مسجد، زنان و آداب حضور
نويسنده: خسرو تقدسی نیا
اجازه خواستن زنان برای رفتن به مسجد
رسول خدا(ص) فرمود:
«لا تَمْنَعُوا إماءَ اللّهِ مَساجِدَ اللّهِ».(1)
«کنیزان خدا را از رفتن به مساجد خدا منع نکنید».
و در حدیث دیگر نیز از آن حضرت آمده است:
«إئْذَنُوا للِنّساءِ إِلیَ الْمَساجِدِ بِالَّلیْلِ».(2)
«به زنان برای رفتن به مساجد هنگام شب اذن دهید».
در کتاب کنزالعمال نیز از رسول خدا(ص) آمده است:
«إذا اسْتأذَنَکُمْ نِساؤکُمْ بِالَّلیْلِ إلیَالْمَسجِدِ فِأْذَنُوا لَهُنَّ».(3)
«شب هنگام که زنانتان برای رفتن به مسجد اجازه میخواهند، رخصت دهید».
و نیز آن حضرت میفرمایند:
«إذَا اسْتأَذَنَکمْ إلیَ الصّلاةِ فَلا تَمْنَعُوهُنَّ».
وقتی زنان برای رفتن به مسجد جهت اقامه نماز اجازه میخواهند، بازشان ندارید».
در صحیح بخاری و صحیح مسلم نیز روایاتی از پیامبر گرامی به این تعبیر آمده است:
«أذَا اسْتأذنَتْ أحَدَکُمْ إمْرأتُهُ إلیالْمَسْجِدِ فلا یَمنَعْها».(5)
«هرگاه همسر یکی از شما برای رفتن به مسجد اذن خواست مانع نشود».
نیز آن حضرت میفرمایند:
«لا تَمْنَعُوا النساءَ حَظُوظَهُنَّ مِنَالْمَساجِدِ إذَا اسْتأذَنُوکُم».(6)
«زنان وقتی از شما اجازه میخواهند، آنها را از بهرهاشان از مساجد باز ندارید».
مفاد این روایات این است که زنان از فضایل و آثار معنوی مسجد محروم نشوند. چنانچه زنان بتوانند حجاب اسلامی و شؤون زن مسلمان و پاکدامنی را رعایت کنند، افضل بودن نماز در مسجد برای زنان همچون مردان است.
پیشتر آوردیم که دستهای از روایات نیز زنان را از رفتن به مسجد بازداشتهاند و از کتابهای روایی و فتاوای بعضی از فقهای شیعه و سنی استفاده میشود که برای زنان خواندن نماز در خانه از نماز خواندن در مسجد فضیلت بیشتر دارد. نمونههایی از این روایات و فتاوا که مضمون همه آنها یکی است اینهاست:
رسول خدا(ص) فرمود:
«صَلاةُ الْمرأةِ وَحْدَها فی بَیْتِها کفَضْلِ صَلاتِها فیالْجَمْعِ خَمْسا وَ عشرین درجةً».(7)
«به تنهایی و درخانه نماز خواندن زن، مثل نماز در جمع است در حالی که 25 درجه فضیلت دارد».
باز از آن حضرت است:
«إنَّ مَساجِدَ الِّنساء البیوتُ، وَ صلاةُ الْمَرأةِ فی بَیْتِها أفْضَلُ مِنْ صَلاتِها وَ صُفَّتها وَ صلاتُها فی صُفّتها أفْضَلُ مِنْ صَلاتِها فی صَحْنِ دارِها وَ صلاتُها فی صَحْنِ دارِها أفْضَلُ مِنْ صَلاتِها فی سَطْحِ بَیْتِها».(8)
«بهترین مسجد زنان خانه است؛ و نماز در خانه برتر از نماز او در ایوان است؛ و نماز او در ایوان برتر از نمازش در حیاط خانهاش است؛ و نماز او در حیاط خانه برتر از نمازش برپشتبام خانه است».
امام صادق(ع) در این باره نیز فرمود:
«خَیْرُ مَساجِدِ نِسائِکُمْ الْبُیوتُ».(9)
«بهترین مساجد برای زنان شما خانهها است».
همچنین امام صادق(ع) فرمود:
«صَلاة الْمَرأةِ فی مَخْدِعِهَا أفْضلُ مِنْ صَلاتِها فی بَیْتِها وَ صلاتُها فی بِیْتِها أفْضَلُ مِنْ صلاتِها فیالدّارِ».(10)
«نماز زن در اطاق عقبی(پستو) برتر از نماز او در اطاق جلویی است و نماز او در اطاق نشیمن برتر از نمازش در خانهاش است».
