استفاده از پاداشها و امتیازها در تغییر رفتار کودک

توصیف مهارت:

پاداشها و امتیازها پیامدهای بدیهی برای رفتار ویژه‌ای هستند. پیامدها می‌توانند هر چیزی مانند مدّت زیادی در کنار مادر بودن، یک فعالیت ویژه، تا پوشیدن لباس به یک عروسک را شامل شوند، گاهی پیامدها قبل از بروز رفتار؛ و گاهی بعد از آن مشخص می‌شوند.

توجیه منطقی در مورد کاربرد پاداشها و امتیازها:

بسیاری از مطالعات نشان داده‌اند که پاداشها و امتیازها موجب تغییر رفتار می‌شوند. محققان اثبات کرده‌اند که حتی پاداشهای ساده و کم خرج رفتارهای بعدی را افزایش می‌دهند. والدین می‌توانند با استفاده از پاداشها و امتیازهای کم هزینه و رایج، مانند تقسیم اوقات فراغت والدین (دانگل و پولستر، 1984)، چند سکه (باش (1) و مویلند (2)، 1975)، غذا (آیلون (3) و رابرتس (4)، 1975)، به تأخیر انداختن وقت خواب (هال (5)، 1984)، و اجازه‌ی تماشای تلویزیون، استفاده از تلفن، و اوقات فراغت (پولستر و پینکستون (6)، 1979) رفتار کودکشان را به طور مؤثر تغییر دهند.
پاداشها و امتیازها به والدین کمک می‌کنند تا در هر مورد و با توجه به روحیات فرزندشان از توجه مثبت خاصی استفاده کنند. در حقیقت، والدین، پاداشها و امتیازها را به عنوان نوع دیگری از توجه مثبت برای رفتار مطلوب کودکانشان مورد استفاده قرار می‌دهند. پاداشها و امتیازها همانند تحسین و توجه در افزایش رفتار مطلوب مؤثّرند.
هنگامی که والدین مهارت استفاده از تحسین و توجه را با توجه به نتایج مثبت قبلی آن فراگرفتند، هرچه بیشتر بر تجربه‌شان افزوده می‌شود.
چنانچه والدین فهرست فواید مفید زیر را بدانند می‌فهمند که چرا باید پاداشها و مهارتها را مورد استفاده قرار دهند:
1- پاداشها و امتیازها، در همان حد فهم کودکانه فرزندانتان، نشان می‌دهند که شما از رفتارشان خرسند هستید و مایلید بعد از آن نیز همان رفتار را داشته باشید.
2- هم اینک نیز چیزهای خوب فراوانی را در قبال رفتار خوب فرزندانتان به آنان می‌دهید. می‌توانید همینها را به طور مؤثر به عنوان پاداشها و امتیازها در نظر بگیرید.
3- هنگامی که کودکانتان کارهایی بیش از حد توانشان انجام دهند، یک پاداش یا امتیاز ویژه می‌تواند خوشحالی شما را برساند.
4- هنگامی که به کودکانتان پاداش می‌دهید به آنها کمک کنید تا احساس خوبی در مورد خودشان داشته باشند و آنها را تشویق می‌کنید تا مجدداً در آن زمینه تلاش کنند.
5- گاهی می‌توانید از وعده دادن یک پاداش یا امتیاز به عنوان مشوقی برای انجام رفتار مطلوب استفاده کنید.

