زمان معاون پژوهشي پژوهشگاه دانش‌هاي بنيادي، دكتر ارفعي كه به طور رسمي از هاوكينگ دعوت كرده‌بود، اعلام كرد سفر هاوكينگ به‌ايران قطعي است.
اما متأسفانه در زماني كه براي سفر درنظر گرفته‌شده‌بود، استفن هاوكينگ كه مشكلات جسمي زيادي ناشي از بيماري ALS دارد، در‌گير بيماري‌اش شده‌بود و اين سفر به تعويق افتاد. البته درهمان زمان هم زمزمه‌هايي مبني بر عدم تمايل عده‌اي براي سفر هاوكينگ به ايران شنيده‌شد.
چنان كه پيش از آن هم قرار بود گابريل گارسيا ماركز، نويسنده شهير آمريكاي لاتين به ايران سفر كند كه اين سفر هم منتفي شد. اما ما هيچ وقت نفهميديم كه اين عده چه كساني هستند! به‌هرحال توهم توطئه هم اين مواقع توجيه خوبي است.
فيزيك بدني استفن هاوكينگ و جنجال‌هاي علمي و نظرات شخصي و غيرعلمي كه او در سال‌هاي پاياني قرن بيستم ابراز كرد، او را به چهره جذاب، مشهور و خبرساز علمي تبديل كرد.
طوري كه بسياري از افرادي كه در محيط علمي قرارندارند يا با جريان علمي آشنا نيستند، تصور مي‌كنند او بزرگترين فيزيكدان بعد از آلبرت اينشتين است.
البته او كيهان‌شناس برجسته‌اي است و نظرات بديعي در زمان خود درباره سياهچاله‌ها و ترموديناميك آن‌ها ارائه داده و شايد اگر بدبيني دائمي كميته نوبل نسبت‌به كيهان‌شناسي نبود، الان او هم يك جايزه نوبل در جيبش داشت.
اما نوشتن چند كتاب علمي براي خوانندگان غيرمسلط به علوم و به‌خصوص كتاب مشهور «تاريخچه زمان» كه پرفروش‌ترين كتاب دنيا دراين زمينه بوده‌است، او را درخارج از جهان علم بسيار مشهور كرده‌است.
به‌اين ترتيب، سفر هاوكينگ به ايران، براي بسياري از مردم جذاب است. به‌خصوص كه او باچنين وضعيت جسماني توانسته‌است سال‌ها درمتن جريان علمي قرار بگيرد و اين اراده بي‌نظير و شگفت‌انگيز او مي‌تواند مايه اميدي براي همه كساني باشد كه با نقص‌هاي فيزيكي و بدني، ذهني پويا و فعال در زمينه‌هاي گوناگون دارند.
با وجود لغو سفر سال گذشته هاوكينگ به‌ايران، در آستانه سال جديد، پژوهشگاه دانش‌هاي بنيادي اعلام كرد كه احتمالا بهار امسال، تهران ميزبان اين كيهان‌شناس برجسته خواهد بود.
البته اين نخستين سفر هاوكينگ به ايران نيست. او حدود 35 سال پيش، به‌عنوان يك توريست براي بازديد از نقاط تاريخي كشورمان، به ايران آمده‌بود اما سفر درپيش‌رو، اگر لغو نشود، اولين سفر علمي او به كشورمان خواهد بود.
دكتر محمد جواد لاريجاني، رئيس پژوهشگاه دانش‌هاي بنيادي دراين‌باره مي‌گويد: «پروفسور استفن هاوكينگ قرار بود اواخر تيرماه گذشته، در يك سفر ۱۰ روزه به ايران بيايد كه اين سفر، به‌خاطر مشكلات جسماني به‌تعويق افتاد. اما بعد از اين كه مشكلات جسماني او برطرف شد شرايط جوي و آب‌وهوايي ايران براي سفر هاوكينگ مناسب نبود. اما الان هم اكنون مقدمات سفر اين دانشمند براي بهار 87 آماده شده‌است.» آمدن او به ايران مي‌تواند اتفاقي جالب براي دوستداران علم در كشورمان باشد، البته اگر اين اتفاق بيفتد.
اما بعد كه اين اتفاق نيفتاد، ادعا كرد كه تا سال ۲۰۰۰، نظريه ابر ريسمان، قادر به توضيح همه جهان خواهد بود. اما با پيشرفت علم؛ او هم بالاخره متوجه شد كه قضيه به‌اين سادگي‌ها هم نيست!
