منابع و ارجاعات جهت تحقیق و بررسی پیرامون وقف

مراجعه به منابع و مآخذ اصیل و معتبر و ارجاعات جهت تحقیق و بررسی وقف رزش و اهمیت میراث جاودانگی وقف را می رساند.
يکشنبه، 6 خرداد 1403
تخمین زمان مطالعه:
موارد بیشتر برای شما
منابع و ارجاعات جهت تحقیق و بررسی پیرامون وقف
مقدمه:
معرفی فرهنگ غنی اسلامی بدون مراجعه به منابع و مآخذ اصیل و معتبر غیرممکن است. بسیار دیده می‏شود که برخی برای نشان دادن ارزش و اهمیت میراث علمی اسلامی متوسّل به موعظه و خطابـه می‏شوند و یا آنکـه بدون رجوع به مدارک و اسناد فقط به تعریف و تحسین می‏پردازند و این امر کوشش آنان را بی‏ارزش و بی‏فایده می‏سازد.

وقف یکی از نهادهای برجسته اسلامی است که نشر علوم و معارف، و ایجاد مدارس و مراکز علمی، و تربیت دانشمندان و متخصّصان و ابواب خیرات و مبرّات با آن نهاد ارتباط داشته است و این نهاد در ابعاد گسترده آن در بستر زمانی و مکانی مخصوص خود باید مورد تحقیق و بررسی و اصول آن مورد اقتباس و بهره‏برداری در عصر حاضر قرار گیرد.

ارجاعات به منابع و مآخذ در مورد اوقاف و حبوس که در این گفتار ملاحظه می‏شود از مجموعه شانزده جلدی الفهرس الشّامل للاقتصاد الاسلامی که «المجمع الملکی لبحوث الحضارة الاسلامیّة» موسّسه آل‏البیت در اردن چاپ و منتشر کرده اخذ و اقتباس شده است.

مجمع یادشده که فرهنگستان علوم و تمدّن اسلامی اردن محسوب می‏شود درصدد است که دائرة‏المعارفی برای فرهنگ و تمدّن و علوم اسلامی منتشر سازد و برای تحقق این منظور فهرست‏هایی را از ارجاعات به منابع مهم در زمینه‏های گوناگون فرهنگ و تمدّن و علوم اسلامی تدوین کرده تا نویسندگان مقالات از آن ارجاعات در تحریر مداخل و موادّ برای آن دائرة‏المعارف استفاده کنند.

هدف نگارنده از تنظیم این ارجاعات در مورد وقف و نشر آن این است که طلاّب و دانشجویان ما هم همین روش را در استخراج مطالب از منابع عربی شیعی پیش گیرند .

و نیز با مراجعه به کتابهای جغرافیائی و تاریخی و کتب اموال و جزیه و خراج و عهود و مواثیق که به زبان فارسی نوشته شده مواردی را که مرتبط با نهاد وقف در کشورمان می‏شود استخراج کنند و در مقالات تحقیقی خود از آن استفاده نمایند تا مطالعه و تحقیق در زمینه وقف در بلاد اسلامی خصوصا در آن بخش که به کشور خودمان مربوط می‏شود کامل‏تر گردد.

در اخذ و اقتباس ارجاعات وقف فقط از هشت مجلد از شانزده مجلد که اختصاص به اقتصاد اسلامی دارد استفـاده شده و از نقـل بـرخی از ارجاعـات که بسیـار مفصـل بوده صرف‏نظر گردیـده است و چون آنـان به روش خاورشناسـان نام مولّف را اصل قـرار داده بودنـد در این گفتـار به روش مسلمانـان نام کتـاب اصل قرار داده شده است.
امید است که این کوشش مورد قبول اهل علم خاصّه آنان که در وقف و احکام و مسائل و موارد آن اهتمام می‏ورزند واقع شود بعون‏اللّه‏ تعالی و توفیقه.
 

منابع و ارجاعات جهت تحقیق و بررسی پیرامون وقف

1. احسن التقاسیم فی معرفة الاقالیم، المقدسی.
وقف عثمان فی سلوان قرب القدس، ص171.

2. احکام الوقف، الخصّاف.
وقف عمر بن الخطاب، ص5 ـ9/ وقف عثمان، ص9/ وقف علی (ع)، ص9ـ10/ وقف الزبیر بن عوام، ص11/ وقف معاذ بن جبل، ص11، 12/ وقف زید بن ثابت، ص12/ وقف عائشه زوجة الرّسول (ص)، ص13/ وقف اسماء بنت ابی‏بکر، ص13/ وقف ام‏حبیبة زوجة الرسول (ص)، ص13/ وقف صفیة بنت حیی زوجة الرسول (ص)، ص14/ وقف سعد بن ابی‏وقاص، ص14/ وقف خالد بن الولید، ص14/ وقف ابوأروی الدوسی، ص14/ وقف جابر بن عبداللّه‏، ص15/ وقف سعد بن عبـادة، ص15/ وقف عقبة بن عامر ص15/ اوقاف صحابة رسول‏اللّه‏ ص15ـ17/ وضع الاوقاف الاولی بعد فترة من الزّمن، ص16، 17/ تعریف الوقف و شروطه، ص19ـ33/ الوقف للاقارب، صص38ـ54، 71ـ90، 104ـ113، 136ـ137/ وقف العقارات، ص64 ـ70/ وقف الدّور، ص171، 172/ الوقف علی غیرالاقارب، صص91ـ103، 138ـ149/ الوقف لبناء المساجد والخانات و حفر قنوات الری و عمل طرق عامة، صص113، 114/ الوقف علی الموالی، صص115ـ 118/ الوقف علی امهات الاولاد، صص119ـ124/ الوقف الغیر جائزة، صص125ـ134/ صلة القاضی بالوقف، صص134ـ136/ الوکالة فی‏الوقف، صص201ـ204، 345ـ354/ اجارة و مزارعة الوقف، صص205، 206/ الوقف المشاع، صص232ـ236/ الغصب فی‏الوقف، صص240ـ 245/ وقف اهل الذّمة، صص 335ـ 345.

3. اخبار القضاة، وکیع.
اموال الوقف و مراقبتها، ج2، 125.

4. الاخبار الموفقیّات، الزبیر بن بکّار.
اسماعیل بن جعفر العلوی یطلب من المامون وقف ابیه علیه، ص135، 136/ العباسیّون یوقفون غلات بعض الضیاع علی اعمار صدقات النّبی (ص) ص491، 492.

5. الاستخراج لاحکام الخراج، ابن‏رجب الحنبلی.
کراهیة العمل بالفلاحة ایّام عمر بن الخطّاب خوفا من‏الاشتغال عن‏الجهاد، ص83.

6. اسد الغابة فی معرفة الصحابة، ابن‏الاثیر.
عتبة بن فرقد یجعل سهمه من خیبر لبنی عمه عاما و لاخواله عاما، ج3 ص365/ بلغت غلّة وقوف علی بن ابی‏طالب فی ایّامه اربعین الف دینار، ج4، ص23، 24/ ما ترک الرسول (ص) من ارض فهی صدقة، ص96، 97/ محمّد بن انس الطغری یتصدّق بعد معرکة احمد بعذق لایُباع و لایوهُب، ص312.

7. الاصابة فی تمییز الصحابة، ابن‏حجر العسقلانی.
الملک الاشراف یوقف اموال رجل توفّی دون وریث علی المدرسة الاشرفیّة فی دمشق، ج3، 173/ الرّسول (ص) یتصدّق با راضی تصدّق له بها احد الیهود، ج6، ص57، 58/ الحسین بن علی یوقف احدی ضیاعه فی‏البقیع، ج7، ص418.
8. الاغانی، الاصفهانی.
اوقف رجل فی المدینة رضا للرّسول، ج4، 162/ وقف علیّ بن ابی‏طالب، ج16، ص361/ وقف فی سرّمن رای، ج20، ص192.

9. الاکتساب فی‏الرّزق المستطاب، الشّیبانی.
الحثّ علی‏الزّارعة، ص37ـ 38.

10. الامامة والسّیاسة، مولّف مجهول.
عثمان بن عفّان اشتری بئررومة باربعین الفاوجعله للمسلمین، ص39، 42.

11. انساب الاشراف، البلاذری.
اتّراع بین آل علی بن ابی‏طالب علی صدقات علی ایّام هشام بن عبدالملک امرالحسن، صص230، 235.

12. البخلاء، الجاحظ.
الآباء یوقفون املاکهم علی اولادهم خوفا من تصرّف اولادهم بعد الموت و دور القاضی فی‏الاشراف علی هذه الاوقاف، ص75.

13. تاج العروس، الزبیدی.
الفرق بین الوقف والرّقبی والعمری، ج1، ص275/ «میثب» احدی صدقات‏الرّسول (ص) بالمدینة، و کان اوصی بهاله مخیرق الیهودی قبل وفاته، ص500/ «العلث» قریة علی نهر دجلة کانت وقفا علی اولاد علی ابن‏ابی‏طالب، ص634/ معنی تأبید الارض فی‏الوقف، ج2، ص287/ الزّبیر بن العوام یوقف دارا له علی‏المطلقات من بناته، ص351/ عمر بن الخطّاب یتصدّق بنخل له، ج4، ص125، ج7، ص368/ معنی الحبس والوقف، ص125، ج6، ص268، 269/ موقف الاسلام من حبس الجاهلیّة، ج4 ص125/ کانت بعض القری وقفا علی المقطعین أی المقاتلة غیرالمسجّلین فی‏الدّیوان، ج5، ص475/ عمر بن الخطّاب یوقف ارضا له تسمّی ثمغ، ج6، ص 7/ ابوطلحة الانصاری یتصدّق بحائط نخل له علی فقراء قومه، ص81/ زید بن ثابت الانصاری یتصدّق بارض له قرب المدینة، ص 147/ «برقة» موضع قرب المدینة کانت فیه صدقات رسول‏اللّه‏ (ص) ص293/ عثمان بن عفّان یشتری بئررمة بوادی العقیق و یسبلها علی المسلمین، ج8، ص320/ اوقف الامیر ثقة‏الدّولة علی بن محمّد بن یحیی الدرینی العراقی المدرسة الثّقتیة بدمشق، ج9، ص 199.

14. تاریخ الرسل والملوک، الطبری.
من انواع الوقف، ج8، ص281/ المعتصم یوقف ضیاعه، ج9، ص56/ لایجوز اقطاع الوقف، ج9، ص232.

15. تاریخ الکبیر، البخاری.
جعل عبداللّه‏ بن عامر سوق البصرة صدقة، ج1، ق1، ص50.

16. تاریخ الموصل، الأزدی.
هشام بن عبدالملک یوقف ارحاء بناها علی نهر حفره فی‏الموصل، ص43/ المعتصم یوقف ضیاعا له لموالیه و ولده فی سبیل‏اللّه‏، ص426.

