محصولات تراریخته؛ نابودگر نسل‌های آینده

بازی با احتمالات؛ بازی با سلامت مردم

سلامت محصولات تراریخته ((GMO(Genetic Modified Organism) به‌عنوان یکی از مسائلی است که در ماه‌های گذشته و پس از مطرح شدن در رسانه‌های جهان، به یکی از دغدغه‌های منتقدین این آثار در کشور تبدیل شد. برخی از منتقدین تراریخته، یکی از انتقادات وارد به این محصولات را نامشخص بودن وضعیت سلامت این محصولات می‌دانند.

سلامت مواد غذایی مصرفی هر کس برای او امری مهم و ضروری است. برای همه ما پیش‌آمده است که وقتی احتمال فساد در یک ماده غذایی را تشخیص داده‌ایم، از خوردن آن امتناع ورزیم؛ به‌عبارت‌دیگر، عقل انسان حکم می‌کند تا زمانی‌که از سلامت یک ماده غذایی مطمئن نشده از آن استفاده نکند.

بایکوت؛ پاسخ مافیای تراریخته به آزمایش‌های دانشمندان

ماجرای تشکیک در سلامت این محصولات، بیش از ده سال است که آغاز شده. از سال‌های 1995 و 1996 میلادی به بعد بود که آزمایش‌های یک محقق به‌نام «آرپاد پوستای» (Arpad Pusztai) در انگلستان و انتشار نتیجه آن‌ها آرزوهای تولیدکنندگان محصولات تراریخته را به باد داد. هرچند نتایج این آزمایش‌ها تا سال 1999 اجازه انتشار پیدا نکرد.[1] این دانشمند برای اولین‌بار در نتایج آزمایش‌ها درباره محصولات تراریخته شک کرده و آزمایش‌های جدیدی را برای بررسی این محصولات، طراحی و اجرا نمود. او و گروه تحقیقاتی‌اش دریافتند در شرایط محیطی مشابه برای رشد سیب‌زمینی‌های تراریخته و غیر تراریخته، محتوای غذایی برخی از سیب‌زمینی‌های تراریخته به‌طور واضحی با «لاین‌های والدِ» (parent line) غیرتراریخته متفاوت است.
آزمایش‌های دیگری از این دانشمند، نگرانی‌های شدیدی را برای مردم به‌وجود آورد. موش‌هایی که با سیب‌زمینی تراریخته تغذیه شده بودند، سیستم ایمنی ناکارآمدی (Dysfunctional immune system) داشتند؛ تا جایی‌که گلبول‌های سفید (White blood cells) آن‌ها با سرعتی کم‌تر نسبت به سایر موش‌ها وارد واکنش می‌شدند و این موش‌ها در برابر عفونت‌ها آسیب‌پذیرتر بوده و زودتر بیمار می‌شدند. اندام‌های مربوط به سیستم ایمنی، غده تیموس (Thymus) و طحال (Spleen) این موش‌ها دچار آسیب بودند و برخی از این موش‌ها، مغز، جگر و بیضه‌های کوچک‌تری داشتند؛ که رشد آن‌ها متوقف شده بود. برخی از آن‌ها روده‌های بزرگی داشته و هم‌چنین نواقص کبدی (Cirrhosis of the liver) نیز در آن‌ها مشاهده می‌شد. علاوه‌بر همه‌ این‌ها، سلول‌های معده و روده این موش‌ها تکثیر زیادی پیدا کرده بود؛ که نشانه بروز علائم سرطان (Cancer) در این موش‌ها بود.[2]
دولت انگلیس در یکی از اقدامات خود جهت اثبات سلامت محصولات تراریخته، به بررسی میدانی سلامت افرادی که از این محصولات استفاده کرده بودند پرداخت. آن‌ها می‌خواستند بررسی کنند که آیا مصرف‌کنندگان محصولات تراریخته نسبت به ابتلا به بیماری‌ها مستعدتر هستند یا خیر؛ کمیته مشورتی (Advisory Committee on Novel Foods and Processes)ACNFP() طی بررسی‌هایی که انجام داد، متوجه شد نتیجه تغذیه با محصولات تراریخته چیزی جز ایجاد حساسیت در کودکان، سرطان، نقص‌های هنگام تولد و بستری شدن در بیمارستان‌ها نبوده است.[3] پروفسور «کرمی»[4] یکی از منتقدین رواج یافتن این محصولات در وضعیت فعلی است؛ که هنوز نتایج آن‌ها مشخص نشده است. وی طی مصاحبه‌ای در این خصوص می‌گوید:«شرکت مونسانتو (Monsanto Company) - که بزرگ‌ترین مرکز تولید محصولات تراریخته در آمریکا بوده - برای اثبات سلامت این محصولات، اثرات آن‌ها را در یک بازه زمانی سه‌ماهه بررسی و در نتیجه اعلام کرد که این محصولات، سالم هستند».[5]