براي همين سرانجام در چند سال پيش از اين ادعاها اظهار پشيماني كرد و در كنفرانسي معروف گفت كه راه علم بسيار طولاني‌تر از اين حرف‌هاست.
اين هواپيماها پس از اوج گرفتن، سقوط آزاد مي‌كنند. بياني ساده از اصل نسبيت عام اينشتين كه هاوكينگ متخصص آن است و مي‌گويد سقوط آزاد در ميدان گرانشي يك‌نواخت، برابر با حالت گرانش صفر (بي‌وزني) است (جرم گرانشي و لختي يكي هستد).
به‌اين‌ترتيب، هاوكينگ كه تئوري نسبيت عام را به‌خوبي درك كرده و يكي از متخصصين آن است، اين‌بار آن را تجربه كرد.
اين كتاب كه پرفروش‌ترين كتاب علمي دنيا و يكي از پرفروش‌ترين كتاب‌ها (غير از كتاب‌هاي مقدس) در تاريخ است، بدون داشتن حتي يك فرمول (از E=mc2 صرف‌نظر مي‌كنيم كه معروف‌ترين گزاره علمي است) مباحث پيچيده گرانش، نسبيت‌عام، مكانيك كوانتمي و سرانجام تلفيق آن‌ها در نظريات مربوط به گرانش كوانتمي را براي عموم توضيح مي‌دهد.
او در سال 2001 كتاب ديگري در ادامه تاريخچه زمان منتشر كرد كه عنوانش «جهان در پوست گردو» است.
هاوكينگ در اين كتاب به مباحث جديدتر گرانش كوانتمي، كه در دهه پاياني قرن بيستم مطرح شدند مي‌پردازد. هردو اين كتاب‌ها به‌فارسي ترجمه و چاپ شده‌اند.
كرسي‌اي كه قبل از او تنها 16 دانشمند ديگر صاحب آن بوده‌اند كه معروف‌ترين آن‌ها، بزرگترين دانشمند همه قرون و اعصار، سر آيزاك نيوتون است.
يكي ديگر از دانشمندان مشهور صاحب اين كرسي هم فيزيكدان برجسته انگليسي و از بنيان‌گذاران مكانيك كوانتمي نوين، پل آدرين موريس ديراك است.هاوكينگ در دنياي علم به‌خاطر پژوهش‌هايش در زمينه گرانش كوانتمي مشهور است.
او در دهه 1970 با همكاري فيزيكدان برجسته، راجر پن‌روز، نشان داد كه سياهچاله‌ها واقعيتي در كيهان هستند كه براساس نظريه گرانش اينشتين (نسبيت عام)، توجيه مي‌شوند. او همچنين پيش‌بيني كرد كه سياهچاله‌ها از خود تابش مي‌كنند كه اين تابش الان به «تابش هاوكينگ» معروف است.
هاوكينگ در نخستين روزهاي زمستان سال 1942 از پدري زيست‌شناس و مادري خانه‌دار به‌دنيا آمد. خانواده هاوكينگ در شمال لندن زندگي مي‌كردند اما در آن زمان نيروي هوايي نازي، به‌شدت لندن را بمباران مي‌كرد.
براي همين در آخرين هفته‌هاي حاملگي، مادرش براي درامان ماندن نوزاد از خطرات ناشي از جنگ، به آكسفورد رفت و استفن در آن‌جا به‌دنيا آمد. بعد از آن، خانواده به لندن برگشت و در سنت آلبان در شمال اين‌شهر ساكن شد.
هاوكينگ تحصيلات ابتدايي‌اش را تا 10 سالگي در مدرسه دخترانه سنت آلبان شروع كرد چون آن مدرسه، يكي از بهترين محيط‌هاي آموزشي بود. اما بعد از اين سن ديگر پسران نمي‌توانستند در اين مدرسه دخترانه تحصيل كنند.او تحصيلات دانشگاهي‌اش را در «يونيورسيتي كالج» آكسفورد آغاز كرد.
پدرش اصرار داشت كه او پزشكي بخواند اما او رياضيات را ترجيح داد و پس از مدت كوتاهي به فيزيك تغيير رشته داد. يكي از استادان حل تمرين او در آن‌زمان درباره قدرت شگفت‌انگيز ذهني و تسلط او به مسائل مختلف علمي مي‌گويد كه كافي بود كه در اخبار روزمره مثلاً در روزنامه نيويورك‌تايمز بخواند كه فيزيك‌داني، فلان كشف نظري را انجام داده‌است.
