تاریخ کشف جیوه

یفرموف (1)، دانشمند روسی، رمانی علمی موسوم به «دریاچه‌ی ارواح کوه» (2) دارد، و در آن از دریاچه‌ای اسم برده می‌شود که هر کس در روز آفتابی بدان نزدیک شود می‌میرد. مردمی که در این منطقه زندگی می‌کردند اطمینان داشتند که دریاچه مذکور دارای ویژگی عجیبی است و آن وجود ارواح خبیثه‌ای است که نسبت به ملاقات کنندگان حالت خصمانه دارند. هنگامی که زمین‌شناسان برای بررسی شرایط و خصوصیات این دریاچه به بالای کوه رفتند از دریافت این واقعیت که دریاچه‌ی یاد شده علاوه بر آب حاوی جیوه‌ی آزاد نیز هست، بسیار متعجب شدند. در واقع، «ارواح خبیثه» چیزی جز بخار جیوه نبود. در هوای گرم این بخارات بر سطح برکه‌های اطراف دریاچه ظاهر می‌شدند.
علاوه بر این، جیوه اغلب به شکل آزاد و گاهی در مناطقی که انتظار نمی‌رود یافت می‌شود. مثلاً، در برخی نواحی کوهستانی اسپانیا، می‌توان در قعر چاهها به جیوه دست یافت. در عصر باستان چینیها و هندیها جیوه را شناخته بودند. به علاوه، در حفاریهای گورهای متعلق به اواسط هزاره‌ی دوم قبل از میلاد. در مصر، جیوه یافت شده است. بیشتر پژوهشگران معتقدند که شنجرف (3) تنها سنگ معدن حاوی جیوه است که مردم عصر باستان می‌شناختند. تئوفراستوس (4) (سال 300 قبل از میلاد) فرایند استخراج جیوه از شنجرف را، به طریق تصفیه‌ی آن با مس و سرکه، شرح داده است. انسان جیوه را به دلیل آنکه آزاد کردن آن از شنجرف آسان بود، در زمانهای دور و در عهد باستان کشف کرده است.
بزرگترین ذخایر جیوه در آلمادن (5) اسپانیا قرار دارد. بهره‌برداری از این معادن در زمان امپراتوری روم آغاز گردید. رومیها سالانه 4/5 تن جیوه از معادن مزبور استخراج می‌کردند.
در عصر باستان، جیوه مصارف زیادی داشت. آئینه از ملغمه‌ی جیوه ساخته می‌شد و ترکیبات این فلز سیال به عنوان دارو نیز مورد استفاده قرار می‌گرفت. شنجرف اساساً به عنوان رنگدانه به مصرف می‌رسید نه برای تهیه جیوه‌ی خالص، قبل از اختراع فرایند گالوانیزاسیون برای محافظت فلزات، از جیوه برای طلاپوش یا نقره‌پوش کردن استفاده می‌شد. ملغمه‌ی حاوی جیوه و نقره یا جیوه و طلا را به صفحه‌ی فلزی می‌مالیدند و آن را تا درجه حرارتهای بالا گرم می‌کردند. پس از تبخیر جیوه، سطح فلز را لایه‌ای از نقره یا طلا می‌پوشاند. اما این فرایند از نظر سلامتی خطرناک بود. جیوه در مطالعه‌ی گازها نقش مهمی ایفا کرده است. از این فلز مایع در پمپها و ظروف گاز استفاده می‌شد.
ارسطو جیوه را «نقره‌ی مایع» می‌نامید و دیوسکوریدس به آن «آب نقره» می‌گفت. از این رو، نام لاتین جیوه از آن گرفته شده است – هیدرارژیوم. (6)

پی‌نوشت‌:

1. Efremov
2. The Lake of the Mountain Spirits
3. Cinnabar، فرمول شیمیایی آن Hgs، سولفور طبیعی جیوه، جسمی است جامد و متبلور به رنگ قرمز تند. سنگینی ویژه‌ی آن 8/1، و از مهمترین کانیهایی است که از آن جیوه استخراج می‌کنند. – م.
4. Theophrastos، فیلسوف و دانشمند یونانی، شاگرد افلاطون و ارسطو. – م.
5.. Almaden
6. hydrargium، که علامت اختصاری جیوه، یعنی ‌Hg، نیز از این کلمه گرفته شده است. – م.

منبع مقاله :
تریفونوف، دیمیتری نیکولایویچ ، تریفونوف، ولادیمیر؛ (1390)، تاریخچه‌ی کشف عناصر شیمیایی، برگردان: عبدالله زرافشان، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ چهارم