کرمی ضمن اشاره به این نکته که این تحقیقات تنها برای دریافت تأییدیه از سوی Food and Drugs Association)FDA) صورت گرفته، معتقد است که برای بررسی دقیق‌تر آثار این محصولات بر انسان، اثرات محصولات تراریخته را می‌بایست بیش‌تر از سه ماه و تا حداکثر مدت‌زمان دو سال انجام داد.[6] این اظهارات و تحقیقات مونسانتو، مانع از انجام تحقیقات آزاد نشد؛ به‌طوری‌که طی دو سال گذشته پروفسور «سرالینی» (Seralini) - یکی از محققان در زمینه‌‌‌ تراریخته - آزمایش‌های مختلفی را بر روی این محصولات انجام داده است؛ که نتایج آن‌ها نشان می‌دهد استفاده از محصولات تراریخته موجب ایجاد تومورهای سرطانی شده و مرگ‌ومیر را نیز افزایش می‌دهد.[7] از طرف دیگر، بررسی روده و معده خوک‌هایی که با غذای تراریخته تغذیه شده بودند، نتایج جالبی به‌همراه داشت؛ خوک‌هایی که با انواع غذاهای تراریخته تغذیه شده بودند، التهابات شدید معده داشتند؛ تا جایی‌که این التهابات به‌طور واضحی بعد از تشریح حیوان مشخص بود.[8]
البته همه آزمایش‌های صورت‌گرفته برای اثبات عدم‌سلامت محصولات تراریخته بر روی حیوانات انجام شده و تنها در یک مورد، محققان کانادایی در سال 2011 زنان باردار را بررسی کرده و متوجه شدند سم «بی‌تی»[9] در بدن آنان موجود بوده و از طریق بند ناف به جنین نیز منتقل شده است.[10] این سم که در محصولات تراریخته‌ مقاوم به آفت - مانند برنج - وجود دارد، در بدن پستان‌داران، گیرنده‌ای نداشته و به‌همین خاطر با مصرف محصولات تراریخته در بدن انسان تجمع پیدا می‌کند. این در حالی است که برخی از موافقان سرسخت تراریخته در کشور مدعی‌اند که تأثیر آفت‌کش‌های بیولوژیکی بر محصولات کشاورزی اندک بوده و مصرف محصولات تراریخته - که حاوی چند میکروگرم پروتئین بی‌تی باشد - در سبد غذایی، منعی ندارد و مشکل حادی برای کسی ایجاد نمی‌کند.[11]
«آزاد عمرانی»[12] در مصاحبه‌ای در مورد مشکلات تولید محصولات تراریخته می‌گوید:«بیش از 90 درصد محصولات اکنون حاوی ژن مقاومت به علف‌کش‌ها هستند. کمیته مشترک سازمان جهانی بهداشت (WHO Joint Committee) و فائو (FAO(Food and Agriculture Organization)) بر مبنای اظهارنظر انجمن بین‌المللی تحقیقات سرطان‌ به این نتیجه رسیده‌اند که علف‌کش‌ غالب در محصولات تراریخته - یعنی گلایفوسیت (Glyphosate) - سرطان‌زاست. درحالی‌که از زمان تجاری شدن محصولات تراریخته در سال 1996 تاکنون، مصرف این علف‌کش پانزده برابر افزایش یافته است.»[13] از آن‌جایی‌که تأثیر این محصولات بر بدن انسان قابل‌آزمایش نیست،‌ بررسی‌های دیگری صورت گرفت؛ که طی آن نمونه‌های بافت‌های دستگاه گوارش انسان و میمون را در معرض عصاره گوجه‌های تراریخته قرار دادند. این بافت‌های درون لوله‌آزمایش دچار حساسیت شده و به گوجه‌های تراریخته واکنش نشان دادند.[14] مطالعات دیگری که بر روی ذرت‌های تراریخته صورت گرفت، نشان می‌داد که آمار مرگ‌ومیر مرغ‌هایی که توسط ذرت‌های کشت‌شده در آمریکا تغذیه شده بودند، بسیار بیش‌تر از سایرین است.[15]

