نويسنده: محمد تقي فعالي

نه) دستگاه گوارش

دستگاه گوارش از اعضا اصلي بدن است و نقش‌هاي متعدّدي جهت گوارش و هضم غذا بر عهده دارد. اين عضو حساس داراي اصول بهداشتي است که در فرمايشات هشتمين پيشواي شيعيان (عليه السلام) به صورت مبسوط آمده است.

تخم مرغ

امام رضا (عليه السلام) فرمود:
خوردن هميشگي تخم مرغ، سبب پيدايش کنجدک (کک مک) در صورت مي‌شود. (1)
حضرت ثامن‌الحجج (عليه السلام) مي‌فرمايد:
تخم مرغ بسيار خوردن و معتاد شدن به آن، بيماري طحال مي‌آورد و ايجاد کننده بادهايي در سر معده است. و زياد خوردن تخم مرغ آب پز، نفس تنگي و نفس بريدگي مي‌آورد. (2)
امام رضا (عليه السلام) فرمود:
تخم مرغ بسيار خوردن و مداومت بر آن، بيماري سِپُرز مي‌آورد و ايجاد کننده‌يبادهايي در سرِ معده است. (3)

سير

امام رضا (عليه السلام) درباره خواص خوردن سير فرمود:
مَن أرَادَ أن لاَ يُصِيبَهُ ريحُ فِي بَدَنِه فَليَأکُلِ الثُّومَ کُلَّ سَبعَهِ أيَّامِ مَرَّهً؛ هر کس مي‌خواهد بادي دامنگير او نشود، در هر هفت روز، [يک بار] سير بخورد. (4)

انار

امام رضا (عليه السلام) فرمود:
کُلُوا الرُّمَانَ فَلَيسَت فِيهِ حَبَّهً تَقَعُ فِي المَعِدَه إلاّ أنَارَتِ القَلبَ وَ أخرَسَتِ الشَّيطَانَ أربَعِينَ يَوماً؛ انار بخوريد؛ زيرا هر دانه‌اي از انار که در معده قرار مي‌گيرد قلب را نوراني مي‌کند و شيطان را تا چهل روز از دل مي‌راند. (5)
امام رضا (عليه السلام) از جدّ بزرگوارشان حضرت علي (عليه السلام) نقل مي‌فرمايد:
کُلُوا الرُّمَانَ بِشَحمِهِ فَإنَّهُ دِبَاغُ المَعِدَهِ؛ انار را با پيه بخوريد؛ زيرا که پيه انار دباغي کننده معده است. (6)

روغن زيتون

امام رضا (عليه السلام) به نقل از پيامبر خدا (صلي الله عليه و آله و سلم) فرمود:
عَلَيکُم بِالزَّيتِ فَإنَّهٌ يَکشِفُ المِرَّهً وَ يُذهِبُ البَلغَمَ وَ يَشُدَّ العَصَبَ وَ يَذهَبُ بِالضَّنَي وَ يُحَسِّنُ الخُلُقَ وَ يُطَيِّبُ النَّفسَ وَ يَذهَبُ بِالغَمَّ؛ بر شما باد به روغن زيتون، زيرا معده را پاک مي‌کند و بلغم را زدوده و اعصاب را تقويت مي‌کند و بيماري فرسوده کننده را از بين مي‌برد و اخلاق را نيکو ساخته و روح را آرامش مي‌دهد و اندوه و غم را مي‌زدايد. (7)

پيه

امام رضا (عليه السلام) نقل مي‌فرمايد که در نزد نبي مکرّم اسلام (صلي الله عليه و آله و سلم) در مورد گوشت و پيه صحبت شد، حضرت فرمود:
پاره‌اي از گوشت و پيه وارد معده انسان نمي‌شود جز اين که در آن مکان سلامتي و شفا پديد مي‌آيد و بيماري از آنجا خارج مي‌شود. (8)

کُندر

امام رضا (عليه السلام) فرمود:
فراوان کُندر بخوريد، آن را در دهان نگه داريد و نيک بجويد. براي من جويدن آن، دوست داشتني‌تر است؛ زيرا که آن بلغم معده را پاک مي‌کند، عقل را استحکام مي‌بخشد و غذا را گوارا مي‌سازد. (9)

گوشت

امام رضا (عليه السلام) فرمود:
بايد از اين بپرهيزي که تخم مرغ و ماهي را همزمان در معده گردآوري؛ زيرا که هرگاه اين دو با يکديگر گرد آيند، قولنج، باد بواسير و دندان درد به وجود آورند. (10)
امام رضا (عليه السلام) فرمود:
خوردن گوشت ناپخته، در شکم، کِرم ايجاد مي‌کند. (11)

