محرمیت در طراحی شهری

محرمیت (1)
محرمیت مفهومی است پیچیده و وابسته به فرهنگ که می‌توان آن را به عنوان حق شخصی در اینکه شخص چه اطلاعاتی از خود را تحت چه شرایطی به دیگران منتقل سازد، تعریف کرد. محرمیت را می‌توان با مفاهیمی همچون خصوصیت و خلوت نیز مترادف دانست. زیرا همگی القاء کننده مفهوم اساسی‌تری هستند. به نام عرصه، حریم، قلمرو و یا حوزه نفوذ (2). چهار حالت اصلی را می‌توان برای محرمیت مشخص نمود: تنهایی و خلوت (3) که در آن شخص خود را از دیگران جداکرده و از نظر آنها خود را پنهان می‌دارد. این حالت کاملترین خلوت بصری است که تنها خدا انسان را می‌بیند. مرحله بعد حالت فضای مصنوعی (4) است که شخص به اتفاق چند نفر از نزدیکان یک محفل صمیمی و خودی را بوجود می‌آورد نظیر جمع خانوادگی. مرحله سوم هنگامی پیش می‌آید که شخص در فضای عمومی بوده و به انجام فعالیتهای عمومی مشغول است، لیکن با وجود این خواهان ناشناخته ماندن (5) است. به استثنای افراد برجسته و معروف، مردم عادی علاقمندند در فضاهای عمومی ناشناخته باقی بمانند تا بتوانند به راحتی فعالیت مورد نظر خود را انجام دهند. ترس از نظارت توسط دیگران در فضای عمومی، حس آرامش و آزادی را از شخص سلب می‌نماید و بالاخره حالت چهارم که ظریفترین و حساسترین نوع محرمیت می‌باشد، عبارت است از ایجاد حریم روانی در مقابل هرگونه تجاوز و مزاحمت.(6)
به این ترتیب ملاحظه می‌شود که در شرایط مطلوب، شبکه‌ای از سلسله محرمیت، فضاهای شهری را در برگیرد. این سلسله مراتب معمولاً از واحدهای مسکونی به عنوان محرم‌ترین و خصوصی‌ترین فضا شروع و به عمومی‌ترین فضای مرکزی شهر ختم می‌شود. میزان آشنایی یا بیگانگی افراد با یکدیگر، وسعت / محدودیت فضا، تنوع و اندازه فعالیتها و تراکم استفاده کنندگان از فضا همگی همسو با یکدیگر و بر اساس الگوی سلسله مراتبی فوق تغییر می‌یابد. مفهوم محرمیت بطور ماهرانه‌ای نه تنها در واحدهای مسکونی سنتی، بلکه در بافتهای شهری اورگانیک نیز بکار گرفته شده و به عنوان یک اصل مسلم، در شکل گیری فضاهای خصوصی و عمومی مؤثر بوده است. نقش ارزشهای فرهنگی و مذهبی در این امر که در حقیقت درونگرایی شهر ایرانی - اسلامی را پدید می‌آورد انکارناپذیر است. یکی از جنبه‌های محرمیت اشراف است که به معنی تسلط دید از یک واحد (مسکونی) به واحد دیگر بوده و عملی خلاف و غیر مجاز به شمار می‌آید. در حالی که در بافتهای سنتی به شدت از بروز چنین وضعی جلوگیری به عمل می‌آمد، در توسعه‌های کنونی به خاطر عدم رعایت اصول و ضوابط لازم از نظر تراکم، جهت، بازشوها، کاربریها و امثال آن مشکلات عدیده‌ی اجتماعی و فرهنگی را در اینگونه مناطق پدید آورده است. عدم توجه به نظام سلسله مراتبی در ساختار شهر، خصوصاً از نظر محرمیت می‌تواند از بسیاری جهات عملکرد صحیح و منطقی شهر را با مشکل مواجه سازد.

پی‌نوشت‌ها:

1. Privacy
2. Territory
3. Solitude
4. Intimacy
5. Anonymity
6. Reserve

منبع مقاله :
بحرینی، حسین (1393) فرآیند طراحی شهری، تهران: مؤسسه انتشارات دانشگاه تهران، چاپ نهم.