وقف ‏نامه‏ ی میرزا نظام طبیب

مقدمه

میرزا نظام حکیم ‏باشی ساروی از طبیبان نامدار اواخر سلطنت محمد شاه و اوایل دوره‏ی ناصر الدین شاه قاجار بود.بنا به گفته‏ ی دو تن از اعقاب و متولیان موقوفه‏ی او - بانوان گلین و حسنی نظام‏زاده - وی در آغاز جوانی پس از فراگیری مقدمات برای تکمیل دانش پزشکی به فرانسه رفت و نزدیک به دو سال در آن کشور به مطالعه و تحصیل پرداخت و تصدیق‏نامه گرفت. پس از آن به ایران برگشت و در زادگاهش ساری به درمان بیماران همت گماشت.

تصدیق‏نامه‏ی فرانسوی و ترجمه‏ی فارسی ذیل آن تا شش هفت دهه‏ی پیش در دست نوادگان میرزا نظام بوده است و بانوان نام برده در خردسالی بارها آن را درون قابی زیبا در دواخانه‏ی نوه‏ی میرزا و پدر خود میرزا صوفی دیده‏اند.

هر چند میرزا در خطه‏ی مازندران پزشکی شناخته شده بود ولی عمده شهرتش را پس از معالجه‏ی بیماری صعب‏العلاج یکی از شاهزادگان قاجار به دست آورد.

پس از اینکه طبیبان دارالخلافه (تهران) بیماری شاهزاده را درمان‏ناپذیر دانستند او را نزد میرزا نظام آوردند. میرزا بیمار را معاینه می‏کند و بیماری را تشخیص می‏دهد و در کمتر از شش ماه بهبودی حاصل می ‏شود.

بدین سبب شاهزاده بخشی از زمین‏های کشاورزی خود را در دهکده‏ی رئیکنده (1) به وی پاداش می‏دهد و او نیز پس از چندی، بیش از نصف آن زمین‏ها و نیز یک ثلث از خانه‏ی مسکونی‏اش را در محله ‏ی نعل بندان ساری وقف مراسم سوگواری امام حسین (ع) می‏ کند.

در کتابخانه‏ ی کوچک میرزا نظام افزون بر کتاب‏های پزشکی، کتاب‏های دینی و ادبی خطی هم بوده است.

متن وقف ‏نامه‏ی میرزا نظام طبیب

(وزارت معارف و اوقاف)
سواد:
اداره:
نمره: 119 بلد
بتاریخ: 23 صفر المظفر 1333

سپاس افزون از حد و قیاس وقف مزارع آلای جناب رب الاربابی است که دهکده‏ ی عالم جبروت را بلامساهمت شریکی مالک است و ملک و ملکوتش / بدون سهیم و مشارک، ثور در مزرعه‏ ی قدرتش گاوی سات بر گردن و سنبله در زارعتگاه فلک خوشه‏ای است از خرمن، حاصل مزارع کونین برای / طاعتش توشه و پروین در کشتزار حسنش خوشه و درودی که خوشه‏ چین ناطقه از کشتزار نیال درو کرده هدیه‏ ی جناب بزرگواری است که / مقصد اصلی از بنای مزرعه‏ی جهان حصول حاصل ذات پاک اوست و علت غائی احیای موات اراضی عالم عدم نمود (؟) یکتا گوهر تابناک / او و صلوات طیبات بر آل گرامی او باد که مزارع ملت جعفری را بهین زار عانند و حدیقه‏ ی دین مصطفوی را آشیان.

و بعد چون منادی توفیقات ربانی و داعی تأئیدات سبحانی ندای (لن تنالوا البر حتی تنفقوا) (آل عمران: 92) در گوش هوش جناب مستطاب حضرت افلاطون منش بقراط روش، نظام الحکما، میرزا نظام حکیم‏باشی در داده و معلومش گردید که زینت و زخارف دنیای دنی چون نقش بر آب و موج / سراب است و بهترین اعمالی که در مبذر اعمال (لا ینفع مال و لا بنون) (شعراء: 88) در معرض ظهور تواند رساند و خود را از[...] / (انهم مسئولون) (الصافات: 24) به جاذبه‏ ی (اولئک هم المفلحون) (آل عمران: 104) تواند کشاند صدقات جاریه و خیرات ساریه است که رنج آن[...] / منافع اقباب است

لهذا وقف مؤبد شرعی صحیح و حبس مخلد مرعی صریح فرمودند جناب معظم الیه یک باب[...] / خانه‏ی واقف و یک ثلث خانه‏ی مسکونه واقف که از غایت اشتهار مستغنی از تحدید و توصیف است و مساحت یک جریب / مزروعی واقع در رئیکنده بیشه‏ سر (2)مشهور بلد، شوادشت و مرتع پازوکی واقع در بلد رئیکنده بیشه ‏سر لهارم (3) را بر جناب امام همام خامس و / اصحاب عبا و به خون غلتیده در راه خدا، حضرت سیدالشهدا - علیه و علی آبائه آلاف التحیة و الثنا - که همه ساله منافع اعیان را / در صرف تعزیه‏داری آن بزرگوار مصروف دارد.