تمرین پاداشها و امتیازها

استفاده مؤثر از پاداش دادن یا امتیاز دادن از جهات فراوانی با روشهای تحسین و توجه مشابهت دارد. والدین، هر دو مهارت را در جریان یا بلافاصله بعد از بروز رفتاری که مایلند ادامه داشته باشد به کار می‌برند. هر دو مهارت شامل توصیف رفتار، پیشنهادها و اظهارات مثبت و تشویق، و نازو نوازش است. علاوه بر این ویژگیها، پاداشها و امتیازها مستلزم این هستند که والدین بسیاری از کارهای مثبتی که قبلاً به عنوان پیامدهای رفتار مطلوب برای کودکانشان انجام می‌داده‌اند مورد استفاده قرار دهند. استفاده مؤثر و مفید از این مهارت مستلزم این است که والدین، (الف) پاداشها و امتیازهای متفاوت و خاصی را مورد استفاده قرار دهند، (ب) اندازه پاداشها و امتیازها با اهمیت یا دشواری یک رفتار ویژه هماهنگ باشد، و (ج) گاهی اوقات قبل از این که کودکان پاداش یا امتیازی دریافت کنند آنها را مطلع کنید.
پاداشها و امتیازها را تنها در جریان یا بلافاصله بعد از بروز رفتار مطلوب ارائه کنید. همانند تحسین و توجه، زمان ارائه پاداشها و امتیازها مهم است. والدین پاداشها و امتیازها را در جریان یا بلافاصله بعد از بروز رفتاری که مایلند ادامه داشته باشد ارائه می‌کنند. دادن پاداش قبل از انجام یک رفتار اشتباه است. این مشکلی بود که در خانواده‌شان (7) اتفاق افتاد. سارا (8) شان هنگامی که مادرش به منزل آمد در حال تمیز کردن اتاق نشیمن، با جاروبرقی بود. دختر جاروزدن را کنار گذاشت و از مادرش خواست برای انجام بازیهای ویدئویی مقداری پول به او بدهد. مادرش به او گفت از پول خبری نیست مگر این که تمیز کردن اتاق را تمام کند. سارا پاسخ داد، «اما، مادر، جیل (9) و آریل (10) منتظرم هستند و من بیست دقیقه قبل قول دادم که ده دقیقه دیگر می‌آیم». «خانم شان» نتوانست در مقابل لحن ملتمسانه سارا مقاومت کند و گفت، «بسیار خوب، بفرمایید این هم پول برای بازیها، امّا باید در اولین فرصت کارت را تمام کنی». سارا به ملاقات دوستانش رفت و خانم شان جاروزدن را تمام کرد. او سهواً به دخترش آموزش داد که می‌تواند ترتیبی اتخاذ کند که از کار فرار کند و پاداشی هم بگیرد.
برای متوقف کردن بدرفتاری از پاداشها و امتیازها استفاده نکنید. ما این موضوع را رشوه دادن می‌نامیم. استفاده نامناسب از پاداشها و امتیازها اغلب به کودکان یاد می‌دهد که می‌توانند بدرفتاری کنند و برای توقف آن پاداش بگیرند. آقای بلاکنشیپ (11)، در خانه دوستش هنگامی که دختر چهار ساله‌اش، پنی (12)، روی نیمکت راه می‌رفت از رشوه استفاده کرد.
پدر که خجالت کشیده بود به دختر گفت، «پنی می‌دانی که نباید روی مبلمان راه بروی، حالا بیا پایین». دختر لبخندی زد و به ایستادن روی مبل ادامه داد. آقای بلاکنشیپ خجالت کشید و به دخترش رشوه داد «اگر از روی مبل پایین بیایی یک سکّه‌ی پنج سنتی به تو می‌دهم». دختر از روی مبل پایین آمد و پدرش به او سکه داد. خجالت کشیدن پدر تا اندازه‌ای به او یاد می‌دهد که اگر بخواهد مقداری پول رشوه بگیرد، باید کلاً از توقف بدرفتاری امتناع کند.
پاداشها و امتیازها را با توصیفهایی درباره رفتار پاداش داده شده همراه کنید. توصیف نمودن رفتار، که از مهارتهای اولیه‌ای است که والدین برای تحسین و توجه یاد می‌گیرند، در استفاده از پاداشها و امتیازها نیز مهمّ می‌باشد. پاداشها نشان می‌دهند که کودکان والدینشان را با رفتارشان خوشحال کرده‌اند، امّا توصیفها مشخص می‌کنند که کودکان برای به دست آوردن پاداش چه کاری انجام داده‌‎اند. توصیفهای والدین به کودکان کمک می‌کند تا یاد بگیرند که در مراحل بعدی چگونه رفتار کنند تا موجب دریافت پاداشها و امتیازها شود.
