نویسنده: مریم صادقی
1- فؤاد روحانی
یکی از عناصر برجسته‌ی بهائی که کارمند عالی رتبه‌ی شرکت نفت انگلیس و ایران و محرم راز روسای آن بود فؤاد روحانی، پسر میر علی‌اکبرخان روحانی میلانی (محب السلطان) می‌باشد. پدر وی از بهائیان فعال تهران و از تبار عباس میلانی جزء تباهیان نخستین است. محب السلطان پای ثابت محفل بهائیان تهران از اوایل دهه‌ی 1280ش به بعد بود. (1)علی‌اکبر روحانی در صدر مشروطه وارد نظمیه‌ی مشروطه شد و 4 سال بعد رئیس محکمه اداری در آن اداره گردید. که حضور او در این مقام، با اعتراض علما و مسلمانان نظیر آیت‌الله حاج آقا جمال الدین نجفی اصفهانی همراه بود و همین امر به اخراجش از نظمیه توسط وستداهل سوئدی، رئیس وقت نظمیه در زمان نخست وزیری قوام السلطنه انجامید. (2)
فؤاد و برادرانش تربیت شده‌ی چنین پدری بودند. علاوه بر این، در سندی از ساواک در تاریخ 1351/9/14، از مهندس فؤاد روحانی، عضو عالی رتبه‌ی شرکت نفت ایران و انگلیس، به عنوان فردی بهائی یاد شده است. (3) فؤاد روحانی که دارای فوق لیسانس از انگلستان بود، مستخدم و کارمند عالی رتبه‌ی شرکت نفت انگلیس و ایران محسوب می‌شد و رؤسای شرکت از وی در مأموریت‌های مهم بهره می‌جستند.
او مشاور حقوقی شرکت نفت انگلیس و ایران در سال‌های 1320-1317 و نیز مشاور حقوقی شرکت ملی نفت ایران در سال‌های اول پس از ملی شدن و اولین دبیر کل اوپک در سال 1340ش می‌باشد. (4)
روحانی در سال‌های حساس پس از شهریور 20، در مذاکرات رؤسای شرکت نفت انگلیس و ایران با گلشائیان (وزیر مشهور عصر پهلوی) که حاصل آن تهیه‌ی قرارداد استعماری و ناکام گس گلشائیان بود، شرکت داشت. (5) او همچنین در مذاکرات نمایندگان شرکت نفت انگلیس و ایران نظیر کتینگ و مستر جکسون و مستر سدان با اعضای کمیسیون نفت در مجلس شورای شانزدهم و نیز نمایندگان دولت دکتر مصدق نخست وزیر واسطه و مترجم بود.
حسین مکی، از فعالان جنبش ملی کردن صنعت نفت، از تماس فؤاد روحانی با بعضی از اعضای کمیسیون نفت مجلس جهت منصرف ساختن آن‌ها از دادن رأی مثبت به لایحه‌ی ملی شدن نفت خبر می‌دهد. (6)
فؤاد روحانی در زمان نهضت ملی نفت، وکیل شرکت نفت انگلیس و ایران بود که شکایت نامه‌ی اولیه شرکت را بر علیه دولت ایران در زمان دکتر مصدق تهیه و تدوین کرد. (7)
وی پس از کودتای 28 مرداد، زمانی که دولت کودتا به ریاست سرهنگ زاهدی همپای سرکوب خونین هواداران نهضت ملی نفت، دکتر علی امینی (رجل «امریکوفیل» مشهور) را مأمور مذاکره و عقد قرارداد باکنسرسیوم (شامل شرکت نفت ایران و انگلیس و چند کمپانی نفتی دیگر) کرد، فؤاد روحانی جزء تیم سه نفره‌ای بود که زمینه را برای عقد قرارداد استعماری امینی- پیچ (8) فراهم ساخت. (9)
2- هوشنگ فرخان
