زن در نگاه و نهضت امام خمینی(رحمت الله علیه)

گذشته از برخی چهره‏های ماندگار در عرصه‏های ابتکار و خلاقیت و ادبیات و حماسه و تعهد اجتماعی، که «زن بودن» را همان «انسان بودن» تلقی کرده و آمادگی‏های فطری و ذاتی‏شان را ظاهر ساخته‏اند، بیشتر چنین است که زن با گذار از سنت و مذهب هم نتوانسته است در دوران تجدد، به تغییر و تحولی درخور انسانیتِ خویش نایل شود؛ چرا که در این دگرگونی‏ها، تنها شکل و شمایلِ ظاهری‏اش عوض شده است.
انقلاب 57، یک بار در تاریخ کشورمان نشان داد که می‏توان از جامعه زنانِ ایرانی و مسلمان، انتظار قبول جایگاه انسانی و آرمانی خود را داشت. مهم این است که زمینه‏ها و انگیزه‏های کمال‏جویانه را در دنیای زنان به وجود آورده و آنان را در سیر و پویه خودآگاهانه خویش یاری کرد.
در این مقاله، با ارایه نمونه‏هایی از رفتار و گفتار حضرت امام خمینی قدس‏سره ، به ارزیابی پدیده بازگشتِ زنان ایرانی در برهه‏ای تعیین کننده از تاریخ کشور خواهیم پرداخت.
البته در یادکردهای تاریخی از زنان، می‏بایست بدین مهم نظر داشت که چه میزان، زنان در درازنای نهضت و انقلاب به حقوق انسانی و اجتماعی خویش دست یافته‏اند؟ به هر حال این همه، در حکم زمینه‏سازی بوده و باید به احقاق حقوق زنان منتهی شود. انقلابی که بر دوشِ استوار و لطیفِ زن، به پیروزی گل بر گلوله نایل شده و نظامی خودکامه را به موزه تاریخ فرستاده است، اینک باید انتظارهای حقوقی و مطالبات عادلانه جامعه زنان ایرانی را پاسخ دهد.
دیدگاهی که تنها تکلیف زن در قبال کشور و انقلاب و نظام را مطرح کرده و از اندیشه‏گری و نهادینه‏شدنِ راه‏کارهای دست‏یابی زن به حقوق و جایگاهش می‏گریزد، به نوعی دیگر بر وی جفا می‏کند. چنان که از آموزه‏های اصیل دینی بر می‏آید، رعایتِ متقابل حقوق، سبب تحکیم پیوندها و تضمین حرکت‏ها و نهضت خواهد بود. از این رو رهبران و جنبش‏هایی، کارآمد و کام‏یاب خواهند بود که دیده ابزاری نسبت به زنان نداشته و در هموارسازی طریق نیل به حقوق و آزادی‏های انسانی‏شان بکوشند.
انفعال و نومیدی و دل‏سردی جامعه زنان در برابر تهدیدها و آسیب‏های اجتماعی، بی‏گمان محصول بی‏اعتنایی به خواسته‏های فطری و کمال‏گرایانه آنان است که بیشتر در شعارها می‏ماند و اثری بر عینیت زندگی بر جای نمی‏گذارد.

