استان یزد(2)

پنجشنبه، 2 آبان 1387

تخمین زمان مطالعه:

استان یزد(2)

تیمور لنگ حکومت یزد را به یکی از نزدیکان خود سپرد. اما پس از بازگشت تیمور به ماوراءالنهر، گروهی، از همدلی مردم نسبت به آل مظفر بهره برده به رهبری آبدار، یزد را از دست حاکم تیموری بیرون آوردند. سپس سلطان محمّد، پسر ابوسعید طبسی، یزد را به دست آورده استقلال آن را اعلام نمود.
با عدم توفیق حاکمان تیموری نایین، اصفهان و اردستان در برگرداندن نظم و امنیت به یزد، پیر محمّد، پسر عمر شیخ و نوه تیمور لنگ حکم ران فارس، و نیز حاکم سیستان با سپاهی ره سپار یزد شده؛ یزد را محاصره و سرانجام گشودند. تیمور لنگ برای حفظ جایگاه هنری و اهمیت یزد، دستور داد نسبت به مردم این سامان نرمی نشان داده مالیات دو ساله را نگیرند. هم چنین فرمان داد تا برج و باروی شهر را بنا کرده دارالحکومه معروف به « دژ مبارکه نارین قلعه » را به طور شایسته ای بسازند.
ایالت یزد پس از مرگ تیمور، مدتی پهنه درگیری نوادگان تیمور، پیر محمّد و اسکندر بود. شاهرخ پسر تیمور با پیروز شدن بر دیگران حکومت یزد را به امیر جلال الدین، پسر چخماق سامی سپرد. وی با مردم یزد به خوبی رفتار کرد و برای عمران و آبادی این سرزمین کوشش نمود و بناهای بسیاری از خود بر جای نهاد، که برخی از آن ها هنوز برجای مانده از آثار تاریخی و دیدنی استان یزد به شمار می روند. پس از در گذشت امیر جلال الدین، بیوه و فرزندانش دنباله کار را گرفته از خاندان خود، نام نیک به یادگار گذاشتند.
بازماند گان تیمور، در همه جا دل گرم کننده هنرمندان، معماران و اندیشمندان بودند و یزد نیز در این زمان به شکوفایی اقتصادی، هنری و فرهنگی رسید. کاشی کاری‎های مسجد جامع و میدان امیر چخماق و مسجد امیر چخماق، مصلای عتیق، ... از آثار این زمان است. مدرسه ها و کتاب خانه های بسیاری چون مدرسه و کتاب خانه قطبیه سربلوک، مدرسه دارالصفا، مدرسه و کتاب خانه یوسف چهره، مدرسه و کتاب خانه اصیلیّه سردهوک و کتاب خانه باوردیه ایجاد شدند، که نویسنده گان، پژوهش گران و تاریخ نگارانی، چون شرف الدین علی یزدی، در آن ها پرورش یافتند.
با برآمدن ترکمانان قراقویونلو و آق قویونلو، یزد از دست تیموریان بیرون رفته امیران ترکمان، یکی پس از دیگری بر ایالت یزد حکومت کردند.
حكومت طوایف گوناگون با تسلط شاه اسماعیل صفوی بر تمام ایران در ۹۱۳ هـ. ق، خاتمه یافت. نعمت الله باقی، پسر میرزا عبدالباقی، صوفی سرشناس، که در جنگ چالدران کشته شد، در زمان شاه تهماسب، دختر شاه اسماعیل را به زنی گرفته حاکم یزد شد. وی دیوان خانه عباسیه را ساخت و مسجد شاه تهماسب، در نزدیکی میدان بعثت کنونی از یادگارهای اوست. از دیگر آثار دوران صفوی می‎توان به این موارد نیز اشاره كرد : غیاث آباد تفت که به دست میر میران فرزند نعمت الله باقی ( ممدوح وحشی بافقی )، مدرسه شفیع ، مسجد شاه ولی تفت كه شاه ابوالوالی حاكم یزد آن را بنا نهاده است.
در هنگام حمله افغان ها، مردم رشید و آزاده سرزمین یزد، به رهبری میرزا عنایت سلطان، دلاوری های بسیاری از خود نشان دادند؛ چنان كه محمود افغان، در گشودن یزد ناکام مانده راهی اصفهان گردید. اشرف افغان، جانشین محمود، نیز پس از چهار سال نبرد توانست یزد را بگشاید. با روی کار آمدن نادرشاه افشار و بیرون راندن افغان ها از ایران، محمّد تقی خان، خواهر زاده عنایت سلطان به حکومت یزد منصوب شد.
وی و فرزندانش، تا آخر دوره قاجار، در نقش حاکم یا مستوفی یزد خدمت های ارزنده ای به این سرزمین کرده آثار تاریخی و بنا های دیدنی بسیاری در یزد به یادگار گذاشتند. باغ دولت آباد، باغ ناصریه، مدرسه خان، میدان خان، بازار خان، بازار قیصریه و... از آثار آنان است. این منطقه در دوره قاجاریه و پس از آن در آرامش و آبادانی به سر برده و هم اكنون نیز یكی از مهم ترین و ارزشمندترین مناطق ایران است.

