دوازده) بهداشت نشيمنگاه
در فرمايشات حضرت علي (عليه السلام) معجوني براي پيشگيري از دردها و مشکلات نشيمنگاه بيان شده است.روغن گاو
امام رضا (عليه السلام) فرمود:هر کس مي‌خواهد از درد نشيمنگاه در امان بماند و بادهاي بواسير به او زيان نرساند، هر شب، هفت خرماي بَرني(1) با روغن گاو بخورد و بيضه‌هاي خود را با روغن زنبک خالص، چرب کند. (2)
سيزده) بهداشت طحال
طحال يکي از عضوهاي درون شکم است که نقش مهم ايفا مي‌کند. امام هشتم شيعيان (عليه السلام) در اين رابطه توصيه‌اي ارائه مي‌فرمايد.سهل بن مخلّد مي‌گويد خدمت حضرت علي بن موسي الرضا (عليه السلام) رسيدم. عرض کردم که به خاطر درد طحال (سپرز) شب را نخوابيدم و روز هم به خاطر درد زيادش به خود پيچيدم. فرمود: تو کجاي از داروي جامع. (3) جز اينکه فرمود يک قرص آن را بگير و با آب سرد و کف سرکه بخور. و من عمل کردم بدان چه فرمود و آن دردي که داشتم بحمدالله آرام شد. (4)
چهارده) بهداشت اعصاب
امروزه بيماري‌هاي اعصاب و روان شيوع پيدا کرده است. فراواني مشکلات عصبي به علّت سوء استفاده از تکنولوژي، فاصله گرفتن از طبيعت و رشد رذائل اخلاقي ميان انسان‌ها پديد آمده است. حضرت رضا (عليه السلام) جهت تسکين معضلات اعصاب و روان توصيه‌هايي دارند.روغن زيتون
امام رضا (عليه السلام) به نقل از پيامبر (صلي الله عليه و آله و سلم) فرمود:عَلَيکُم بِالزَّيتِ فَإنَّهُ يَکشِفُ المِرَّهً وَ يُذهِبُ البَلغَمَ وَ يَشُدُّ العَصَبَ وَ يَذهَبُ بِالضَّنَي وَ يُحَسِّنُ الخُلُقَ وَ يُطَيَّبُ النَّفسَ وَ يَذهَبُ بِالغَمَّ؛ بر شما به روغن زيتون؛ زيرا معده را پاک مي‌کند و بلغم را زدوده و اعصاب را تقويت مي‌کند و بيماري فرسوده کننده را از بين مي‌برد و اخلاق را نيکو ساخته و روح را آرامش مي‌دهد و اندوه و غم را مي‌زدايد. (5)
امام رضا (عليه السلام) فرمود:
روغن زيتون غذاي خوبي است، دهان را خوشبو مي‌گرداند و بلغم را مي‌برد و رنگ رخساره را صفا و روشني مي‌بخشد. اعصاب را قوي مي‌سازد و رنج و درد را برطرف مي‌کند و آتش غضب را فرو مي‌نشاند. (6)
کدو
امام رضا (عليه السلام) فرمود:بر شما باد خوردن کدو؛ زيرا آن بر قدرت مغز مي‌افزايد. (7)
پانزده) بهداشت ذهن
فکر و ذهن از مهمترين ارکان وجودي انسان است. در سيره رضوي با استفاده از شيوه‌هاي طبيعي، راهکارهايي براي رشد عقل و باز شدن ذهن ارائه شده است.سرکه
محمدبن علي همداني نقل مي‌کند مردي در خراسان نزد امام رضا (عليه السلام) بود. در اين هنگام نزد امام سفره‌اي گستراند که در آن، سرکه و نمک بود. امام با سرکه آغاز کرد. آن مرد گفت: فدايت شوم! به ما فرموده‌اي که با نمک آغاز کنيم! حضرت فرمود:إنَّ الخَلَّ يَشُدُّ الذَّهنَ وَ يَزِيدُ فِي العَقلِ؛ سرکه، ذهن را استحکام مي‌بخشد و عقل را افزون مي‌کند. (8)
مويز
امام رضا (عليه السلام) فرمود:هر کس که مي‌خواهد به حافظه‌اش افزوده شود، صبحگاهان در حالت ناشتا، هفت مثقال مويز بخورد. (9)
به