تولید تراریخته؛ بازی با احتمالات

تأثیر محصولات تراریخته بر سلامت تنها از جنبه بیرونی و اثرات آن بر روی انسان بررسی نمی‌شود؛ بلکه تولید یک محصول تراریخته به شکلی که دقیقاً محصول موردنظر را برای محققان فراهم کند نیز دغدغه‌ای مجزاست. به‌عبارت‌دیگر، وارد شدن یک ژن به یک گیاه پروژه‌ای است که با چشم دیده نمی‌شود و از بررسی آثار آن می‌توان دریافت که این ژن وارد گیاه شده است یا خیر؛ نکته مغفول این است که این ژن در کدام قسمت از ژنومِ (genome) محصول می‌نشیند. دکتر کرمی معتقد است که اگر دست‌کاری ژنتیکی برای تولید دارو باشد، هیچ مشکلی ندارد؛ اما برای گیاهان که از نسلی به نسل بعد منتقل می‌شوند، بسیار خطرناک است؛ چرا که در گیاه نوترکیب (Recombinant plant) ، ژن وارد یک موجود زنده - یعنی گیاه - می‌شود و داخل ژنوم آن‌ که حدود بیست‌هزار ژن است وارد شده و از نسلی به نسل دیگر انتقال می‌یابد.[16] وی با بیان این موضوع که هیچ‌کس نمی‌داند ژن موردنظر در کدام بخش از ژنوم قرار می‌گیرد، می‌گوید:«ممکن است تغییراتی در گیاه به‌وجود بیاید که خوردن آن در آینده برای انسان آسیب‌رسان باشد.»

خطاهایی که به قیمت نابودی یک نسل تمام می‌شود

خطاهای بسیاری ممکن است در تولید محصولات تراریخته رخ بدهد. ازآن‌جایی‌که آزمایش‌های گسترده‌ای برای تولید یک محصول تراریخته لازم است، یک اشتباه کوچک در طی این آزمایش‌ها می‌تواند خسارات جبران‌ناپذیری داشته باشد. به‌عنوان‌مثال در تاریخ 21 فوریه 1999 شرکت مونسانتو اطلاعاتی حیاتی پیرامون یک ژن که قرار بود در یک گونه از ذرت وارد شود را به‌ اشتباه به کار بسته بود. گزارش این خطا به کمیته مشورتی آزادسازی در محیط‌زیست انگلیس (ACRE(Action Committee for Rural Electrication)) رسید که در نهایت اعضای این کمیته مونسانتو را به ارائه تحقیقات مبهم و انجام آزمایش‌های سطحی و بسیار پایین‌تر از استانداردهای بین‌المللی متهم کردند.[17]
در سال 1985 خوک‌های تراریخته‌ای تولید شدند که یک ژن انسانی تولیدکننده هورمون رشد در ژنوم آن‌ها وارد شده بود. هدف اصلی، تولید یک خوک با رشدی سریع‌تر از حد معمول بود؛ اما نتیجه این دست‌کاری ژنتیکی تولد حیواناتی با پوزه‌های دراز و موهای زبر بود. برخی از این حیوانات فاقد مقعد و اندام تناسلی بودند و تعدادی دیگر مچاله‌شده به دنیا می‌آمدند؛ تا جایی‌که توان ایستادن نداشتند! خوک‌های دیگری متولد شدند که دارای التهاب در مفاصل خود بودند. زخم‌های متعددی روی پوست برخی از این خوک‌ها به‌وجود آمده بود و تعدادی دیگر هم اساساً قلب‌های بزرگی داشته و یا فاقد کلیه و اندام‌های سالم دیگری بودند.[18]
تصاویر حاصل از تراریخته شدن تعدادی خوک
تصویر A: تغییر شکل ستون فقرات
تصویر B: عدم‌تشکیل گوش
تصویر C: تغییر شکل جمجمه
تصویر D: سوراخ جمجمه در سر
تصویر E: خوک زنده متولد شده؛ اما دارای پاهای کوتاه و مشکلات بینایی
تصویر F: یک چشم بزرگ، یک بدن فیلی‌شکل با استخوانی در آن
تصویر G: زبان فیلی‌شکل
تصویر H: بچه‌خوک ماده که دارای بیضه است
تصویر I: روده باریک و روده بزرگ از بچه‌خوک به هم وصل نیستند و شکم متورم است
تصویر J: بچه‌خوک ناقص با شکم متورم[20]