17. تاریخ بغداد، الخطیب البغدادی.
أرض السّواد اعتبرت وقفا علی‏المسلمین، ج1، ص4، 9/ عمر بن الخطّاب یوقف أرضه فی ثمغ بالحجاز، ج4 ص125/ محمّد بن داود ابوبکر یتولّی دیوان الأحباس فی مصر، ج5، ص265/ محمّد بن داود ابوبکر یتولّی دیوان الأحباس فی مصر، ج5، ص265/ الرّسول (ص) جعل الأرض الّتی ترکها صدقة من بعده، ج6، ص55، ج12، ص377.

18. تاریخ عمر بن الخطّاب، ابن‏الجوزی.
عمر یوقف حائطا له صدقة علی المساکین، ص169/ عمر یوقف نصیبه من أرض خیبر علی‏الغزو و فی سبیل‏اللّه‏ و علی‏الفقراء والمساکین والرّقاب و ابن‏السّبیل و آل‏عمر، صص204، 205.

19. تبصرة الاحکام، ابن‏فرحون.
یستعین القاضی بغیره فی‏النظر فی‏الأحباس، ج1، ص33، 83/ لایجوز بیع الحبس و لو بیع ینقض البیع، ج1، صص76، 384ـ 385، 389/ الحکم بصحّة الوقف، ج1، ص103، 105/ قد یثبت عقد الوقف بالحکم من‏القاضی، ج1، ص111ـ113/ یثبت الوقف بشهادة السّماع، ج1، صص346، 347، 349، 351، 352/ جواز الوقف سرّا، ج1، ص366ـ367/ الاشهاد علی الحبس، ج2، ص 31/ یقدم اهل الحاجة فی توزیع غلّة الحبس، ج2، ص46/ یجوز للقاضی أن یبیع الحبس، ج2، ص46/ تنفذ شروط الحبس حسب العرف والعادة، ج2، صص71، 72، 126/ لایجوز بیع مواضع المساجد الخربة، ج2، ص121/ جواز بیع نقض المساجد، ج2، ص121/ ما حبس فی سبیل‏اللّه‏ یبقی حبسا، ج2، ص125.

20. تخریج الدّلالات السّمعیة، الخزاعی.
الوقف ایّام رسول‏اللّه‏ (ص) ص282/ اموال مخیریق اوّل حبس فی‏الاسلام، ص566 ـ567/ الحوائط الّتی اوقفها رسول‏اللّه‏ (ص) ص570 ـ571/ اوقف عمر بن الخطّاب أرضا بخیبر علی الفقراء و ابن‏السّبیل و فی سبیل‏اللّه‏، ص572 ـ573/ اوقف علیّ بن ابی‏طالب ضیعتین علی فقراء المدینة الا أن یحتاجها الحسن أو الحسین، ص574.

21. تهذیب تاریخ دمشق، ابی‏عساکر.
وقف علی اصلاح قنوات میاه الغوطة فی‏القرن السّادس الهجری، ج1، صص249ـ251/ وقف خزانة من‏الکتب علی جامع دمشق، ج1، ص409/ وقف الرّسول، ج3، ص245/ وقف دار فی حمص علی‏الفقراء، ج3، ص382/ وقف علی اهل‏الحدیث بمکّة و بغداد، ج5، ص245/ ابوطلحة یوقف أرضا علی اقاربه ایام الرّسول، ج6، ص10/ اوقاف الصّوفیة بدمشق سنة 553 هـ، ج6، ص132.

22. جامع الاصول من أحادیث الرّسول (ص)، ابن‏الاثیر.
ابوطلحة الانصاری یوقف اراضی له علی أقاربه، ج7، ص305ـ 308/ عمر یوقف أرضا فی خیبر، ج7، ص314، 315.

23. جامع البیان فی تفسیر القرآن، الطبری.
ابوالدّ حداح له اراضی بالعالیة والسافلة، و جعل خیرها صدقه، ج2، ص371/ ابوطلحة یوقف أرضه التی بأریحا (کذا) للّه‏ فقال الرسول (ص) اجعلها فی قرابتک، فجعلها بین حسّان بن ثابت و أبّی بن کعب، ج3، ص246ـ247/ زید بن حارثة جاء بفرس له یقال لها سیل الی النّبی (ص) فقال: تصدّق بهذه یا رسول‏اللّه‏، فأعطاها رسول‏اللّه‏ (ص) ابنه أسامة بن زید بن حارثة، ص247/ فی الحدیث أنّ رسول‏اللّه‏ (ص) قال: لانورث ما ترکنا صدقة، ج10، ص6، ج28، ص26/ احد الثّلاثه الذین تخلّفوا فی غزوة تبوک تصدّق بحائط، ج11، ص41
.
24. الجامع لاحکام القرآن، القرطبی.
جواز وقف الخیل والسلاح فی سبیل‏اللّه‏، ج8، ص37/ جواز العُمری، ج9، ص57/ العمری لمن وهبت له و لاتعود الی المعطی أو الورثة ج9، ص57/ مالک و أصحاب یرون أن المعمر یملک المنفعه بلفظ العمری دون الرقبة، ص57/ الحبس علی رجل و أولادة لایرجع الی الواقف عند مالک، ص57/ رسول‏اللّه‏ (ص) یجیز العمری، ص57 ـ 58.

25. حلیة الاولیاء، ابونعیم الاصفهانی.
محمد بن سیرین والدّراهم الزّیوف، ج2، ص267/ موقف محمّد بن سیرین من الدّراهم العربیة عند ضربها لأول مرة، ج2، ص267/ جابر بن زید والدّراهم السّتّوقة، ج3، ص88/ المختار بن فلفل یضرب الفلوس أیّام عمر بن عبدالعزیز، ج5، ص342/ عمر بن الخطّاب یتصدّق بأرضه فی خیبر، ج8، ص263.

26. خبایا الزّوایا، الزرکشی.
لاتصیر الدّار وقفا بمجرّد الکتابة علی بابها، ص312/ یجوز للامام أن یقف ارض الغنیمة، کما فعل عمر بن الخطّاب اذا استطاب قلوب الغانمین عنها بعوض أو بغیر عوض، ص312/ لایجوز الوقف علی البنیان کالمسجد والکعبة لانّه لایملک، ص312/ وقوف المساجد فی القری یصرفها صلحاء القریة الی عمارة المسجد و مصالحه، ص314.

27. الخراج و صنعة الکتابة، قدامة بن جعفر.
تشجیع الدولة علی استثمار الأرض، ص308/ الاذن للعرب بالزّراعة فی‏الجزیرة والشّام ایام عمر بن الخطّاب، ص315.

28. الدّارس فی تاریخ المدارس، النّعیمی.
قطب‏الدّین الخیضری (ت894 هـ) یبنی سنة 878 هـ دارالحدیث السکّریة بالقصّاعین و یوقف علیها الاوقاف، ج1، ص7/ زیدالدّین دلامة (ت853 هـ) یبنی دارالقرآن الکریم و یرتّب لها اماما و قیّما و عاملا و ناظرا و یجری علیهم الرّواتب و الارزاق، ج1، ص 9، 10/ کان لرشا بن نظیف (ت444هـ) دار موقوفة علی القرّاء، ج1، ص11، 12/ علم‏الدّین الصّابونی (ت873 هـ) یوقف الأوقاف علی دارالقرآن الصّابونیة، ج1، ص13ـ17/ الملک الاشرف (ت635 هـ) یوقف الاوقاف علی دارالحدیث الاشرفیّة جوار باب القلعة الشّرقی، ج1، ص19ـ20/ کان مقدار الوقف علی دار الاشرفیّة البرانیة خمس ضیاع بالبقاع، ج1، ص54/ جمال‏الدّین بن کروس (ت461 هـ) اوقف دار الحدیث الکرّوسیّة و جعل بیته مدرسة للشّافعیّة، ج1، ص98، 99/ نورالدّین زنکی (ت569 هـ) أول من بنی دارالحدیث بدمشق و أوقف علیها الأوقاف الکثیرة، ج1، ص99، 100/ الملک الاشرف یبنی دارالحدیث و یشترط أن یوخذ من وقفها ألفادرهم فتضاف الی وقفها لصیانتها بصورة مستمرّة، ج1، ص100/ اسماعیل بن محمّد بن عبدالواحد البحرانی (ت696 هـ) ناظر الایتام یوقف دارالحدیث النّفیسیة بالرصّیف، ج1، ص114/ مبلغ ما اوقفه سیف‏الدین تنکز علی دارالقرآن والحدیث، ج1، ص126، 127/ ما اوقفه اقبال الشّرابی (ت653 هـ) علی المدرسة الاقبالیة بسوق العجم من بغداد، ج1، ص159، 160/ أکز حاجب نورالدّین زنکی یبنی المدرسة الاکزیة للشّافعیة و یوقف علیها الاوقاف، ج1، ص166/ امین الدولة کمشتکین یبنی المدرسة الامینیّة و یوقف علیها غالب ما حولها من سوق السّلاح و قیساریّة القوّاسین و یجعل لها حصة من بستان یکفر سوسیا، ج1، ص179/ ما اوقفه شجاع‏الدین ابن‏الدّماغ (ت614 هـ) علی المدرسة الدّماغیة، ج1، ص236، 237/ ما اوقفته ستّ الشّام بنت نجم‏الدین بن ایّوب علی المدرسة الشّامیّه البرّانیّة، ج1، ص278، 279/ ما وصلت الیه أوقاف المدرسة الشّامیة البرّانیّة، ج1، ص301، 303/ اوقاف المدرسة الصّلاحیّة بدمشق، ج1، ص333/ اوقاف المدرسة الظّاهریّة الجوانیّة، ج1، ص358/ اوقاف المدرسة العادلیّة الصّغری، ج1، ص368/ اوقاف المدرسة العصرونیّة داخل بابی الفرج والنّصر شرقی القلعة بدمشق، ج1، ص398، 399/ اوقاف المدرسة العمادیّة الصّلاحیّة فی سنة 865 هـ، ج1، ص412، 413/ اوقاف المدرسة الفارسیّة التی أوقفها سیف‏الدّین فارس الدّوادار سنة 880 هـ.ق، ج1، ص426، 429/ وقف المدرسة الفتحیّة، التی انشاها الملک فتح‏الدّین صاحب بارین، فی‏الدّیار المصریّة، ج1، ص429/ الامیر ناصرالدّین القیمری (ت665 هـ) یوقف المدرسة القیمریّة و یعمل علی بابها ساعات، ج1، ص441، 442/ اوقاف المدرسة الاقبالیة الّتی بناها الامیر جمال الّدولة اقبال عتیق الخاتون ستّ الشّام ابنة ایّوب، ج1، ص474/ کانت اوقاف المدرسة الجلالیّة فدانا و نصف فی‏القریّة السّاهلیّة، ج1،ص488/ اوقاف تربة الامیر جهارکس فخرالدین الصّلاحی (ت 635 هـ) ج1، ص497، 498/ اوقاف المدرسة الرّیحانیّة الّتی انشاها ریحان الطّواشی خادم نورالدّین الشّهید فی سنة 565 هـ، ج1، ص522، 523/ اوقاف المدرسة العزیة الحنفیة الّتی بناها عزالدّین ایبک استوار الملک المعظّم، ج1، ص557، 558/ ما وجد من اوقاف المدرسة الماردینیّة سنة 820 هـ (انشأتها عزیزة‏الدین بنت الملک قطب‏الدّین صاحب ماردین سنة 610 هـ) ج1، ص592/ بلغ مجمل أوقاف نورالدّین زنکی تسعة آلاف دینار صوری فی‏الشهر، ص609/ نورالدّین زنکی یجمع الاوقاف الّتی لایعرف واقفها و لاتعرف شروطهم فیها و یجعلها قلما واحدا و سمّیت مال المصالح، و یجعلها لذوی الحاجات من‏الفقراء والمساکین والأرامل و الایتام، ج1، ص613/ المدرسة الجوزیّة بسوق القمح و الّتی انشاها محیی‏الدّین ابن‏الجوزی (ت656 هـ)، ج2، ص29، 62/ القاضی شمس‏الدّین النّابلسی (805 هـ) یبیع کثیرا من الاوقاف بدمشق کما اتّهم باخذ اموال النّاس، ج2، ص47/ اوقاف المدرسة الجاموسیّة غربی العقیبه و التی لم یعرف واقفها، ج2، ص64/ اوقاف المدرسة الحنبلیّة الشّریفة الّتی انشاها شرف الاسلام الشّیرازی (ت536 هـ) ج2، ص64، 78/ اوقاف المدرسة الصاحبیّة التی انشاتها ربیعة خاتون بنت نجم‏الدین ایّوب سنة 581 هـ، ج2، ص79، 86/ اوقاف المدرسة الضیائیّة المحمدیّة و الّتی بناها ضیاءالدّین المقدسی (ت643 هـ) بجبل الصالحیّة، ج2، ص91، 99/ اوقاف المدرسة الشّیخیّة التی بناها الشّیخ ابوعمر الکبیر (ت607 هـ) ج2، ص100، 111، 112/ الاوقاف المدرسة العالمة شرقی الرباط النّاصری، الّتی اوقفتها العالمة امة الّلطیف بنت الشّیخ الناصح الحنبلی (توفیت سنة 653) ج2، ص112، 113/ اوقاف المدرسة المسماریّة الّتی انشاها الشّیخ مسمار الهلالی (ت546 هـ) ج2، ص114، 120/ من‏الاوقاف الّتی وجدت سنة 878 هـ، وقف التّزویج، و یعطی منه کل من تزوج من فقراء الحنابلة، وقف الاعراض: و یعطی منه کل من الف کتابا علی مذهب الامام احمد. وقف فقراء جماعیل من الحنابلة (جماعیل قریة الشّیخ ابوعمر بن قدامة المقدسی فی فلسطین) ج2، ص126/ مهذّب‏الدین الدخوار (ت 628 هـ) شیخ الاطباء بدمشق یوقف داره بدرب العجل علی الاطبّاء بدمشق مدرسة لهم، ج2، ص138/ ما اوقفة زین‏الدین ابن‏خلیل (ت854 هـ) ناظر الجیوش الاسلامیّة علی‏الجیش والمدارس بالحرمین والقدس و مصر و دمشق، ج2، ص142/ اوقاف الخانقاه (کلمة اعجمیّة تعنی دار الصوفیة) الدویریة المعروفة بدویرة صمد، ج2، ص146ـ149/ کریم‏الدّین وکیل الخاص یشتری سنة 720هـ النهر الکریمی و یجری الماء فی جدول الی مسجده بالقبیبات، ج2، ص417/ اوقاف الخانقاه العزیّة الجسر الابیض التی انشاها الامیر عزّالدین ایدمر الظّاهری نائب السّلطنة بالشام، ج2، ص127/ الرئیس علاءالدّین المشهور بابن وطیة الموقّت بالجامع الاموی سنة 802 هـ یوقفالزّاویة الوطیة علی المغاربّة بشرط أن لایکون مبتدعا أو شریرا، ج2، ص204/ اوقاف التربة الافرید ونیّة (نسبة الی افریدون العجمی ت749هـ) ج2، ص223، 224) نجم‏الدین الرّجبی (ت 735هـ) التّاجر المشهور یوصی ـ من ثلث ترکته ـ بخمسین الف درهم یشتری بها ولده عقارا و یوقفه صدقة، ج2، ص247/ جمال‏الدّین ابن‏زویران (ت 628 هـ) یتصدّق بثلث ماله و یوقفه علی‏القرّاء والعلماء بتربته ج2، ص247/ اوقاف جامع جرّاح الّذی أنشاه الملک الاشرف موسی سنة 631 هـ، ج2، ص420.