سرگذشتِ زن ایرانی

از دیدگاه امام خمینی قدس‏سره ، زنان در دوره پهلوی، بیش از مردان، از حقوق انسانی و اجتماعی‏شان محروم بودند و مورد آزار و بیداد قرار گرفتند؛ زیرا که زن تا مرز کالای تجاری سقوط کرده و ابزار سیاست‏های استبدادی و استعماری وقت درآمده بود. تماس با غرب، فقط در بهره‏گیری منفی و انحطاطی بود، و هرگز زنان ایرانی را از دست‏آوردهای علمی و فکری معاصر در مغرب زمین آگاه و برخوردار نساختند.
«این‏ها [حاکمان] تربیتِ انسانی را از ایران به کلی از بین بردند و تربیت‏های غربی، نه آن هم تربیت‏های صحیح غربی، [بلکه] تربیت‏های فاسد غربی در بین ما رواج دادند.»(1)
«من می‏توانم بگویم که در زمان این پدر و پسر [پهلوی‏ها] به بانوانِ ما، بیشتر ظلم شد، تا به سایر اقشار.(2) قلم‏های مسمومِ خطاکار و گفتار گویندگان بی‏فرهنگ در این نیم قرن سیاه اسارت‏بارِ عصر ننگینِ پهلوی، زن را به منزله کالایی خواستند درآورند.(3) نسبت به زن، این قشرِ انسان‏پرور و آموزگار چه ظلم‏ها و خیانت‏هایی در ظاهرِ فریبنده‏ای به اسم زنِ مترقی روا داشتند.»(4)
از گفتار و مواضع رهبری ـ حتی در دهه‏های پیش از انقلاب ـ به دست می‏آید که وی بیش از هر چیز، دغدغه حجاب و معاشرت زنان را داشته است. امام خمینی از این که رژیم پیشین، در ماجرای کشف حجاب، به زور و خشونت توسل می‏جست و بسا که موجب سقط جنین می‏شد، سخت رنج می‏برد. در کتاب کشف الاسرار، و نیز خطابه‏ها و اعلامیه‏های وی در طی نهضت و انقلاب، هرگاه از زن مسلمان ایرانی و سرگذشتِ غم‏بار او یادی رفته است، پوشش اجباری و شرکت در جشن‏های شاهانه ـ که منافی با عفت زنان بوده است ـ در شمار بیدادهای پهلوی آمده است.
«به اسم کشف حجاب، چه کارها کردند! چه پرده‏ها دریدند از این مملکت! چه زورگویی‏ها کردند و چه بچه‏ها سقط شد در اثر حمله‏هایی که این‏ها می‏کردند به زن‏ها که چادر را از سرشان بکشند.»(5)
موضع‏گیری رهبر فقید انقلاب، پیش از قیام 15 خرداد، به هنگام کسب خبر در جهت نکوداشتِ جشن هفده دی از سوی زنان گرد آمده در آرامگاه رضاشاه، حاکی از اهمیت حجاب از دیدگاه وی بوده است. امام خمینی، با خاطرنشان کردن فاجعه خونین مسجد گوهرشاد ـ که به حمایت از حجاب زنان صورت گرفت ـ به دولت وقت هشدار می‏دهد که ملت را به بزرگ‏داشتِ خاطره قیام گوهرشادِ مشهد، فراخواهد خواند. بدین سان، می‏توان گفت که رهبری انقلاب، به دلیل خاستگاه روحانی‏اش، همواره رابطه زن و حجاب وی را منظور داشته است.
«شاید همان سالِ آخری بود که 15 خرداد، بعدش پیش آمد. من شنیدم که زن‏ها می‏خواهند بروند سرِ قبر رضاشاه و راجع به همین قضیه کشف حجاب تظاهرات بکنند ... گفتم ... اگر این کار را بکنید، من به ملت می‏گویم که عزا بگیرند برای روزی که قتل عام کردید در مسجد گوهرشاد!»(6)
رهبری انقلاب در جای دیگر، فلسفه مبارزه با کشف حجاب و حمایت از زنان ایرانی را، همانا حفظ قدرت و مدیریتِ سازندگی جامعه از رهگذر عفاف و تلاش آنان بر می‏شمرد.
«نقشه این بود که با توطئه کشف حجابِ مفتضح در زمان قُلدر [رضاخان] این قشر عزیز [زنان] را که جامعه را باید بسازند، تبدیل کنند به یک قشری که فاسد کنند جامعه را.»(7)
زنان در دورانِ استبداد، اندک اندک متوجه مقام و حقوق سیاسی و اجتماعی خویش شدند.
امام خمینی بر این باور بود که شاه هر چند از آزادی زن، یا آزادزنان و آزادمردان در اجتماع ایرانی سخن می‏راند، در واقع هیچ زنِ خودآگاه و روشن فکری نمی‏تواند به نقدِ سیاست‏های شاه بپردازد. امام خمینی، زن دیروزِ ایرانی را، اسیر شهوت و خیابان می‏نگریست و یا گرفتار خشونت و زندان.
«رژیمِ شاه است که با غرق کردن آن‏ها [زنان] در امور خلاف اخلاق می‏کوشد تا مانع آن شود که زنان آزاد باشند ... زنان، مانند مردان زندان‏های ایران را پر کرده‏اند.(8) شاه از آزادی زنان صحبت می‏کند. آزادی کدام زن؟ در ایران زنان با شخصیت که خواستار حقوق انسانی خود هستند ... می‏دانند که آزادی زن در منطق شاه، یعنی به انحطاط کشانیدن زن از مقام انسانی او، و در حد یک وسیله با او رفتار کردن. آزادی زن در منطقِ شاه، یعنی پر کردن زندان‏ها از زنان ایرانی که حاضر نیستند به پستی‏های اخلاقی شاهانه تَن بدهند.»(9)
امام خمینی، زن پیش از انقلاب را که می‏خواست بازگشت به خویشتنِ خویش داشته و جامعه و فضایی آکنده از روشنایی و عدالت و فضیلت پدید آورد، دچار خشم و کینه شاهانه می‏نگرد. هیچ زنی، بهره‏ای از آزادی اندیشه و بیان و قلم و فعالیت سیاسی و اصلاح‏گرانه نداشت و به کم‏ترین بهانه‏ای دستگیر و روانه زندان می‏شد. بدین سان رهبر فقید انقلاب، گستره زن‏ستیزی و در واقع خودکامگی حاکم بر مردان و زنانِ آزاداندیش ایرانی را یادآور می‏شود.
«[زنان و مردان] آزاد نیستند که یک قلم برخلاف آن‏ها [حاکمان] و بنا به مصلحتِ مملکت بنویسند. آزاد نیستند یک کلمه راجع به او [شاه] بگویند!(10) کدام زن توانست راجع به مسایل روز یک کلمه بگوید؟ ... زن‏ها آزاد نبودند که راجع به مسایلِ جامعه فعالیت کنند یا حرف بزنند؛ راجع به گرفتاری‏های ملت.»(11)

