عبرت از سرنوشت گذشتگان

عَن اَبی هُرَیرَةِ قالَ: سَمِعتُ رَسولَ اللهِ (صلی الله علیه و آله و سلم) یَقولُ: اِنَّما اَنتُم خَلَفُ مَاضینَ وَ بَقِیَّةُ مُتِقَدِّمینَ کَانوا اَکبَرَ مِنکُم بَسطَةً وَ اَعظَمَ سَطوَةً فَاُزعِجوا عُنها اَسکَنَ ما کانوا اِلَیها [وَ غَدَرَت بِهِم] وَ اُخرِجوا مِنها اَوثَقَ ما کانوا بِها فَلَم یَمنَعهُم قُوَّةُ عَشیرَةٍ وَ لا قُبِلَ مِنهُم بَذلُ فِدیَةٍ فَارحِلوا اَنفُسَکُم بِزادٍ مُبَلِّغٍ قَبلَ اَن تُؤخَذوا عَلی فَجأَةٍ وَ قَد غَفَلتُم عَنِ الإستِعدادِ.
از ابوهریره روایت شده که گفت از پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) شنیدم که فرمود: شما بازمانده‌ی پیشینیان و جانشین گذشتگان هستید، پیش از شما اقوامی قوی‌تر و نیرومندتر بودند، پس خداوند آنان را در حالی که در نهایت آرامش و آسایش بودند و به دنیا کمال اطمینان داشتند به جهان آخرت برد و (این در حالی بود که) نیرومندی قوم و قبیله نتوانست مانع رفتنشان شود و (برای اینکه در دنیا بمانند) از آنان پولی و - به طور کلّی - فدیه‌ای پذیرفته نشد. پس قبل از اینکه بدون آمادگی و در حال غفلت به طور ناگهانی شما را از دنیا ببرند، خودتان توشه‌ی فراوان (که برای شما در آن جهان کافی باشد) بردارید و آماده‌ی رفتن شوید.
بحارالانوار، ج 77، ص 181

نور هدایت

حدیث ناظر به توجّه به تاریخ گذشتگان است که قرآن کریم نیز بر آن تأکید بسیار دارد و در آیات متعدّد بدان اشاره کرده است. می‌گوید: اقوامی در گذشته بودند که بر شما از نظر مال و فرزندان و قدرت برتری داشتند و هرگز نیروی آنان باعث نشد که ملک الموت به آنان مهلت بدهد. بترسید که شما نیز به همان سرنوشت گرفتار شوید و ناگهان سقوط کنید.
تاریخ یکی از منابع ششگانه‌ی معرفت است. ما نخستین قومی نیستیم که بر روی زمین زندگی می‌کنیم. پیش از ما هم اقوامی آثاری از خود به یادگار گذارده‌اند. این آثار به جا مانده بر دوگونه است: آثار تدوینی و آثار تکوینی.
آثار تدوینی همین کتاب‌های تاریخی است. وقتی انسان در آنها سرنوشت اقوام را مطالعه می‌کند خیلی خوب می‌تواند عبرت بگیرد.
آثار تکوینی همین شهرهای ویران شده‌ی آنهاست که قرآن به آن اشاره می‌کند و می‌گوید: در مسیرتان به شام که می‌روید ویرانه‌های شهرهای قوم لوط، عاد، ثمود و امثال اینها پیداست. چرا پیام این ویرانه‌ها را نمی شنوید؟ چرا عبرت نمی‌گیرید؟ وقتی از کنار گورستان می‌گذرید چرا به فریاد مردگان توجّه نمی‌کنید؟ کاخ‌های شاهان و قدرتمندان را ببینید که ویران شده‌اند. به آثار فراعنه نگاه کنید. اهرامی که از میلیون‌ها سنگ ساخته شد - و حدود ده بیست سال طول کشید - و هزاران کارگر زحمت کشیدند تا آن را بسازند و هنوز کسی نتوانسته توضیح بدهد که چگونه این سنگ‌ها را تهیّه کرده‌اند، زیرا در آن منطقه که اهرام تهیّه شده است تا هزار کیلومتری آن، کوه بزرگی نیست که ممکن باشد از آن سنگ تهیّه کرد. همه‌ی اینها را به عنوان قبر برای فرعون ساخته‌اند. اینها خودش درس است. آیا با آن همه قدرت و یال و کوپال توانستند خود را زنده نگاه دارند و جلوی مرگ را بگیرند؟
درس‌های عبرت فراوان است. همین شاه منحوس، محمّدرضا پهلوی، در سقف کاخش دو دستگاه برقی تعبیه شده بود که اگر شب هوس می‌کرد آسمان را ببیند با کلیدی سقف باز می‌شد و تازه این جزئی از امکانات مادّی بود که برای خود فراهم کرده بودند. اینها به کجا رسیدند؟ مگر نه این است که سرانجام در دل خاک خانه کردند.
انبیا و اولیای الهی که گل سرسبد هستی بودند از این دنیا رخت بربستند تا چه رسد به دیگران. لذا رسول خدا (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمود: بترسید از اینکه شما را به سوی آخرت حرکت دهند، در حالی که شما آماده‌ی مرگ نباشید. آمادگی برای مرگ همان توبه است. یعنی باید دل و جان را از گناهان شست و شو داد تا آماده‌ی دیدار مرگ باشد.
منبع مقاله :
مکارم شیرازی، ناصر، (1390) انوار هدایت (مجموعه مباحث اخلاقی)؛ قم: انتشارات امام علی بن ابی طالب (ع)، چاپ اول.