آنگاه او با همين سرنخ كوچك اين محاسبات و كشفيات را دوباره انجام مي‌داد، بدون اين‌كه از جايي كمكي بگيرد. بعد از گرفتن ليسانس، براي ادامه تحصيل در كيهان‌شناسي نظري، وارد كمبريج شد.
در آن زمان بود كه علايم بيماري ALS (از كارافتادگي سلول‌هاي عصبي حركتي) در او ظهور كرد. در چنين وضعيتي بود كه او در سال 1965، دكترايش را گرفت. پزشكان به‌او گفته‌بودند كه تنها چند ماه زنده‌مي‌ماند.
نخستين ازدواج هاوكينگ در همان‌سال با جين ويلد، دانشجوي زبان‌شناسي كمبريج بود؛ ازدواجي كه در سال 1991 فرجامش طلاق بود. بعد از آن هاوكينگ در 1995 با الين ميسون، پرستارش ازدواج كرد.
الين همسر سابق ديويد ميسون، برنامه‌نويس نخستين ويرايش برنامه كامپيوتري بود كه هاوكينگ را قادر به برقراري ارتباط با بيرون مي‌كرد. البته اين ازدواج هم، فرجامش طلاق بود.
درچند سال گذشته، روابط علمي بين‌المللي كشورمان در حوزه‌هاي مختلف با سراسر دنيا و به‌خصوص كشورهاي پيشرفته گسترش پيدا كرده است.
دراين بين پاي دانشمندان برگزيده علوم مختلف، مخصوصا برندگان جايزه نوبل در حوزه‌هاي گوناگون به ايران هم باز شده‌است و در سال پيش چند دانشمند برجسته در حوزه‌هايي نظير فيزيك و اقتصاد به ايران سفر كردند.
البته بيشتر اين سفرها نه سفرهاي كاري علمي بلكه بازديدها و سخنراني‌هاي عمومي و كلي بوده‌‌كه دانشگاه صنعتي شريف ميزبان آن‌ها بوده‌است.
اما در بعضي از دوره‌هاي كوتاه‌مدت پژوهشي كه به‌خصوص در پژوهشگاه دانش‌هاي بنيادي (مركز تحقيقات فيزيك نظري و رياضيات- IPM) برگزار مي‌شود، گروهي از دانشمندان برجسته علومي مثل رياضيات، فيزيك و علوم شناختي به ايران سفر كرده و سخنراني‌هاي علمي و دوره‌هاي كوتاه‌مدت درسي برگزار كردند كه در گسترش توجه جهاني به‌پيشرفت‌هاي علوم در ايران و پويايي و به‌روز بودن محيط علمي كشورمان بسيار تاثيرگذار بوده‌است.
سال گذشته در چند دوره صحبت از دعوت استفن هاوكينگ، كيهان‌شناس برجسته به ايران و سپس قبول دعوت اين سفر از سوي وي شد. درآن زمان معاون پژوهشي پژوهشگاه دانش‌هاي بنيادي، دكتر ارفعي كه به طور رسمي از هاوكينگ دعوت كرده‌بود، اعلام كرد سفر هاوكينگ به‌ايران قطعي است.
اما متأسفانه در زماني كه براي سفر درنظر گرفته‌شده‌بود، استفن هاوكينگ كه مشكلات جسمي زيادي ناشي از بيماري ALS دارد، در‌گير بيماري‌اش شده‌بود و اين سفر به تعويق افتاد. البته درهمان زمان هم زمزمه‌هايي مبني بر عدم تمايل عده‌اي براي سفر هاوكينگ به ايران شنيده‌شد.
چنان كه پيش از آن هم قرار بود گابريل گارسيا ماركز، نويسنده شهير آمريكاي لاتين به ايران سفر كند كه اين سفر هم منتفي شد. اما ما هيچ وقت نفهميديم كه اين عده چه كساني هستند! به‌هرحال توهم توطئه هم اين مواقع توجيه خوبي است.
فيزيك بدني استفن هاوكينگ و جنجال‌هاي علمي و نظرات شخصي و غيرعلمي كه او در سال‌هاي پاياني قرن بيستم ابراز كرد، او را به چهره جذاب، مشهور و خبرساز علمي تبديل كرد.