حقوق انسانی و اجتماعی زنان

در نگاه رهبر فقید انقلاب ـ که از جهان‏بینی و شناخت‏های توحیدی حکایت دارد ـ زن همچون مرد، انسانی است آزاد و مسؤول در قبالِ سرنوشت خود و جامعه.
«زن‏ها اختیار دارند؛ همان طوری که مردها اختیار دارند. خداوند شما زنان را با کرامت خلق کرده است، آزاد خلق کرده است.»(12)
چنان که از تاریخ صدر اسلام به دست می‏آید، زنان به دنبال ظهور پیامبر، به تولدی دیگر دست یافتند. کارنامه زنان مسلمان پیش از هجرت و تأسیس جامعه آرمانی مدینه و پس از آن، حتی در روزگار خلفای اموی و عباسی، حاکی از نحوه نگرشی نوین در عرصه حیات و فعالیتِ زنان است.
امام خمینی، اسلام را آیینی واقع‏بینانه و مدافع زنان و حقوق و تساوی آنان با مردان می‏شناسد.
«اسلام در وقتی که ظهور کرد در جزیرة‏العرب، بانوان حیثیت خودشان را پیش مردان از دست داده بودند. اسلام آن‏ها [زنان] را سربلند و سرافراز کرد. اسلام آن‏ها را با مردان مساوی کرد.»(13)
رهبر فقید انقلاب در مصاحبه با روزنامه آلمانی دنیای سوم، اسلام و به خصوص نگرش شیعی را با مشارکت فعال زنان در جامعه و سیاست مغایر تلقی نمی‏کند و با نقدِ منصفانه فرهنگ و تمدن غرب، رویکرد جهان معاصر نسبت به حضور و تساوی زن و مرد را در عرصه زندگی می‏پذیرد:
س: شنیده‏ایم که تشیع، سبکِ زندگی غربی را برای این که با سنت‏های مذهبی توافق ندارد، رد می‏کند. آیا ممکن است شما نظر خود را درباره این مسأله براساس مذهب تشیع بیان کنید؟
ج: تشیع که مکتبی است انقلابی و ادامه اسلام راستین پیامبر است ... نه تنها زنان را از صحنه زندگی اجتماعی طرد نمی‏کند، بلکه آنان را در جامعه در جایگاه رفیع انسانی خود قرار می‏دهد. ما پیشرفت‏های دنیای غرب را می‏پذیریم، ولی فسادِ غرب را که خود آنان از آن ناله می‏کنند نه.(14)
در پاسخ دیگر، گونه‏گونی حقوق زنان در نظام سیاسی برآمده از اسلام خاطرنشان شده و آشکارا امکان حضور در انتخاباتِ تعیین کننده سرنوشت کشور، بیان شده است. این نوع موضع‏گیری‏ها، از هم‏خوانی رهبری با مطالبات مشروع و قانونی و تاریخی ملتی بزرگ در طی نهضت‏ها و تجربه‏های گران‏قدرِ گذشته، حکایت می‏کرد. به همین سبب، انقلاب 57، جاذبه‏اش چنان بود که کم‏تر عنصر و جماعتی حاضر بود از حمایت و همراهی با آن، دریغ ورزد. در این میانه، به ویژه جامعه مظلوم و محرومِ زنان ایرانی را می‏باید در نظر گرفت که همواره چشم به راه گشوده شدن میدان‏ها و افق‏های امیدبخش زندگی جمعی بوده‏اند.
درست در همین مواضع واقع‏گرایانه است که انسجام و حرکتِ شگرف زنان ایرانی شکل می‏گیرد و در واقع آینده نهضت اخیر مردم مسلمان ایران را رقم می‏زند. امام خمینی با بیان مقام و حقوق زن در اسلام، و نفی ستم و خشونت درباره زنان، در عین حال دین و فرهنگ و تمدنِ ایرانیان به ستوه آمده از فریب و بیدادِ شاهانه را احیا کرد.
س: زنان، توده عظیمی از مسلمانان را تشکیل می‏دهند، چه نقشی و چه حقی شما برای زن در نظام اسلامی قایل هستید؟
