خدمت رساني در سيره پيامبر اعظم(صلی الله علیه وآله)

در آموزه هاي تربيتي اسلام و اهل بيت (عليهم السلام) مسأله خدمت رساني از جايگاه ويژه اي برخوردار است و طبق آنچه پيامبر اعظم(ص) فرموده اند، وظيفه هر مسلمان وظيفه شناس و مسئوليت پذير در هر پست و مقامي كه باشد اين است كه در امر خدمت رساني و همدردي با ساير مسلمين كوشا باشد. در اين مقاله به اهميت مسأله خدمت رساني پرداخته شده و سپس به بيان و شرح وظايف مسئولان نظام اسلامي در ساختار حكومت و نيز وظيفه مسلمانان در امر خدمت رساني نسبت به همسايگان و دوستان و خويشان اشاره شده است.

اهميت خدمت رساني

در آموزه هاي تربيتي و اخلاقي پيامبر اعظم(ع)، خدمت رساني و حل مشكلات مادي و معنوي مردم از جايگاه ويژه اي برخوردار است. سيره درخشان آن بزرگوار نشان مي دهد كه آن حضرت در حل مشكلات مردم و رفع نيازها و معضلات آنها، فوق العاده كوشا بودند و در شرايط سخت، به داد بينوايان و رفع حاجت نيازمندان مي پرداختند تا آن كه فرمايند:
«من سر مؤمنا فقد سرني و من سرني فقد سرالله»1
«كسي كه مؤمني را شاد كند، مرا شاد كرده است و كسي كه مرا شاد كند، خدا را شاد نموده است».
امام صادق(ع) فرمود:
رسول خدا(ص) اوقات خود را به طور منظم و عادلانه بين اصحاب و مسلمانان تقسيم نموده بود. همه آنان را به طور مساوي و به يك چشم نگاه مي كرد؛ هرگاه مشغول نماز بود و شخصي نزد او مي آمد، آن حضرت (ص) نمازش را به طور اختصار به جاي مي آورد و سپس از او مي پرسيد: چه حاجتي داري؟
وقتي نيازش را مي گفت، پيامبر(ص) آن را انجام مي داد و سپس به نماز مي ايستاد2. آن حضرت به قدري در مورد مسأله رفع نگراني و حل مشكلات مسلمانان حساس بود كه فرمود:
«از سكوت و بي توجهي اهانت آميز بپرهيزيد اگر بعضي از شماها مسئوليتي در جامعه داشته باشيد و به درخواست افراد ثروتمند و موقعيت دار زودتر رسيدگي كنيد و درخواست زنان بي سرپرست، يتيمان و مساكين را انجام ندهيد و آنان را به ذلت و خواري واگذاريد، يقين داشته باشيد كه در حق ضعفا ستم روا داشته ايد.»3

همدردي؛ معيار مسلماني

در سيره آن حضرت(ص) خدمت رساني وظيفه هر فرد مسلمان و جزو برنامه هاي اصلي رسالت ايشان است. اهميت اين مطلب به حدي است كه در اين زمينه مي فرمايد:
«كسي كه شب را به روز برساند و به امور مسلمانان رسيدگي نكند، مسلمان نيست و هر كس صداي انساني را بشنود كه مي گويد: اي مسلمانان! به فريادم برسيد ولي به او كمك نكند، مسلمان نيست»4.
بنابراين، خدمت رساني و حل مشكلات مردم در جامعه اسلامي به ويژه از سوي مسئولان و صاحبان قدرت و مال امري لازم و ضروري است و شايسته است كه هر مسلمان وظيفه شناس و مسئوليت پذير، در هر پست و مقامي كه باشد، در امر خدمت رساني همت نمايد و تلاش خود را مضاعف گرداند.

خدمت رساني، وظيفه مسئولان

هر فردي در جامعه مسلمين به اندازه استعداد و كارآيي خود، وظيفه خدمتگذاري به همنوعانش را برعهده دارد. ميزان خدمتي كه مردم از هر شخص يا گروه اجتماعي انتظار دارند، بر حسب برداشت و تصوري است كه از موقعيت اجتماعي آنان دارند. با اين بيان اگر بگوييم مسئولان و مديران، سنگين ترين مسئوليت را در خدمتگزاري دارند، سخني گزاف نگفته ايم، بلكه اين بيان، خود يك واقعيت اجتماعي از منظري دقيق و موشكافانه است.
در حديث شريف نبوي مي خوانيم كه:
«خداوند از بنده خويش در مورد جاه و مقامش سوال مي كند؛ همان گونه كه درباره مالش سوال مي كند پس مي فرمايد: اي بنده من! به تو مقام دادم، آيا با آن، مظلومي را ياري كردي يا به فرياد غمگيني رسيدي؟». 5
بدين ترتيب روشن مي شود كه رسول اكرم(ص) نسبت به برخورداري از آبرو و شأن اجتماعي، حساب ويژه اي باز كرده و براي افرادي كه داراي چنين عطيه اي هستند، مسئوليت زيادي ترسيم نموده است6.