● مشخصات جغرافیایی

استان یزد؛ با قرار گرفتن در بخش مرکزی فلات ایران در برگیرنده نا مناسب ترین عوامل طبیعی چیره بر فلات مرکزی ایران نیزاست. کویرهای بزرگ لوت و دشت کویر تا دریاچه نمک قم و کویر نمک هرات و مروست تا کویر نمک ابر کوه و باتلاق گاوخونی استان یزد را فرا گرفته اند. بارش اندک همراه با تبخیر شدید، دور بودن از دریا، نزدیکی با کویر خشک و پهناور نمک، رطوبت نسبی کم همراه با گرمای بسیار، از عواملی هستند، که استان یزد را به گونه خشک ترین استان ایران در آورده است.
گذشته از آن، در این منطقه نوسان شدید درجه حرارت نیز وجود دارد. از نظر جغرافیایی بین ۲۹ درجه و ۴۸ دقیقه تا ۳۳ درجه و ۳۰ دقیقه پهنای شمالی و ۵۲ درجه و ۴۵ دقیقه تا ۵۶ درجه و ۳۰ دقیقه درازای خاوری از نصف النهار مبدا واقع شده است.
این استان از شمال خاوری به استان خراسان از شمال و باختر به استان اصفهان، ازجنوب باختری به استان فارس و از جنوب خاوری به استان كرمان محدود می شود. به دلیل دور بودن از مرزهای ایران، در درازای تاریخ از بحران ها و فشارهای فرهنگی و نژادی مصون مانده است. استان یزد براساس سرشماری سراسری سال ۱۳۷۵ جمعیتی در حدود ۸۲۸۴۰۱ نفرجمعیت داشته و شهرستان های آن عبارتنداز: ابركوه، اردكان، بافق، تفت، خاتم,صدوق, طبس, مهریز، میبد و یزد.
دشت رسوبی یزد، در فلات مركزی ایران، از حوزه های مهم جغرافیایی است كه از دامنه شیركوه در جنوب آغاز می شود و با شیب ملایمی تا كویر سیاه كوه در شمال ادامه می یابد. با توجه به موقعیت جغرافیایی، این استان در بر گیرنده نامناسب ترین عوامل طبیعی چیره بر فلات مرکزی ایران است.
استان یزد گذشته از جایگاه ویژه طبیعی - جغرافیایی و دارا بودن منابع زیرزمینی، از لحاظ تاریخی و فرهنگی نیز از كهن ترین مناطق ایران به شمار می رود و از گذشته های دور دارای فرهنگی درخشان بوده است. كوه های این استان جزو رشته كوه های مركزی ایران به شمار می روند. دشت های كویری آن، همانندی زیادی با دشت كویر و دشت لوت دارند. بلندترین ناحیه استان یعنی رشته كوه های شیركوه (۴۰۷۵ متر) در بخش جنوب باختری استان قرار گرفته و پست ترین ناحیه، شمال تا شمال خاوری را در بر می گیرد كه همراه با باتلاق های نمك است. راه های دست رسی به این استان عبارتند از:
▪ راه ری ـ اصفهان ـ یزد:‌ این راه از ری به سوی جنوب رفته از قم و کاشان گذشته به شهر گبای ( اصفهان کنونی ) رسیده از آن جا شعبه ای از آن، از راه یزد به کرمان و از کرمان باز شعبه ای به سیستان، سند و کرانه های دریای مکران ( دریای عمان ) می پیوست.
▪ راه یزد ـ سیستان: از سیستان تا یزد، راهی وجود داشته، که کویر را در دور افتاده ترین بخش هایش، یعنی بین « ده سلم » و گدارباروت، میان بر می کرده است.
راه یزد به خراسان:‌ این راه كه دارای ایستگاه های بسیاری است، از یزد به سوی آنجیره و خزانه رفته از تل سیاه و ساغند وپشت بادام گذشته به رباط محمّد رسیده از آن جا به ریگ و مهلب و رباط حوران، ... رفته، سر انجام به ترشیز ( کاشمر ) و از آن جا به نیشابور می پیوسته است.
در حال حاضر استان یزد دارای راه های زمینی و هوایی است. راه های زمینی آن، از گونه شوسه، آسفالته و راه آهن، عبارتند از:

۱) راه های اصلی، فرعی، روستایی:

این راه ها، شامل راه های اصلی، فرعی، روستایی و مال رو است. راه های اصلی، استان را با استان های اصفهان، فارس، کرمان و خراسان پیوند می دهد و از راه های مهم ارتباطی شمال به جنوب و باختر به خاور ایران است.
استان یزد، در سال ۱۳۷۵ هـ. ش، دارای بیش از دو هزار کیلومتر راه اصلی آسفالته و راه های فرعی و روستایی بوده است. محور اصلی ارتباطی استان یزد، سرشناس به جاده سنتو، یکی از پر رفت و آمدترین شبکه های ارتباطی ایران، به ویژه در حمل و نقل بار با وسایط نقلیه سنگین به شمار می رود. بندر های مهم هرمزگان و هم چنین بندر استراتژیک چابهار در استان سیستان و بلوچستان نیز تأثیر زیادی در رونق این راه ارتباطی داشته اند.
راه های فرعی، شهرستان های استان را به یک دیگر و یا شهرستان ها را به شهر یزد پیوند می دهند. راه های روستایی نیزکه درسال های اخیر ایجاد شده، روستاها، دهستان ها و مراکز بخش ها را به یک دیگر پیوند می دهند و نقش ارزنده ای در زندگی اجتماعی روستاییان و کشاورزان منطقه ار لحاظ اقتصادی، ارتباطی و حمل بار دارند.

۲) راه آهن:

راه آهن استان یزد؛ سبب پیوند این استان با استان های اصفهان و کرمان و سبب ارتباط مراکز معدنی و صنعتی ایران است. راه آهن سراسری ایران، از تهران شروع و شاخه جنوب خاوری آن، پس از گذر از شهر قم، به دو بخش شده، یکی از طریق کاشان و اصفهان به یزد رسیده و دیگری پس از گذشتن از بافق به زرند و شهر کرمان می پیوندد.

۳) راه های هوایی:

استان یزد از طریق راه های هوایی به بیش تر نقاط و مراکز استان های دیگر، مانند : تهران، شیراز، اصفهان، کرمان، بندر عباس، زاهدان، مشهد، ... بستگی دارد. فرودگاه شهید صدوقی یزد دارای امکان های کافی برای پذیرش هواپیماهای مختلف بوده و می تواند خدمات فرودگاهی بایسته را برای پرواز های داخلی و خارجی تأمین کند. علاوه بر پرواز های هر روزه تهران – یزد و بر عکس، پرواز های دیگری به اصفهان، مشهد، زاهدان، بندر عباس، شیراز، کرمان، ... در این فرودگاه انجام می شود. اخیراً پرواز های حج و زیارت سوریه نیز به طور مستقیم از فرودگاه شهید صدوقی یزد انجام می شود.

مقالات مرتبط

تازه های مقالات

بیشترین بازدید هفته