ج: ... در نظام اسلامی، زن همان حقوقی را دارد که مرد دارد: حق تحصیل و حق کار و حق مالکیت و حق رأی دادن و حق رأی گرفتن. در تمام جهاتی که مرد حق دارد، زن هم حق دارد ... این که در خارج منعکس کرده‏اند که در اسلام با زنان با خشونت رفتار می‏شود، امر غیرصحیحی است و تبلیغات باطلی است.(15)
رهبری انقلاب در روزهای آغازین پیروزی، اثرآفرینی زنان در جنبش‏های سده اخیرِ ایران را یادآور شده و آنان را به تداوم حرکتِ سیاسی و اجتماعی در قبال خودکامگی‏ها فرامی‏خواند.
«زن باید در مقدرات اساسی مملکت دخالت کند. شما [زنان] همان گونه که در نهضت‏ها، نقش اساسی داشته‏اید و سهیم بوده‏اید، اکنون هم باز باید در پیروزی سهیم باشید و فراموش نکنید که هر موقع که اقتضا کند، نهضت کنید و قیام کنید.»(16)
امام خمینی، در آستانه پیروزی انقلاب، در جهت مقابله با تبلیغاتِ مخالفانِ تحول در نظام سیاسی ایران، به صراحت از آزادی‏های زنان در عرصه‏های تحصیل و اشتغال و سیاست و مسافرت و نحوه پوشش، یاد می‏کند. این موضع‏گیری شفافِ رهبری، بی‏گمان جذب نیروهای گوناگونِ جامعه زنان ایرانی، به خصوص دانشجویان و دانشگاهیان را ـ که پیوسته بسترسازی نهضت‏های آزادی‏خواهانه و استقلال‏طلبانه را بر عهده داشته‏اند ـ سبب شد. تحجرستیزی امام خمینی درباره حقوق و حضور زنان مسلمان ایرانی، گام بلندی بود که نویدبخش فردای سرافرازی برای کشور به شمار می‏آمد.
«خیال می‏کنند اسلام آمده است که فقط زن را خانه‏نشین کند! چرا با درس خواندنِ زن مخالف باشیم؟ چرا با کار کردنِ او مخالف باشیم؟ چرا زن نتواند کارهای دولتی انجام دهد؟ چرا با مسافرت کردن زن مخالفت کنیم؟ زن چون مرد، در تمام این‏ها آزاد است. زن هرگز با مرد فرقی ندارد. آری در اسلام، زن باید حجاب داشته باشد، ولی لازم نیست که چادر باشد، بلکه زن می‏تواند هر لباسی را که حجابش را به وجود آورد، اختیار کند.»(17)
در مورد زناشویی و متارکه، چنان که تاریخ حاکی است، جور و جفای بسیاری بر نیم پیکره انسانی جامعه ایرانی رفته است. امام خمینی، با مشروط ساختن عقد و نکاح به وکالت در متارکه از سوی زن، آزادی و حقوق وی را در اسلام نشان می‏دهد. بدین گونه هر زنی می‏تواند در صورت عدم تمایل از همسرش جدا شود، به خصوص که شاهد اجحاف او بوده و خود را در بند یافته باشد.
در آمدنِ حق طلاق از صورت یک طرفه ـ که مورد سوء استفاده پاره‏ای از مردان سودجو و ستمگر قرار گرفته است ـ به میزان زیادی از فاجعه زناشویی‏های تحمیلی و ناموفق می‏کاهد و زنان را از بیماری‏های روانی و اخلاقی نجات می‏بخشد.
«برای زنان محترم، شارع مقدس راه سهل معین فرموده است تا خودشان زمام طلاق را به دست گیرند. به این معنی که در ضمنِ عقد و نکاح اگر شرط کنند که وکیل باشند در طلاق به صورتِ مطلق؛ یعنی هر موقعی که دلشان خواست طلاق بگیرند و یا به صورتِ مشروط؛ یعنی اگر مرد بدرفتاری کرد یا مثلاً زن دیگری گرفت، زن وکیل باشد که خود را طلاق بدهد، دیگر اشکالی برای خانم‏ها پیش نمی‏آید و می‏توانند خود را طلاق بدهند.»(18)