خدمت رساني به صورت ناشناس

پيامبر (ص) روزي با يكي از ياران خود در صحراي مدينه براي كاري مي رفت كه پيرزني را بر سرچاهي مشاهده كرد. او مي خواست از چاه آب بكشد و به خيمه اش ببرد، اما در كار خود ناتوان بود.
آن حضرت(ص) نزديك رفت و فرمود: اي مادر! آيا مي خواهي برايت از چاه آب بكشم؟ آن بانوي سالخورده از پيشنهاد رسول خدا(ص) خوشحال شد. پيامبر(ص) بر سر چاه آمد و مشك را پر از آب كرد و تا خيمه آن پيرزن حمل نمود. شخصي كه همراه پيامبر (ص) بود، هرچه اصرار كرد كه مشك را از پيامبر (ص) بگيرد، آن حضرت قبول نكرد و فرمود: من به تحمل مشقت و زحمات امت خود سزاوارترم!
بعد از اين كه پيامبر(ص) خداحافظي كرد و به راه افتاد، پيرزن به فرزندانش گفت: مشك را از بيرون خيمه به داخل بياوريد! آنها با تعجب پرسيدند: اي مادر! اين مشك سنگين را چگونه به خيمه آوردي؟ او پاسخ داد: جوانمردي زيبا روي و خوش سخن با كمال مهرباني آن را به اين جا آورد.
آن ها وقتي رسول خدا(ص) را شناختند، به دنبالش دويدند و به دست و پاي آن حضرت(ع) افتادند و عذرخواهي نمودند. پيامبر(ص) آنان را دعا كرد و با لطف و مهرباني خويش نوازش فرمود7.
آري! سيره اخلاقي آن حضرت(ع) نشان مي دهد كه ايشان پيروان خود را به كارگشايي و برآوردن حاجت برادر مومن تشويق و ترغيب مي فرمود. آن حضرت(ع) مي فرمايد: «من قضي لاخيه المومن حاجه كان كمن عبدالله دهرا ً»8. «هركس يك حاجت برادر خود را برآورد، چنان است كه در همه روزگار خدا را عبادت كرده است».

احوال پرسي و عيادت

تمام افراد جامعه به نوعي از لطف و بزرگواري پيامبراعظم(ص) برخوردار بودند و در اين ميان تكريم حضرت(ع) نسبت به ياران نزديكش از همه چشم گيرتر بود. سيره كريمانه ايشان دربرخورد با اصحاب، باعث ايجاد ارتباط عاشقانه و وحدت فكري و اجتماعي مي شد؛ به طوري كه همه خود را وابسته به اين كانون عشق و ايثار مي ديدند و هيچ گاه پيامبر (ص) را از خود جدا نمي دانستند.
«انس بن مالك» مي گويد:هرگاه رسول خدا(ص) يكي از اصحاب را سه روز نمي ديد، درباره او سؤال مي كرد؛ اگر آن فرد در شهر نبود، برايش دعاي خير مي كرد؛ اگر حضور داشت، به ديدن او مي رفت و اگر مريض بود از او عيادت مي كرد9
در روايتي از پيامبر اكرم«ص» نقل شده است كه حضرت«ص» فرمودند: « از حقوق هر مسلمان بر مسلمان ديگر اين است كه هرگاه با او ديدار كند، بر او سلام كند و هرگاه مريض شود، از او عيادت نمايد و هرگاه از دنيا رفت، در تشييع جنازه اش شركت نمايد.» 10

نيكي به همسايه

حفظ حرمت همسايه و توجه داشتن به ارزش هاي انساني، از وظايف اخلاقي مسلمانان است.
پيامبر اكرم«ص» در اين زمينه سفارش نموده است: «اگر خواستار آن هستيد كه خداوند و فرستاده اش شما را دوست داشته باشند، با همسايگان خود به نيكي رفتار كنيد و به آنان خدمت نماييد.» 11
همچنين فرمود: «كسي كه خود را سير كند ولي همسايه اش در گرسنگي به سر برد به من ايمان نياورده است.» 12
ابوذر غفاري مي گويد: پيامبر به من سفارش كرد كه هرگاه غذا تهيه مي كني، مقدار آن را چنان زياد كن كه بتواني مقداري از آن را به همسايه خود بدهي. 13
بنابراين يكي از وظايف ديني در برابر همسايگان، رسيدگي به مشكلات و اداي حاجات آنهاست كه اگر بدون ريا و ظاهرسازي به قصد قربت انجام شود، موفقيت هاي دنيوي و اخروي را به دنبال خواهد داشت.

انفاق و ايثار

يكي از اموري كه در زندگي درخشان پيامبر«ص» مي درخشد و در كنار برنامه هاي نخستين ايشان قرار دارد، انفاق با مال است. انفاق و ايثار آن بزرگوار به فقرا و مستمندان به اندازه اي بود كه هيچ كس را از نزد خود مأيوس و نااميد رد نمي كرد.
روزي مرد فقيري نزد آن حضرت«ص» آمد و درخواست كمك مالي كرد. نزد پيامبر«ص» چيزي نبود بنابراين به فقير فرمود: مشكل تو، به خواست خداوند حل خواهد شد. آن مرد به حضرت «ص» عرض كرد: پيراهني را كه پوشيده اي به من بده.
نبي مكرم «ص» پيراهنش را از تن بيرون آورد و به او بخشيد در نتيجه در تنگنا قرار گرفت و از خانه بيرون نيامد؛ بنابراين خداوند اين آيه را بر پيامبر«ص» نازل كرد: «هرگز دست خود را بر گردنت زنجير مكن (ترك انفاق ننما) و بيش از حد دستت را باز مكن كه در اين صورت مورد سرزنش قرار مي گيري و از كار فرو مي ماني.» 14
¤ پي نوشت ها درسرويس معارف موجود
مي باشد
منبع: مكتب اسلام، شماره 5 سال 46و روزنامه کیهان