29. الدّر المنثور، السّیوطی.
ابوالدّحداح (وردت کذلک ابن‏الدّحداح) یوقف حائطا له به ستّمائة نخلة لنفقات المسلمین، ج1، ص745، 746/ابوطلحة الانصاری یتصدّق علی المسلمین باحبّ امواله الیه وهی بیرحاء، ج2، ص259، 260.
30. رحلة ابن‏جبیر، ابن‏جبیر.
وقف فی‏الاسکندریة علی‏المدارس والطّلبة الاغراب، ص16، 17/ وقف علی مدارس و طلبة بغداد، ص205/ وقف فی دمشق، ص 245/ اوقاف فی دمشق للمساجد والمشاهد، صص248، 251، 253، 257، 262، 263 والرّباطات والفرق الصّوفیّة والمغاربة و قراء القرآن.

31. الرّوضتین فی اخبار الدّولتین، ابوشامة.
نورالدّین زنکی یبنی دارا للحدیث و مکاتب للایتام والمساجد فی دمشق و یقف علیها ما قیمته کل شهر تسعة آلاف دینار صوریّة، ج1، ص10.

32. السّنن، ابوداود.
ابوطلحة الانصاری یتصدّق بأرضه باریحاء (کذا) علی اقاربه، ج2، ص31، 132/ عمر بن الخطّاب یتصدّق بارض له فی خیبر یقال لها ثمغ، ج3، ص116، 117/ قال رسول‏اللّه‏ (ص) الانبیاء لاتورث فما ترکوا صدقه، ج3، ص139، 140، 142، 144، 145.

33. سیر اعلام النبلاء، الذّهبی
عبدالرّحمن بن عوف یتصدّق بحدیقة علی نساء الرسول (ص) و کانت قد قوّمت بأربعمائة الف درهم، ج1، ص57/ خالد بن الولید یوقف داره فی‏المدینة صدقة و یحبس خیلا له علی الغزو، ج1، ص27/ ابوطلحة الانصاری یتصدّق بحائط له فی‏المدینة علی اقاربه، ج2، ص21/ ما ترک النبی فهو صدقة، ج2، ص89، ج17، ص425، ج12، ص292/ موقف شریح القاضی من رجل حبس داره علی اقاربه، ج4، ص104/ ابوالعالیة الرّیاحی وقف ما له علی ثلاثه وجوه ثلث فی سبیل‏اللّه‏ و ثلث فی اقارب النّبی (ص) و ثلث فی‏الفقراء، ج4، ص212/ موقف عمر بن عبدالعزیز من صدقات الرّسول (ص) ج4، ص489/ الحسن بن الحسن بن علیّ بن ابی‏طالب یتولّی صدقـة علی علی ابنـاء فاطمة، ج4، ص485/ عمرو بن العـاص یتصـدّق بارض لـه یقال لها الوهط، ج5، ص176/ مناظرة بین ابی‏یوسـف و مالک بن انس بحضرة امیرالمومنین بشان الوقوف، ج8، ص109، 110/احمد بن عطاء الهجیمی الصّوفی یوقف دارا له فی‏البصرة علی‏المتعبّدین والمریدین، ج9، ص408/ عمر بن الخطّاب یتصدّق بنصیبه من خیبر علی‏الضّعفاء والمساکین و ابن‏السّبیل، ج12، ص159، ج14، ص420/ احد الموالی یتصدّق بحائط له علی‏الفقراء، ج13، ص363/ المحدث الحسن بن سفیان یبیع محلّته و یوقف مالها علی‏المسجد ج14، ص162/ الامام علی بن اسماعیل الاشعری یعیش من اراض کان اوقفها جده الاوّل بن ابی‏بردة، ج15، ص89، 90/ المقتدر اوقف ما غلّته تسعون الف دینار علی‏الحرمین و علی‏الثّغور، و انشأ دیوانا للوقف اسماء دیوان البّر، ج15، ص300/ محمد بن احمد بن ابراهیم القاضی الاصفهانی کان من کبار التّجار، اوقف املاکه من بساتین و دور و حوانیت علی اولاده ج16، ص11/ الامام النّیسابوری عبدالملک بن ابی‏عثمان محمد بن ابراهیم یوقف اوقافا علی‏الفقراء و خزانة کتب علی‏العلماء، ج17، ص257/ محمّد بن علی بن ابراهیم التّیمی الاصفهانی اوقف اوقافا کثیرة فی اصفهان، ج17، ص449/ الامام المحدّث محمّد بن عیسی الهمذانی یوقف ضیاعا و حوانیتا علی‏الفقراء، ج17، ص563.

34. السّیرة النّبویّة، ابن‏هشام.
الرّسول یوقف أرضا غنمها من‏الیهود، ج2، ص165.