هنگامی که پاداشها و امتیازها را ارائه می‌کنید از کلمات مثبت و تشویق کننده استفاده کنید. هنگامی که تحسین و پاداشها با هم ارائه شوند، هم تحسین و هم پاداش می‌توانند اثر افزایشی داشته باشند: آنها یکدیگر را تقویت می‌کنند. همانند تحسین و توجه، کلمات مثبت و تشویق کننده به کودکان کمک می‌کنند تا احساس خوبی درباره خودشان داشته باشند و یاد بگیرند چه فعالیتهایی برای جلب توجه مثبت انجام دهند. هنگامی که کودکان پاداشها و امتیازها را همراه با تحسین دریافت می‌کنند، آنها شواهد اضافی از خوشحال شدن والدین را در اختیار دارند و نتیجه‌ای عایدشان شده است که حکم «میوه و ثمره‌ی زحماتشان» را دارد.
والدین باید از همان چیزهای خوبی که هم اینک در قبال رفتارهای خوب فرزندانشان به آنان ارائه می‌دهند به عنوان پاداش و امتیاز استفاده کنند. بسیاری از والدین خود نمی‌دانند که هم اینک پاداشها و امتیازهای فراوانی را به فرزندانشان بدون هرگونه پیش نیازی به رفتارهای مطلوب به آنان می‌دهند. به نظر می‌رسد که این والدین درک نمی‌کنند که کار سخت و سخاوت خودشان است که امتیازها، راحتیها، و اسباب راحتی موجود را در اختیار کودکانشان قرار داده‌اند. رختخوابهای راحت، تلویزیون، استریو، اوقات فراغت والدین، به تأخیرانداختن وقت خواب، لباس، و امکان انتخاب هر چیزی از برنامه تلویزیون برای تماشای خانواده یا تخم مرغ برای صبحانه، نمونه‌هایی از پاداشها و امتیازهایی است که والدین هر روز، اغلب بدون توجه به رفتار کودکانشان، به آنها می‌دهند. سعی کنید به والدین کمک کنید تا اجازه ندهند کودکانشان «بدعادت» شوند و در ازای رفتار مطلوب پاداش و امتیازی را مطالبه کنند.
هنگامی که بین یک رفتار و پیامد آن وابستگی وجود دارد والدین می‌توانند صرفاً با آگاه ساختن کودکانشان از چیزهای خوبی که به طور روزمره برایشان فراهم می‌آورند به عنوان پاداش مورد استفاده قرار دهند. برای مثال، قبل از این که خانم سالتزمن (13) درباره پاداشها و امتیازها چیزی بداند، هنگامی که کودکانش پشت میز آشپزخانه می‌رسیدند معمولاً صبحانه‌ی دلخواهشان را برایشان آماده می‌کرد. گاهی اوقات بچه‌ها نزدیک به وقت رفتن شروع به صرف صبحانه می‌کردند طوری که فرصتی برای خوردن غذایشان نداشتند. بعد از این که خانم سالتزمن یاد گرفت که می‌تواند هر روز به منظور تحت تأثیر قرار دادن رفتار کودکانش از امتیازها استفاده کند، او برنامه‌ی معمول و روزمره‌ی صرف صبحانه را تغییر داد. صبح روز بعد که کودکانش فرصت کافی برای خوردن صبحانه به پشت میز آمدند به آنها گفت: «چون سر موقع برای صرف صبحانه حاضر شدید می‌توانید از میان غذاهایی مثل لوبیا و تخم مرغ یکی را انتخاب کنید». خانم سالتزمن به کودکانش آموزش داد که انتخاب غذا پاداشی است که آنها می‌توانند آن را به دست آورند. اگر کودکانش با تأخیر برای صبحانه حاضر می‌شدند تنها غذایی را آماده می‌کرد که آنها فرصت خوردن آن را داشته باشند و به آنها حق انتخاب نمی‌داد.
هر بار از پاداشها و امتیازهای متفاوتی استفاده کنید. معمولاً والدین می‌دانند که موارد یا فعالیتهایی را که کودکانشان یک بار به عنوان پاداش در نظر گرفته باشند برای بار دوم بی‌ارزش تلقی می‌کنند. آنها می‌توانند با شناخت پیامدهای مختلفی که کودکانشان آنها را دوست دارند و با ارائه پاداشهای مختلف از این مشکل اجتناب نمایند.
