نويسنده: محمد تقي فعالي

سه) بهداشت ناخن

توجه به نظافت و پاکيزگي ناخن مورد تأکيد پيشوايان دين است، از آنجا که ناخن محل تجمع قارچ‌ها، انگل‌ها و ميکروب‌هاست، نظافت آن اهميت دارد. براي ناخن آسيب‌ها و بيماري‌هاي مختلفي نظير کچلي ناخن، لکه‌هاي سفيد، عقربک و فرو رفتگي گوشه‌هاي ناخن وجود دارد. بلند بودن ناخن سبب تجمع کثافات و ميکروب‌هاست لذا بايد همواره آنها را پاکيزه نگاه داشت.
در روايات توصيه‌هاي مختلفي نسبت به ناخن‌ها شده است؛ آنها را کوتاه نگه داريم، و نسبت به بهداشت آنها حساس باشيم. البته براي زنان، ناخن‌هاي بلند مناسب است؛ زيرا که سبب زيبايي مي‌شود.
ناخن يکي از نعمت‌هاي الهي و نمود زيبايي انسان است. در برخي از روايت‌ها به جنبه زيبايي آن براي زنان نيز اشاره شده است. در روايتي امام صادق (عليه السلام) از رسول خدا نقل مي‌کنند که فرمودند:
لِلرِّجِالِ قُصُّوا أظَافِيرَکُم وَ لِلنِّسَاءِ اترُکنَ فَإنَّهُ أَزيَنُ لَکُنَّ؛ به مردان فرمودند: ناخن‌هاي خود را کوتاه کنيد و به زنان فرمودند: ناخن‌هاي خود را بلند نگه داريد که براي شما زيباتر است. (1)
پيشوايان ديني نسبت به نظافت ناخن تأکيد فراوان داشته و توصيه‌هاي زيادي براي کوتاه کردن آن بيان داشته‌اند. امام علي (عليه السلام) مي‌فرمايند:
تَقلِيمُ الأظفَارِ يَمنَعُ الدَّاءَ الأعظَمَ وَ يُدِرُّ الرِّزق؛ کوتاه کردن ناخن‌ها، از بيماري‌ها جلوگيري مي‌کند و موجب سرازير شدن روزي مي‌شود. (2)
امام باقر (عليه السلام) ناخن بلند را محل استقرار شيطان دانسته و فراموشي را از عوارض کوتاه نکردن ناخن بيان مي‌کنند:
إنَّمَا قُصَّ الأظفَارُ لِأنَّهَا مَقِيلُ الشَّيطَانِ وَ مِنهٌ يَکُونُ النِّسيَان؛ همانا ناخن‌ها کوتاه مي‌شوند به دليل اينکه محل استقرار شيطان است و بر اثر (آلودگي) آن فراموشي به وجود مي‌آيد. (3)
به نظر مي‌رسد منظور از «محل استقرار شيطان» اشاره به اجتماع ميکروب زير ناخن باشد. دليل استفاده از لفظ شيطان به جاي ميکروب از سوي پيشوايان معصوم (عليه السلام) به دليل نامأنوس بودن اين اصطلاح براي مردم آن زمان بوده است.
بنابراين، کوتاه کردن ناخن و توجه به نظافت آن براي مردان سزاوارتر است. از سوي ديگر، هرچند بلندکردن ناخن براي زنان، زينت بوده، اما رعايت بهداشت و احکام اسلامي هنگام حضور در اجتماع ضروري است.
خلف گويد: در خراسان حضرت رضا (عليه السلام) را در حالي که چشمم درد مي‌کرد مشاهده کردم، فرمودند: شما را دلالت کنم بر چيزي که اگر آن را به کار بندي هرگز مبتلا به چشم درد نمي‌شوي، عرض کردم: بفرماييد. فرمودند: روزهاي پنج‌شنبه ناخن‌هاي خود را بگيرد. از آن روز همين کار را کردم و تا امروز چشم درد نديده‌ام. (4)
برخي مي‌پندارند که براي گرفتن ناخن زماني مخصوص معين شده است. امّا اين پندار صحيح نيست؛ زيرا گاهي آلودگي‌ها و کثافات ناخن را فرا مي‌گيرد و فرد کوتاه کردن ناخن را به زماني خاص موکول مي‌نمايد و در اين ميان آلودگي‌هاي مضرّ سبب بروز بيماري مي‌شوند.
در روايات آمده است که ناخن گرفتن به زمان ويژه‌اي محوّل نشده بلکه هنگامي که انسان متوجه شود ناخن‌هايش بلند شد بايد هرچه زودتر آنها را کوتاه کند تا به سلامتش زيان نرسد. روزي موسي بن بکر به امام صادق (عليه السلام) گفت: اصحاب مي‌گويند که گرفتن موي پشت لب و ناخن بايد در روز جمعه انجام شود. امام صادق (عليه السلام) فرمود:
سبحان الله! ناخن خود را بچين خواه روز جمعه باشد و خواه روزهاي ديگر. (5)
از نکات ديگري که نسبت به آن تأکيد شده است دفن کردن ناخن‌هاست. مي‌دانيم که ناخن‌ها جايگاه تجمّع ميکروب‌هاست. از سوي ديگر سرانگشت‌ها به هنگام غذا خوردن با دهان ارتباط برقرار مي‌کند و چه بسا از اين طريق ميکروب يا ويروس به دستگاه گوارش وارد شود. از اين رو به دفن کردن ناخن‌ها مأمور شده‌ايم. امير مؤمنان (عليه السلام) از رسول خدا (صلي الله عليه و آله و سلم) روايت فرمود:
همانا رسول خدا به دفن هفت چيز که از انسان جدا مي‌شود، دستور داد: مو، ناخن، خون، خون حيض، زهدان (جفت)، دندان و عقله. (6)
از ديگر نکات بهداشت ناخن اين که پس از گرفتن آن، لازم است موضع ناخن را شست و با آب پاکيزه نمود تا از زيان‌هاي مختلف در امان بمانيم. محمد حلبي مي‌گويد: از امام صادق درباره مردي پرسيدم که در حالي که وضو دارد، از ناخن‌ها و موهاي سرش مي‌گيرد [و سرش را اصلاح مي‌کند]؛ آيا [اين کار وضويش را باطل مي‌کند و] بايد وضويش را اعاده کند؟ فرمود:
نه؛ امّا با آب، سر و ناخنه‌هايش را دست بکشد. (7)