اگرچه محققان مطمئن بودند که ژن را به‌طور دقیق وارد ژنوم خوک کرده‌اند، اما بارها این اتفاق افتاد که محصولی متفاوت از آن‌چه انتظار داشتند به‌وجود آمد. این تفاوت‌ها در ظاهر بوده و هیچ‌یک از محققین نمی‌تواند ادعا کند که این مشکلات درون محصول تراریخته به‌وجود نخواهد آمد. تغییر یک پروتئین در محصول، اگرچه ممکن است در ظاهر نشانه‌ای از خود بروز ندهد، اما می‌تواند مشکلات زیادی را برای مصرف‌کنندگان در درازمدت به‌وجود آورد.

حقیقت تلخ؛ استفاده از مردم به‌عنوان موجودات آزمایشگاهی

دانشمندانی که آزمایش‌های خود را روی تراریخته ادامه داده‌اند، معتقدند که تنها در صورتی می‌توان از محصولات تراریخته به‌عنوان یک غذای سالم استفاده کرد که سلامت آن‌ها اثبات شود.[21] حقیقت امر این است که نباید به قیمت افزایش تولید غذا و یا تهیه غذای ارزان، با وارد کردن این محصولات به سبد غذایی، از مردم به‌عنوان موش آزمایشگاهی استفاده کرد.[22]

زمان؛ حلقه گم‌شده در اثرات تراریخته بر زندگی انسان

این سؤال مطرح است که مشکلات احتمالی ناشی از مصرف محصولات تراریخته، بعد از چه مدتی بروز پیدا می‌کند؟! مدافعان تراریخته اساساً زیر بار این مسئله نمی‌روند که قرار است مشکلی برای مردم در اثر مصرف این محصولات به‌وجود آید. «سید الیاس مرتضوی»[23] معتقد است که طرح این موضوع که محصولات تراریخته مشکلاتی دارند که بعد از چند سال خودش را نشان می‌دهد، منحصراً مربوط به تبلیغات نادرستی است که افراد بی‌اطلاع در اختیار مردم قرار داده‌اند. وی می‌گوید: «حدود بیست‌سال است که این محصولات در سبد غذایی بشر قرار دارد؛ اما باز هم وجود مشکلاتی موهوم در آینده‌ای موهوم تبلیغ می‌شود و تاکنون مشکلی برای مردم پیش نیامده است.»[24] با یک بررسی ساده آماری به‌خوبی مشخص می‌شود که میزان سرطان طی سال‌های گذشته تا چه اندازه افزایش پیدا کرده است. «علی مطلق»[25] با اعلام شایع‌ترین سرطان‌ها در ایران گفت:«بیش از سیصدهزار فرد مبتلا به سرطان در کشور هستند و هرسال نود هزار نفر به جمعیت این بیماران اضافه می‌شود.»[26] بعد از وراثت،‌ غذا اولین عاملی است که سلامت یا بیماری انسان را مشخص می‌کند. غذای مردم ایران در سال‌های گذشته تغییر چندانی نداشته و تنها تغییر آن، عدم‌استفاده از محصولات ارگانیک و مصرف مواد تراریخته مانند روغن، برنج، ذرت و... بوده است. چه‌کسی می‌تواند تضمین بدهد که درحالی‌که ذرت‌های تراریخته باعث بروز سرطان در روده موش‌های آزمایشگاهی شده،‌ مصرف محصولات تراریخته ربطی به گسترش سرطان‌های معده و روده میان مردم کشور ندارد؟!