35. شذرات الذّهب، ابن‏العماد الحنبلی
ابوطلحة الانصاری تصدّق بارض له فی‏المدینة، ج1، ص40/ ابونصر المنازی وزیر صاحب میافارقین و آمد اشتری کتبا و اوقفها علی‏المساجد، ج3، ص261/ ابوالبرکات احمد بن علی بن عبداللّه‏ الحنبلی اوقف دارا له فی بغداد علی اصحاب احمد بن حنبل ج4، ص97/ السّلطان مسعود اشتری قریة من الخلیفة المسترشد و اوقفها علی الشّیخ علی بن الحسین الغزنوی الواعظ، ج4، ص159/ کثرة الصّدقات المخصصة للفقهاء والصّوفیة والفقراء ایام نورالدّین زنکی، ج4، ص181/ نورالدّین محمود زنکی بنی المکاتب للایتام فی دمشق و اوقف علیها اوقافا، ج4، ص228/ نورالدّین محمود زنکی اوقف قریة علی جامعه الّذی بناه فی‏الموصل، ج4، ص229/ نورالدّین محمود زنکی بنی بیمارستانا و مدرسه و دار حدیث فی دمشق اوقف علیها الاوقاف، ج4، 230/ قاضی القضاة کمال‏الدّین محمّد بن عبداللّه‏ الموصلی الشافعی ایام نورالدّین زنکی اشتری قریة الهامّة و أوقف نصفها علی‏الحنابلة والمقادسة و نصفها الآخر علی فک الاسری، ج4، ص243/ مجاهدالدّین قایماز امیر الموصل بنی جامعا و مدرسة و بیمارستانا و رباطا فی ظاهر الموصل و اوقف علیها الاوقاف، ج4، ص317/ جمال‏الدّین اوقف اوقافا فی‏القدس و دمشق علی‏المدارس الحنفیّة والشافعیّة، ج5، ص9/ اختلاس وقف المدرسة الخاتونیّة بدمشق، ج5، ص19/ جرکس الامیر احد امراء صلاح‏الدّین اوقف قریة و بعض الضّیاع علی‏المقبرة الّتی قبربها فی دمشق، ج5، ص32/ الخاتون أخت الملک العادل بنت ایّوب اوقفت دارها بدمشق مدرسة، و اوقفت علیها اوقافا کثیرة، ج5،ص67/ شبل الدّولة کافور الحسامی اوقف اوقافا علی مدرسة و مقبرة و خانقاه فی دمشق، ج5، ص107/ یاقوت الحموی اوقف کتبه علی‏المسجد الزّیدی ببغداد، ج5، ص122/ عبدالرّحمن بن علی بن حامد الدّمشقی الطبیب اوقف مدرسة له علی‏الاطبّاء، ج5، ص127/ الامیر رکن‏الدّین منکوبرس کان له مقبرة و مدرسة فی دمشق اوقف علیها الاوقاف و منها قریة جرود، ج5، ص147/ الملک الاشرف بنی مدرسة بدمشق و اوقف علیها اوقافا کثیرة، ج5، ص148/ قاضی‏القضاة نصر بن عبدالرّزاق الکیلانی کان یتولّی الاوقاف العامّة و وقوف المدارس الشّافعیّة والحنفیّة و جامعی السّلطان و ابن‏عبداللّطیف بمصر ایام الخلیفة الظّاهر و ابنه المستنصر، ج5، ص161/ ناصرالدّین ابوالمعالی محمّد بن العادل ملک الدّیار المصریّة والشّام بنی فی‏القاهره سنة 635 هـ دارحدیث و رتّب لها وقفها جیّدا، ج5، ص172/ المستنصر باللّه‏ بنی مدرسة فی بغداد و اوقفها علی‏المذاهب الاربعة، ج5، ص209/ الحافظیّة ارغوان العادلیّة عتیقة الملک العادل بنت مدرسة فی دمشق و اوقفت علیها اوقافا کثیرة، ج5، ص240، 241/ اقبال الشّرابی حفر عینا بمکّة و اوقف علیها اوقافا سنیّة، ج5، ص261/ عزّالدّین ایبک بنی مدرسة فی مصر علی نهر النّیل و اوقف علیها اوقافا جیّدة، ج5، ص268/ الشّروط الّتی وصعها احد الّذین اوقفوا اوقافا علی رباط فی دمشق، ج5، ص335/ محیی‏الدّین بن الجوزی بنی مدرسة فی دمشق و اوقف علیها اوقافا کثیرة، ج5، ص287/ الملک الظّاهر بیبرس بنی مدرسة للشّافعیّة والحنفیّة و اوقف علیها اوقافا کثیرة، ج5، ص350/ من شروط الواقف، ج6، ص15، 126/ بهاءالدّین ابراهیم بن شمس‏الدّین محمّد بن عبدالرّحمن الدّمشقی اوقف اوقافا علی وجوه البرّ، ج6، ص54/ عبدالکریم بن هبة‏اللّه‏ المصری بنی جامعین و اوقف علیهما الاوقاف، ج6، ص63/ علم‏الدّین سنجر بن عبداللّه‏ الامیر اوقف اوقافا کثیرة فی غزة والقدس، ج6، ص143/ جواز بیع الوقف عند الحاجة، ج6، ص220/ عمادالدّین عبدالرّحیم بن احمد بنی مکتبا للایتام فی حلب و اوقف علیه وقفا، ج6، ص291/ السّلاطین من بلاد سرای اوکلوا الی الشّیخ شهاب‏الدّین احمد بن رکن‏الدّین بدمشق شؤون اوقافهم فی مختلف المناطق، ج6، ص316/ سلیمان بن احمد بن عبدالعزیز الهلالی تولّی الاشراف علی اوقاف الصّدقات بالمدینة سنة 802 هـ، ج7، ص17/ التّلاعب فی تاجیر الاوقاف، ج7، ص142/ شهاب‏الدّین احمد بن کرک الصّالحی المتوفی سنه 914هـ کان قد اوقف وقفا علی ذریّته و عتقائه، ج8، ص64/ جمال‏الدّین محمّد بن محمّد النّظاری المتوفّی سنه 921هـ بنی مدرسة بمدینة آب و اوقف علیها وقفا جلیلا، ج8، ص102/ بعض اهالی مصر اوقفوا علی الشّیخ زین‏الدّین عبدالقادر بن محمّد اوقافا کثیرة لانّه صاحب کرامات، ج8، ص129/ السّلطان سلیم امر بعمارة قبّة قبر الشّیخ محیی‏الدّین بن عربی بدمشق و اوقف علیها اوقافا کثیرة، ج8، ص145/ المدرسة السّیبائیة بدمشق بناها سیبای نائب دمشق و اوقف علیها الاوقاف، ج8، ص162/ وقف ابراهیم بن ادهم فی دمشق، ج8، ص162/ وقف ابراهیم بن ادهم فی دمشق، ج8، ص162/ عبدالحلیم بن مصلح المنزلاوی بنی فی‏المنزلة بمصر مدارسا و اوقف علیها اوقافا کثیرة، ج8، ص180/ شمس‏الدّین احمد بن یوسف القسطنطینی المعروف بابن الجصّاص کان والیا علی قضاء الشّام ثمّ عیّن مفتّشا علی اوقاف دمشق، ج8، ص215/ نورالدین حمزه الحنفی بنی فی‏القسطنطنیة مسجد او مدرسة و اوقف علیها الاوقاف الکثیرة، ج8، ص262/ اوقاف سعد بن عبادة، کان مسؤولا عنها شهاب‏الدّین احمد بن برکان الدّمشقی سنة 946هـ، ج8، ص265/ السّلطان بنی علی قبر شاهین بن عبداللّه‏ الجرکسی فی مصر قبّة و اوقف علیها اوقافا، ج8، ص302.

36. شرح السّیر الکبیر، السّرخسی.
عمر بن الخطّاب یحبس خیلا فی سبیل‏اللّه‏، ج2، ص947/ لایجوز تاجیر الخیل المحبوسة فی سبیل‏اللّه‏، ولو هلکت یضمن الموجر، ج3، ص948ـ949، ج5، ص2119ـ2120ـ2121/ لایجوز بیع ما حبس فی سبیل‏اللّه‏، ج5، ص2079ـ2080/ الحبس فی سبیل‏اللّه‏ لایزیل الملکیّة و هو بمعنی العاریة، ج5، صص2084، 2086، 2108، 2109/ لایجوز تصرف الرّجل فیما اوقفه فی سبیل‏اللّه‏، ج3، ص2984، ج5، ص1959، 1961/ جواز الوقف فی سبیل‏اللّه‏، ج5، ص2103، 2104/ لایجوز بیع اوهبة او وراثة العین الموقوفة، ج3، ص1056/ جواز وقف المنقول والعقارات، ج5، صص1959ـ1960، 2083، 2108ـ2109/ وقف المنقول باطل الاّ ماجری به العرف، ج5، صص2083، 2108، 2109/ التّسلیم شرط لصحّة الوقف، ج5، صص2084، 2108ـ2109/ الاشهاد یکفی لصحّة الوقف، ج5، ص2084، 2109/ الوقف علی شرط الواقف، ج5، صص2111، 2116، 2117، 2123، 2124، 2130، 2131، 2132/ جواز أن یؤکل الواقف غیره فی توزیع الوقف، ج5، صص2121 ـ 2125 ـ 2130 ـ 2132/ الوقف الموبّد شرط لجواز الوقف، ج5، ص2117، 2118/ الحبس الموقّت باطل، ج5، ص2117ـ 2118/ جواز الوقف الموبّد والموقّت، ج5، ص2117، 2118/ عدم جواز الوقف علی اناس باعیانهم، ج5، ص2117/ جواز ان یعیر الموقوف له الدّابّة الی غیره اذا حبست فی سبیل‏اللّه‏، ج5، ص2118ـ2119/ ید القیم کید الواقف یجوز له أن ینقطع بالوقف هو و ولده، ج5، صص2109، 2111، 2121، 2123/ لایجوز ابطال الوقف، ج5، ص2109/ جواز الوقف فی‏الحیاة و بعدالممات، ج5، ص2104/ لیس للواقف ولایة علی‏المال بعد تسلیم الوقف الی‏القیّم، ج5، ص2109/ عدم جواز الوقف المنقول الاّ الکراع والسلاح، ج5، ص2103ـ2104/ ابوحنیفة لایجیز الوقف والحبس فی حال الحیاة، ج5، صص2104، 2108، 2109/ جواز وقف الغلّة فی سبیل‏اللّه‏، ج5، صص2104، 2105، 2108.

37. صبح الاعشی، القلقشندی.
اوّل سیطرة الخلافة علی‏الاوقاف فی مصر کان ایام هشام بن عبدالملک حیث عیّن لها دیوان خاصّ تحت مسؤولیة القاضی، ج1، ص 418/ قاضی حنفی فی مصر ایّام ابی‏جعفر یفتی بعدم صلاحیة الاوقاف و بطلانها، ج1، ص418/ نظام الملک یوقف الاوقاف علی‏المدارسة النّظامیّة فی بغداد، ج3، ص284/ کافور الاخشیدی یوقف الاوقاف علی‏المساجد، ج3، ص342/ صلاح‏الدّین ایّوبی یبنی مدارس فی‏الفسطاط و یوقف علیها الاوقاف، ج3، ص343/ اوقاف مدارس و مساجد القاهرة، ج3، ص362، 363/ دیوان الاحباس فی مصر، ج3، ص490/ انواع و اشکال الوقف فی مصر، ج4، ص38/ ادارة الاوقاف فی حلب ایام الممالیک، ج4، ص218، 220/ اوقاف فی مصر موقوفة علی مسجد الرّسول (ص) فی‏المدینة المنوّرة و مرافقه، ج4، ص304.

38. الصحیح، البخاری.
ابوطلحة الانصاری یتصدق بحائط علی اقاربه، ج2، ص127ـ ج3، ص111، ج4، ص6 ـ 8، 11ـ ج6، ص41ـ ج7، ص123، 124، ج8، ص156/ عمر بن الخطاب یتصدق بارض لاتباع و لایوهب ثمرها، ج3، ص115، 217، 218، ج4، ص10، 12/ الرسول (ص) یتصدق بارض له، ج4، ص2ـ ج6، ص16/ موقف عمر من‏الوقف، ج4، ص7/ موقف الرسول (ص) من‏الوقف، ج4، ص 7/ سعد بن عبادة یتصدق بحائط له صدقه عن امه، ج4، ص7ـ9ـ12/ کعب بن مالک یتصدق بماله، ج4، ص8 ـ ج6، ص7/ وقف ارض المشاع، ج4، ص12/ بنو النجار یتصدقون بحائط للمسجد، ج4، ص12، 13/ صیغة کتاب الوقف، ج4، ص12/ وقف الارض دون بیان حدود، ج4، ص11/ وقف الربح من التجارة، ج4، ص3/ مقدار ما یاخذه القیم علی‏الوقف، ج4، ص13/ الوقف فی المدینة ایام الرسول (ص)، ج4، ص13/ أنس بن مالک یوقف دارا بالمدینة، ج4، ص13/ عمر بن الخطّاب یوقف فرسا علی الغزو، ج4، ص13/ الزّبیر بن العوّام یتصدّق بدوره، ج4، ص13/ ابن‏عمر یتصدّق بنصیبه من دار أبیه لذوی الحاجة، ج4، ص13/ شروط الواقف، ج4، ص13/ مایترکه النبی (ص) لایورث انّما هو صدقة، ج4، ص85، ج5، ص100، 154ـ ج7، ص71ـ ج8، ص191ـ ج9، ص 107.