شیوه‌های مختلفی برای تغییر پاداشها و امتیازها وجود دارد. اول، والدین می‌توانند کارهای مثبت مختلفی را که انجام می‌دهند و همچنین از صورت وسیع غذاها به عنوان پاداشها و امتیازها استفاده کنند. آنها همچنین می‌توانند پاداشها و امتیازها را با تغییر شیوه پاداش یا امتیازدادنشان تغییر دهند. برای مثال، یک بار پاداش را با ناز و نوازش همراه کنند و بار دیگر از کلمات مثبت همراه با ارائه‌ی امتیاز استفاده نمایند. در هر صورت، آنها باید شیوه و روش‌شان را برای آنچه کودکانشان دوست دارند یا از آن متنفرند شخصی‌سازی کنند. هنگامی که به طور مداوم پاداشها و امتیازها را متناسب با اهمیت رفتار و امیال کودکانشان به کار می‌برند، در واقع مهارتشان را به صورت متفاوتی مورد استفاده قرار می‌دهند.
پاداشها و امتیازها را برای آنچه کودکان دوست دارند و آنچه از آن بیزارند مجزا کنید. والدین می‌توانند از هر چیزی که کودکانشان دوست دارند به عنوان پاداش و امتیاز استفاده کنند. البته آنها باید به ارائه پاداشها و امتیازهایی که کودکانشان دوست ندارند خاتمه بدهند. این موضوع آشکار به نظر می‌رسد. امّا والدینی هستند که به ارائه پاداشهایی که فکر می‌کنند کودکانشان باید دوست داشته باشند ادامه داده‌اند، حتی با آن که کودکان هرگز واکنشهای مثبتی نسبت به آنها نشان نداده‌اند. برخی «پاداشها» مانند شیرینی یا بیسکویت، وقت تماشای تلویزیون، رفتن به سینما، و داشتن یک عروسک بی‌تأثیر هستند.
برخی کودکان به داشتن اوقات فراغت بهتر پاسخ می‌دهند، برخی دیگر مایلند وقتشان را با والدینشان بگذرانند. هنگامی که کودکان به پاداشهای ویژه‌ای پاسخ مثبت نمی‌دهند، والدین باید کودکانشان را در جریان اوقات فراغت به دقت تحت نظر بگیرند تا انواع چیزهایی را که آنها دوست دارند بشناسند. والدین همچنین می‌توانند از کودکانشان بخواهند پاداشها و امتیازهایی را که دوست دارند مطرح کنند.
گاهی اوقات والدین پاداشی ارائه می‌کنند و کودکانشان چیز دیگری را می‌خواهند. اگر این مسأله به طور مکرر اتفاق نیفتد، و تقاضای جانشین‌سازی توسط والدین پذیرفته نشود، خوب است. این نوع جانشین‌سازی می‌تواند روش دیگری برای والدین باشد تا پاداشهایشان را با توجه به رجحانهای فرزندانشان مشخص و درباره آنچه کودکانشان دوست دارند بیشتر اطلاع حاصل کنند.
صرف نظر از این که والدین چگونه می‌فهمند که کودکانشان چه می‌خواهند، پاداشها و امتیازهای مؤثر لزوماً نباید گران و برجسته باشند. برخی از والدین هنگامی که متوجه می‌شوند کودکانشان میل و رغبتِ نسبتاً کمی دارند و به صورت ارزانی می‌توانند به آنها پاداش بدهند تعجب می‌کنند. بسیاری از والدین هنگامی که متوجه می‌شوند کودکانشان مایلند به عنوان یک پاداش ارزشمند وقتشان را با آنها بگذرانند خوشحال می‌شوند.
پاداشها و امتیازها را متناسب با اهمیت و دشواری رفتار ارائه کنید. والدین باید با توجه به ارزش ویژه‌ای که برای رفتار مشخص در شرایط خاصی داراست و نسبت به کارهای دیگری که کودکانشان انجام می‌دهند این تناسب را به دست آورند. برای مثال، کودکی که سابقه پرخاشگری شدیدی دارد باید به خاطر خوب بازی کردن با کودکان دیگر تا تمیز نگهداشتن اتاق خود پاداش ارزشمندتری دریافت کنند.
