کوراندوم، یاقوت سرخ- یاقوت کبود (1)

نام کوراندوم از واژه ی کوراندام (kurundam) مشتق شده است. این واژه یک واژه ی هندی است. کوراندوم یک نام کلی برای سه ماده ای است که در ادامه در مورد آن صحبت خواهیم کرد. به نوع صنعتی، کوراندوم و به نوع جواهر، یاقوت سرخ (ruby) و یاقوت کبود (sapphires) گفته می شود. شناخته ترین نوع این ماده، یاقوت آبی و یاقوت زرد می باشد. این نوع از یاقوت ها، به طور متداول به عنوان مینرال های منفرد در نظر گرفته می شود و در تجارت، کوراندوم تنها به معنای نوع صنعتی تلقی می شود. اما در واقع، این مواد از لحاظ میزان ناخالصی، متفاوت می باشند. از لحاظ شیمیایی، تمام این مواد اکسیدهای طبیعی آلومینیوم هستند، که از لحاظ تئوری، شامل 47.1 % اکسیژن، 52.9 % آلومینیوم می باشد اما مقادیر مختلفی از ناخالصی ها در گونه های مختلف این ماده، وجود دارد و این ناخالصی هاست که ویژگی های متمایز را ایجاد می کند. برخی از ذخایر یاقوت سرخ و یاقوت کبود در ماگماهای مذاب تشکیل می شود که در عمقی در حدود 100 کیلومتر زیر سطح زمین قرار دارند. این یاقوت ها، سپس با جریان گدازه، به بالا می آیند. نکته ی اساسی این است که در حین تشکیل و انتقال این مواد، محیط باید عاری از سیلیس باشد. کوراندوم در سنگ های بستر و نفلیت سیانیت یافت می شود. یاقوت قرمز و یاقوت کبود در سنگ های آهکی و حتی در توده های سنگ خارا مشاهده می شود. البته این یاقوت ها در سنگ های آبرفتی نیز یافت می شود.
رسوبات تجاری کوراندوم شامل 20-40 % دانه های کوراندوم می باشند. این رسوبات در کانادا، آمریکا، آفریقای جنوبی، ماداگاسکار و روسیه یافت می شود. بهترین نوع از یاقوت های سرخ، در میانمار یافت می شوند. در هند، کوراندوم و یاقوت سرخ در جاهایی از جمله آندرا پاردیش، کارانتاکای جنوبی و تامیل نادو یافت می شود، در حالی که یاقوت کبود، در کشمیر و تندرا پتدیش یافت می شود.

تاریخچه

کوراندوم

نام این ماده از یک واژه ی هندی گرفته شده است. در واقع اولین بار این ماده در هند کشف شد و به اروپا صادر شد. بنابراین، اروپایی در زمانی در مورد این ماده شناخت پیدا کردند که آن را از هند خریداری کردند. اما اولین تولید ثبت شده ی این ماده، در هند گزارش شده است. در واقع این مینرال در سال 1814 یا سال های قبل تر، شناخته شده است. امروزه، این ماده در سه ایالت اندرا پاردیش، چهاتاساگراه و ماهاراشتا، برداشت می شود. آمار مربوط به تولید سالانه ی این ماده در طی دوره ی زمانی پیش از سال 1947، مشخص و معلوم نیست. تاریخچه ی تولید کوراندوم به صورت زیر است:
بعد از سال 1990، معدن کاری کوراندوم رفته رفته رو به کاهش گذاشت که علت این مسئله، عمدتاً ترجیح استفاده کننده ها، به استفاده از مواد جایگزین این ماده می باشد. با شروع قرن جدید، تعداد معدن ها به شدت کاهش یافت.

