دوران كودكي
براي حفظ قرآن، هيچ زماني دير نيست. در ميان حافظان شمار كساني كه قرآن را در سنين بالا به خاطر سپردند، اندك نيست. حضرت آيت‌الله مكارم شيرازي ـ دام ظلّه العالي ـ در درس خارج فقه مي‌فرمود: مرحوم آيت‌الله خويي ـ قدس سره ـ در دوران پيري به حفظ قرآن مشغول شدند. بنابراين، در هر سن و موقعيتي مي‌توان به حفظ قرآن روي آورد. البته در كودكي ذهن براي فراگيري معلومات آمادگي بيش‌تري دارد. و بايد آن‌را بهترين زمان حفظ قرآن به شمار آورد. رسول خدا ـ صلي اللّه عليه و آله ـ مي‌فرمايد: «آموختن در كودكي چون نقشي است كه بر سنگ حك شده باشد؛ و آن‌كه در بزرگسالي مي‌آموزد چون كسي است كه بر آب مي‌نويسد.[1]
بيش‌تر قاريان مشهور جهان چون استاد عبدالباسط، محمد صديق منشاوي، راغب مصطفي غلوش و ابوالعينين شعيشع از كودكي به حفظ قرآن روي آوردند و در شمار حافظان كل قرآن جاي دارند.[2] اكثر دانشمندان ما نيز در كودكي بدين توفيق دست يافتند. نام و زندگي شماري از آنها عبارت است از:
ابن‌سينا
ابن‌سينا دانشمند نامي قرن پنجم هجري ـ كه در پزشكي، فلسفه و... سرآمد عصر خود بود ـ پيش از ده سالگي قرآن مجيد را حفظ كرد.
سيد بن طاووس
سيد بن طاووس يكي از دانشمندان شيعي است كه در ماه شعبان سال640ق در كربلا ديده به جهان گشود و در شهرهاي حله و بغداد به فراگيري دانش پرداخت. او از شاگردان خواجه نصيرالدين طوسي و علامه حلي است و در يازده سالگي تمامي قرآن را به خاطر سپرد.[3]
رودكي
اين شاعر پرآوازه‌ي سده‌ي چهارم ايران، در عصر سامانيان مي‌زيست. وي حدود 1300000 بيت شعر سرود و شعر پارسي را به كمال رساند. رودكي از نعمت بينايي بي‌بهره بود؛ ولي در هشت سالگي تمام قرآن را حفظ كرد.[4]
ابوالعيناء
محمد بن قاسم بن خلاد بن ياسر اهوازي مشهور به ابوالعيناء، در شهر اهواز متولد شد و در بصره رشد يافت. وي از اديبان بزرگ روزگار عباسي شمرده مي‌شد و در كودكي قرآن را حفظ كرد. ابوالعيناء در چهل سالگي چشمانش را از دست داد و پنجاه سال ديگر عمرش را در نابينايي به‌سر برد.[5]
حافظ شيرازي
اين شاعر و دانشمند ايراني، در نهايت فقر و تنگدستي به فراگيري دانش پرداخت. او تمامي قرآن را با چهارده قرائت از حفظ بود و «لسان الغيب» لقب داشت.[6]
ناصر خسرو
ابومعين ناصر خسرو قبادياني در سال 394 هجري چشم به جهان گشود و در 481 درگذشت. اين شاعر، عارف، حكيم و نويسنده‌ي زبردست بود ـ كه از نوادر روزگار به شمار مي‌رفت ـ در 9 سالگي قرآن و بسياري از احاديث را حفظ كرد.[7]
ابن اثير جزري
ابوالفتح ابن اثير جزري از دانشمندان مذهب شافعي است. او در لغت، نحو، بيان و نيز فنون انشا و كتابت مهارت بسيار داشت و قرآن را در كودكي حفظ كرده بود.[8]
انتاكي
داود بن عمر انتاكي ملقب به «بصير»، از دانشمندان شيعي اوايل قرن يازدهم است. وي در كودكي حافظ قرآن شد و توانست در پزشكي و فلسفه شهرتي چشم‌گير به دست آورد. انتاكي از نعمت چشم بي‌بهره بود؛ ولي به شهرهاي بسيار سفر كرد.[9]
ملك المحدثين
محمد بن طاهر ملقب به ملك المحدثين، از دانشمندان اواخر قرن دهم هجري است. او در كودكي قرآن را حفظ كرد و در بسياري از فنون بر ديگران تقدم يافت. محمد بن طاهر اموال بسيار به ارث برد و همه را به دانشجويان علوم ديني بخشيد.[10]