گاهی اوقات جلوتر به کودکان بگویید برای گرفتن پاداش و امتیاز از آنان چه رفتار مطلوبی انتظار دارید. هنگامی که والدین به کودکانشان می‌گویند که چطور می‌توانند پاداش یا امتیازی را به دست آورند آنها یکباره سه کار را انجام می‌دهند. اول، اگر کودکان بدانند که برای به دست آوردن هر چیزی که می‌‎خواهند چه کاری باید انجام دهند، تشویق می‌شوند تا در مراحل بعدی نیز خوب رفتار کنند. دوّم، والدین می‌توانند با اظهاراتی نظیر، «اگر به بازی آرام با خواهرت ادامه بدهی، امروز بعد از ظهر شما را به پارک می‌برم»، کودکانشان را تشویق کنند تا به رفتار مطلوب فعلی ادامه بدهند. سوّم، هنگامی که والدین به کودکانشان می‌گویند که چطور می‌توانند پاداش یا امتیازی را به دست آورند، همچنین به آنها آموزش می‌دهند تا مستقل و پاسخده باشند، کودکان موظف می‌شوند که به صورت مناسب و در زمان مقرر کارهایشان را انجام دهند. برای مثال، آقای جفرسون (14) به دختر ده ساله‌اش، لنور (15)، گفت «اگر امروز بعدازظهر در شستن ماشین به من کمک کنی، تو را تا مغازه دوچرخه‌سازی برای گرفتن دوچرخه‌ات می‌رسانم. ببینم کی تمام می‌کنی».
هنگامی که والدین به کودکانشان وعده می‌دهند که برای رفتار خوبشان به آنان پاداش می‌دهند مهم است که به وعده خودشان عمل کنند. در یکی از ملاقاتهای خانگی‌مان ما والدینی را مشاهده کردیم که به وعده خودشان عمل نکردند. ویلیام (16) دوازده ساله وارد اتاق شد، عذرخواهی کرد و گفت، «مادر، من گردگیری پرده‌های اتاق نشیمن را تمام کردم، حالا وقتی ملاقاتتان تمام شد مرا به مغازه کارهای دستی می‌برید؟» خانم مینوسو (17) پاسخ داد، «اوه بیلی (18)، فراموش کردم که قول داده‌ام مادربزرگ را به مغازه بقالی ببرم، مادر همین هفته خواهیم رفت، باشد؟» ویلیام با عصبانیت پاسخ داد «شما قول دادید! بعد از این هر کاری از من بخواهید انجام نمی‌دهم!» و اتاق را ترک کرد. خانم مینوسو به ویلیام نشان داد که به حرفش عمل نمی‌کند و احتمال کمی وجود دارد که در مراحل بعدی ویلیام به درخواستها و تقاضاهای مادرش عمل کند.
هنگامی که کودکان بفهمند والدینشان فرصتهایی برای کسب پاداشها تعیین می‌کنند، آنها تلاش می‌کنند تا در زمینه پاداشهای مربوط به تمام رفتارهایشان با والدینشان چک و چانه بزنند و به توافق برسند. والدین باید ارزیابی کنند آیا تقاضاها ناشی از حرص و طمع است یا نتیجه فقدان کلی پاداشهاست. اگر پاداشهای کمی وجود دارد باید بسامد پاداشها را بالا ببرند. اگر تقاضاها نشاندهنده یک میل غیرقابل پیشگیری برای دستیابی به چیزهای مادی است و والدین آن را نامطلوب می‌دانند، آنها باید توضیح دهند هنگامی که تشخیص بدهند که کودکانشان شایسته و سزاوار پاداشها و امتیازها هستند آنها را ارائه و تحویل خواهند داد. همچنین باید توضیح دهند که اگر کودکان در تقاضایشان مصرّ باشند یا به خاطر پاداشها همیشه چک و چانه بزنند، آنها چیزهایی را که درخواست کرده‌اند به هیچ وجه دریافت نخواهند کرد.
نکات اصلی که باید درباره پاداشها و امتیازها به خاطر داشت:
1- پاداشها و امتیازها را تنها در جریان یا بلافاصله بعد از بروز رفتار مطلوب ارائه کنید.
2- برای متوقف کردن بدرفتاری از پاداشها و امتیازها استفاده نکنید.
3- پاداشها و امتیازها را با توصیفهایی درباره رفتار پاداش داده شده همراه کنید.
4- هنگامی که پاداشها و امتیازها را ارائه می‌کنید از کلمات مثبت و تشویق کننده استفاده کنید.
5- هنگامی که پاداشها و امتیازها را ارائه می‌کنید از ناز و نوازش استفاده کنید.
6- والدین باید چیزهای خوبی را که هم اینک برای فرزانشان انجام می‌دهند به عنوان پاداش و امتیاز مورد استفاده قرار دهند.
7- هر بار از پاداشها و امتیازهای متفاوتی استفاده کنید.
8- پاداشها و امتیازها را برای آنچه کودکان دوست دارند و آنچه از آن بیزارند مجزا کنید.
9- پاداشها و امتیازها را متناسب با اهمیت و دشواری رفتار ارائه کنید.
10- گاهی اوقات جلوتر به کودکان بگویید که برای گرفتن پاداش و امتیاز از آنان چه رفتار مطلوبی انتظار دارید.