چهار) بهداشت چشم

چشم از اعضاي حساس و ظريف بدن است که نقش مهمي در زيبايي انسان دارد. در اسلام براي حفظ و سلامتي اين عضو سفارش‌هايي شده است. امام صادق (عليه السلام) به سرمه کشيدن در شب و روز توصيه مي‌کنند و براي هر يک حکمتي بيان مي‌فرمايند:
الکُحلُ بِاللِّيلِ يَنفَعُ العَينً وَ هُوَ بِالنَّهَارِ زِينَهٌ؛ سرمه کشيدن در شب براي چشم منفعت دارد و در روز براي انسان زينت است. (8)
خداوند متعال در قرآن وظايفي را براي زنان بيان کرده است:
وَ قُل لِلمُؤمِنَاتِ يَغضُضنَ مِن أبصَارِهِنَّ وَ يَحفَظنَ فُرُوجَهُنَّ وَ لاَيُبدِينَ زِينَتَهُنَّ إلاّ مَا ظَهَرَ مِنهَا؛ و به زنان باايمان بگو: ديدگان خود را [از هر نامحرمي] فرو بندند، پاکدامني ورزند و زيورهاي خود را آشکار نگردانند مگر آنچه که [طبعاً] از آن پيداست. (9)
در ادامه آيه از وظيفه‌ي اخير يعني آشکار نساختن زينت، مواردي استثناء مي‌شود. «إلاّ مَا ظَهَرَ مِنهَا؛ آن مقدار که طبيعتاً ظاهر است». مفسّران، ذيل اين آيه روايت‌هايي را آورده‌اند که مورد استثناء را بيان مي‌کند. در روايتي از امام صادق (عليه السلام)، زينت ظاهر، سرمه و انگشتر بيان شده است.(10)

الف) زينت چشم

يکي از امور مورد عنايت ائمه (عليه السلام) از جمله حضرت رضا (عليه السلام)، سرمه کشيدن است. ايشان براي اين عمل قواعدي بيان داشتند و فرمودند:
هر کس ضعف چشم داشته باشد هنگام خواب سرمه بکشد. چهار بار در چشم راست و سه بار در چشم چپ، اين عمل موي چشم را مي‌روياند و نورش را زياد مي‌کند. (11)
نادر خادم گويد: حضرت رضا (عليه السلام) به يکي از کساني که در محضرشان بود فرمودند: سرمه بکش. بعد معلوم شد آن مرد در خانه خود زينت نمي‌کند. امام (عليه السلام) فرمودند:
تقوا داشته باش و سرمه کشيدن را ترک نکن. (12)
امام رضا (عليه السلام) فرمود:
بر تو باد سرمه سياه؛ چرا که ديده را جلا مي‌دهد، مژگان را مي‌رويانَد، دهان را خوش‌بو مي‌سازد و بر توان جنسي مي‌افزايد. (13)