زن، خانواده و جامعه

زن، پیوند سالم یا ناسالم خانواده و جامعه را سبب می‏شود. نقش و تأثیری که زنان میان این کانون کوچک و بزرگ دارند، بی‏شک مردان نخواهند داشت. شاید بتوان وجود عواطف سرشار زن و لطافت روحی و فکری وی را باعث این برتری تلقی کرد. به هر حال، برای این که بتوان از جامعه‏ای در حال رشد و طراوت و تکامل برخوردار شد و آزادی و استقلال فرهنگی و سیاسی و اجتماعی و اقتصادی آن را فراچنگ آورد، باید نهاد خانواده را در بستر سالمی قرار داد.
چه در شرق و چه در غرب، در حقیقت، بینش ابزاری ـ که زن را موجودی مکلف و برده واسیر نشان می‏دهد ـ سبب ناکامی زنان در برقراری رابطه معقول و مقبول میان خانواده و جامعه می‏شود. در آن جا که زن به حقوق انسانی‏اش آشنایی یافته و براساس آن ازدواج می‏کند و به تعلیم و تربیت فرزندانش همت می‏گمارد، می‏نگریم که او به خاطر خودآگاهی اجتماعی وتاریخی‏اش، در عینِ همسر و مادر بودن، عنصری تأثیرگذار در حرکت جامعه شناخته می‏شود. این که در عصر حاضر ـ خانواده‏های شرقی و غربی، و به تبع آن جامعه‏ها و نظام‏ها، با بحران‏های فرساینده و فزاینده‏ای روبه‏رو شده‏اند، از ناتوانی در ایجاد تعادل میان این کانون‏های خرد و کلان حکایت دارد. فرار نگران کننده دختران و پسران از خانه و آوارگی و سرگردانی روحی وبزه‏کاری‏های در حال رشد، نشان می‏دهد که گرایش به تجرد نتوانسته مانع گسست و بحران اخلاقی باشد.
امام خمینی، رهبری، زمینه‏سازی تربیت و اصلاح و پیشرفت جامعه، و آزادی‏خواهی و استقلال‏طلبی را ـ که جوهره نهضت‏های مردمی است ـ محصول نهاد تأثیرگذار خانواده تلقی می‏کند.
«نقش خانواده و خصوص مادر در نونهالان، و پدر در نوجوانان بسیار حساس است ... اساساً تربیت از دامان پاکِ مادر، و جوار پدر شروع می‏شود و با تربیت اسلامی وصحیحِ آنان، استقلال وآزادی و تعهد به مصالح کشور پایه‏ریزی می‏شود.»(19)