و تولیت آن را مادام الحیوة مفوض نموده به نفس نفیس خود و بعد از عشر متولی به اولاد ارشد میرزا محمدعلی بطنا بعد بطن و نسل بعد نسل انقراضهم العیاذ بالله بر اعلم و اورع اولاد خود ذکورا و اناثا و تولیت[...] [...] ایشان مستدام باشد.

و صیغه‏ ی وقف در مجلس علما و فضلا جاری و ساری گردید تا واضح باشد.
و کان تحریرا ذلک شهر جمادی الاولی مطابق تخاقوی ئیل (4) خیریت دلیل سنه 1260.

سجلات

1- جالینوس الزمانی آقا میرزا نظام طبیب / اقرار بر متن مرقومه نموده /
[متن مهر:] (عبد الحی، محمد زمان)
2- قد اعترف بما رقم فیه.
[متن مهر:] (بسم الله الرحمن الرحیم / قل هو الله احد الله الصمد / لم یلد و لم یولد و لم یکن / له کفوا احد) (اخلاص: 112) و انا العبد. (محمد جعفر)» 3 مرتبه»
3- قد اعترف بما رقم فیه
[متن مهر:] (ابوالقاسم الحسینی)
4- [متن مهر:] (عبدالراجی لا یقرء)
5- [متن مهر:] (لطف خداوند میر محسن)
6- [متن مهر:] (محمد حسین ابن‏غلامعلی)
7- [متن مهر:] (عبده حبیب‏الله بن محمد قاسم)
8- [متن مهر:] (عبده الراجی علی الحسینی)
9- جناب افلاطون طینت بقراط صفت / آقا میرزا نظام طبیب، اقرار متن به مرقومه خامس آل عبا نموده، حرره الاقل.
[متن مهر:] (عبده علی قلی)
10- قد اجریت صیغة الوقف کما زبر فیه
[متن مهر:] (لا [اله] الا [الله] الملک الحق المبین [عبده] محمد حسین] ) «2 مرتبه»
11- [متن مهر:] (محمد هادی بن سلطان محمود)
12- [متن مهر:] (عبده الراجی ذوالفقار)
13- [متن مهر:] (عبده الراجی میرزا)
14- [متن مهر:] (عبده الراجی محمد)
15- نظام الحکماء، آقا میرزا نظام طبیب‏باشی اقرار این ورقه نموده.
[متن مهر:] (یا اباعبدالله)
16- [متن مهر:] (عبده آقا بزرگ بن میرزا بابا)

تأییدیه ‏ی رونوشت

1- اصل این وقف‏نامه نزد این جانب میرزا صوفی است. [امضا:] صوفی
2- سواد مطابق اصل است و مطابقه شد [مهر و امضا:] (دفتر معارف و اوقاف / ساری / 1338)

پی نوشت ها:

1- موقعیت جغرافیایی ریکنده قائم شهر: 36 درجه و 27 دقیقه عرض جغرافیایی و 52 درجه و 58 دقیقه طول جغرافیایی و 87 متر از سطح دریا است. - فرهنگ آبادیها و مکانهای مذهبی کشور، پاپلی یزدی، دکتر محمد حسین، بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی، 1367، ج 1، ص 285.
روستای ریکنده در حدود ده کیلومتری جنوب شرقی قائم شهر واقع و شکر سیاه آن معروف است.
2- موقعیت جغرافیایی بیشه‏سر قائم شهر: 36 درجه و 25 دقیقه عرض جغرافیایی و 53 درجه و... دقیقه طول جغرافیایی و 280 متر از سطح دریاست. (همان، ص 118).
3- موقعیت جغرافیایی لهارم قائم شهر: 36 درجه و 28 دقیقه عرض جغرافیایی و 52 درجه و 56 دقیقه طول جغرافیایی و 38 متر از سطح دریاست. همان، ص 510.
4- تخاقوی ئیل، سال مرغ، دهمین سال از دوره‏ی دوازده ساله‏ی ترکان.