نحوه بررسی سلامت محصولات تراریخته در کشور

واردات و کشت محصولات تراریخته در کشور در حالی صورت می‌گیرد که هیچ آزمایشگاهی برای تشخیص سلامت این محصولات در مبادی ورودی کشور مانند گمرک‌ها وجود ندارد.[27] به‌عبارت‌دیگر، سازمان غذا و دارو به‌عنوان متولی سلامت غذایی مردم در کشور در حالی ادعا می‌کند که محصولات تراریخته سالم هستند، که اساساً آزمایشگاه و یا تکنولوژی تشخیص سلامت تراریخته در کشور وجود ندارد و در حقیقت تاکنون به مردم دروغ گفته است.[28] متأسفانه در کشور ما نیز سلامت محصولات تراریخته در حوزه واردات تنها با خوداظهاری شرکت‌های تولیدکننده مشخص می‌شود؛ یعنی مبنای اصلی، اظهارات شرکت تولیدکننده مبنی بر سلامت این محصولات بوده و آزمایش‌های تکمیلی روی آن انجام نمی‌گیرد. «محمدعلی ملبوبی»[29] دراین‌باره می‌گوید:«در عمده کشورهای دنیا، خوداظهاری شرکت‌های تولید‌کننده تراریخته، مبنای تأیید نهایی آن‌هاست؛ که در ایران هم به‌همین شیوه با محصولات تراریخته برخورد می‌شود.»[30]
سلامت محصولات تراریخته تولید داخل نیز تاکنون توسط فرد معتبری بررسی نشده است. تنها تولیدکننده برنج‌های تراریخته در کشور یعنی «بهزاد قره‌یاضی»[31] اعلام کرده است که این محصولات سالم هستند؛ درحالی‌که تاکنون هیچ آزمایشی دال بر سلامت برنج تراریخته در کشور ارائه نشده است.[32] مدافعان تراریخته در کشور در یک حرکت فرار به جلو به‌جای آن‌که اثبات کنند محصولات تراریخته سالم هستند، از منتقدان می‌خواهند که عدم‌سلامت این محصولات را اثبات کنند؛ یعنی منتقدان تراریخته در ابتدا ثابت کنند این محصولات سالم نیستند. بهزاد قره‌یاضی در دفاع از این محصولات و در رد اسناد آزمایش‌های بین‌المللی ادعا می‌کند که اسناد منتشر‌شده، جعلی است. وی با فراخواندن منتقدان تراریخته می‌گوید:«اگر یک نفر فقط یک سند علمی و مورد تأیید مراجع علمی جهان به من ارائه بدهد که تراریخته زیان دارد، پنجاه‌میلیون تومان جایزه می‌گیرد. عکس‌های فتوشاپی استفاده می‌کنند؛ یا بخشی از یک گزارش علمی یا یک تصویر را به‌صورت ناقص منتشر کرده یا این‌که از مقاله‌های تأییدنشده بهره می‌گیرند.»[33]
بعد از این حریف‌طلبی قره‌یاضی، دانشمندان زیادی پاسخ قره‌یاضی را دادند. آن‌ها اعلام آمادگی کردند تا اسناد مرتبط با آثار طولانی‌مدت برنج تراریخته ایرانی را بر روی سلامت دام، موش و هم‌چنین آثار زیست‌محیطی آن را با حکمیت وزیر محترم بهداشت، وزیر کشاورزی و رئیس سازمان محیط‌زیست منتشر کنند. مشروط به این‌که در صورت تأیید اسناد مذکور، آقای بهزاد قره‌یاضی از کلیه مسئولیت‌های دولتی خود استعفا دهند. در مقابل، در صورت عدم اثبات آثار منفی نیز هر نوع جزا و جریمه نقدی را می‌پذیرند. امروزه اگرچه آمریکا به‌عنوان بزرگ‌ترین تولیدکننده محصولات تراریخته در دنیا شناخته می‌شود؛ اما آکادمی پزشکی زیست‌محیطی آمریکا (AAEM(American Academy of Environmental Medicine)) به پزشکان هشدار داده تا برای تمام بیماران خود، رژیم‌های غذایی فاقد مواد دست‌کاری‌شده ژنتیکی تجویز کنند.[34] این دوئل علمی - که زمان زیادی از آن نمی‌گذرد - فعلاً بی‌پاسخ مانده است؛ اما حقیقت محصولات تراریخته با وجود حمایت‌های ارگان‌های دولتی چیزی نیست که از مردم مخفی بماند و به‌زودی مردم نسبت به مخاطرات این محصولات، آگاه می‌شوند.