زنان و انقلاب

تاریخ ایران، حاکی از نهضت‏هایی است که رکن اصلی آن را زنان تشکیل داده‏اند. از قیام اصلاح‏طلبانه سید جمال‏الدین اسدآبادی به بعد که شاهد جنبش‏های مردمی تنباکو و مشروطیت و ملی شدن صنعت نفت و 15 خرداد بودیم، به روشنی حضور انکارناپذیر زنان را می‏نگریم. پژوهش‏های سیاسی ـ تاریخی نشان می‏دهد که سرگذشت زن ایرانی، همواره با انقلاب و حرکت ظلم‏ستیزانه پیوند خورده است.
پدیده انقلاب 57، در میان تجربه‏های پیشین، برجستگی بارزی دارد؛ چرا که زنان، فضای بی‏فرهنگی عصر استبداد را حس کرده و بر اثر آشنایی و تماس با فرهنگ و تمدن، امکانِ سنجش و گزینش الگوی مناسب رفتاری و شخصیتی را به دست آورده بودند. گستره حضور زنان مسلمان ایرانی در جریان انقلاب، بدون هیچ دعوت واپس‏گرایانه‏ای صورت گرفت. در حقیقت موج برآمده از انقلاب چنان خرد و کلان را به خودجوشی برانگیخته بود که متولیانِ سنت و ارتجاع و تحجر، توان مقابله با آن همه را از کف داده بودند. امام خمینی، که زنان را دوشادوش مردان به حمایت از انقلاب، تشویق می‏کرد، بدین نکته نظر داشت و آزادی اجتماعی و سیاسی زنان را زمینه‏ساز پیروزی انقلاب برشمرد.
«[در ماجرای انقلاب، این طور نبود که بگویند: شما زنان] بیرون نروید! در بین مردم نروید! فریاد نزنید! مظالم را نگویید! با همین فعالیتِ شما و آزادی شما بود که این پیروزی برای ملت ما نصیب شد.»(20)
امام خمینی، تأثیرگذاری حرکت و مشارکتِ سیاسی زنان را، بیش از آن می‏داند که در ظاهر به چشم می‏خورد.
«شما [زنان] در آتیه برای مملکتِ ما پشتوانه هستید.»(21)
«ما نهضت خودمان را مدیون زنان‏ها می‏دانیم. مردها به تبع زن‏ها در خیابان‏ها می‏ریختند. تشویق می‏کردند زن‏ها مردان را. خودشان در صف‏های جلو بودند.»(22)
«بانوان این نهضت را پیش‏بردند. برای‏این که بانوان‏ریختند توی‏خیابان‏ها. در صورتی که بانوان بنابراین نبود که بریزند در خیابان‏ها، [اما] ریختند توی خیابان‏ها.»(23)
«[زنان] پیشرو این نهضت اسلامی بودند. رشد سیاسی خودشان را اثبات کردند. نهضت را راهنمایی کردند. شما رهبرانِ نهضت هستید ... من شما [زنان] را به رهبری قبول دارم و خدمت‏گذار شمایم.»(24)
«ملتی که بانوانش در صف مقدم برای پیشبرد مقاصد اسلامی هست، آسیب نخواهد دید.»(25)
بنیان‏گذار جمهوری اسلامی، حضور و مشارکت زنان در انقلاب را، ناشی از آموزه‏های دینی و انگیزه‏های ایمانی دانسته است.
«این اسلام و قرآن است که خانم‏ها را آورده است بیرون، و هم‏دوش مردها بلکه جلوتر از مردها وارد در صحنه سیاست کرد.(26) شما در چه تاریخی چنین دیده‏اید؟ امروز زن‏های شیردل، طفل خود را در آغوش کشیده و به میدان مسلسل و تانک دژخیمان رژیم می‏روند.(27) زندان‏های شاه از زنان شیردل و شجاع مملو است ... جلسات سیاسی که زنان در شهرهای مختلف ایران به پا می‏کنند کم نیست.(28) اگر این‏ها [زنان و مردان مبارز] نبودند، ما هیچ قدمی برنمی‏داشتیم. این‏هایند که من را وادار می‏کنند به قدم برداشتن.»(29)