بهائی دیگری که از فعالان نفتی ایران در آن سال‌ها به شمار می‌رود، هوشنگ فرخان می‌باشد. هوشنگ خان تحصیلکرده کالج آمریکایی البرز در تهران و فارغ التحصیل دانشگاه کلرادو آمریکا در رشته‌ی مهندسی نفت است که از سال 1318ش، به بعد مستخدم شرکت نفت ایران و انگلیس بود و پس از سرنگونی دولت ملی دکتر مصدق و تجدید سلطه‌ی کمپانی‌های غربی بر نفت ایران، به مقامات مهم و متعددی چون عضویت در هیئت مدیره‌ی شرکت نفت در زمان ریاست عبدالله انتظام و نیز مدیر عاملی شرکت ملی گاز و شرکت سهامی نفت منصوب شد. (40)سند بهائی بودن فرخان نامه‌ای با امضای سکندر است که در مهر 1343ش، زمانی که امیرعباس هویدا (عضو بلند پایه شرکت نفت ملی ایران) توسط حسنعلی منصور به وزارت دارایی گمارده می‌شود، از سوی مخالفان هویدا علیه وی نگاشته و برای مقامات دولتی پست می‌شود. این سند بر بهائی بودن فرخان تأکید می‌کند. در نامه مزبور می‌خوانیم که:
«هویدا در شرکت ملی نفت معاون اداری مدیر عامل شد و با دستیاران خود فؤاد روحانی و مهندس فرخان، سه تفنگداران بهائی‌ها، در یک چنین مؤسسه‌ی عظیمی به هم پیوستند و سعی کردند تا حدی که مقدورشان بود، افراد بهائی را در کارهای مؤثر شرکت ملی (نفت) بگمارند و همین کار را هم کردند.» (41)
هوشنگ فرخان در مدت تصدی مسئولیت‌های مختلف، سوء استفاده‌های فراوانی کرده بود از جمله فروش نفت خام در منطقه‌ی البرز (قم) که در حوضچه‌ها جمع می‌شد، به رسوایی وی منتهی شد.
ساواک در معرفی فرخان چنین می‌نویسد:
«جسور و پرجرئت و صریح اللهجه و وارد به امور نفتی و اهل زد و بند و سوء استفاده و سازش و قمارباز در پی تأمین منافع شخصی و عضو فراماسونری است. (42)»
و در جای دیگر آمده است:
«این شخص از هر فروشنده کالا و پیمانکاران و مهندسین مشاور شرکت ملی نفت کار می‌کرده، سعی به اخذ وجوهی نموده و حتی گزارش شده است که بعد از انجام معاملات از فروشندگان چک بانکی برای تضمین پرداخت وجوه دریافت می‌داشته است.» (43)
پی‌نوشت‌ها:
1-فاضل مازندرانی، ظهور الحق، ج8، قسمت اول، ص 284.
2- همان، ص 482.
3- جواد منصوری، تاریخ 15 به روایت اسناد، ج1، سند شماره 2/82.
4- مهندس مهدی بازرگان، شصت سال خدمت و مقاومت، ج1، ص 294.
5- اسماعیل رائین، اسنادخانه سدان، ص 16.
6- حسین مکی، سال‌های نهضت ملی، ج2، ص 252.
7- اسماعیل رائین، اسناد خانه سدان، صص 220-219.
8- هاوارد پیچ کنسرسیوم در مذاکرات تهران.
39- خاطرات علی امینی، به کوشش حبیب لاجوردی، صص 118-117.
40-امیرعباس هویدا به روایت اسناد ساواک، ج1، صص 177-176.
41- عبدالله شهبازی، ظهور و سقوط سلطنت فردوست، ج2، ص 376.
42- امیرعباس هویدا به روایت اسناد ساواک، ج1، ص 177.
43- امیرعباس هویدا به روایت اسناد ساواک، ج1، ص 113.
صادقی، مریم، (1392) واکاوی در لُجنه: نقش بهاییان در پیدایش و استمرار رژیم پهلوی، تهران: شرکت انتشارات کیهان، چاپ اول
