الگوهای رفتاری، سبک زندگی: عیادت بیماران

الف) جایگاه

از نمونه‌های بارز اخلاق معاشرت، عیادت بیماران است. شخصی که بیمار می‌شود چشم به راه است. او دوست دارد دیگران به دیدارش بروند، احوالش را بپرسند و شادش کنند. عیادت بیمار روا و شایسته است، هر چند در شهر دیگری باشد یا غریب بوده و دوستی نداشته باشد.
یکی از غلامان امام صادق (علیه‌السلام) اظهار می‌دارد که یکی از یاران امام بیمار شد. جمعی از دوستان به ملاقات او می‌رفتیم که در راه به امام صادق (علیه‌السلام) برخوردیم. ایشان پرسیدند: کجا؟ گفتیم: به عیادت فلانی می‌رویم. فرمودند: بایستید. ما نیز ایستادیم. پرسیدند: آیا میوه‌ای، سیبی، گلابی، عطری و... چیزی همراه دارید؟ گفتیم: نه، هیچ یک از اینها را نداریم. فرمودند: آیا نمی‌دانید هرچه که نزد بیمار برده شود، با همان خوشحال می‌شود و مایه‌ی راحت و استراحت اوست؟ (1)
عیادت بیمار می‌تواند دردهای وی را تسکین بخشد. تحمّل آلام را برای او تسهیل نماید و باعث خرسندی گردد. رفت و آمد به خانه بیماران از اخلاق انبیاست. چنانکه پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) به این عمل مبادرت می‌ورزید. ایشان حتی یک بار از فردی یهودی که در همسایگی آن حضرت زندگی می‌کرد، عیادت فرمود. (2)
آنچه به عیادت بیماران ارزش والایی می‌بخشد، نیت خدایی است. اگر شخصی از روی اخلاق به خانه بیمار رود تا دل او را شاد نماید، عملی ارزشمند انجام داده است. در این صورت، بیمار را به خاطر رفاقت یا آشنایی یا موقعیت شغلی یا رابطه خویشاوندی زیارت نمی‌کند بلکه انگیزه‌اش کمک به بیمار است و به هیچ چشم‌داشت و انتظاری به این عمل مبادرت می‌ورزد. اگر نیّت سمت خلوص رود عیادت از مرز دوستی‌ها فراتر رفته انسان به زیارت بیماران گمنام، غریب و بی‌کس راغب‌تر می‌شود.
برای عیادت بیماران می‌توان به بیمارستان‌ها رفت، به آسایشگاه‌ها و خانه‌ی سالمندان سر زد و حتی می‌توان به کشورهای ضعیف و فقیر نظیر میانمار یا آفریقای جنوبی سفر و بخشی از عمر خویش را در این مسیر صرف کرد. در حدیث قدسی آمده است:
مَنْ عَادَ مُؤمِناً فِیَّ فَقَدْ عَادَنِی؛ هرکس در راه من (به خاطر خدا) مؤمنی را عیادت کند، مرا عیادت کرده است (3).
در حدیث دیگری امام صادق (علیه‌السلام) می‌فرماید: روز قیامت، پروردگار به بنی‌آدم خطاب می‌کند: مریض شدم چرا به عیادتم نیامدی؟ می‌گوید: خدایا! تو پروردگار جهانیانی، چگونه به عیادت تو می‌آمدم؟ پاسخ می‌شنود: فلان بنده‌ام بیمار شد و از او عیادت نکردی! مگر نمی‌دانستی که اگر به عیادتش می‌رفتی، مرا نزد او می‌یافتی؟ (4)
عیادت بیمار به جز اینکه می‌تواند برای بیمار آثار مفیدی داشته باشد، برای عیادت کننده نیز می‌تواند حاوی این پیام مهم باشد که انسان‌ها بیمار می‌شوند و بیماری هشداری برای آماده‌سازی مرگ است. اگر انسان‌ها به این پیام توجه کنند آهسته آهسته برای رفتن آماده می‌شوند.
همچنین عیادت بیمار پیام دیگری نیز دربر دارد و آن اینکه عیادت کننده قدر سلامت و تندرستی بداند.
یکی از یاران امام رضا (علیه‌السلام) به نام سلیمان بن جعفر اظهار می‌دارد که علی بن عبیدالله روزی به من گفت:
بسیار مشتاقم که امام را ببینم و به محضرشان عرض سلام کنم. گفتم: چرا این کار را انجام نمی‌دهی؟ گفت: جلالت و هیبت ایشان مانع می‌شود. روزی حضرت رضا (علیه‌السلام) کسالت مختصری پیدا کردند و مردم به عیادت ایشان می‌رفتند. من به دوستم گفتم امروز همان روزی است که می‌خواستی. چند بار به عیادت آن حضرت رفتیم و هر بار که بر ایشان وارد می‌شدیم بسیار شاد و خوشحال بازمی‌گشتیم.
روزی علی بن عبیدالله مریض شد. حضرت رضا (علیه‌السلام) به عیادت وی رفتند و من نیز با ایشان همراه بودم. آن حضرت مدتی نشستند، احوال‌پرسی کردند و سپس منزل را ترک کردند. همسر علی بن عبیدالله از پشت پرده آن حضرت را می‌دید و همین که امام رضا (علیه‌السلام) منزل را ترک کردند خود را به محلی که ایشان نشسته بودند افکند، آنجا را بوسید و بر آن جایگاه با برکت دست کشید. این خبر به گوش حضرت ثامن الحجج (علیه‌السلام) رسید. آن حضرت فرمودند که علی بن عبیدالله، همسرش و اولادش اهل بهشتند (5).
در حدیث دیگری آمده است که حضرت رضا (علیه‌السلام) از پدرشان امیرمؤمنان (علیه‌السلام) روایت کردند که روزی صعصعه بن صوهان بیمار شد. آن حضرت به عیادت وی رفتند و وی بسیار خوشحال شد. سپس آن حضرت به میان خانه نگاه کردند و جایی را دیدند که در آن مقداری میوه و دارو وجود داشت. سپس به یکی از اصحاب فرمودند آنها را بیاور. حضرت یک گلابی و یک سیب انتخاب کردند، به یکی از اصحاب دادند و فرمودند آن را قطعه قطعه کن، به هر یک سهمی بده و قطعه‌ای از آن را به من هم بده. حضرت امیر (علیه‌السلام) سپس امر فرمودند وسایل را به جای خود بازگردانند. در این لحظه که صعصعه دو قطعه میوه از دست امام خورده بود سلامت خود را به طور کامل بازیافت، نشست، رو به امام کرد و گفت: ای امیرمؤمنان (علیه‌السلام)! مرا شفا دادی و بر ایمان ما افزودی (6).