39. صفّة الصّفوة، ابن‏الجوزی.
ابوطلحة الانصاری یتصدّق بارضه فی بیرحاء علی اقاربه ج1، ص478/ ابو الدّحداح الانصاری یتصدّق ایّام الرّسول (ص) بحائط له فیه ستّمائة نخلة، ج1، ص617، 618/ احد عبّاد الابّله یوقف ضیاعه و امواله فی سبیل‏اللّه‏، ج4، ص53.

40. صورة الارض، ابن‏حوقل.
اوقاف علیّ بن ابی‏طالب (ع) فی ینبع ص40، 41/ الوقف فی سوسة ص75.

41. الضّوء الّلامع، السّخاوی.
اعظم شاه بن اسکندر السّجستانی (ت814 هـ) یبتنی مدرسة بمکّة و یصرف علیها و علی اوقافها اثنی عشر الف مثقال مصریّة، ج2، ص313.

42. طبقات الشافعیة الکبری، السّبکی.
کانت نفقة علیّ بن اسماعیل (ت324هـ) کلّ سنة سبعة عشر درهما تأتیه من غلّة قریة وقفها جده بلال بن ابی‏بردة علی نسله، ج2، ص 248/ ان‏الوقف علی سبیل البرّ مصرفه ذو والقربی والیتامی والمساکین و ابن‏السّبیل والسّائلون والرّقاب و اهل والد الواقف و امّه (علیّ بن عبدالکافی السّبکی)، ج6، ص184.

43. الطّبقات الکبیر، ابن‏سعد.
وقف الرّسول (ص) ج1، ق 2، ص182، 183/ وقف ایّام الرّسول، ج3، ق1، ص36/ اوقف عثمان أرضا، ج3، ق1، ص53/ وقف الارقم بن ابی‏الارقم المخزومی، ج3، ق1، ص173/ وقف عمر بن الخطّاب ج3، ق1، ص260.

44.عارضة الاحوذی بشرح صحیح الترمذی، ابن‏العربی.
رای الفقهاء فی قول عمر بن الخطّاب عندما وقف ارضا اصابها بخیبر انها لایباع اصلها و لایوهب و لایورث (تصدق بها فی‏الفقراء والغرباء والرّقاب و فی سبیل‏اللّه‏ و ابن‏السّبیل)، ج6، ص143، 144/ ما جاء عن الرّسول (ص) فی‏الوصیّة بالثّلث، ج8، ص268ـ270/ رأی الفقها فی وصیّة الرّجل اذا اوصی فی مرضه او اوصی بثلث ماله، ج8، ص270ـ272/ رای الصّحابة والفقهاء فی وجوب الوصیّة،
ج8، ص274، 275/ قال رسول‏اللّه‏ (ص): ان‏اللّه‏ قد اعطی کلّ ذی حقّ حقّه و لا وصیّة لوارث، ج8، ص275.

45. العبر، ابن‏خلدون.
کثرة الاوقاف علی‏المدارس والزّوایا والرّباطات فی دولة التّرک (الاّ یوبیّون والممالیک) ج1، ص778، 779/ مبلغ اوقاف احمد بن طولون فی مصر، ج4، ص652/ نورالدّین زنکی یبنی المدارس والمارستانات والخانات والجواسق للصّوفیة، و یکثر من‏الاوقاف علیها، ج5، ص563/ بلغ ریع اوقاف نورالدّین زنکی فی کل شهر تسعة آلاف دینار صوری ج5، ص563/ اوقاف صلاح‏الدین الایّوبی فی بیت المقدس، ج5، ص717/ السّلطان النّاصر قلاوون یبنی الجامع الجدید فی مصر و یوقف علیه الاوقاف الکثیرة، ج5، ص919.

46. الفتاوی الهندیّة، عالمگیر.
الوقف عند ابی‏حنیفة حبس العین علی ملک الواقف والتصدّق بالمنفعة علی الفقراء او علی وجه من وجوه الخیر، ج2، ص350ـ ج6، ص376/ شروط الوقف و احکامه، ج2، صص350ـ357، 397، 408/ الحکم فی اوقاف اهل الذّمة، ج2، ص352، 353/ الالفاظ الّتی یتمّ بها الوقف و الّتی لا یتمّ بها، ج2، ص357ـ360/ مایجوز وقفه و ما لایجوز، والحکم فی وقف المشاع (ما لایحتمل القسمة) ج2، ص360ـ367/ مصارف الوقف، ج2، ص367ـ371/ حکم الوقف علی‏النّفس والاولاد والنّسل والقرابة و فقراء القرابة، ج2، ص371ـ392/ حکم الوقف علی الجیران، ج2، ص390، 391/ الوقف علی الموالی والمدبرین و امّهات الاولاد، ج2، ص392ـ 395/ حکم من اوقف علی‏الفقراء فاحتاج هو او بعض اولاده او قرابته، ج2، ص395ـ397/ ولایة الوقف و تصرّف القیّم فی الاوقاف ج2، ص408، 417/ موقف قیّم الاوقاف من خراب الوقف، ج2، ص417/ موقف الاوقاف من قطع اشجار الوقف او بیعها سواء کانت مثمرة او غیرمثمرة، ج2، ص417/ رای الفقهاء فی تصرّف قیّم الوقف بما لدیه من اوقاف علی اختلافها، ج2، ص418، 427/ اذا کانت ارض الوقف عشریّة و دفعها القیّم مزارعة او معاملة فعشر جمیع الخارج فی نصیب الدّافع. و هذا قول ابی‏حنیفة، ج2، ص424/ کیفیّة قسمة غلّة الاوقاف علی شروط الوقف، ج2، ص427ـ430/ رای الفقهاء فی صکّ الوقف و مدی التزام الکاتب بشروط الواقف، ج2، ص440ـ442/ الاقرار بالوقف، شروطه و کیفیّته، ج2، ص442ـ447/ حکم غصب الوقف علی اختلاف انواعه من الاراضی والضّیاع والدّور ج2، ص447 و مایلیها/ الحکم فی جواز وقف المریض، و موقف القاضی منه و أمثلة مما یقع فی هذا الباب من مسائل ج2، ص451ـ454/ الوقف علی‏المسجد، و تصرّف القیّم و غیره فی مال الوقف علیه، ج2، ص459ـ464/ الوقف علی الرّباطات والمقابر والخانات والحیاض والطرق والسّقایات، ج2، ص464ـ473/ حکم الاوقاف الّتی یستغنی عنها نتیجة لتلفها و خرابها او لعدم الحاجة الیها کالقنطرة الّتی تحول النّهر عنها، او رباط استغنی عنه، ج2، ص478ـ481/ مسائل فی‏الوقف و رای الفقهاء فیها، ج2، ص481ـ491/ صورة کتاب الوقف لکلّ نوع من انواع الوقف ج6، ص372ـ384/ الحیلة فی‏الوقف و مسائل فیها، ج6، ص403.

47. فتح الباری، ابن‏حجر العسقلانی.
ابوطلحة الانصاری یتصدّق بارض له علی اقاربه، ج3، ص325/ شروط الوقف، ج5، ص354، 355/ انتفاع الواقف بوقفه، ج5، ص 383ـ 388/ وقف الارض دون توضیح حدودها، ج5، ص396ـ 398/ وقف الارض المشاع ج5، ص398، 399/ صیغة کتاب الوقف، ج5، ص399/ وجوه التّصرّف بالوقف، ج5، ص399ـ404/ وقف الارض للمسجد، ج5، ص404، 405/ وقف الدّوابّ والکراع والعروض والصّامت، ج5، ص405، 406/ نفقة القیّم علی‏الوقف، ج5، ص406/ شروط الانتفاع من‏الوقف، ج5، ص406ـ409/ الرّسول (ص) یجعل ارضا له صدقة لابن‏السّبیل، ج8، ص148، 149/ موقف الرّسول (ص) و عمر من‏الوقف، ج5، ص 17، 18/ الوکالة فی‏الوقف، ج4، ص491.

48. فتح العلی المالک، علیش.
لایجوز اخراج الوقف عمّا اوقفه الواقف، ج2، ص236،
443/ ارض الشّام وقف لمصالح المسلمین، ج2، ص168/ لایصرف الوقف فی غیر ما اذن به الواقف، ج1، ص207، 214، 221/ یلتزم الواقف بتنفیذ ما اوقفه، ج1، ص218/ جواز الوقف من مال الامّ بعد موتها، ج1، ص228/ من شروط الوقف، ج1، ص370، 372/ لایجوز بیع مال الوقف، ج2، ص239ـ241/ جواز الوقف علی الاولاد و اولادهم، ج2، صص241، 248، 257، 258، 260، 266، 267/ لایجوز اعارة الوقف، ج2، ص244/ ارض مصر وقف لمصالح المسلمین، ج2، ص244، 246/ الوقف علی الوارث حال مرض المورث باطل، ج2، صص248ـ249ـ253ـ254/ آراء بعض الفقهاء فی وقف اجرة الوقف ج2، ص252ـ253/ عدم جواز بیع الوقف الثّابت بالسّماع، ج2، ص253، 254/ آراء بعض الفقهاء فی قسمة العقار الموقوف و منافعه، ج2، ص254ـ 255/ منفعة الوقف تنتقل للورثة، ج2، ص255/ لایرخص فی بیع الوقف ج2، صص255ـ256ـ257ـ262ـ263/ یصرف النّظر عن وثیقة الوقف و یعتمد علی السّماع فی‏الوقف، ج2، ص256ـ257/ ناظر الوقف یتصرّف بما یحقّق المصلحة ج2، ص259/ یثبت الوقف بالحیازة، ج2، ص259/ لایشترط الاشهاد علی لزوم الوقف، ج2، ص261/ بیع الوقف والمعاوضة فیه، ج2، صص262ـ263ـ264ـ 265ـ266/ جواز ان یوکّل ناظر الوقف من یقوم بالمخاصمة لمصالح الوقف، ج2، ص327ـ 328/ جواز الوقف بلفظ الهبة لشخص و ذریّته، ج2، ص237ـ 238/ وقف ارض بمدینة (أسنا) بالصّعید علی الجامع الکبیر فیها، ج2، ص239ـ241.

49. فتوح البلدان، البلاذری.
احیاء اراضی و وقفها للحرمین، ص291/ موسی الهادی یوقف أرضا تدعی «رستما باذ» قرب قزوین، ص323.