ب) بيماري‌ها و نسخه‌ها

چشم عضوي است تقريباً کروي که از سه لايه خارجي، مياني و دروني تشکيل شده است. کره چشم داخل يک محفظه استخواني قرار دارد و به وسيله شش عضله حرکت مي‌کند. چشم اندامي حساس است و نيازمند مراقبت‌هاي ويژه بهداشتي مي‌باشد. دست‌هاي آلوده، آب آلوده، حوله آلوده، اشياء آلوده، گرد و غبار، نور مستقيم آفتاب و اشياء بسيار براق مي‌توانند سبب آسيب رساندن به چشم يا خستگي آن گردند. همچنين مطالعه با نور کم يا در حال حرکت باعث فشار بر چشم شده آن را خسته مي‌کند. در روايات رضوي براي آسيب‌ها و بيماري‌هاي چشم نسخه‌هايي تجويز شده است.

خوردن تُرنج نابهنگام

امام رضا (عليه السلام) فرمود:
خوردن ترنج در هنگام شب، چشم را انحراف مي‌دهد و کژ چشمي مي‌آورد. (14)

کاري ناستوده

امام رضا (عليه السلام) فرمود:
در اوايل شب، چه زمستان و چه پاييز، با زنان نزديکي مکن؛ چرا که معده و رگ‌ها [در اين هنگام] پُر است و اين کار، ناستوده است و از آن بيم ضعف بينايي و سست خِردي مي‌رود. (15)

گوشت

امام رضا (عليه السلام) فرمود:
أنَّ أکلَ اللَّحمِ يَزِيدُ فِي السَّمعِ وَ البَصَرِ وَ أکلَهُ بِالبَيضِ يَزِيدُ فِي البَاهِ؛ خوردن گوشت شنيدن و ديدن را افزايش مي‌دهد و خوردن آن با تخم مرغ باه را افزايش مي‌دهد. (16)

ضعيف بودن چشم

امام رضا (عليه السلام) فرمود:
مَن أصَابَهُ ضَعفُ فِي بَصَرِهِ فَليَکتَحِل سَبعَهً مَرَاوِدَ عِندَ مَنَامِهِ مِنَ الإثمِدِ أربعَهً فِي اليُمنَي وَ ثَلاثَهً فِي اليُسرَي فَإنَّهُ يُنبِتُ الشَّعرَ وَ يَجلُو البَصَرَ وَ يَنفَعُ اللهٌ بِالکُحلَهِ مِنهُ بَعدَ ثَلاثِينً سَنَهً؛ هر کس چشمش ضعيف شود. به هنگام خواب هفت ميل از سرمه سنگ بکشد؛ چهار ميل به چشم راست و سه ميل در چشم چپ؛ زيرا که مژه‌ها را مي‌روياند و چشم را جلا مي‌دهد و خداوند به سرمه فايده سي‌ ساله مي‌دهد. (17)
حضرت رضا (عليه السلام) فرمود:
اِنَّما شِفاءُ العَينِ قَراءَهُ الحَمدِ؛ با قرائت کردن سوره حمد چشم شفا پيدا مي‌کند. (18)

پي‌نوشت‌ها:

1- کليني، الکافي، ج6، ص491؛ مجلسي، بحارالانوار، ج73، ص123؛ حرّ عاملي، وسائل الشيعه، ج2، ص134.
2- کليني، الکافي، ج6، ص490؛ مجلسي، مرآة العقول، ج22، ص387.
3- کليني، الکافي، ج6، ص490؛ مجلسي، مرآة العقول، ج22، ص387.
4-کليني، الکافي، ج6، ص491؛ مجلسي، مرآة العقول، ج22، ص389؛ حرّ عاملي، وسائل الشيعه، ج7، ص360.
5- حرّ عاملي، وسائل الشيعه، ج1، ص434.
6- همان، ص431.
7- همان، ص203.
8- کليني، الکافي، ج6، ص494؛ مجلسي، مرآة العقول، ج22، ص393.
9- نور/31.
10- طبرسي، مکارم الاخلاق، ص232؛ فيض کاشاني، تفسير الصافي، ج3، ص430؛ شريف لاهيجي، تفسير شرف لاهيجي، ج3، ص280؛ کاشاني، تفسير المعين، ج2، ص928.
11- طبرسي، مکارم الاخلاق، ص 46.
12- طبرسي، مکارم الاخلاق، ص47؛ مجلسي، بحارالانوار، ج73، ص96.
13- طبرسي، مکارم الاخلاق، ص109.
14- طب الامام الرضا (ع)، ص27.
15- همان، ص64.
16- مجلسي، بحارالانوار، ج62، ص280.
17- طبرسي، مکارم الاخلاق، ص46.
18- کليني، الکافي، ج6، ص503.