ب) هنجارها

در اسلام برای عیادت بیماران، آداب و هنجارهایی بیان شده است. در صورتی که آداب عیادت رعایت نشود، زیارت دردمندان و بیماران می‌تواند آثار زیان‌باری دربرداشته باشد.

اول) هدیه دادن

هرگاه انسان به عیادت بیمار می‌رود، مناسب است هدیه‌ای با خود همراه داشته باشد. بهتر است این هدیه متناسب با نیاز و علاقه‌ی بیمار باشد. پیامبر اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) فرمودند:
مَنْ أَطْعَمَ مَرِیضاً شَهْوَتَهُ أَطْعَمَهُ اللهُ مِنْ ثِمَارِ الجَنَّةِ؛ کسی که به بیمار از آنچه دوست می‌دارد غذا دهد، خداوند از میوه‌های بهشتی به او اطعام خواهد کرد (7).

دوم) عیادت کوتاه

از آنجا که بیمار معمولاً در شرایطی مناسب نیست و در بسیاری از مواقع در ناراحتی و درد به سر می‌برد، مناسب است وضعیت او را در نظر گرفته و عیادت کننده زیاد در آنجا نماند. با توجه به بیماری‌های جدید نظیر سکته‌ی قلبی یا مغزی، مناسب است شرایط بیمار رعایت شود و عیادت کننده احساس خویش را مهار کرده به وی نزدیک نشود. عیادتی مفید است که طبق شرایط بیمار و حالت وی باشد. رسول گرامی اسلام (صلی الله علیه و آله و سلم) با توجه به شرایط ویژه‌ی بیمار چنین توصیه کردند:
أَفْضَلُ العِیادَةِ أَجْراً سُرعَةُ الْقِیَامِ مِنْ عِنْدِ الْمَرِیضِ؛ از همه‌ی عیادت‌ها بهتر و پراجرتر آن است که از پیش مریض زودتر برخیزی (8).

سوم) دعا برای بیمار

بهترین کاری که هنگام عیادت بیمار می‌توان انجام داد، دعا برای اوست، زیرا فرد بیمار به بیشترین چیزی که محتاج است مداوا و رهایی از گرفتاری بوده و این امر تنها به دست خداوند است (9).

پی‌نوشت‌ها:

1. طبرسی،‌ مکارم الاخلاق، ص 361.
2. همان، ص 359.
3. همان، ص 360.
4. طبرسی، مکارم الاخلاق، ص 360.
5. کلینی، الکافی، ج، ص 377؛ کشّی، رجال کشّی، ص 593.
6. طبری آملی، نوادر المعجزات، ص 150؛ بحرانی، مدینة معاجز، ج 1، ص 433.
7. قطب راوندی، الدعوات، ص 230؛ مجلسی، بحارالانوار، ج 78، ص 224؛ نوری، مستدرک الوسائل، ج 2، ص 93.
8. پاینده، نهج‌الفصاحه، ص 232.
9. قطب راوندی، الدعوات، ص 228؛ مجلسی، بحارالانوار، ج 78، ص 224؛ قطب راوندی، الدعوات، ص 228.

منبع مقاله:
فعالی، محمدتقی؛ (1394)، سبک زندگی رضوی (1)، مشهد: انتشارات بنیاد بین‌المللی فرهنگی هنری امام رضا (ع)، چاپ اول.