امام رضا (عليه السلام) از جدّشان امير المؤمنين (عليه السلام) نقل مي‌فرمايد:روزي بر رسول خدا (صلي الله عليه و آله و سلم) وارد شدم. پيامبر خدا (صلي الله عليه و آله و سلم) در دستش يک بِه بود که هم خود از او مي‌خورد و هم به من مي‌داد و مي‌فرمود: اي علي بخور؛ زيرا اين هديه‌يخداوند جبّار به من و توست. سپس امير مؤمنان (عليه السلام) فرمود: از خوردن آن بِه، لذّت فراواني بردم. سپس رسول خدا (صلي الله عليه و آله و سلم) فرمود: اي علي! هر کس سه روز بِه تناول کند ذهنش با صفا مي‌شود. درونش از حلم و علم پر مي‌گردد و از کيد شياطين در امان مي‌ماند. (10)
امام رضا (عليه السلام) فرمود:
بر شما باد خوردن بِه؛ زيرا که عقل را زياد مي‌کند. (11)
چغندر
امام رضا (عليه السلام) در بيان فايده‌هاي چغندر فرمود:يَشُدُّ العَقلَ وَ يُصَفِّي الَّدمَ؛ عقل را استحکام مي‌بخشد و خون را تصفيه مي‌کند. (12)
عسل
امام رضا (عليه السلام) فرمود:فِي العَسَل شِفَاءُ مِن کُلَّ دَاءَ مَن لَعِقَ لَعقَهً عَسَلِ عَلَي الرَّيقِ يَقطَعُ البَلغَمَ وَ يَحسِمُ الصُّفرَهً وَ يَمنَعُ المُرَّهً السَّودَاءَ وَ يُصَفَّي الذَّهنَ وَ يُجَوَّدُ الحِفظَ إذَا کَانَ مَعَ اللُّبَانِ الذَّکرِ؛ در عسل، درمان هر دردي است. هر کس ناشتا يک انگشت از آن را بليسد، اين عسل، بلغم وي را پايان مي‌دهد، صفرا را فرو مي‌نشاند، تلخه سياه (زرداب) را مانع مي‌شود، ذهن را صفا مي‌بخشد و اگر با کُندر خورده شود حافظه را نکو مي‌سازد. (13)
امام رضا (عليه السلام) فرمود:
ثَلاثَهُ يَزدنَ فِي الحِفظِ وَ يَذهَبنَ بِالبَلغَمِ قِرَاءُ القُرآنِ وَ العَسَلُ وَ اللُّبَانُ؛ سه چيز است که حافظه را زايده کرده و بلغم را از بين مي‌برد؛ قرائت قرآن، عسل و کُندر. (14)
کُندر
امام رضا (عليه السلام) فرمود:فراوان کُندر بخوريد، آن را در دهان نگه داريد و نيک بجويد. براي من جويدن آن، دوست داشتني‌تر است؛ زيرا که آن بلغم معده را پاک مي‌کند، عقل را استحکام مي‌بخشد و غذا را گوارا مي‌سازد. (15)
گوشت
امام رضا (عليه السلام) فرمود:وَ الإکثَارُ مِن أکلِ لُحُومِ الوَحشِ وَ البَقَرِ يُورِثُ تَغَيُّرَ العَقلِ وَ تَحيِيرَ الفَهِمِ وَ تَلَبُّدَ الذَّهنِ وَ کَثرَهً النَّسيَان؛ و زياد خوردن گوشت گاو و حيوانات وحشي موجب کمي عقل و سرگرداني فهم و بلاهت ذهني و زيادي نسيان مي‌گردد. (16)
اسپند
امام رضا (عليه السلام) فرمود:السَّذَابُ يَزِيدُ فِي العَقلِ غَيرَ أنَّهُ يَنثُرُ مَاءَ الظَّهرِ؛ اسپند عقل را زياد مي‌کند؛ امّا آب کمر را خشک مي‌کند. (17)
نمک
محمدبن علي همداني بيان مي‌کند که در محضر حضرت رضا (عليه السلام) در خراسان بودم و براي آن حضرت غذا آوردند. سر سفره سرکه و نمک را ديدم و امام با نمک شروع کرد و فرمود:نمک ذهن را باز و عقل را زياد مي‌کند. (18)
رعايت اعتدال
امام رضا (عليه السلام) فرمود:هر کس در غذا خوردن زياده‌روي نمايد نفع نمي‌برد و موجب ضرر مي‌شود و کسي که به اندازه غذا ميل نمايد از آن غذا نفع مي‌برد. همچنين در خوردن آب [رعايت اعتدال لازم است]. پس [اي مأمون] روش تو بايد اين چنين باشد که روزانه به اندازه کفايت غذا بخوري. قبل از اينکه کاملاً سير شوي و در حالي که هنوز ميل به غذا داري دست از غذا خوردن بردا؛ زيرا در صورتي که اين چنين عمل نمايي براي معده و بدنت بهتر است و براي عقلت پسنديده‌تر مي‌باشد و براي تنت سبک‌تر. (19)
بلغم
امام رضا (عليه السلام) فرمود:سه چيز قدرت حافظه را مي‌افزايد و بلغم را مي‌زدايد؛ قرائت قرآن، خوردن عسل و جويدن کُندر. (20)