حذف پاداشها و امتیازها

حذف پاداشها و امتیازها روش دیگری برای جلوگیری از بدرفتاریهای شدید است. این مهارت بسیاری از اصول [مهارت] قبلی: پاداشها و امتیازها، را دربر دارد. در آن درس، والدین یاد گرفتند کارهای مثبتی را که هر روزه برای افزایش رفتار انجام می‌دهند مورد استفاده قرار دهند. با وجود این، در این مهارت، والدین به منظور کاهش رفتار، و نه افزایش آن، به جای این که کارهای مثبت را انجام دهند، آنها را حذف می‌کنند.

توصیف مهارت:

حذف پاداشها و امتیازها به عنوان جلوگیری از یک فرصت، فعالیت، امتیاز، یا موردی مشخص که کودک آن را دوست دارد، در پاسخ به برخی رفتارهای خطرناک، شدید، یا غیرقابل تحمل، تعریف شده است.

توجیه منطقی در مورد حذف پاداشها و امتیازها:

بسیاری از محققان به طور موفقیت‌آمیزی حذف پاداشها و امتیازها را، که در نوشته‌های پژوهشی به عنوان «جریمه» به آن اشاره شده است، به منظور کاهش مشکلات رفتاری به کار برده‌اند. هولند (19) (1969) به والدین کمک کرد تا رفتار آتش افروزی (20) پسر هفت ساله‌شان را متوقف کنند. والدین تصمیم گرفتند چنانچه پسرشان یک بار دیگر آتش‌افروزی کند «دستکشهای بیس بال» را که به عنوان پاداش به او داده بودند حذف کنند. در یک مورد دیگر، گرین (21)، کلارک (22)، و رایسلی (23) (1977) از والدین خواستند پاداشها و امتیازها را حذف کنند تا به کودکانشان کمک کنند که در جریان خریدهای خانوادگی رفتار مطلوبی بیاموزند. پاترسون، رید (24)، جونز (25)، و کانگر (26) (1975) به والدین کمک کردند تا برنامه‌ی جریمه‌ای را در خانه ترتیب دهند که درآن والدین امتیازها را حذف کنند، برای مثال هنگام بدرفتاری کودکانشان باید زود می‌خوابیدند یا اجازه نداشتند تلویزیون تماشا کنند.
چنانچه والدین فهرست فواید زیر را بدانند می‌فهمند که چرا باید پاداشها و امتیازها را حذف کنند.
1- گاهی کودکانتان کارهایی انجام می‌دهند که برای خودشان و یا دیگران خطرناک است، گاهی نیز کارهای جدّی، یا مطلقاً غیرقابل تحملی انجام می‌دهند. اگر چه شما ممکن است کاربرد تنبیه را صلاح ندانید، امّا گاهی نیز برای جلوگیری از بدتر شدن مشکل و آموزش دادن به کودکانتان که نمی‌توانند به این شیوه رفتار کنند استفاده از تنبیه ضرورت دارد. حذف پاداشها و امتیازها به کودکانتان می‌آموزد که چه کارهایی را نباید انجام دهند.
2- در بسیاری از موارد، محروم کردن برای جلوگیری از رفتار نامطلوب کودکانتان مؤثرترین پاسخ است. با وجود این، در بعضی موارد دیگر ممکن است حذف یک پاداش یا امتیاز برای شما مناسبتر یا آسانتر باشد.
3- حذف پاداشها و امتیازها نوعی تنبیه مؤثّر است که نسبت به سایر روشها، مخصوصاً تازیانه زدن، انسانی‌تر می‌باشد.
4- برخی از کودکان در پاسخ به بی‌توجهی بدرفتاری را کنار می‌گذارند، برخی بعد از محروم کردن، و سایر کودکان پس از دست دادن پاداش یا امتیازی بدرفتاری را متوقف می‌کنند.
هرچه با مهارتهای بیشتری آشنا باشید، انعطاف‌پذیریتان بیشتر می‌شود. اگر دیدید روشی را که به کار می‌برید مؤثر نیست، می‌توانید از روش دیگری استفاده کنید. یک بار می‌توانید از محروم کردن استفاده کنید، و بار دیگر پاداش یا امتیازی را حذف کنید. هنگامی که با مهارتهای مختلفی آشنا باشید، می‌توانید آزمایش کنید که کدام مهارتها برای شما و کودکانتان بهتر است.