فرزدق
اين شاعر شيعي عصر بني‌اميه، از اصحاب امام سجاد ـ عليه السلام ـ بود. پدرش او را در كودكي نزد علي ـ عليه السلام ـ آورد و گفت: فرزندم شاعر است. علي ـ عليه السلام ـ فرمود: او را قرآن بياموز كه بهتر از شعر است. اين سخن چنان در فرزدق اثر كرد كه بر خود قيدهايي بست و سوگند خورد تا قرآن را حفظ نكند آنها را نگشايد. به اين ترتيب، همه‌ي قرآن را به خاطر سپرد.[11]
فخرالدين عراقي
ابراهيم بن شهريار ملقب به «فخرالدين»، در شمار شاعران و عارفان پيرو شيخ شهاب الدين سهروردي جاي دارد. او در كودكي به جمع حافظان قرآن پيوست.[12]
شبلنجي
اين دانشمند بزرگ اهل سنت در حدود 1250ق ديده به جهان گشود و در ده سالگي قرآن را حفظ كرد. وي به گوشه‌نشيني و زيارت اهل قبور بسيار تمايل داشت.[13]
شهاب الدين
اين دانشمند شافعي ـ كه به ادبيات بسيار عشق مي‌ورزيد ـ در ده سالگي قرآن را حفظ كرد.[14]
ابوالحسنات
محمد عبدالحي بن حافظ انصاري، از دانشمندان حنفي قرن چهاردهم است. او حفظ قرآن را از پنج سالگي آغاز كرد و در ده سالگي به پايان رساند. ابوالحسنات در يازده سالگي به تحصيل دانش پرداخت و همه‌ي علوم رايج معقول و منقول را نزد پدر آموخت.[15]
ابن اللبان
ابومحمد عبدالله مشهور به ابن اللبان، از فقيهان و محدثان معروف شافعي است. وي ـ كه قرآن را به چندين روايت تلاوت مي‌كرد ـ در پنج سالگي به حافظان پيوست و در 446ق در اصفهان درگذشت.[16]
جبرتي
او ابوالتهاني كنيه داشت و از دانشمندان معروف حنفي شمرده مي‌شد. وي در اكثر علوم روز سرآمد بود و در كنار دانش به تجارت نيز مي‌پرداخت. ابوالتهاني در ده سالگي قرآن مجيد را به خاطر سپرد.[17]
موارد بسياري ديگر نيز وجود دارد كه بزرگان ما از همان كودكي اهتمام به حفظ قرآن داشته و موفق به حفظ كامل قرآن شده‌اند، كه نمونه‌اي از اين افراد و شرح حال آنها در اين مقاله بيان شد. نكته‌ي مهم كه لازم به ذكر است اين است كه: آيا فقط در كودكي مي‌توان حفظ نمود؟
در جواب بايد بگوئيم كه بهترين زمان شروع از كودكي و نوجواني است ولي هر مقطع از عمر كه انسان شروع كند همان لحظه شروع، منفعت است و قطعاً مفيد فايده است و اگر انسان با همت والا و جدي شروع كند و قطعاً به اندازه‌ي همت و تلاش خود نتيجه‌ي آن‌را خواهد ديد و بهره‌مند مي‌گردد.
پي نوشت :
[1] . مثل الذي يتعلم في صغره كالنقش في الحجر و مثل الذي يتعلم في كبره كالذي يكتب علي الماء. (كنز العمال، ج 10، ص 249، ح 29336)
[2] . ر.ك: نگاهي به زندگاني قاريان مشهور قرآن كريم.
[3] . ستاره‌هاي فضيلت، ج 3، ص 117.
[4] . دانشوران روشندل، ص 73.
[5] . همان، ص 26.
[6] . ريحانة الادب، ج 2، ص 12 ـ 15.
[7] . همان، ج 6، ص 100 ـ 102.
[8] . همان، ج 7، ص 374.
[9] . همان، ج 1، ص 194؛ دانشوران روشندل، ص 51.
[10] . همان، ج 5، ص 395.
[11] . اعيان الشيعه، ج 10، ص 267 ـ 271.
[12] . ريحانة الادب، ج 4، ص 117.
[13] . همان، ج 3، ص 180.
[14] . همان، ص 268.
[15] . همان، ج 7، ص 62.
[16] . همان، ج 8، ص 178.
[17] . همان، ج 1، ص 394.
منبع: اندیشه قم