ام سلمه از قول رسول خدا(ص) میگوید:
«خَیْرُ مَساجِدِ النِّساءِ قَعْرُ بُیُوتِهِنَّ».(11)
«بهترین مساجد برای زنان اطاقهای عقب خانههای آنان است».
رسول خدا(ص) به حضرت علی(ع)فرمود:
«یا علیّ! لَیْسَ عَلَیالنِّساءِ جُمْعَةٌ وَ لا جَماعَةٌ وَ لا أذانٌ وَ لا إقامةٌ».(12)
«ای علی! برای زنان نماز جمعه و جماعت و اذان و اقامه نیست».
از مجموع روایات گذشته میتوان این گونه استفاده کرد که خواندن نماز در خانه نسبت به مسجد برای زنان بهتر است. اما با تأملی در اینگونه روایات درمییابیم که معمولاً تلاش شده تا به نحوی به مسأله حجاب اسلامی اهمیت بدهند و به همین دلیل هم به نماز در خانه فضیلت دادهاند.
اهمیت حفظ حجاب
خداوند در قرآن به زنان پیغمبر(ص) دستورهای خاصی داده است تا ارزش و احترام آنان محفوظ بماند. از جمله میفرماید:
«یا نِساءَ النّبیّ لَسْتُنَّ کأحدٍ مِنَ النّساءِ إنِ اتَّقیْتُنّ فَلاتْخضَعْنَ بِالْقَوْلِ فَیطْمَعَ الّذی فی قَلْبِهِ مَرَضٌ وَ قُلْنَ قولاً مَعْرُوفّا».(13)
«ای زنان پیامبر! شما مانند دیگر زنان نیستید، اگر تقوا پیشه کنید. لذا به نرمی سخن نگویید تا آن که در قلبش مرض است طمع ورزد، و به گونهای نیک سخن گویید.»
زینت زن اگر برای خود و محرم او حفظ شود پاداشی ارزنده نزد خدا برای او در نظر گرفته شده و زنان باید بکوشند تا با خویشتنداری به آن پاداش دست یابند و خدا خواسته تا ارجمند باشند و جایگاه آنان برجا باشد. پس این دستور فقط برای همسران و اهل بیت پیامبر(ص) نیست. وقتی زنان پیغمبر(ص) باید در خانه بمانند تا حرمت آنان خدشه دار نشود دیگر زنان هم چنیناند. اینجا که سفارش به خودداری از بیرون آمدن از خانه کرده به دلیل حفظ شؤون اسلامی است. اگر
زنی بتواند خود را از دید نامحرم بپوشاند و یا دیدگان خویش را از نگاه بیگانه فرو بندد، همانگونه که امام خمینی نیز فرموده نماز گزاردن او در مسجد بهتر است. همانطور که در زمان رسول خدا(ص)زنها با حفظ حجاب و پوشش اسلامی به نماز جماعت در مسجد حضور پیدا میکردند.
در آیهای دیگر که نیز دلیل این امر را حفظ پاکدامنی و مصونیت از آزار دیگران شمرده است:
«یا أیُّهَاالنّبیّ قُلْ لاِءزْواجِک وَ بَناتِک وَ نِساءِ الْمُؤْمنینَ یُدْنینَ عَلَیْهِنَّ مِنْ جَلابیبِهِنّ ذلک أدْنی أنْ یُعْرَفْنَ فَلا یُؤْذَیْنَ».(14)
«ای پیامبر! به زنان و دختران خود و به زنان و مؤمنان بگو که چادر خود را بر خود فرو پوشند. این مناسبتر است تا شناخته شوند و مورد آزار قرار نگیرند».
با توجه به اهمیت حفظ حجاب، بسیاری از فقها هم از روایات «منع خروج زنان از خانه»، همین معنا را استنباط کردهاند.