شانزده) سلامت جسم
سلامت جسم از اموري است که مورد اهتمام دين، پيامبر (صلي الله عليه و آله و سلم) و اهل بيت (عليهم السلام) مي‌باشد. حضرت ثامن الحجج (عليه السلام) در اين رابطه نکاتي را مطرح نموده‌اند.حليم
امام رضا (عليه السلام) از جدش رسول خدا (صلي الله عليه و آله و سلم) اين‌گونه روايت مي‌کند که ايشان فرموده‌اند:من از نيروي جسمي در به جاي آوردن نماز شب و همبستري با عيال ناتواني پيدا کردم [در اين حال] ديگچه‌اي غذا از آسمان فرود آمد و از آن قدري خوردم و ناتوانيم برطرف شد و قدرت چهل مرد را در حمله و در آويختن و جماع پيدا کردم و آن هريسه (حليم گندم) بود. (21)
خربزه
امام رضا (عليه السلام) فرمود:خوردن خربزه ناشتا، سست اندامي- پناه بر خدا- برجاي مي‌گذارد. (22)
عسل
امام رضا (عليه السلام) فرمود:إنَّ اللهَ تَعَالَي جَعَلَ البَرَکَهً فِي العَسَلِ وَ فِيهِ شِفَاءُ مِنَ الأوجَاعِ وَ قَد بَارَکَ عَلَيهِ سَبعُونَ نَبِيّاً؛ خداوند برکت را در عسل قرار داده و در آن شفاء بيماري‌هاست و هفتاد پيامبر از آن برکت گرفتند. (23)
امام رضا (عليه السلام) فرمود:
هر که مي‌خواهد در همه زمستان از سرماخوردگي دور بماند، هر روز سه لقمه شهد بخورد. (124)
پي‌نوشت‌ها:
1- بَرني، نوعي خرماي مرغوب بوده که داراي رنگ زرد مي‌باشد. (زبيدي، تارج العروس، ج18، ص51)
2- مجلسي، بحارالانوار، ج59، ص324.
3- در روايتي امام جواد (ع) داروي جامع را اين‌گونه توصيف نموده است: زعفران، عاقِرقِرحا، سنبل، قافله، نبک، خربق سفيد و فلفل سفيد را به طور مساوي با هم مخلوط کرده نرم بکوب و با پارچه حرير ببند و با دو برابر وزن همه عسل کف گرفته معجون کن. (مجلسي، بحارالانوار، ج59، ص247)
4- مجلسي، بحارالانوار، ج 59، ص247؛ حرّ عاملي، الفصول المهمة، ج3، ص201.
5- صدوق، عيون اخبار الرضا(ع)، ج2، ص35؛ مجلسي، بحارالانوار، ج63، ص151؛ حرّ عاملي، وسائل الشيعه، ج25، ص23.
6- طبرسي، مکارم الاخلاق، ص190؛ مجلسي، بحارالانوار، ج63، ص183.
7- صدوق، عيون اخبار الرضا(ع)، ج2، ص36؛ طبرسي، مکارم الاخلاق، ص177.
8- کليني، الکافي، ج6، ص329؛ مجلسي، بحارالانوار، ج63، ص303.
9- مجلسي، بحارالانوار، ج59، ص324.
10- صدوق، عيون اخبار الرضا (ع)، ج2، ص73؛ طبرسي، مکارم الاخلاق، ص162؛ حرّ عاملي، وسائل الشيعه، ج25، ص169.
11- برقي، المحاسن، ج2، ص550؛ مجلسي، بحارالانوار، ج63، ص171.
12- برقي، المحاسن، ج2، ص519؛ مجلسي، بحارالانوار، ج63، ص217.
13- مجلسي، بحارالانوار، ج59، ص261و ج63، ص293.
14- صدوق، عيون اخبار الرضا (ع)، ج2، ص35.
15- طبرسي، مکارم الاخلاق، ج1، ص423.
16- مجلسي، بحارالانوار، ج59، ص322.
17- طبرسي، مکارم الاخلاق، ص180.
18- برقي، المحاسن، ج2، ص487.
19- مجلسي، بحارالانوار، ج59، ص311.
20- صدوق، عيون اخبار الرضا (ع)، ج2، ص41؛ طبرسي، مکارم الاخلاق، ص165؛ مجلسي، بحارالانوار، ج63، ص444.
21- صدوق، عيون اخبار الرضا (ع)، ج2، ص36.
22- کليني، الکافي، ج6، ص361.
23- طبرسي، مکارم الاخلاق، ص166.
24- مجلسي، بحارالانوار، ج59، ص324.
فعالي، محمد تقي، (1394)، سبک زندگي رضوي (5)، مشهد: انتشارات بنياد بين‌المللي فرهنگي هنري امام رضا (ع)، چاپ اول.