50. فوات الوفیات، الکتبی.
سیف‏الدّین السّامری عاش ایّام الملک الناصر صاحب الشّام و اوقف دارا له فی دمشق خانقاه و اوقف علیها باقی املاکه، ج1، ص137/ الملک الظّاهر بیبرس جدد المساجد بالقدس و بنی‏الاضرحة لمقابر الصّحابة فی‏الغور و اوقف علیها الاوقاف، ج1، ص243/ ابوالبقاء التّفلیسی الصّوفی یقف کتبه علی الخانقاه الشّمیصاتیة، ج1، ص270/ الشّیخ خضر العلوی یبنی دارا فی مصر و یوقف علیها احکارا یرتفع منها فی‏السّنة ثلاثون الف درهم، ج1، ص405/ استئجار ارض الوقف، ج2، ص130/ عبدالرّحیم بن علی الدخوار الطّبیب اوقف داره فی دمشق علی مدرسة للطّبّ، ج2، ص315/ الفقیه والمورّخ علم‏الدّین البرزالی اوقف کتبه و عقارات له علی‏الصّدقات، ج3، ص198/ هولاکو یعین نصیرالدّین الطّوسی علی جمیع الاوقاف فی مملکة و کان یجبی له منها العشور، ج3، ص250/ الموقف شی‏ء علی مدرسة ما یملی شروطه علی نظام المدرسة، ج3، ص256، ج4، ص354/ مقدار ارتفاع وقف المستنصریة ببغداد ایام الخلیفة المستنصر، ج4، ص170/ عندما تولّی قاضی دمشق نصراللّه‏ بن عبدالمنعم الحنفی الاوقاف فیها طلب کشفا بحسابها من اربابها، ج4، ص186/ الملک النّاصر یوسف بن محمّد بن غازی صاحب الشام یا بی اخذ القابض من‏الاوقاف، ج4، ص362.

51. الکامل فی‏التاریخ، ابن‏الاثیر.
المعتصم یوقف قسما من ضیاعه علی اولاده و موالیه و للّه‏ ج6، ص480/ الخلیفه المنتصر باللّه‏ یرد وقوف آل‏علی (ع) علیهم، ج7، ص116/ امّ الخلیفة المقتدر توقف اراضی لها علی ابواب البرّ بمکّة والمدینة والثّغور و علی الضّعفاء والمساکین، ج8، ص245/ تصرّف الخلیفة بالوقف متجاوزا شروطه، ج8، ص246/ الامیر ابوالقاسم امیر صقلیة یوقف املاکه علی‏الفقراء و علی ابواب البرّ، ج9، ص15/ ابونصر سابور بن اردشیر اوقف داراللعلم فی بغداد علی المنتفعین منها من‏المسلمین، ج9، ص101/ وقوف البصرة سنة 483هـ، ج10، ص184/ الوقف التی اوقفها نورالدّین زنکی علی‏المدارس الصّوفیة والمساجد والبیمارستانات، ج11، ص404/ صلاح‏الدّین الایّوبی یبنی البیمارستانات فی مصر و یوقف علیها وقوفا کثیرة، ج11، ص441/ قاضی بلاد الشّام هو المسؤول عن‏الوقوف، ج11، ص441/ صلاح‏الدّین الایّوبی یوقف الوقوف علی‏المدارس والرباطات والبیمارستانات فی‏القدس، ج12، ص87/ القاضی عبدالرحیم البیسانی ببغداد اوقف وقوفا علی الصّدقة و فکّ الاسری، ج12، ص159/ غیاث‏الدّین ملک الغور اوقف وقوفا کثیرة بخراسان، ج12، ص181.

52. الکامل فی الّلغة والادب، المّبرد.
دراهم البحرین والیمامة و اوزانها، ج2، ص35/ علیّ بن ابی‏طالب (ع) یوقف بعض املاکه، ج2، ص153، 155.

53. کنز العمّال فی سنن الاقوال والافعال.

المتّقی الهندی عثمان یشتری بئر دومه و أرضا اخری فی‏المدینة و یتصدّق بها علی‏المسلمین، ج13، صص36ـ60 ـ70.

54. المبسوط، السّرخسی.
معنی الوقف، ج12، ص27/ موقف ابی‏حنیفة من‏الوقف ج12، صص27، 28، 29، 30/ ابو یوسف یغیّر موقفه من‏الوقف بعد أن حجّ مع‏الرّشید و شاهد وقوف الصّحابة فی‏الحجاز، ج12، ص28/ وقوف الصحّابة فی‏الحجاز، ج12، ص28/ ماترک الانبیاء لایورث و انّما هو صدقه، ج12، ص29، 30/ عمر بن الخطّاب یتصدّق بسهمه من ارض خیبر فی سبیل‏اللّه‏ و فی‏الرّقاب والضّعیف والمساکین و ابن‏السّبیل و لذی القربی، ج12، ص31/ علی بن ابی‏طالب (ع) یتصدّق بارض له، ج12، ص31/ الوالی علی‏الوقف والامام و حقّهما فی الاستفادة من‏الوقف، ج12 ص31/ شروط الوقف و اشکاله، ج12، ص32ـ47/ طلحة بن عبیداللّه‏ یتصدّق علی امّه بحدیقة، ج12، ص92.

55. مجموع فتاوی شیخ‏الاسلام احمد بن تیمیّة،
ابن‏تیمیّة.
یجوز للواقف اذا وقف شی‏ء أن یستثنی منفعته و غلته جمیعها لمدة حیاته، و کذلک فعل الصّحابة، ج29، ص134/ ما یقال فی کلام الواقف والموصی بتخصیص الوقف علی‏المدرّس والمعید والقیّم والفقهاء فالرأی أن یعطی بحسب المصلحة، ج19، ص259/ رای ابن‏تیمیّة فی اقوام لهم املاک ارث من آبائهم و اجدادهم و هی للسّلطان مقاسمة علی‏الثّلث، و جاء شخص و ضمن ما یخصّ السّلطان، ج28، ص588، 589/ الوقف لایباع و لایوهب و لایورث و یمنع بیع‏الوقف لانه ازالة لحق اهل‏الوقف، ج26 ص209/ رای الفقهاء فی ناظر وقف أو مال یتیم، هل یجوز له أن یسلم المکان من‏الوقف لمن یسکنه بغیر اجارة شرعیّة، ج30، ص175ـ178/ لایجوز وقف ارض المسلمین علی الدّیارات والصّوامع، ج28، ص655.

56. المختصر فی اخبار البشر، ابوالفداء.
عمر بن عبدالعزیز ینزع فدک من ورثة مروان بن الحکم و یردّها صدقة، ج1، ص169/ صلاح‏الدّین الایّوبی یوقف ثلث نابلس علی مصالح القدس، ج3، ص83/ اوقاف السّلطان ابوالحسن المرینی صاحب المغرب فی‏الحرمین و حرم القدس علی‏القرّاء والخزنة، ج4، ص149/ رجل بدمشق یوصی بثلاثین الف درهم للفقراء و یوقف بها املاکا بمائتی الف و خمسین الف درهم، ج4، ص151/ الصّقیع یتلف الکروم والخضروات فی غوطة دمشق سنة 734هـ، ج4، ص110/ العرب ینهبون المعرّة و حماة و یقطعون الطرق و یرعون الکروم والزّروع والقطن والمقانی سنة 748هـ ج4، ص148.

57. المدوّنة الکبری، مالک بن أنس.
جواز حبس الاموال فی سبیل‏اللّه‏ فی‏الثغور خاصة، ج6، ص98، 99/ فی الرّجل یحبس ثیابا و خیلا فی سبیل‏اللّه‏، ج6، ص99ـ101/ فی‏الرّجل یحبس علی‏الرّجل و علی عقبه و لایذکر فی حبسه صدقة، ج6، ص101ـ103/ فی‏الرّجل یحبس داره فی مرضه علی ولده و ولد ولده ثم یهلک و یترک زوجته و أمّه و ولده و ولد ولده، ج6، ص104/ الرّجل یحبس الدّار و یشترط علی المحبّس علیه مرمّتها، ج6، ص104، 105/ الحبس علی‏الولد و اخراج البنات و اخراج بعضهم عن بعض و قسم الحبس، ج6، ص، 105، 107/ عثمان بن عفّان والزّبیر بن العوام و طلحة بن عبیداللّه‏ یحبسون دورهم علی اقاربهم، ج6، ص105/ عمر بن عبدالعزیز یرسل کتابا الی المدینة للاستفسار عن امر الصّدقات ابتداء و ماذا حصل بها بعد ذلک، ج6، ص105، 106/ عمر بن عبدالعزیز أراد ردّ نصیب البنات من‏الصّدقات بعد أن اخرجن منها، ج6، ص106/ صدقة المرباع، ج6، ص106/ فی‏المحبّس علیه یرّم فی‏الحبس مرمّة ثم یموت و لم یذکرها اوذکرها، ج6، ص107/ فی الرّجل یحبس حائطه فی مرضه فلا یخرج من یدیه حتی یموت، ج6، ص107، 108/ فی‏الرّجل یحبس حائطه فی‏الصّحة فلایخرج من یدیه حتی یموت، ج6، ص108، 109/ فی‏الرّجل یحبس داره علی‏المساکین فلا تخرج من یدیه حتی یموت، ج6، ص109، 110/ فی‏الرّجل یحبس ثمرة حائطه علی رجل فیموت المحبس علیه و فی‏النّخل ثمرقد أبر، ج6، ص110، 111/ فی‏الرّجل یتصدّق علی‏الرجل بالمرض فلم یقبضها منه حتی مات المتصدّق ج6، ص112/ فی‏الرّجل یتصدّق علی ابنه الصّغیر بالصّدقة ثم یشتریها من نفسه، ج6، ص113، 114/ فی‏الرّجل یتصدّق بالصّدقة علی‏الرّجل فیجعلها علی یدی رجل فیرید المتصدّق علیه أن یقبضها، ج6، ص114، 115/ الدّعوی فی‏الرّجل یتصدّق علی‏الرّجل فی‏الحائط و فیه ثمرة قد طابت، ج6، ص115/ فی‏الرّجل یهب النّخل للرّجل و یشترط ثمرتها لنفسه سنین، ج6، ص116.

58. مراصد الاطلاع، ابن‏عبدالحقّ البغدادی.
«امّ العیال» قریة بین مکة والمدینة، تصدّقت بها فاطمه بنت الرسول (ص) ج1، ص117/ برقة من ارض بنی‏النّضیر، تصدّق بها الرّسول (ص) ج1، ص187، ج2، ص531 البغیبغة وقف من علی بن ابی‏طالب (ع) علی اولاده من فاطمة، ج1، ص210/ اوقف عمر بن الخطّاب ارضه فی ثمغ، ج1، ص300/ الخلیفة المستنصر یحیی ارضا و یوقفها علی دور ضیافة الفقراء فی بغداد، ج2، ص953/ عین سلوان قرب القدس اوقفها عثمان بن عفّان، ج2، ص977/ عبدالرحمن بن عوف یتصدّق بسهمه من اموال بنی‏النّضیر علی زوجات الرسول (ص) ج2، ص1191/ الرّسول (ع) یتصدّق بسوق مهروز بالمدینة، ج2، ص1340.

59. مروج الذّهب و معادن الجوهر، المسعودی.
المنتصر یعید اوقاف آل ابی‏طالب الیهم، ج5، ص51/ اوقاف الخیزران امّ الرّشید، ج5، ص212.

