جنگنده چینی JL-9 عقاب كوهستان

جنگنده چینی JL-9 كه با نام FTC-2000 عقاب كوهستان نیز شناخته می‌شود، هواپیمای جنگی، آموزشی دو سرنشینه ساخت صنایع هوایی گوئیژو برای نیروی هوایی و دریایی ارتش آزادی بخش خلق چین است. JL-9 نیاز این كشور به هواپیمای آموزشی پیشرفته برای تربیت خلبانان جنگنده‌های نسل جدید را مرتفع كرده و چین را از دوره طولانی استفاده از نسخه‌های آموزشی J-7(F-7) گذرانده است.
***

در میان بهترین‌ها

شركت گوئیژو نخستین بار در سال 2001 و طی نمایشگاه بین‌المللی صنایع هوافضای چین، از عزم خود برای توسعه نسل جدید جنگنده آموزشی به منظور جایگزینی هواپیمای قدیمی JJ-7 (نسخه آموزشی J-7) خبر داد. JL-9 در پاسخ به نیازهای فزاینده نیروی هوایی چین در امر آموزش خلبانان نسل جدید جنگنده‌های این كشور یعنی J-10، و هواپیماهای خانواده سوخوی مثل Su-27SK,Su-300MKK و J-11 طراحی شد.
به منظور كاهش زمان طراحی و هزینه‌های توسعه هواپیمایی كاملاً جدید، تصمیم بر آن شد كه طراحی براساس JJ-7 انجام شود. این هواپیما نسخه آموزشی دو سرنشینه و همتای چینی MIG-21U بود كه در سال 1981 توسط گوئیژو ساخته شد. البته تولید نسخه‌های پیشرفته JJ-7 برای مقاصد آموزشی تا همین چند سال پیش ادامه داشت و چینی‌ها كه تخصص بالایی در تولید آن داشتند، JJ-7 را مبنای طراحی در نظر گرفتند.
JL-9 نخستین پروازش را در 13 دسامبر 2003 یعنی فقط دو سال پس از آغاز پروژه انجام داد و این كوتاه‌ترین زمان برای توسعه یك هواپیما در تاریخ هوانوردی چین بود. در حالی كه هزینه‌ها نیز با موفقیت در كمترین سطح ممكن نگه داشته شد. ژوئن 2005 روزنامه‌های چینی اعلام كردند كه JL-9 بخشی از یازدهمین برنامه تداركات پنج ساله ارتش چین است و سال 2006 نیز گوئیژو گزارش داد كه 5 فروند به نیروی هوایی تحویل داده است.
آزمایش‌های JL-9 ادامه یافت و در سال 2006 یك فروند ارتقا یافته با سیستم فرود از طریق راهنمایی امواج ماكروویو و سامانه تقویت كنترل پایداری آزمایش شد. سپتامبر 2009 نیز JL-9 تمام گواهینامه‌های فنی مورد نیاز برای آغاز تولید انبوه هر دو نسخه نیروی هوایی و دریایی را دریافت كرد.

طراحی

بهبود كلیدی JL-9 نسبت به JJ-7،‌طراحی دوباره بدنه جلو، مخصوصاً حذف ورودی هوای مخروطی دماغه و جایگزینی‌اش با دو ورودی هوای جانبی و یك دماغه معمولی بود. این هواپیما دو كابین داشت و از كاناپی یك تكه برای خلبان و استاد خلبان استفاده می‌كرد. صندلی كابین عقب نیز كه استاد در آن مستقر بود در ارتفاع بالاتر قرار گرفت تا نظارت بهتری بر خلبان داشته باشد.
هر دو كابین به سه نمایشگر رنگی چند منظوره مجهز شدند و مجموعه اویونیك نیز شامل گیرنده هشدار راداری، سیستم جنگ الكترونیك، سیستم ناوبری اینرسی، GPS و كامپیوتر داده‌های هوایی بود. همچنین امكان نصب لوله سوخت گیری هوایی، سمت راست كابین خلبان نیز میسر شد.
JJ-7 و تمام نسخه‌های آموزشی پس از آن، بال مثلثی داشتند. اما چینی‌ها از نسخه رزمی J-7E به بعد، بال جدیدی به نام شبه مثلث را ابداع و به كار بردند. بال شبه مثلث تفاوت چشمگیری با مثلثی داشت و هدف از طراحی اش، بالا بردن كارایی آیرودینامیكی، چالاك تر شدن، و افزایش كنترل پذیری جنگنده بود.
JL-9 هم اگرچه براساس JJ-7 ساخته شد، ولی در ناحیه بال، پیكربندی سنتی شبه مثلث و فاقد فلپ لبه حمله F-7E را به ارث برد كه نسبت به بال مثلثی فضای بیشتری برای مخازن سوخت داشت و تا حد زیادی زاویه حمله را نسبت به مثلث معمولی افزایش می‌داد. به طور خلاصه، JL-9 بهبود چشمگیری در عملكرد، مخصوصاً در ارتفاعات پست نسبت به هواپیمای قدیمی ارائه كرد.
برخلاف دهه‌های 1950 و 60، این هواپیما با كامپیوتر طراحی شد، در ساخت بدنه مواد كامپوزیت به كار رفت و برشكاری‌ها توسط جت آبی انجام شد. به منظور كاهش هزینه‌ها، از پیشرانه توربوجت در دسترس WP-13F كه در J-7E هم كاربرد داشت استفاده شد. رانش آن در حالت خشك 14 هزار و 650 پوند بود.
این موتور توسط شركت گوئیژو لیانگ و از بهبود قابل توجه پیشرانه WP-7B مورد استفاده JJ-7 به دست آمد كه خود كپی موتور R-13 ساخت تومانسكی شوروی بود. طبق گزارش هفته نامه دفاعی جینز، JL-9 در آینده از پیشرانه توربوجت جدید و بسیار قوی‌تر WP-14C Kunlun-3 استفاده خواهد كرد.
در اقدام دیگری برای كاهش هزینه‌ها، سیستم مكانیكی كنترل پرواز JJ-7 در این هواپیما نیز حفظ شد. همچنین با افزودن دماغه بزرگ، امكان حمل انواع رادارهای رزمی میسر شد. به عنوان مثال رادار پالس داپلر كنترل آتش FIAR Grifo S7 ساخت ایتالیا با وزن 55 كیلوگرم، برد 50 كیلومتر و فضای اسكن مثبت و منفی 10 درجه برای نسخه صادراتی FTC-2000 در نظر گرفته شده است. البته ذكر این نكته ضروری است كه هم پیشرانه و هم رادار، سالهاست كه تولید نمی‌شوند و از محل اوراق هواپیماهای قدیمی به دست آمده‌اند.
JL-9 یك قبضه توپ 23 میلی متری داخلی و 5 جایگاه حمل سلاح و سوخت دارد كه یكی زیر بدنه و چهار جایگاه زیر بال‌ها هستند و می‌توانند مجموعاً 2 هزار كیلوگرم سوخت و مهمات حمل كنند. این مهمات شامل موشك‌های هوا به هوای گرمایاب كوتاه برد، موشك‌های میان برد راداری، موشك‌های هوا به سطح، بمب و غلاف راكت است.
برخلاف بسیاری از جنگنده‌های آموزشی معاصر، JL-9 هواپیمایی در ابعاد جنگنده است و می‌تواند در آینده به صورت جنگنده تهاجمی سبك یا هواپیمای جنگ الكترونیك توسعه یابد. وزن خالی آن 4/96 تن، وزن بارگیری 7/8تُن، حداكثر وزن برخاست 9/8 تن و برد عبوری 1600 كیلومتر است. همچنین می‌تواند بیشینه بار 8 جی را تحمل كرده و به حداكثر سرعت 1/5 ماخ دست یابد. نیروی هوایی چین به تازگی JL-9 را به دانشگاه هوایی خود تحویل داده و در عمل جایگزین JJ-7 كرده است.