زنان و جنگ

رهبر فقید انقلاب، در یادکردِ مجاهدت زنان مسلمان ایرانی در جبهه‏های جنگِ تحمیلی، اشارتی به تفسیر و طرز تلقی‏های متحجرانه قاعدین زمانه دارد که همواره مزاحم پیشرفت جامعه بوده‏اند و سنگ حمایت از اسلام و ایمان نیز به سینه زده‏اند.
«ما مفتخریم که بانوان و زنان پیرو جوان، و خرد و کلان در صحنه‏های فرهنگی و اقتصادی و نظامی حاضر و هم‏دوشِ مردان یا بهتر از آنان در راه تعالی اسلام و مقاصد قرآن کریم فعالیت دارند. و آنان که توانِ جنگ دارند در آموزش نظامی ـ که برای دفاع از اسلام و کشور اسلامی، از واجبات مهم است ـ شرکت [کرده] و از محرومیت‏هایی که توطئه دشمنان و ناآشنایی دوستان از احکام اسلام و قرآن بر آن‏ها، بلکه بر اسلام و مسلمانان تحمیل نمودند، شجاعانه و متعهدانه خود را رهانده و از قید خرافاتی که دشمنان برای منافع خود به دست نادانان و بعضی آخوندهای بی‏اطلاع از مصالح مسلمین به وجود آورده بودند، خارج نموده‏اند.»(30)
«و درودِ خداوند بر زنانی که در این انقلاب و در دفاع از میهن، به درجه والای شهادت نایل گشته‏اند.»(31)
آری، در ایام جنگ و دفاع از ایران و اسلام، باز زنان را می‏نگریم که پیشتاز نبرد و استقامت بوده و به مردان نیرو بخشیده‏اند. این بار، میهن‏دوستی زنان ایرانی نشان داد که آنان از نهضت و حرکتِ توحیدی و انبیایی برنگشته و هم‏چنان بدان وفادار مانده‏اند. سخت‏کوشی‏های زنان در جبهه و پشت جبهه، به راستی جای کم‏ترین تردید و انکاری را در گرایش اجتماعی و متعهدانه آنان بر جای نگذاشته است. البته این همه بار سنگینی را بر دوش حاکمیت و مدیریت کلانِ نظام می‏گذارد تا به تکلیف خود در جهت تأمین حقوق و تحقق مطالبات زنان، رفتار کنند.

پي نوشت :

1- صحیفه نور، ج 7، ص 248.
2- همان.
3- همان، ج 12، ص 72.
4- همان، ج 16، ص 126.
5- همان، ج 10، ص 139.
6- همان، ج 13، ص 69.
7- همان، ج 14، ص 130.
8- همان، ج 2، ص 44.
9- همان، ج 22، ص 153.
10- همان، ج 9، ص 155.
11- همان، ص 231.
12- همان، ج 11، ص 254.
13- همان.
14- همان، ج 3، ص 159.
15- همان، ج 4، ص 34.
16- همان، ج 5، ص 153.
17- همان، ج 4، ص 103.
18- همان، ج 10، ص 78.
19- همان، ج 15، ص 161.
20- همان، ج 9، ص 230.
21- همان، ج 6، ص 185.
22- همان، ج 6، ص 185.
23- همان، ج 7، ص 47.
24- همان، ج 6، ص 85.
25- همان، ج 13، ص 31.
26- همان، ج 12، ص 236.
27- همان، ج 2، ص 143.
28- همان، ج 3، ص 102.
29- همان، ج 5، ص 16.
30- همان، ج 21، ص 172.
31- همان، ج 14، ص 202.

منبع:ماهنامه فرهنگ جهاد ، شماره 29