امام خمینی در این زمینه میفرماید:
«برای زنها نماز خواندن در خانه، بلکه در صندوق خانه و اطاق عقب بهتر است. ولی اگر بتوانند کاملاً خود را از نامحرم حفظ کنند بهتر است در مسجد نماز بخوانند.»(15)
مرحوم محمدتقی مجلسی در روضةالمتقین در شرح روایت امام صادق(ع)که فرمود: «خَیْرُ مَساجِدِ نسائِکُمْ البیوتُ» افزوده است:
«لاِءنّها أقْربُ إلی عِصْمَتِهِنَّ وَ سترهِنَّ».(16)
«نماز خواندن زنان در خانه به عصمت و عفاف آنان نزدیکتر است».
در برخی از روایات نیز آمده است که زنان به منظور صیانت خویش و عدم تحریک دیگران هنگام رفتن به مسجد از استعمال بوی خوش اجتناب کنند.
زینب یکی از همسران رسول خدا(ص) میگوید؛ پیامبر فرمود:
«إذا شَهِدَتْ إحداکُنَّ المسجد فلا تَمَسَّ طیبا».
«هنگامی که یکی از شما زنان قصد مسجد کرد نباید از بوی خوش استفاده کند».
در شأن نزول آیه اخیر نقل شده که عدهای از افراد بر سر راهها مینشستند و زنان را مورد آزار و تعرض خود قرار میدادند. توضیح اینکه «گروهی از منافقان، اوایل شب که هوا تاریک میشد در کوچه ها و معابر مزاحم زنانی که جهت اقامه نماز به مسجد میرفتند میشدند. خداوند این آیه را نازل فرمود و به رسول خدا(ص) دستور داد که به همسران و دختران خویش و زنان مؤمنین بگوید که بدون جلباب و روسری از خانه خارج نشوند».(17)
بنابراین، عدم امنیت در جامعه و اهمیت و لزوم مصونیت زن از هرگونه تعدی و هتک، عامل مهمی در تأکید بر حفظ حجاب و دوری از در معرض قرار گرفتن میباشد. واقعیتی که اینک نیز به وضوح شاهدیم. چنان که آیت اللّه مطهری مینویسد: «این دعا که در عصر ما امنیت ناموسی کامل در جهان برقرار است و صاحبان نوامیس باید از این نظر خاطرشان جمع باشد یاوهای بیش نیست».(18)
عمومیت روایات
رسول خدا(ص) فرموده است:
«الْمَسْجِدُ بَیْتُ کُلِّ مُؤْمنٍ».(19)
«مسجد خانه هر مؤمنی است».
آن حضرت در حدیث دیگری مسجد را خانه همه متقین و پرهیزکاران دانسته است:
«إنّ الْمَساجِدَ بُیُوتُالْمُتّقینَ».(20)
«مساجد خانههای پرهیزکاران است».
حضرت علی(ع) در مورد همسایه مسجد فرموده است:
«لاَ صَلاةَ لِجارِ الْمَسْجِدِ إلاّ أنْ یَکُونَ لَهُ عُذْرٌ أوْ بِهِ عِلّةٌ، فقیل: وَ مَنْ جَارُ الْمَسْجِدِ یا أمیرَالْمُؤْمنینَ؟ قال: مَنْ سَمِعَ النّداء».(21)
«نماز همسایه مسجد ـ در خانه ـ نماز کامل و تمام نیست جز اینکه عذری داشته باشد. از حضرت(ع) سؤال شد که همسایه مسجد چه کسی است؟ فرمود: کسی که صدای اذان را بشنود».
حضور زنان در مسجد، احیای شعائر الهی
چنان که حضرت امام خمینی در این خصوص میگویند:
«در شرع مقدس اسلام بسیار سفارش شده است که نماز را در مسجد بخوانند و بهتر از همه مسجدها، مسجدالحرام است و بعد از آن مسجد پیغمبر(ص) و بعد مسجد کوفه و بعد از آن مسجد بیتالمقدس و بعد از مسجد بیتالمقدس، مسجد جامع هر شهر و بعد از آن، مسجد محله و بعد از مسجد محله، مسجد بازار است».(22)
مسجد به فرموده رسول گرامی اسلام(ص) خانه خدا(23)، انوار الهی(24)، جایگاه پیامبران(25) و نیز بوستان بهشتی(ع) شمرده شده است و از بهترین مصادیق شعایر الهی است. ارج نهادن به این شعائر به فرموده قرآن نشان دهنده پرهیزگاری است:
«وَ مَنْ یُعَظِّمْ شَعائِرَاللّهِ فإنّها مِنْ تَقْوَی الْقُلُوبِ».(26)
«و هر کس شعایر الهی را بزرگ دارد، این کار نشانه تقوای دلهاست».