یاقوت سرخ و یاقوت کبود

در مورد یاقوت سرخ و کبود، معدن کاری این مواد در سریلانکا به 500 سال پیش از میلاد مسیح باز می گردد و هنوز هم معدن کاری می شود. میانمار بهترین نوع یاقوت سرخ را تولید می کند. اولین تاریخچه ی مربوط به معدن کاری یاقوت سرخ، به سال 1597 باز می گردد البته این ماده بوسیله ی ماجروجویای اروپایی قرن 15 و 16 نیز کشف شده است. اولین نواحی معدن کاری این ماده نواحی Mogok و Kathe بوده است. یاقوت کبود نیز در میانمار معدن کاری شده است. بهترین نوع از یاقوت کبود دنیا در کشمیر هند، وجود داشته است. این ماده در سال 1881 کشفشد و تا انتهای قرن 19 نیز معدن کاری آن، گسترش داشته است. تولید این ماده به تعداد معدودی شرکتها، محدود بود. در طی دوره ی زمانی بین سال های 1927 و 1930، معدن کاری های غیر قانونی این ماده نیز گزارش شده است. با توجه به اطلاعات ثبت شده در کشمیر، 3.8 میلیون قیراط (19000 تن) از یاقوت کبود در طی دوره ی زمانی 1933 تا 1938، تولید شده است.
به هر حال، در زمان های اخیر، تولید یاقوت سرخ و کبود در هند، نامنظم بوده است، اگر چه این فهمیده شده است که بیشتر تولید بوسیله ی بخش های محلی کوچک تولید می شده اند. با توجه به اطلاعات ثبت شده، تولیدهای اندکی از یاقوت کبود در حد 140 کیلوگرم در جولای 1993 گزارش شده است. این تولید در دوره ی 1993 تا 1994 به 29 کیلوگرم کاهش یافته است و این میزان در دوره ی زمانی 1997 تا 1998، به میزان 400 کیلوگرم افزایش یافته است.

فرآوری

برای تولید کوراندوم، فرایند مولر مورد استفاده قرار می گیرد. این فرایند با شنک شکن کردن سنگ های معدنی و سایش آنها شروع می شود. سپس مواد سایش یافته به داخل غلطک های چوبی سبک وارد می شود و با اعمال تنش، دانه های سخت کوراندوم، نرم می شوند. به طور همزمان، یک جریان از آب از داخل بخش عبور می کند و بدین صورت مواد زائد از کوراندوم جداسازی می شود.

معیار استفاده

خواص مینرالی، فیزیکی و نوری ممتاز به همراه برخی فاکتورهای فیزیولوژیکی خاص، موجب شده است تا از کوراندوم، یاقوت سرخ و یاقوت کبود، استفاده شود. این خواص به صورت زیر می باشد:

کوراندوم

این ماده تنها کاربردهای صنعتی دارد. رنگ، وضوح و میزان توسعه ی ساختار کریستالی، به هم وابسته نمی باشد. تنها معیار سختی، نقطه ی ذوب، الگوی شکست و دانه های ریز، از جمله معیارهای مهم تلقی می شوند. سختی این ماده، در مقیاس موهس برابر با 9 می باشد. این ماده دومین ماده ی سخت طبیعی بعد از الماس است. نقطه ی ذوب این ماده، بالاست و برابر با 2050 درجه ی سانتیگراد است. کوراندوم، دارای الگوی شکست غیر یکنواخت می باشد.

یاقوت سرخ و یاقوت کبود

انواع مختلفی از سنگ های زینتی از جنس کوراندوم، وجود دارد. با توجه به دیکشنری وبستر، سنگ زینتی به معنای جواهری است که ارزش و زیبایی ذاتی دارد و این زیبایی در آن ایجاد نشده است. سنگ زینتی یا مواد زینتی معدنی، سنگ ها یا موادی هستند که با برش آنها، سنگ های زینتی تولید می شود. به طور کلی، یک سنگ زینتی، یک ماده ی با سختی بالاست که علاوه بر این ویژگی، دوام، درخشش و زیبایی ذاتی دارد و کمیاب نیز می باشد. سه ویژگی ذاتی مربوط به سنگ های زینتی عبارتست از: کمیاب بودن، دوام و زیبایی. کمیابی، یک عملکرد اقتصادی ایجاد می کند. دوام نیز معیاری از ویژگی فیزیکی می باشد اما زیبایی، یک ویژگی خاص مربوط به افراد می باشد. ویژگی زیبایی به فرد وابسته می باشد و به چیزهایی مانند رنگ، دوام در برابر سایش، اندازه، شکل و مواد دیگر، وابسته است.