اسنادی وجود دارد که نشان می‌دهد محصولات تراریخته ایمن و سالم نیستند؛ اما از طرف دیگر اسناد دیگری هم وجود دارد که این محصولات را ایمن معرفی می‌کند. اما سؤالی که مطرح می‌شود این است که هنگامی‌که 39 کشور کشت محصولات تراریخته را ممنوع و 64 کشور نیز برچسب‌گذاری روی محصولات را اجباری کرده‌اند؛[35] چرا هم‌چنان برخی در داخل کشور به دفاع تمام‌قد از این محصولات می‌پردازند؟!
منابع مقاله :
http://www.haadi.ir/s/
[1] https://en.wikipedia.org/wiki/%C3%81rp%C3%A1d_Pusztai
[2] http://www.psrast.org/pusztinterv.htm
[3] https://www.foe.co.uk/resource/press_releases/0125card
[4] یکی از منتقدان علمی واردات تراریخته و کشت غیراصولی این محصولات در کشور
[5] مصاحبه نگارنده با دکتر کرمی
[6] همان
[7] http://www.ijbs.com/v05p0706.htm
[8] http://www.tinfoilhattime.com/2013/06/page/2/
[9] سم باکتری باسیلوس تورنجنسیس
[10] http://www.saynotogmos.org/ud2011/index.php/2011/05/20/gm-bt-toxins-in-blood/
[11] http://www.mehrnews.com/news/3750908/
[12] عضو هیئت‌رئیسه انجمن ارگانیک ایران و عضو هیئت‌رئیسه اتحادیه ملی محصولات کشاورزی
[13] http://www.rajanews.com/news/247716/
[14] http://s3.amazonaws.com/academia.edu.documents/43329360/
[15] https://www.foe.co.uk/sites/default/files/downloads/chicken_study.pdf
[16] مصاحبه نگارنده با دکتر کرمی
[17] https://www.theguardian.com/science/1999/nov/01/gm.food
[18] https://www.grain.org/article/entries/375-unravelling-the-dna-myth
[19]http://www.theecologist.org/News/news_analysis/2560697/changing_to_nongmo_soy_transformed_the_health_of_my_pigs.html
[20] http://fracturedparadigm.com/2014/07/26/glyphosate-detected-in-deformed-piglets/
[21] https://www.theguardian.com/education/2008/jan/15/academicexperts.highereducationprofile
[22] http://www.bibliotecapleyades.net/ciencia/ciencia_geneticfood36.htm
[23] رئیس کمیته گیاهان تراریخته ستاد ویژه توسعه زیست‌فناوری
[24] http://bankdariirani.ir/fa/news/79504/
[25] رئیس اداره سرطان وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی
[26] http://www.salamatonline.ir/news/6612/
[27] http://www.tasnimnews.com/fa/news/1395/04/09/1115128
[28] http://www.salamatnews.com/news/188304/
[29] معاون فناوری پژوهشگاه ملی مهندسی ژنتیک و زیست‌فناوری
[30] http://tn.ai/1141474
[31] رئیس انجمن عملی ایمنی زیستی
[32] http://www.iribnews.ir/fa/news/1132805/
[33] http://www.tabnak.ir/fa/news/630241/
[34] http://kayhan.ir/fa/news/71427/
[35] http://www.irna.ir/fa/News/82161532/
منبع مقاله : تحریریه هادی