نویسنده: محمد حقانی‌فضل
آغاز شکل‌گیری و ایجاد امت مسیحی و کلیسا در شهر اورشلیم بود. اورشلیم مرکز دیانت یهود نیز بود و معبد بزرگ سلیمان در آن قرار داشت. این شهر از سال 30 تا 44 میلادی، نقش رهبری مسیحیت نوپا را بر عهده داشت. (1) البته در همین مدت نیز فعالیت مسیحیان، محدود به همین شهر نبود و پیام عیسی (علیه السلام) به شهرهای اطراف، یعنی سامره و یهودیه نیز برده شد. همچنین عده‌ای از مسیحیان به انطاکیه، که بزرگترین شهر در شرق روم بود، مهاجرت کرده بودند و پیام مسیحیت را به آن شهر رسانده بودند. کلیسای انطاکیه اولین کلیسا در بین غیریهودیان است. کلیسا نیز برای کمک به مسیحیان این شهر، برنابا را به انطاکیه اعزام کرد. و او نیز پولس را به همراه خود برد. (2)
از حدود سال 44 میلادی به بعد، آزار و جفای شدیدی در اورشلیم بر ضد مسیحیان آغاز شد که به سبب آن، مسیحیانِ بسیاری از این شهر به سایر نقاط و از جمله انطاکیه مهاجرت کردند. از طرف دیگر، یونانیان و غیریهودیان بسیاری در انطاکیه به مسیحیت گرویده بودند. در اثر این عوامل، مرکزیت کلیسا، رفته‌رفته، از اورشلیم به انطاکیه منتقل شد. (3)
مسیحیانِ این شهر نه به زبان آرامی - عبری، بلکه به زبان رسمی امپراتوری روم، یعنی یونانی، سخن می‌گفتند و به همین دلیل، انطاکیه مرکز اعلام و رساندن پیام مسیحیت به غیریهودیان شد. (4) در انطاکیه برای اولین بار پیروان مسیح را، به طعنه، «مسیحی» نامیدند که تا به امروز بر آنان باقی مانده است. انطاکیه بین سال‌های 44 تا 68 میلادی کانون مسیحیت بود.
پولس سفرهای تبلیغی خود را از انطاکیه آغاز کرد. او در این سفرها به شهرهای متعددی می‌رفت و به تبلیغ مسیحیت و ایجاد اجتماع و کلیسای مسیحی می‌پرداخت. او در بین سال‌های 51- 53 میلادی به همراه لوقا، به سفر در شهرهای مختلف امپراتوری برای تبلیغ مسیحیت پرداخت. این دومین سفر تبلیغی او بود. او در این سفر توانست در شهرهایی چون فیلپّی، تِسالونیکی و قُرنتس عده‌ای را به مسیحیت جذب و کلیسا را در این شهرها تأسیس کند.
در بین سال‌های 54- 58 میلادی پولس سفر سوم خود را انجام داد. او در این مدت سه سال در شهر اَفَسُس اقامت کرد. در اثر تلاش او و سایر مسیحیان، در تعدادی از شهرهای اطراف افسس نیز کلیسا تأسیس شد. در همین ایام بود که پولس رساله‌ای به کلیسای رم نوشت. (5) هر چند تا آن زمان هیچ رسولی به رم نرفته بود؛ ولی در اثر تبلیغِ عده‌ای از مسیحیان گمنام، در آن شهر نیز کلیسایی که شامل یهودیان و غیریهودیان بود، تأسیس شده بود. پولس در همین ایام دستگیر شد و به درخواست خودش او را به رم فرستادند تا در حضور قیصر محاکمه شود. او به مدت دو سال در رم محبوس بود؛ اما اجازه داشت که دوستان خود را ملاقات کند.
در حدود سال 67 میلادی پطرس و یعقوب (برادر عیسی (علیه السلام)) در اورشلیم و پولس در رم به دست مخالفان کشته شدند. از این تاریخ به بعد، مرکز مسیحیت به تدریج به طرف مغرب سیر کرد و از زمان مرگ پولس تا انتهای قرن اول، به شهر اَفَسُس منتقل شد. (6)
یکی دیگر از شهرهای مهم و مراکز اصلی مسیحیت در این دوره، شهر اسکندریه در مصر بود. زمان شروع به تبشیر مسیحیت در مصر معلوم نیست؛ ولی از همان قرن اول، مسیحیت به مصر راه یافت و اسکندریه که یکی از بزرگترین شهرهای جهان قدیم بود به یکی از مراکز عمده مسیحیت تبدیل شد. (7)
تا پایان قرن اول میلادی، مسیحیت در بیشتر نقاط امپراتوری انتشار یافته بود و اگر چه بیشتر مردم، غیرمسیحی بودند و هنوز پیام مسیحیت به شهرها و مناطق بسیاری نرسیده بود؛ اما کلیسا در شهرهای مهم امپراتوری تأسیس شده بود.
پی‌نوشت‌ها:
1. ارل کرنز؛ سرگذشت مسیحیت در طول تاریخ؛ ص 34.
2. و. م. میلر؛ تاریخ کلیسای قدیم در امپراطوری روم در ایران؛ ص 54.
3. محمدرضا زیبایی نژاد؛ مسیحیت‌شناسی مقایسه‌ای؛ ص 283.
4. هانس کونگ؛ تاریخ کلیسای کاتولیک؛ ص 61.
5. در روند قانونی شدنِ کتاب مقدس، این رساله نیز جزو عهد جدید قرار گرفت و امروزه در کتاب مقدس با نام «رساله به رومیان» وجود دارد.
6. و. م. میلر؛ تاریخ کلیسای قدیم در امپراطوری روم و ایران؛ ص 58-61.
7. همان، ص 64.
حقانی فضل، محمد، (1393)، تاریخ مسیحیت از دین عیسی (ع) تا دین روم (جلد اول)، تهران: کانون اندیشه جوان، چاپ اول