1) کمیابی

انتقال یاقوت های سرخ از دل زمین، موجب شده است تا این ماده، به عنوان یک ماده ی کمیاب، تلقی شود. بر اساس قانون الماس، کمیابی یک ماده، موجب می شود تا قیمت آن بیشتر شود. این مسئله یکی از دلایل این مورد می باشد که چرا قیمت سنگ های زینتی، بالاست و البته یاقوت سرخ و کبود نیز از این قاعده، مستثنی نیستند. عموماً یاقوت کبود، نسبت به یاقوت سرخ، فراوانی بیشتری دارند و از این رو، یاقوت سرخ، قیمت بالاتری نسبت به نوع اول دارد. اما استثناهایی در این زمینه نیز وجود دارد.

2) دوام

سختی موجب می شود تا این مواد دوام و کاربرد زیادی داشته باشند. علاوه بر این، این مواد مقاومت خوبی در برابر اسید دارند. همچنین یاقوت سرخ و کبود، دوام بیشتری نسبت به الماس دارند و از این رو، شکست کلیواژ در آنها ایجاد نمی شود. این مواد تحت نیروهای برشی یا ضربه ای، شکسته نمی شوند.

3) اصطکاک

این مواد در زمان پولیش کاری، دارای ضریب اصطکاک پایینی است.

4) واکنش شیمیایی

این مواد از لحاظ شیمیایی، خنثی هستند.

5) رنگ و خواص نوری

برخلاف الماس ها، رنگ مهمترین ویژگی زیبایی شناسی مربوط به یاقوت سرخ و کبود است. علت این مسئله، این است که این مواد خاصیت ترانسلوسنتی دارند و ضریب انکسار پایینی دارند. این مواد همچنین توان پخش نوری پایینی دارند و در نتیجه، درخشش خاصی دارند. اما ویژگی ترانسوسنتی، یک ظاهر شیری رنگ ایجاد می کند و جذابیت خاصی دارد. رنگ های جذاب این سنگ ها، به دلیل وجود برخی ناخالصی ها در این ماده می باشد. این ناخالصی ها در داخل ساختار کریستالی وجود دارند و در زمان تشکیل این کریستال ها از ماگما، وارد ساختار شده اند. در حالی که یاقوت سرخ تنها به آن دسته از یاقوت ها اتلاق می شود که رنگ قرمز دارند، یاقوت کبود، به نوعی از یاقوت ها اتلاق می شود که رنگی متفاوت دارند. رنگ قرمز یاقوت سرخ، به دلیل حضور ناخالصی های کروم، ایجاد می شود، رنگ آبی نیز به دلیل وجود تیتانیوم در این یاقوت ها ایجاد می شود، در حالی که وجود منیزیم و برم نیز موجب ایجاد رنگ های متنوع دیگری در داخل این یاقوت ها، می شود. یاقوت سفید یا بی رنگ، یاقوتی است که ناخالصی در آن وجود ندارد. وجود حفرات ستونی در این مواد موجب ایجاد ظاهر ستاره ای شکل در این یاقوت ها، می شود.

6) شفافیت و وضوح

حباب و ترک های کوچک، موجب می شود تا شفافیت و وضوح یاقوت سرخ و کبود، افت کند و در نتیجه، ارزش آن نیز کاهش یابد. البته وجود ناخالصی نیز بر روی شفافیت اثرگذار می باشد اما همواره ارزش آن افت نمی کند. علت این مسئله، این است که وجود این ناخالصی ها، رنگ یاقوت را تغییر می دهد.

7) برش

یاقوت سرخ و کبود طبیعی، نیازمند این هستند که برش خورده و به خوبی پولیش کاری شوند تا بدین وسیله، اثرات نوری و ظاهر مناسبی در این قطعات ایجاد شود. برش این مواد نیازمند مهارت زیادی است مخصوصاً زمانی که قطعات منفرد و کوچک از این سنگ ها، موجود باشد. در طی برش، باید به این مسئله توجه شود که میزان اتلاف های ناشی از سنگ، کمترین مقدار ممکنه باشد.

8) وزن مخصوص

یاقوت سرخ و کبود، وزن مخصوص متوسطی دارند. وزن مخصوص این مواد بین 3.95 تا 4.10 می باشد. نسبت ارزش به حجم این مواد بسیار بالاست.

