المحاسن
نويسنده: محمد رضا ضميري
مؤلف:
شيخ ابوجعفر احمد بن محمد بن خالد بن عبدالرحمن بن محمد بن علي برقي (م در حدود سال 274 هـ . ق[1]).
زندگينامه و اظهار نظرها:
وي از راويان حديث و از فقهاي بزرگ شيعه و از ياران ائمه - عليه السلام - به شمار مي آيد. احمد در روستاي «برق رود»، از توابع شهر قم، به دنيا آمد؛ ولي جد بزرگ او، محمد بن علي اهل کوفه و از ياران زيد بن علي بن حسين - عليه السلام - بود که در برابر حکومت ظلم و ستم بني اميه قيام کرد و در زندان يوسف بن عمر به شهادت رسيد. احمد دوران جواني را در محضر پدر بزرگوارش محمد بن خالد برقي، که خود از شخصيتهاي بزرگ شيعه و از مشايخ روايت و مورد اطمينان و اعتماد امام موسي کاظم و امام رضا - عليهم السلام - بود، به کسب علم پرداخت.
احمد از شخصيتهاي برجسته راويان شيعه در قرن سوم به شمار مي آيد و بسياري از احاديث شيخ صدوق و شيخ کليني به ايشان برمي گردد. محدث نوري مي فرمايد: «شيخ صدوق و نجاشي، احمد را توثيق کرده اند و او را مورد اطمينان دانسته اند». او از ارزشمندترين راويان شيعه به شمار مي آيد و بسياري از علما و فقهاي بزرگ شيعه، که مجموعه هاي روايتي نگاشته اند، از او نقل روايت کرده اند. احمد بن محمد بن عيسي اشعري، رئيس شهر قم و از راويان بزرگ شيعه، احمد بن محمد بن خالد برقي را از شهر قم بيرون کرد؛ زيرا او روايات مرسل و ضعيف را هم نقل مي کرد؛ اما پس از مدتي پشيمان شد و برقي را به شهر باز گرداند و از او معذرت خواهي کرد. بعد از وفات او نيز در تشييع جنازه اش با سر و پاي برهنه شرکت کرد تا اهانتي را که به او کرده بود جبران نمايد.
استادان:
معاويه بن وهب، حماد بن عيسي، محمد بن ابي عمير، هارون بن جهم، محمد بن سنان، يونس بن عبدالرحمن، حسن بن محبوب، علي بن حکم، حسين بن سعيد اهوازي.
شاگردان:
ابراهيم بن هاشم، علي بن ابراهيم بن هاشم، محمد بن حسن صفار، محمد بن يحيي عطار، سعد بن عبدالله، محمد بن علي بن محبوب، محمد بن حسن بن وليد، عبدالله بن جعفر حميدي، سهل بن زياد آدمي رازي.
تأليفات:
المحاسن، العويض، التبصره، الرجال، البلدان، اختلاف الحديث و دهها کتاب ديگر.
معرفي اجمالي کتاب:
اين کتاب از بهترين کتابهاي روايي شيعه به شمار مي آيد و برخي اهميت و اعتبار اين کتاب را در رديف کتب اربعه دانسته اند. کتاب محاسن يکي از منابع مهم کتاب کافي، نوشته ثقة الاسلام کليني، است، شيخ کليني بسيار به اين کتاب استناد از آن روايت نقل کرده است. کتاب محاسن از باب¬هاي متعددي تشکيل شده است. مانند کتاب الاشکال و القرائن، همچنين وصاياي پيامبر و اهل بيت آن حضرت - صلي الله عليه و آله - ، کتاب ثواب الاعمال (که شامل رواياتي است درباره اجر و پاداش انواع اعمال خير) ، کتاب عقاب الاعمال (که حاوي رواياتي است درباره گناه و مجازات اعمال ناپسند)، کتاب النور و الرحمه (شامل رواياتي درباره مقام و منزلت رسول خدا - صلي الله عليه و آله - و اهل بيت او و شيعيان آنان)، کتاب مصابيح الظلم (در بردارنده مباحث شناخت و معرفت حق) ، کتاب العلل (شامل علل احکام شرعي) ، کتاب السفر (شامل احکام و رواياتي درباره سفر) ، کتاب المآکل (درباره احکام خوردنيها و آشاميدنيها) ، کتاب الماء (شامل احکام آبها)، کتاب المنافع (شامل احکام استخاره و مشورت) ، کتاب المرافق (شامل احکام منزل و نظافت و وسايل رفت و آمد).
شيخ صدوق در آغاز کتاب من لا يحضره الفقيه مي فرمايد: «من احاديث اين کتاب را از منابع مطمئن، که در ميان فقهاي شيعه مشهور است و به آن استناد و مراجعه مي کنند، گرفته ام؛ مانند المحاسن، نوشته احمد بن ابو عبدالله برقي. اين کتاب از اصول اوليه شيعه و از کتابهايي است که سند من به آنها معروف است».
وضعيت نشر:
اين کتاب، در دو جلد به زبان عربي به وسيله دارالکتب الاسلاميه قم، در سال 1371 ش چاپ و منتشر شده است. و بار ديگر توسط مجمع جهاني اهل¬بيت تحقيق و در دو جلد به چاپ رسيده است.