طوري كه بسياري از افرادي كه در محيط علمي قرارندارند يا با جريان علمي آشنا نيستند، تصور مي‌كنند او بزرگترين فيزيكدان بعد از آلبرت اينشتين است.
البته او كيهان‌شناس برجسته‌اي است و نظرات بديعي در زمان خود درباره سياهچاله‌ها و ترموديناميك آن‌ها ارائه داده و شايد اگر بدبيني دائمي كميته نوبل نسبت‌به كيهان‌شناسي نبود، الان او هم يك جايزه نوبل در جيبش داشت.
اما نوشتن چند كتاب علمي براي خوانندگان غيرمسلط به علوم و به‌خصوص كتاب مشهور «تاريخچه زمان» كه پرفروش‌ترين كتاب دنيا دراين زمينه بوده‌است، او را درخارج از جهان علم بسيار مشهور كرده‌است.
به‌اين ترتيب، سفر هاوكينگ به ايران، براي بسياري از مردم جذاب است. به‌خصوص كه او باچنين وضعيت جسماني توانسته‌است سال‌ها درمتن جريان علمي قرار بگيرد و اين اراده بي‌نظير و شگفت‌انگيز او مي‌تواند مايه اميدي براي همه كساني باشد كه با نقص‌هاي فيزيكي و بدني، ذهني پويا و فعال در زمينه‌هاي گوناگون دارند.
با وجود لغو سفر سال گذشته هاوكينگ به‌ايران، در آستانه سال جديد، پژوهشگاه دانش‌هاي بنيادي اعلام كرد كه احتمالا بهار امسال، تهران ميزبان اين كيهان‌شناس برجسته خواهد بود.
البته اين نخستين سفر هاوكينگ به ايران نيست. او حدود 35 سال پيش، به‌عنوان يك توريست براي بازديد از نقاط تاريخي كشورمان، به ايران آمده‌بود اما سفر درپيش‌رو، اگر لغو نشود، اولين سفر علمي او به كشورمان خواهد بود.
دكتر محمد جواد لاريجاني، رئيس پژوهشگاه دانش‌هاي بنيادي دراين‌باره مي‌گويد: «پروفسور استفن هاوكينگ قرار بود اواخر تيرماه گذشته، در يك سفر ۱۰ روزه به ايران بيايد كه اين سفر، به‌خاطر مشكلات جسماني به‌تعويق افتاد. اما بعد از اين كه مشكلات جسماني او برطرف شد شرايط جوي و آب‌وهوايي ايران براي سفر هاوكينگ مناسب نبود. اما الان هم اكنون مقدمات سفر اين دانشمند براي بهار 87 آماده شده‌است.» آمدن او به ايران مي‌تواند اتفاقي جالب براي دوستداران علم در كشورمان باشد، البته اگر اين اتفاق بيفتد.
فيزيكدان جنجالي
اما بعد كه اين اتفاق نيفتاد، ادعا كرد كه تا سال ۲۰۰۰، نظريه ابر ريسمان، قادر به توضيح همه جهان خواهد بود. اما با پيشرفت علم؛ او هم بالاخره متوجه شد كه قضيه به‌اين سادگي‌ها هم نيست!
براي همين سرانجام در چند سال پيش از اين ادعاها اظهار پشيماني كرد و در كنفرانسي معروف گفت كه راه علم بسيار طولاني‌تر از اين حرف‌هاست.
تجربه گرانش صفر
اين هواپيماها پس از اوج گرفتن، سقوط آزاد مي‌كنند. بياني ساده از اصل نسبيت عام اينشتين كه هاوكينگ متخصص آن است و مي‌گويد سقوط آزاد در ميدان گرانشي يك‌نواخت، برابر با حالت گرانش صفر (بي‌وزني) است (جرم گرانشي و لختي يكي هستد).
به‌اين‌ترتيب، هاوكينگ كه تئوري نسبيت عام را به‌خوبي درك كرده و يكي از متخصصين آن است، اين‌بار آن را تجربه كرد.
علم براي عامه
اين كتاب كه پرفروش‌ترين كتاب علمي دنيا و يكي از پرفروش‌ترين كتاب‌ها (غير از كتاب‌هاي مقدس) در تاريخ است، بدون داشتن حتي يك فرمول (از E=mc2 صرف‌نظر مي‌كنيم كه معروف‌ترين گزاره علمي است) مباحث پيچيده گرانش، نسبيت‌عام، مكانيك كوانتمي و سرانجام تلفيق آن‌ها در نظريات مربوط به گرانش كوانتمي را براي عموم توضيح مي‌دهد.