کاربرد حذف پاداشها و امتیازها

پاداشها و امتیازها را در جریان یا بلافاصله بعد از بروز رفتاری که مایلید متوقف گردد حذف کنید. هرچه فاصله میان رفتار مشکل‌آفرین و حذف امتیاز بیشتر باشد اثربخشی آن کمتر می‌شود. هنگامی که والدین قبل از حذف امتیاز خیلی معطل کنند، کودکان نمی‌فهمند به خاطر چه رفتاری تنبیه شده‌اند، و رفتار ویژه‌ای را که مورد نظر والدین است متوقف نمی‌کنند.
حذف پاداشها و امتیازها باید با بدرفتاری تناسب داشته باشد. والدین باید دقت داشته باشد که یک امتیاز مهم را به خاطر یک بدرفتاری جزئی حذف نکنند. برای مثال، والدین مولی (27) دختر هفت ساله از او خواستند تا برای رفتن به نزد مادربزرگ آماده شود. پانزده دقیقه بعد، والدین مولی متوجه شدند که او هنوز در حال بازی با بچه گربه است و هنوز لباسهایش را درنیاورده، و برای رفتن به نزد مادربزرگ یا هر جای دیگر حاضر نیست. مادر مولی عصبانی شد و بدون این که فکر کند به مولی گفت به خاطر این که وقتی از او خواست حاضر شود او هنوز حاضر نشده بود به او اجازه نداد روز بعد به جشن تولد دوستش برود! نمونه‌ای از حذف یک امتیاز مناسب برای تعلل دختر این است که، «مولی، به خاطر این که وقتی از تو خواستم حاضر نشدی، برای رفتن نزد مادربزرگ اجازه نداری لباسهایت را انتخاب کنی. از تو می‌خواهم لباس زردت را بپوشی. حالا برو حاضر شو».
هنگامی که والدین، امتیازی را حذف می‌کنند، مهم است که آن را برای مدّت طولانی حذف نکنند. در عوض، آنها باید از دادن برخی چیزها به کودکانشان برای مدت کوتاهی خودداری کنند. فواید کوتاه بودن مدّت حذف یک امتیاز این است که: (الف) تحمیل مداوم حذف یک امتیاز برای والدین آسانتر است، (ب) کودکان به حذف امتیاز عادت نخواهند کرد. (ج) کودکان فرصتی پیدا می‌کنند تا امتیاز را بلافاصله برگردانند یا برای به دست آوردن یک امتیاز جدید تلاش کنند، موقعیت منفی که سبب بدرفتاری و تنبیه شده است پایان می‌یابد. کوتاه بودن مدت حذف امتیاز بر آموزش والدین تأکید می‌کند مبنی بر این که رفتار ویژه‌ای غیر قابل تحمل است. از طرف دیگر، طولانی‌تر شدن مدت حذف امتیاز ظاهراً تأکید بر این خواهد بود که کودک گناهی مرتکب شده و اینک عقوبت آن را می‌بیند یا این که بدرفتاری او و والدین را به موضع انفعالی کشانده است. والدین باید تشویق شوند تا برای جلوگیری از رفتار مشکل‌آفرین، به عنوان معلم و راهنما عمل کنند، نه همانند یک حاکم و فرمانروا و رئیس انضباط کننده.
همیشه پاداشها و امتیازهای مشابهی را حذف نکنید. اگر والدین آنچه را که حذف می‌کنند تغییر ندهند، کودکانشان به تدریج به فقدان آن پاداش یا امتیاز عادت می‌کنند. در یک مورد ما مشاهده کردیم که آقای شوکلی (28) به پسر ده ساله‌اش گفت، «به خاطر این که یک ساعت دیر به خانه آمده‌ای و خبر هم نداده‌ای به مدّت دو هفته دیگر نمی‌توانی از دوچرخه‌ات استفاده کنی». لوئیس (29)، پسر آقای شوکلی، قبلاً هم به خاطر بدرفتاریها به مدّت دو ماه از دوچرخه محروم شده است. لوئیس پاسخ داد، «بابا، برایم مهم نیست، مدت طولانی است که از دوچرخه‌ام استفاده نکرده‌ام، آن را فراموش کرده‌ام».
هنگامی که والدین پاداش یا امتیازی را انتخاب می‌کنند تا حذف کنند، باید دقت داشته باشند که پاداشی را انتخاب کنند که برای کودک معنادار باشد. همانند ارائه پاداشها و امتیازها، والدین باید بدانند که کودکانشان چه چیزهایی را دوست دارند و از چه چیزهایی بیزار و متنفرند. گاهی اوقات والدین به غلط اعتقاد پیدا می‌کنند که برخی چیزها یا فعالیتها مهم هستند بدون این که واقعاً بدانند چه چیزهایی برای کودکانشان ارزشمند است. آنها می‌توانند با مشاهده واکنشهای کودکانشان به حذف امتیاز، شیء، یا فعالیتی بفهمند که چه پاداشها و امتیازهایی برای آنها اهمیت دارد. هنگامی که کودکان با حذف پاداش یا امتیازی از جانب والدینشان تحت تأثیر قرار نمی‌گیرند، والدین باید به آن توجه کنند و سعی کنند مجدداً آن را حذف نکنند.
هنگامی که به کودکان می‌گویید امتیازی را از دست خواهند داد، آن را اجرا کنید. زمانی که والدین تهدید می‌کنند امّا به آن عمل نمی‌کنند، تلاشهایشان تأثیر کمی دارد. کودکان به سرعت یاد می‌گیرند که والدینشان به آنچه می‌گویند عمل نمی‌کنند و آنها به خاطر رفتاری که والدین خواسته‌اند متوقف شود تنبیه نخواهند شد.
برخی کودکان، مخصوصاً آنهایی که یاد گرفته‌اند که والدینشان به خاطر اشک ریختن مهربان می‌شوند، داد و فریاد می‌کنند یا از والدینشان می‌خواهند حذف پاداش یا امتیاز را عملی نکنند. اگر والدین مطمئن هستند که به راهنماییهای مربوط به کاربرد مهارت دقیقاً عمل کرده‌اند، باید در حذف پاداش یا امتیازشان جدی باشند. اگر والدین به فریادها و خواهشهای کودکانشان پاسخ بدهند و پاداش یا امتیاز را به وضعیت اولیه برگردانند، آنها به کودکانشان آموزش می‌دهند که با گریه و زاری می‌توانند امتیاز از دست رفته را برگردانند و هر زمان که تنبیه شدند همین کار را شروع کنند.