60. المسالک والممالک، الاصطخری.
وقف لعلی بن ابی‏طالب (ع) یتولاّه نسله فی ینبع، ص21.

61. مسند، احمد بن حنبل.
عمر یتصدّق بارضه فی خبیر، ج6، 277/ عمر یوقف ارضه بثمغ، ج8، ص214.

62. مشاکلة النّاس لزمانهم، الیعقوبی.
امّ ابی‏جعفر المنصور توقف ضیاعا فی‏الحجاز علی مرافق المسجدالحرام فی مکّة کما اوقفت ضیاعا فی‏الثّغور علی شحن الثّغور بالمقاتلة و علی‏الفقراء والمساکین، ص26/ حمید بن عبدالحمید الطّوسی یوقف ضیاعا علی اهل البیوتات و ذوی الاقدار غلّتها مائة الف دینار ایام المامون، ص30.

63. المصنّف، الصّنعانی.
جماعة من الانصار یتصدّقون بحائط لهم للرّسول (ص) ج9، ص121.

64. المعارف، ابن‏قتیبة.
الرّسول (ص) یتصدّق بموضع سوق المدینة للمسلمین، ص195.

65. معجم الادباء، یاقوت الحموی.
وقف الکتب والحبر والکاغذ علی اصحاب الحدیث
ج3، ص224/.
احمد بن عبدالوهّاب بن هبة‏اللّه‏ مودّب اولاد الخلفاء اوقف أوقافا علی مکة والمدینة ایام المسترشد والمستظهر ج3 ص227/ تولّی القضاة للوقوف فی‏البصرة، ج8، ص87/ عبداللّه‏ بن محمّد بن الخشّاب اوقف کتبه علی اهل‏العلم، ج12، ص52/ وزیر المقتدر باللّه‏ انشاء دیوانا لاوقاف الحرمین فی‏العراق سمّاه دیوان البرّ، ج14، ص70/ وزیر المقتدر اوقف ارتفاع العقارات ببغداد و ارتفاع الضّیاع الموروثة علی‏الحرمین، ج14، ص70/ زهیر بن هارون بن موسی اوقف وقفا لشراء فرس للجهاد فی سبیل‏اللّه‏، ج16، ص20.

66. معجم البلدان، یاقوت الحموی.
وقف الاشراف فی حلب، ج1، ص141/ وقف الکتب، ج1، ص153/ التّجار یوقفون خانا فی زاذوار لابن‏السّبیل و اهل‏العلم، ج1، ص167/ فاطمة الزّهرا (ع) توقف ارضالها بین مکّة والمدینة، ج1، ص254/ صدقات للرّسول (ص) من اموال بنی‏النّضیر، ج1، ص 390/ اراضی و عیون اوقفها علی بن ابی‏طالب (ع) ج1، صص369، 470/ رحل یتصدّق بارضه الرّسول (ص) ج1، ص525/ اذین موضع فیه نخل من صدقات الرّسول (ص) ج2، ص65/ عمر بن الخطّاب یوقف ارضه فی ثمغ، ج3، ص84/ عثمان یوقف سلوان قرب بیت المقدّس علی‏الفقراء، ج3، ص241/ رجل یوقف داره و ترکته علی المسلمین والصّوفیة، ج3، ص258/ قریة العلث موقوفة علی آل‏علی بن ابی‏طالب (ع) ج3، ص272ـ ج4، ص145/ من وقف علی بن ابی‏طالب (ع) علی ابنائه قرب المدینة، ج3، ص286/ طلحة بن عبیداللّه‏ یشتری ماء قرح قرب المدینة و یوقفه علی‏المارّة، ج4، ص321/ الخلیفة الهادی یبنی مدینة فی ثغر قزوین و یشتری ارضا جعلها وقفا علیها و کذلک عمل الرّشید، ج4، ص343/ ضیعة قفط فی مصر وقف علی العلویّین، ج4، ص383/ امیر جیش فی مصر یوقف عدّة قری و ضیاع علی‏الجیش، ج4، ص383/ الرّسول (ص) یجعل اراض حصل علیها من احد الیهود صدقة، ج5، ص241/ عین یبرود قرب القدس کانت وقفا علی مدرسة فیها، ج5، ص427/ وقف لعلی بن ابی‏طالب (ع) فی ینبع، ج5، ص450.

67. معجم ما استعجم، البکری.
طلحة بن عبیداللّه‏ یشتری ارضا و یتصدّق بها، ج1، ص292/ عمر بن الخطّاب یتصدّق بارضه فی ثمغ بالحجاز ج1، ص346/ ابوطلحة الانصاری یتصدّق بحائط نخل له علی اقاربه، ج2، ص431/ علی بن ابی‏طالب (ع) یوقف ضیاعه فی ینبع، ج2، ص658/ تجاوز بعض الخلفاء علی‏الوقف، ج2، ص659/ وقف لآل الزّبیر بن العوام فی‏النّقیع ج4، ص1328.

68. المعرفة والتاریخ، الفسوی.
ترکة الرّسول (ص) صدقة، ج1، ص367/ عمر بن
الخطّاب یحبس اصل أسهمه فی خیبر و یسبل ثمرها، ج2، ص704.

69. المغنی، ابن‏قدامة.
تصدّق ابوبکر بداره علی ولده، و عمر بربعة عند، (ج6، ص186 المغنی)/ المروة علی ولده و عثمان برومة، و تصدّق علی (ع) بارضه بینبع، و تصدّق الزّبیر بداره بمکة و داره بمصر و امواله بالمدینة علی ولده، و تصدّق سعد بداره بالمدینة و داره بمصر علی ولده، و عمرو بن العاص بداره بمکّة علی ولده، و حکیم بن حزام بداره بمکّة والمدینة علی ولده، ج6، ص241 (الشرح)/ اصاب عمر بن الخطّاب مائة سهم من خیبر، ج6، ص185، 238 (المغنی)/ فاستأذن النّبی (ص) فیها فامره بوقفها، ج6، صص185، 189، 226 (الشرح)

70. المنتظم، ابن‏الجوزی.
المعتضد یاخذ قسما من اوقاف الحسن بن سهل و یدخلها فی قصره، والقاضی ابوحازم (ت292هـ) یاخذ من‏الخلیفة ما ارتفع من هذه العقارات و هو اربعمائة دینار و یجعلها فی مال‏الوقف، ج6، ص54/ اعتداء عامل المستغّلات ببغداد و عامل با دوریا علی املاک الایتام بامر من الوزیر عبداللّه‏ بن سلیمان نیابة عن‏المعتضد، و ابو حازم القاضی یعمل علی الافراج عنها عند المعتضد، ج6، ص56/ اسماعیل بن احمد السّامانی (ت 295هـ) یبنی الرّباطات فی بلاده من الرّی الی ماوراءالنّهر الی بلاد التّرک و یوقف علیها الاوقاف، ج6، ص77/ المقتدر باللّه‏ یوقف کثیرا من المستغلاّت السّلطانیّة سنة 303هـ علی‏الحرمین، ج6، ص103/ معزّالدّولة بن بویه یبنی مارستانا ببغداد و یوقف علیه الاوقاف بما قیمته خمسة الآف دینار، ج7، ص33/ عضدالدّولة یبنی المارستان فی بغداد و یوقف علیه الاوقاف، ج7، ص114/ اوقاف الحسن بن علی بن اسحاق نظام الملک (ت 485هـ) فی بغداد و شروطه فیها، ج9، صص65، 66، 68/ قاضی القضاة فی بغداد سنة 512 هـ یردّ دارا الی مالکها و ینقض وقفها لانّها اخذت منه غصبا و جعلت مسجدا، ج9، ص199/ السّلطان محمود بن ملکشاه یختم علی اموال مدرسة ابی‏حنیفة سنة 523 هـ و یطالب وکیلها بالحساب لان دخلها ثمانون الف دینار و ما ینفق علیها عشرة آلاف، ج10، ص11.

71. المنثور فی‏القواعد، الزرکشی.
اذا شرط الواقف ان لایؤجر اکثر من سنة فاجرة النّاظر اکثر منها لغیر حاجة، فانّه لایجوز، ج1، ص110/ الوقف اذا أتلف و اخذت قیمته فاشتری بها بدله، ففی صیرورته وقفا بدون انشاء و جهان، اصحهما لا بدّ من الانشاء، ج1، ص120/ رای‏الفقهاء فی رجل اوقف داره علی رجلین، ثم من بعدهما للفقراء فمات أحدهما، ج1، ص288/ اذا لم یکن لرجل وارث خاصّ، فاوصی بجمیع المال صحّت الوصیّة، ج3، ص362.

72. الموافقات فی اصول الشّریعة، الشاطبی.
لاتجوز الوصیة باکثر من ثلث المال، ج1، ص290، ج2، ص382.

73. کشّاف اصطلاحات الفنون، التّهانوی.
الوقف لغة الحبس والمنع، و عند الفقهاء حبس العین علی ملک اللّه‏ فیزول ملک الواقف عنه الی‏اللّه‏ تعالی خاصّة علی وجه تعود منفعته الی‏العباد، ج6، ص1497، 1500.

74. المونس، ابن‏ابی‏دینار.
اوقاف الامیر ابی‏عمر و عثمان الحفصی (ت893 هـ) فی تونس، صص157، 158، 159/ اوقاف یوسف دای (ت1041هـ) حاکم تونس علی الجامع المشهور به فی تونس، ص206/ اوقاف محمّد بای (ت1096هـ) حاکم تونس فی مدینة تونس ص240.

75. النّجوم الزّاهرة، ابن‏تغری بردی.
صلاح‏الدّین الایّوبی یبنی المدارس والبیمارستانات و یقف علیها الوقف، ج6، صص54، 55، 56، 79/ زوجة صلاح‏الدّین الایّوبی تبنی المدارس والبیمارستانات و تقف علیها الوقف، ج6، ص99/ قیماز بن عبداللّه‏ حاکم الموصل یبنی المدارس والرّباطات والبیمارستانات و یقف علیها الوقف، ج6، ص144/ الامیر بیبرس الجاشنکیر یعمر الخانقاه الرّکنیه و یقف علیها الاوقاف، ج8، ص226/ الامیر عزّالدین، ایبک نائب دمشق یعمر جامعا بالصّالحیّة و یقف ارضا علیه، ج8، ص226/ الا راضی الموقوفة علی البرید فی سلطنة الملک الکامل، ج10، ص157.

76. نسب قریش، مصعب الزّبیری.
الخلیفة الاموی هو الّذی یعین رجلا من آل‏البیت علی صدقات علی بن ابی‏طالب (ع) صص42، 46، 47، 61/ علی بن ابی‏طالب (ع) یوقف أراضیه علی بعض من ابنائه و اعتراض الحجّاج علی ذلک للحسن بن الحسن بن علی ص46/ زید بن علی یخاصم هشام بن عبدالملک فی صدقة علی، ص60/ الدّراهم الوافیة، والدّراهم البغلیة، والدّراهم الجواز ایام معاویة، و اوزانها، ص177، 178/ عبیداللّه‏ بن عمر بن عبداللّه‏ من آل‏عمر بن الخطّاب یلی صدقة عمر بن الخطّاب ایام هارون الرّشید، ص358/ عبدالرّحمن بن طلحة بن عمر القرشی یلی صدقة آل‏طلحة بن عبیداللّه‏ ایام المهدی، ص290/ المغیرة بن عبدالرحمن بن الحارث بن هشام المخزومی یوقف صیغة له لعمل طعام بمنی ایام الحجّ، ص305، 306/ حفصة بنت عمر بن الخطّاب توقف ما لالها فی الغابة قرب المدینة ص352.