9) حمل و نقل

یاقوت سرخ و کبود و بسیاری از سنگ های زینتی، به صورت قطعات منفرد حمل و نقل می شوند. بنابراین، وزن های منفرد قطعات، برای تعیین ارزش آنها، مهم می باشد. علاوه بر این، قطعات بزرگتر از این سنگ ها، نادر هستند و از این رو، وقتی قطعه ای بزرگ از یاقوت یافت می شود، ممکن است ارزش بیشتری نسبت به الماس داشته باشد. این مشاهده شده است که قطعات ریز یاقوت سرخ، ارزشی کمتر یا معادل الماس دارد. در حالی که قطعات الماس بزرگتر از 3000 قیراط پیدا شده است، یاقوت سرخ یافت شده، تنها اندازه ای در حدود 77 قیراط داشته اند. این یاقوت در سال 1889، در میانمار، پیدا شده است. به عبارت دیگر، یاقوت کبود می تواند اندازه ی بزرگتری داشته باشد. یاقوت کبودی با اندازه ی 958 قیراط، در سال 1929 یافت شده است. این سنگ به 9 سنگ تقسیم بندی شد.

10) تصدیق

برای خریداران خرده پا، خواص نوری و فیزیکی یاقوت سرخ و کبود، اهمیت کمتری دارد. بیشترین دغدغه در زمینه ی اندازه، رنگ و درخشش، می باشد. آنها اغلب با چشم این قطعات را ارزیابی می کنند. البته این خواص برای عوام اهمیت کمتری دارد. بنابراین، برای تصدیق و تأیید ویژگی های این قطعات، نیازمند نظر کارشناسی است.

11) بازاریابی

تقریباً هر سنگ قیمتی صرفنظر از رنگ و هزینه ی آن، فروخته می شود. از لحاظ اقتصادی، تقاضا برای سنگ های زینتی، تعیین کننده ی قیمت این سنگ ها، می باشد. این قطعات، آیتم های لوکسی هستند و برای زندگی ما ضروری نیست. در نتیجه، سنگ های زینتی، از قوانین مربوط به عرضه و تقاضا، پیروی نمی کند. در واقع، تقاضا اول ایجاد می شود و این تقاضای ایجاد شده، سپس برطرف می شود. به عبارت دیگر، در مورد سنگ های زینتی، ابتدا، جنس تولید می شود و سپس تقاضا ایجاد می شود. یاقوت سرخ و کبود، نیز از این مورد استثنا نیستند.

12) ارزش درمانی

این اعتقاد از زمان های قدیم وجود داشته است که یاقوت سرخ و کبود هر دو دارای اثرات مثبتی بر روی بدن و ذهن می باشند. این نوع از درمان، درمان با استفاده از سنگ های زینتی نامیده می شود. در واقع این اعتقاد وجود دارد که این سنگ ها، تشعشعاتی دارند که بر روی سلامتی بدنی و ذهنی، مؤثر می باشد. این یک حقیقت علمی است که مزون ها (mesons) اشعه های کیهانی ایجاد می کنند از خارج از زمین می آیند. این اشعه ها، دارای شدت های مختلفی هستند و در هر دقیقه، حدود 600 اشعه از بدن ما، عبور می کند. متخصصین درمان با استفاده از سنگ های زینتی، این اعتقاد را دارند که هر نوع اشعه ی کیهانی، دارای اثر خاصی بر روی سلامتی بدن می باشد و هر کدام از سنگ های زینتی، می توانند نوع خاصی از این اشعه ها، را جذب کنند.

13) اعتقاد و خرفات

این اعتقاد وجود دارد که برخی از این سنگ های زینتی، موجب خوش شانسی افراد می شود.

14) ثبات ارزش

پدیده های اقتصادی مانند تورم، تورم همراه با رکود، بحران اقتصادی و حتی ناامنی های سیاسی که دارای اثر قابل توجهی بر روی بخش فراوری و تولید هستند، بر روی تقاضا برای سنگ های زینتی، اثری ندارند.
استفاده از مطالب این مقاله، با ذکر منبع راسخون، بلامانع می باشد. منبع مقاله :
Uses of Industrial Minerals, Rocks and Freshwater/ Kaulir Kisor Chatterjee