نسخه ناونشین

10 ژوئن 2011 برای نخستین بار تصاویر نسخه ناونشین JL-9 از تلویزیون دولتی چین پخش شد. این هواپیما مخصوص آموزش‌های پیشرفته فرود و برخاست از ناو هواپیمابر بود و 4 تفاوت عمده با سلفش در نیروی هوایی داشت. اول، دو ورودی هوای جانبی كه در نسخه نیروی هوایی پایین دماغه نصب شده بودند، با دو ورودی كوچك‌تر ولی بالاتر، جلوی ریشه بال‌ها جایگزین شدند. این كار باعث شد كه زمان تقرب به ناو هواپیمابر در زوایای حمله بالا، از واماندگی موتور جلوگیری شود. همچنین ورودی‌های هوا به برآمدگی مافوق صوت نیز مجهز شدند.
دریچه‌های هوای JL-9 در نسخه نیروی هوایی، برای ممانعت از چسبندگی مولكول‌های هوا دارای صفحه جدا كننده مرزی بودند كه قطعات متحرك و عملگرهای مكانیكی داشت و علاوه بر تشدید مقطع راداری، وزن بیشتری به هواپیما تحمیل می‌كرد. در نسخه ناونشین به جای صفحه، از ورودی هوای مافوق صوت برآمده، مثل J-10Bو JF-17 استفاده شد كه علاوه بر كارایی عالی در هر رژیم پروازی، با حذف عملگرهای مكانیكی، منجر به كاهش وزن و پیچیدگی طرح و كاهش مقطع راداری شد.
دومین تفاوت، طراحی دوباره و بزرگ كردن سكان عمودی دُم، برای كنترل بهتر هواپیما در سرعت‌های فرود كم مثل لندینگ بر ناو هواپیمابر بود.
سوم، افزودن لبه حمله بزرگ‌تر و گسترش یافته در ریشه بال بود كه جنگنده را قادر به فرودهای كم سرعت بر ناو هواپیمابر كرد و چهارم، حذف دو بالچه شكمی ثابت در انتهای بدنه بود كه تنها برای ثبات مافوق صوت موردنیاز بودند و با حذفشان، امكان افزودن قلاب فرود برای گرفتن كابل روی عرشه میسر شد. هنگام رونمایی نسخه ناونشین، نشریات آن را JL-9H نامیدند اما بعداً معلوم شد كه نام رسمی‌اش JL-9G است.

نسخه‌ی صادراتی

FTC-2000 ملقب به عقاب كوهستان، نسخه صادراتی JL-9 برای عرضه به بازارهای جهانی است و به احتمال زیاد كشورهایی كه در حال حاضر از FT-7 (نسخه صادراتی JJ-7) استفاده می‌كنند بدان علاقه نشان خواهند داد. همچنین یك نسخه مسلح‌تر برای صادرات نیز در حال توسعه است كه 7 جایگاه حمل بار به جای 5 جایگاه دارد و FTC-2000G نامیده می‌شود.
منبع مقاله:
ماهنامه نوآور، سال دوازدهم، اردیبهشت 95، شماره‌ی 140.