شيخ ابوجعفر احمد بن محمد بن خالد بن عبدالرحمن بن محمد بن علي برقي (م در حدود سال 274 هـ . ق[1]).
زندگينامه و اظهار نظرها:
وي از راويان حديث و از فقهاي بزرگ شيعه و از ياران ائمه - عليه السلام - به شمار مي آيد. احمد در روستاي «برق رود»، از توابع شهر قم، به دنيا آمد؛ ولي جد بزرگ او، محمد بن علي اهل کوفه و از ياران زيد بن علي بن حسين - عليه السلام - بود که در برابر حکومت ظلم و ستم بني اميه قيام کرد و در زندان يوسف بن عمر به شهادت رسيد. احمد دوران جواني را در محضر پدر بزرگوارش محمد بن خالد برقي، که خود از شخصيتهاي بزرگ شيعه و از مشايخ روايت و مورد اطمينان و اعتماد امام موسي کاظم و امام رضا - عليهم السلام - بود، به کسب علم پرداخت.
احمد از شخصيتهاي برجسته راويان شيعه در قرن سوم به شمار مي آيد و بسياري از احاديث شيخ صدوق و شيخ کليني به ايشان برمي گردد. محدث نوري مي فرمايد: «شيخ صدوق و نجاشي، احمد را توثيق کرده اند و او را مورد اطمينان دانسته اند». او از ارزشمندترين راويان شيعه به شمار مي آيد و بسياري از علما و فقهاي بزرگ شيعه، که مجموعه هاي روايتي نگاشته اند، از او نقل روايت کرده اند. احمد بن محمد بن عيسي اشعري، رئيس شهر قم و از راويان بزرگ شيعه، احمد بن محمد بن خالد برقي را از شهر قم بيرون کرد؛ زيرا او روايات مرسل و ضعيف را هم نقل مي کرد؛ اما پس از مدتي پشيمان شد و برقي را به شهر باز گرداند و از او معذرت خواهي کرد. بعد از وفات او نيز در تشييع جنازه اش با سر و پاي برهنه شرکت کرد تا اهانتي را که به او کرده بود جبران نمايد.
استادان:
معاويه بن وهب، حماد بن عيسي، محمد بن ابي عمير، هارون بن جهم، محمد بن سنان، يونس بن عبدالرحمن، حسن بن محبوب، علي بن حکم، حسين بن سعيد اهوازي.
شاگردان:
ابراهيم بن هاشم، علي بن ابراهيم بن هاشم، محمد بن حسن صفار، محمد بن يحيي عطار، سعد بن عبدالله، محمد بن علي بن محبوب، محمد بن حسن بن وليد، عبدالله بن جعفر حميدي، سهل بن زياد آدمي رازي.
تأليفات:
المحاسن، العويض، التبصره، الرجال، البلدان، اختلاف الحديث و دهها کتاب ديگر.
معرفي اجمالي کتاب:
اين کتاب از بهترين کتابهاي روايي شيعه به شمار مي آيد و برخي اهميت و اعتبار اين کتاب را در رديف کتب اربعه دانسته اند. کتاب محاسن يکي از منابع مهم کتاب کافي، نوشته ثقة الاسلام کليني، است، شيخ کليني بسيار به اين کتاب استناد از آن روايت نقل کرده است. کتاب محاسن از باب¬هاي متعددي تشکيل شده است. مانند کتاب الاشکال و القرائن، همچنين وصاياي پيامبر و اهل بيت آن حضرت - صلي الله عليه و آله - ، کتاب ثواب الاعمال (که شامل رواياتي است درباره اجر و پاداش انواع اعمال خير) ، کتاب عقاب الاعمال (که حاوي رواياتي است درباره گناه و مجازات اعمال ناپسند)، کتاب النور و الرحمه (شامل رواياتي درباره مقام و منزلت رسول خدا - صلي الله عليه و آله - و اهل بيت او و شيعيان آنان)، کتاب مصابيح الظلم (در بردارنده مباحث شناخت و معرفت حق) ، کتاب العلل (شامل علل احکام شرعي) ، کتاب السفر (شامل احکام و رواياتي درباره سفر) ، کتاب المآکل (درباره احکام خوردنيها و آشاميدنيها) ، کتاب الماء (شامل احکام آبها)، کتاب المنافع (شامل احکام استخاره و مشورت) ، کتاب المرافق (شامل احکام منزل و نظافت و وسايل رفت و آمد).
شيخ صدوق در آغاز کتاب من لا يحضره الفقيه مي فرمايد: «من احاديث اين کتاب را از منابع مطمئن، که در ميان فقهاي شيعه مشهور است و به آن استناد و مراجعه مي کنند، گرفته ام؛ مانند المحاسن، نوشته احمد بن ابو عبدالله برقي. اين کتاب از اصول اوليه شيعه و از کتابهايي است که سند من به آنها معروف است».
وضعيت نشر:
اين کتاب، در دو جلد به زبان عربي به وسيله دارالکتب الاسلاميه قم، در سال 1371 ش چاپ و منتشر شده است. و بار ديگر توسط مجمع جهاني اهل¬بيت تحقيق و در دو جلد به چاپ رسيده است.
پاورقي ها:
[1]. عده اي تاريخ وفات او را حدود 270 و عده اي 274 و بعضي ها 280 ذکر کرده اند. ر.ک: مقدمه کتاب المحاسن.