به همین خاطر است که خداوند در قرآن کریم جلوگیری کردن از یاد خدا در مسجد را ظلم شمرده و فرموده است:
«وَ مَنْ اَظْلَمُ مِمَّنْ مَنَعَ مَساجِدَ اللّهِ اَنْ یُذْکَرَ فیها اسْمُهُ وَ سَعی فی خَرابِها...».(27)
«چه کسی ظالمتر و ستمکارتر از آن است که از بردن نام خدا در مسجد جلوگیری کند و در خراب کردن آن سعی و کوشش کند».
علاوه بر این که احترام به مسجد نشان از تقوا است و بازداشتن از ذکر خدا ستمگری شمرده شده، اگر کسی به مسجد احترام نکند و آن را سبک بشمارد در سخنی از امام صادق(ع) ملعون به شمار رفته است.
«مَلْعُونٌ، مَلْعُونٌ، مَنْ لَمْ یُوقِّرِ الْمِسْجِدَ».(28)
و هم چنین شکستن حرمت مسجد از گناهان کبیره است.
شهید محراب حضرت آیتالله دستغیب در کتاب «گناهان کبیره» تحت عنوان «هتک مساجد» آورده است:
«هر مکانی که بوسیله مسلمان و به نام مسجد بنا شود؛ شیعه باشد یا از سایر فرقههای اسلامی، رعایت حرمت آن واجب و اهانت و هتک آن؛ مانند خراب کردن یا آلوده ساختن آن به نجاست، گناه کبیره است نزد هر دین داری، به طوری که نزدش بدیهی است که مسجد به حضرت آفریدگار نسبت دارد. وَ أنّ الْمَساجِدَلِلّهِ(29) و اهانت به آن اهانت به خدا است».(30)
بر این اساس، حضور زنان در مساجد برای انجام فرایض دینی مصداق تعظیم و بزرگداشت مساجد است و محروم کردن آنان از این فیض بزرگ نمیتواند به صورت مطلق، امری مطلوب باشد.
پی نوشت:
1ـ سنن ابیداود ج1، ص155، ح565 و 566 و 567.
2ـ همان، ح568.
3ـ کنزالعمال ج11، ص677، ح20872.
4ـ همان، ح20873.
5ـ صحیح بخاری ج2، ص406، باب 555 و 558؛ صحیح مسلم ج4، ص161.
6ـ صحیح مسلم ج4، ص161.
7ـ وسائل الشیعه ج5، ص237، ح6435؛ بحارالانوار ج80، ص371، ح31.
8ـ من لا یحضرهالفقیه ج1، ص374، ح1088.
9ـ وسائل الشیعه ج5، ص237، ح6432 و 6434؛ من لا یحضره الفقیه ج1، ص238، ح718؛ بحارالانوار ج80، ص371، ح32.
10ـ وسائل ج5، ص236، ح6431؛ من لا یحضره الفقیه ج1، ص397، ح1179.
11ـ اعلام الساجد بأحکام المساجد، ص309.
12ـ بحارالانوار ج85، ص126.
13ـ احزاب، آیه 33.
14ـ احزاب، آیه 59.
15ـ رساله توضیحالمسائل، مسأله 894.
16ـ روضةالمتقین فی شرح من لایحضرهالفقیه، محمد تقی مجلسی، ج2، ص107.
17ـ مجمعالبیان ج4، ص370، تفسیر قمی ذیل آیه شریفه.
18ـ رجوع شود به کتاب «مسأله حجاب»، مطهری، مرتضی، صفحات 45 ـ 50.
19ـ کنزالعمال ج7، ص650، ح20736.
20ـ همان، ح20737 ؛ مستدرک الوسائل ج3، ص359 و 554.
21ـ بحارالانوار ج83، ص379.
22ـ رساله توضیح المسائل، مسأله 893.
23ـ «إن بیوتی فیالأرضِ المساجد» وسایل ج1، ص268.
24ـ «المساجد انوارالله». کنزالعمال ج7، ص448؛ مستدرک الوسائل ج3، ص447.
25ـ «المساجد مجالس الانبیاء.» مستدرک الوسائل ج3، ص313 و 359.
26ـ حج، آیه 32.
27ـ بقره، آیه 114.
28ـ جامعالاحادیث ج4، ص452.
29ـ جن، آیه 18.
30ـ گناهان کبیره ج2، ص414.