77. نشوار المحاضرة، التّنوخی.
وقف فی ارض المشرکین علی اسری المسلمین لدیهم ج1، ص56/ الاوقاف لها دیوان خاصّ، ج1، ص235/ کتاب وقف ارض وصلة القضاة بالوقف، ج1، ص242 ـ 244/ التّصرّف بواردات الوقف ایام المعتضد، ج8، ص20ـ22.

78. نظام الحکومة النّبویّة المسمّی بالتراتیب الاداریّة، الکتانی.
معنی الوقف، ج1، ص401/ حبس النبی (ص)
والمسلمون من بعده حتی صار الحبس (الوقف) فی الاسلام من اعظم مصادر المال، ج1، ص401/ کان اول وقف فی‏الاسلام هو حبس تسع حوائط (الحائط حدیقة النّخیل) من اموال بنی‏النّضیر اوصی بها مخیرق لرسول‏اللّه‏ (ص) ج1، ص401، 402/ ما اوقفه النبی (ص) فی‏السّنة السّابعة للهجرة، ج1، ص402/ اجراءات عمر بن خطّاب بصدقات الرّسول (ص) فی نخل بنی‏النّضیر و فدک و خیبر و ما آلت الیه بعد ذلک، ج1، ص402/ کان ابوطلحة اکثر الانصار بالمدینة مالا و کانت احبّ امواله الیه بیرحاء فوقفها علی اقاربه و بنی عمّه، ج1، ص403/ عمر بن الخطّاب یتصدّق بارض اصابها یوم خیبر علی‏المسلمین، ج1، ص404، 405/ من ثبت عنه الوقف من الصّحابة و مقدار وقفه، ج1، ص407، 408/ کان فی قیساریّة فاس الف اوقیة من الذّهب موقوفه للسّلف فکانوا یردّونها نحاسا حتی اضمحلّت، ج1، ص409، 410/ عبدالرّحمن بن عوف یتصدّق علی بنی زهرة و فقراء المسلمین باربعین الف دینار ثمن ارض اخذها من عثمان، ج2، ص423/ مبلغ ما تصدّق به عبدالرّحمن بن عوف علی عهدالرّسول (ص) ج2، ص423، 424.

79. نفح الطّیب، المقرّی.
حاصلات الاندلس الزّارعیّة، ج1، صص137ـ139ـ 145ـ186ـ187، ج4، صص200، 201، 204/ رای القاضی منذر بن سعید البلوطی (ت 355هـ) قاضی الجماعة بقرطبة فی بیع املاک الایتام، ج2، ص223/ السّلطان سلیم العثمانی یبنی خان المدرسة الاعظمیّة بدمشق و یرتّب له الاوقاف، ج2، ص378.

80. نهایة الارب فی فنون الادب، النّویری.
عبداللّه‏ بن الحسن قاضی البصرة یأمر بتحویل وصیّة لرجل بمال لشراء خیل للسّبیل، ج3، ص160/ الصّیغة التی تکتب فیها الوقوف، ج9، ص156ـ160/ الدّولة الامویّة تتعرّض الی اموال الاوقاف و الایتام، ج12، ص29ـ30/ برمک کان یتولّی الاوقاف فی خراسان ایام بنی امیّة، ج12، ص29/ بیرحاء کانت ما لالابی طلحة و تصدّق بها الی الرّسول (ص)، ج16، ص415/ کعب بن مالک یوقف سهمه الدّی بخیبر، ج17، ص367/ حفصة توقف الغابة علی اخیها عبداللّه‏ بن عمر، ج18، ص177/ الزّبیر بن العوام وجهم بن سعد یکتبان اموال الصّدقة، ج18، ص236/ الرّسول (ص) لایورث ماترکه صدقة، ج18، ص396، 398.

81. وفیات الاعیان، ابن‏خلّکان.
الخطیب البغدادی یتصدّق بما له علی‏الفقراء والفقهاء و یوقف کتبه علی‏المسلمین، ج1، ص77/ احمد بن یوسف المنازی الکاتب وزیر احمد بن مروان الکندی یهتمّ بجمع الکتب و وقفها علی جامعی میافارقین و آمد، ج1، ص126/ نورالدّین محمود زنکی یوقف وقوفا علی قرّاء فی حلب یقرؤون علی قبر جدّه القرآن کل جمعة، ج1، ص218/ اوقاف مساجد دمشق ایام‏الملک نورالدّین محمود بن عمادالدّین زنکی، ج2، ص256/ بلال بن ابی‏بردة یوقف ضیعة له علی خلفه، ج2، ص447/ الملک االمظفّر تقی‏الدّین ابوسعید عمرالایّوبی ابن اخ صلاح‏الدین یوقف علی مدارس فی مصر اوقافا کثیرة، ج3، ص128/ ابومنص
ور مجاهدالدّین قایماز بن عبداللّه‏ الزّینی یوقف املاکا کثیرة علی خبز الصّدقات، ج3، ص246/ کثرة اوقاف بهاءالدّین ابوسعید قراقوش بن عبداللّه‏ نائب صلاح‏الدّین علی مصر، ج3، ص254.
مظفرالدّین ابوسعید کوکبوری صاحب اربل یوقف اوقافا کثیرة علی‏المدارس، ج3، ص270/ مظفّرالدّین ابوسعید کوکبوری صاحب اربل یوقف اوقافا علی الصّوفیّة، ج3، ص273/ ابن‏الاثیر الجزری انشأ رباطا بقریة من قری الموصل و اوقف علیه املاکه، ج3، ص290/ من یوقف املاکا علی‏المدارس یملی شروطه بالنّسبة لادارة و نظام المدرسة، ج3، ص299/ قریة الخامس علی مقربة من منبج کانت وقفا علی اولاد البحتری الشاعر، ج5، ص84/ یاقوت الحموی یوقف کتبه علی مسجد الزّیدی ببغداد، ج5، ص189/ اوقاف اسدالدّین شیرکوه و اخیه ایّوب بن شادی والد صلاح‏الدّین، ج6، ص140/ مجاهدالدّین بهروز بن عبداللّه‏ الغیاثی یبنی رباطات ببغداد و یوقف علیها الاوقاف ج6، ص141/ الملک العزیز عمادالدّین عثمان بن صلاح‏الدّین الایّوبی یبنی المدرسة العزیزیّة بدمشق و یوقف علیها الاوقاف، ج6، ص205.

82. الهدایة، المرغینانی.
الوقف لایُباع و لایُوهب و لایورث، ج3، ص13، 16/ الوقف هوالتّصدّق بمنافعه الی‏الابد، ج3، ص14/ تصرف غلّة الوقف فی مصارفها، ج3، ص14/ لایزول ملک الواقف الابقرار من‏الحاکم او بموته، ج3، ص14/ آراء بعض الفقهاء فی وقف المشاع، ج3، صص14ـ 15ـ16/ جواز وقف العقار، ج3، ص15/ عدم جواز وقف المنقول، ج3، ص15/ جواز حبس السّلاح و مایرکب فی سبیل‏اللّه‏، ج3، ص16/ لایجوز بیع الوقف الا أن یکون مشاعا، ج3، ص16/ الوقف عند شرط الواقف، ج3، ص17/ من بنی مسجدا فلا یعتبر من‏الوقف حتی یتمّ افرازه، ج3، ص19/ عدم جواز الرّجوع عن‏الوقف، ج3، ص20/ جواز العمری، ج3، ص230.

منبع:
میراث جاویدان

نویسنده: مهدی محقق
این مقاله در تاریخ 1403/3/6 بروز رسانی شده است


نظرات کاربران
ارسال نظر
با تشکر، نظر شما پس از بررسی و تایید در سایت قرار خواهد گرفت.
متاسفانه در برقراری ارتباط خطایی رخ داده. لطفاً دوباره تلاش کنید.
مقالات مرتبط
موارد بیشتر برای شما
بررسی مرقع و قطاع در خوشنویسی
بررسی مرقع و قطاع در خوشنویسی
خیابانی: آقای بیرانوند! من بخواهم از نام بردن تو معروف بشوم؟ خاک بر سر من!
play_arrow
خیابانی: آقای بیرانوند! من بخواهم از نام بردن تو معروف بشوم؟ خاک بر سر من!
توضیحات وزیر رفاه در خصوص عدم پرداخت یارانه
play_arrow
توضیحات وزیر رفاه در خصوص عدم پرداخت یارانه
حمله پهپادی حزب‌ الله به ساختمانی در نهاریا
play_arrow
حمله پهپادی حزب‌ الله به ساختمانی در نهاریا
مراسم تشییع شهید امنیت وحید اکبریان در گرگان
play_arrow
مراسم تشییع شهید امنیت وحید اکبریان در گرگان
به رگبار بستن اتوبوس توسط اشرار در محور زاهدان به چابهار
play_arrow
به رگبار بستن اتوبوس توسط اشرار در محور زاهدان به چابهار
دبیرکل حزب‌الله: هزینۀ حمله به بیروت هدف قراردادن تل‌آویو است
play_arrow
دبیرکل حزب‌الله: هزینۀ حمله به بیروت هدف قراردادن تل‌آویو است
گروسی: فردو جای خطرناکی نیست
play_arrow
گروسی: فردو جای خطرناکی نیست
گروسی: گفتگوها با ایران بسیار سازنده بود و باید ادامه پیدا کند
play_arrow
گروسی: گفتگوها با ایران بسیار سازنده بود و باید ادامه پیدا کند
گروسی: در پارچین و طالقان سایت‌های هسته‌ای نیست
play_arrow
گروسی: در پارچین و طالقان سایت‌های هسته‌ای نیست
گروسی: ایران توقف افزایش ذخایر ۶۰ درصد را پذیرفته است
play_arrow
گروسی: ایران توقف افزایش ذخایر ۶۰ درصد را پذیرفته است
سورپرایز سردار آزمون برای تولد امیر قلعه‌نویی
play_arrow
سورپرایز سردار آزمون برای تولد امیر قلعه‌نویی
رهبر انقلاب: حوزه‌ علمیه باید در مورد نحوه حکمرانی و پدیده‌های جدید نظر بدهد
play_arrow
رهبر انقلاب: حوزه‌ علمیه باید در مورد نحوه حکمرانی و پدیده‌های جدید نظر بدهد
حملات خمپاره‌ای سرایاالقدس علیه مواضع دشمن در جبالیا
play_arrow
حملات خمپاره‌ای سرایاالقدس علیه مواضع دشمن در جبالیا
کنایه علی لاریجانی به حملات تهدیدآمیز صهیونیست‌ها
play_arrow
کنایه علی لاریجانی به حملات تهدیدآمیز صهیونیست‌ها