او در سال 2001 كتاب ديگري در ادامه تاريخچه زمان منتشر كرد كه عنوانش «جهان در پوست گردو» است.
هاوكينگ در اين كتاب به مباحث جديدتر گرانش كوانتمي، كه در دهه پاياني قرن بيستم مطرح شدند مي‌پردازد. هردو اين كتاب‌ها به‌فارسي ترجمه و چاپ شده‌اند.
هاوكينگ كيست؟
كرسي‌اي كه قبل از او تنها 16 دانشمند ديگر صاحب آن بوده‌اند كه معروف‌ترين آن‌ها، بزرگترين دانشمند همه قرون و اعصار، سر آيزاك نيوتون است.
يكي ديگر از دانشمندان مشهور صاحب اين كرسي هم فيزيكدان برجسته انگليسي و از بنيان‌گذاران مكانيك كوانتمي نوين، پل آدرين موريس ديراك است.هاوكينگ در دنياي علم به‌خاطر پژوهش‌هايش در زمينه گرانش كوانتمي مشهور است.
او در دهه 1970 با همكاري فيزيكدان برجسته، راجر پن‌روز، نشان داد كه سياهچاله‌ها واقعيتي در كيهان هستند كه براساس نظريه گرانش اينشتين (نسبيت عام)، توجيه مي‌شوند. او همچنين پيش‌بيني كرد كه سياهچاله‌ها از خود تابش مي‌كنند كه اين تابش الان به «تابش هاوكينگ» معروف است.
هاوكينگ در نخستين روزهاي زمستان سال 1942 از پدري زيست‌شناس و مادري خانه‌دار به‌دنيا آمد. خانواده هاوكينگ در شمال لندن زندگي مي‌كردند اما در آن زمان نيروي هوايي نازي، به‌شدت لندن را بمباران مي‌كرد.
براي همين در آخرين هفته‌هاي حاملگي، مادرش براي درامان ماندن نوزاد از خطرات ناشي از جنگ، به آكسفورد رفت و استفن در آن‌جا به‌دنيا آمد. بعد از آن، خانواده به لندن برگشت و در سنت آلبان در شمال اين‌شهر ساكن شد.
هاوكينگ تحصيلات ابتدايي‌اش را تا 10 سالگي در مدرسه دخترانه سنت آلبان شروع كرد چون آن مدرسه، يكي از بهترين محيط‌هاي آموزشي بود. اما بعد از اين سن ديگر پسران نمي‌توانستند در اين مدرسه دخترانه تحصيل كنند.او تحصيلات دانشگاهي‌اش را در «يونيورسيتي كالج» آكسفورد آغاز كرد.
پدرش اصرار داشت كه او پزشكي بخواند اما او رياضيات را ترجيح داد و پس از مدت كوتاهي به فيزيك تغيير رشته داد. يكي از استادان حل تمرين او در آن‌زمان درباره قدرت شگفت‌انگيز ذهني و تسلط او به مسائل مختلف علمي مي‌گويد كه كافي بود كه در اخبار روزمره مثلاً در روزنامه نيويورك‌تايمز بخواند كه فيزيك‌داني، فلان كشف نظري را انجام داده‌است.
آنگاه او با همين سرنخ كوچك اين محاسبات و كشفيات را دوباره انجام مي‌داد، بدون اين‌كه از جايي كمكي بگيرد. بعد از گرفتن ليسانس، براي ادامه تحصيل در كيهان‌شناسي نظري، وارد كمبريج شد.
در آن زمان بود كه علايم بيماري ALS (از كارافتادگي سلول‌هاي عصبي حركتي) در او ظهور كرد. در چنين وضعيتي بود كه او در سال 1965، دكترايش را گرفت. پزشكان به‌او گفته‌بودند كه تنها چند ماه زنده‌مي‌ماند.
نخستين ازدواج هاوكينگ در همان‌سال با جين ويلد، دانشجوي زبان‌شناسي كمبريج بود؛ ازدواجي كه در سال 1991 فرجامش طلاق بود. بعد از آن هاوكينگ در 1995 با الين ميسون، پرستارش ازدواج كرد.
الين همسر سابق ديويد ميسون، برنامه‌نويس نخستين ويرايش برنامه كامپيوتري بود كه هاوكينگ را قادر به برقراري ارتباط با بيرون مي‌كرد. البته اين ازدواج هم، فرجامش طلاق بود.