برخی والدین مایل نیستند پاداشها و امتیازها را حذف کنند مگر این که ابتدا به کودکانشان اخطار بدهند. اگر بخواهند اخطار بدهند، آنها باید برای هر بدرفتاری یک بار این کار را بکنند و همیشه اخطارشان جدی باشد، آهنگ خشن صدا کودکان را از شدّت رفتارشان آگاه می‌کند و کودکان یاد می‌گیرند که چنانچه رفتارشان را کنار نگذارند این آهنگ صدا تنبیه به دنبال دارد. اگر والدین متوجه شدند که بیش از اندازه اخطار داده‌اند، این موضوع نشاندهنده این است که آنها مهارت مورد نظر را درست به کار نبسته‌اند. هنگامی که لحن خشنی را به کار می‌برند، تنها یک بار اخطار می‌دهند، و در مواقع لزوم آن را اجرا می‌کنند، آنها معمولاً متوجه می‌شوند که کودکانشان به تنبیه کمتری نیاز دارند: اخطارهایشان به طور مؤثری از رفتار مشکل‌آفرین جلوگیری می‌کند.
حذف پاداشها و امتیازها را بیش از اندازه به کار نبرید. اگر والدین غالباً این نوع تنبیه را به کار ببرند، اثر بخشی‌اش را از دست می‌دهد. هنگامی که می‌بینند که این مهارت به طور مؤثر از مشکلات جلوگیری می‌کند، آن را برای تمام رفتارهای آزارنده جزئی به کار می‌برند. این دسته از والدین حذف پاداش یا امتیاز را برای تأثیر کوتاه مدت آن مورد استفاده قرار می‌دهند، در حالی که با استفاده از مهارت بی‌توجهی یا بی‌اعتنایی یا تحسین القایی اثربخشی درازمدتی نیز بر آن مترتب است.
استفاده از مهارتهای مثبت برای رفتار مطلوب را ادامه بدهید. اگر مشخص شد که والدین غالباً پاداشها و امتیازها را حذف می‌کرده‌اند، این موضوع احتمالاً نشاندهنده این است که آنها مهارتهای مثبت‌شان را برای کارهای خوبی که کودکانشان انجام می‌دهند مورد استفاده قرار نمی‌دهند. برخی والدین هنگامی که چیزهایی درباره تنبیه یاد می‌گیرند، بعد از آن مهارتهای مثبت‌شان را به کار نمی‌برند و برای این که کودکانشان خوب رفتار کنند به تنبیه متوسل می‌شوند. این مهارتها با این شیوه مؤثر نیستند. حذف پاداشها و امتیازها می‌تواند از مشکلات جلوگیری کند؛ اما رفتار مطلوب را آموزش نمی‌دهد. اگر والدین دوست دارند که کودکانشان به رفتار خوبشان ادامه بدهند باید به کارهای خوبی که آنها انجام می‌دهند توجه نمایند. اگر مهارتهای مثبت‌شان را برای رفتار مطلوب به کار نبرند، این احتمال وجود دارد که کودکانشان برای جلب توجه والدین بدرفتاری کنند- حتی اگر توجه منفی باشد!
لازم است والدین بدانند که اگر بیش از اندازه تنبیه را مورد استفاده قرار دهند، ممکن است اثرات جانبی بدی در پی داشته باشد. برای مثال، کودکانشان از آنها اجتناب می‌کنند. آنها سعی می‌کنند تنبیه نشوند و از احساس بد ناشی از تنبیه قبلی متنفرند. هنگامی که والدین این نوع تغییرات را در رفتار کودکانشان ملاحظه کنند، باید بسامد و شدّت تنبیهی را که به کار می‌برند بررسی کنند و استفاده از مهارتهای مثبت‌شان را افزایش دهند.
از آن جا که کودکان بر اثر تنبیه بسیار ناراحت آشفته می‌شوند، لازم است که والدین استفاده از این مهارت را تنها به رفتارهای بسیار بد، خطرناک، و غیرقابل تحمل محدود کنند. اگر راهنماییهای مربوط به این مهارت را دنبال کنند، علاوه بر این که مؤثر واقع می‌شوند، کودکانشان نیز ناراحتی بسیار کمی را تجربه می‌کنند. کودکان از انجام رفتار مشکل‌آفرین دلسرد و منع می‌شوند، و والدین برای استفاده از مهارتهای مثبت‌شان برای کارهای خوبی که کودکانشان انجام می‌دهند فرصتهای بیشتری پیدا می‌کنند.
نکته‌های اصلی که باید درباره‌ی حذف پاداشها و امتیازها خاطرنشان گردد:
1- پاداشها و امتیازها را در جریان یا بلافاصله بعد از بروز رفتاری که مایلید متوقف گردد حذف کنید.
2- حذف پاداشها و امتیازها باید با بدرفتاری تناسب داشته باشد.
3- همیشه پاداشها و امتیازهای مشابهی را حذف نکنید.
4- هنگامی که به کودکان می‌گویید امتیازی را از دست خواهند داد، آن را اجرا کنید.
5- حذف پاداشها و امتیازها را بیش از اندازه به کار نبرید.
6- استفاده از مهارتهای مثبت برای رفتار مطلوب را ادامه بدهید.

پی‌نوشت‌ها:

1. Bach.
2. Moyland.
3. Ayllon
4. Roberts.
5. Hall
6. Pinkston
7. Chan
8. Sara.
9. Jill.
10. Ariel.
11. Mr. Blankenship.
12. Penny.
13. Saltzman.
14. Mr. Jefferson.
15. Leonre.
16. William.
17. Mrs.Minoso.
18. Billy.
19. Holland.
20. Fire-setting.
21. Greene.
22. Clark.
23. Risley
24. Reid.
25. Jones.
26. Conger.
27. Molley.
28. Mr. Shockley.
29. Louis.

منبع مقاله :
اف. دانگل، ریچارد، ا. پولستر، ریچارد؛ (1387)، آموزش مهارتهای کنترل کودک، مشهد: به نشر، چاپ سوم