آب

امام رضا (عليه السلام) فرمود:
کسي که مي‌خواهد به آزار شکم مبتلا نشود در بين طعام آب نياشامد؛ زيرا آشاميدن آب ميان غذا بدن را مرطوب و معده را ضعيف مي‌گرداند در نتيجه عروق خاصي غذا را نمي‌گيرد. ريختن آب روي طعام معده را دچار اختلال مي‌کند. (12)

تربچه

امام رضا (عليه السلام) فرمود:
الفُجلُ أصلُهُ يَقطَعُ البَلغَمَ، وَ يَهضِمُ الطَّعَامَ، وَ وَرَقُهٌ يَحدِرُ البَول؛ تربچه ريشه‌اش بلغم را ريشه کن مي‌کند و غذا را هضم مي‌کند و برگش ادرارآور است. (13)

خرما

امام رضا (عليه السلام) از جدّش حضرت علي (عليه السلام) روايت فرمود:
کُلُوا التَّمرَ عَلَي الرِّيقِ فَإنَّهُ يَقتُلُ الدِّيدَانَ فِي البَطنِ؛ خرما را در صبح پيش از آنکه چيزي خورده باشيد، بخوريد؛ زيرا که کرم‌هاي شکم را مي‌کشد. (14)

ماهي

امام رضا (عليه السلام) فرمود:
هر کس از درد شقيقه و شکم درد مي‌ترسد، نبايد در تابستان و زمستان، خوردن ماهي تازه را به تأخير افکند. (15)

گردو

محمدبن ابراهيم جعفي نقل مي‌کند مردي از شکم دردي که چيزي نمانده بود باعث مرگش شود، به نزد علي بن موسي الرضا (عليه السلام) ناليد و از ايشان خواست براي او در پيشگاه خداوند دعا کند؛ چرا که دارو و درمان‌هاي فراواني که به وي داده‌اند، او را به ستوه آورده است و نه فقط او را سودي نرسانده، بلکه بر شدّت درد او نيز افزوده است. امام- که درود خدا بر او باد- لبخند زد و فرمود: نيک‌بخت مردا! دعاي ما را به درگاه خداوند، جاي خود دارد و من از خداوند مي‌خواهم به مدد و نيروي خود، درد تو را بکاهد، امّا چون درد بر تو غلبه کرد و از آن به خود پيچيدي، گردويي بردار و بر آتش بگير تا هنگامي که بداني آنچه در درون آن هست، کباب شده و آتش رنگ پوست آن را دگرگون کرده باشد. در اين هنگام، آن را بخور که در دم، درد را آرام مي‌کند. (16) او مي‌گويد: به خداوند سوگند تنها يک بار اين کار را انجام دادم و به اذن خداوند، آن شکم دردِ من، آرام شد. (17)

رعايت اعتدال

امام رضا (عليه السلام) فرمود:
هر کس در غذا خوردن زياده‌روي نمايد نفع نمي‌برد و موجب ضرر مي‌شود و کسي که به اندازه غذا ميل نمايد از آن غذا نفع مي‌برد. همچنين در خوردن آب [رعايت اعتدال لازم است]. پس [اي مأمون] روش تو بايد اين چنين باشد که روزانه به اندازه کفايت غذاي بخوري. قبل از اين که کاملاً سير شوي و در حالي که هنوز ميل به غذا داري دست از غذا خوردن بردار؛ زيرا در صورتي که اين چنين عمل نمايي براي معده و بدنت بهتر است و براي عقلت پسنديده‌تر مي‌باشد و براي تنت سبک‌تر. (18)

رعايت رژيم غذايي

امام رضا (عليه السلام) فرمود:
بهترين دارو رعايت پرهيز غذايي است و معده خانه بيماري‌هاست. (19)

ده) بهداشت استخوان

ساختمان بدن از ده‌ها قطعه استخوان تشکيل مي‌شود. استخوان‌ها، اسکلت بدن را مي‌سازند. اگر استخواني بشکند يا از محل خود خارج شود آسيب جدّي به جسم انسان وارد مي‌گردد. رعايت بهداشت استخوان از اهميت برخوردار است.

انجير

امام رضا (عليه السلام) فرمود:
انجير بوي بد دهان را مي‌برد، دهان و استخوان را استحکام مي‌بخشد، مو مي‌روياند، درد را مي‌برد و با وجود آن، ديگر به دارويي نياز نيست. (20)

نخود

امام رضا (عليه السلام) درباره آثار و فوائد استفاده از نخود اين‌گونه فرمود:
الحِمَّصُ جَيَّدُ لِوَجَعِ الظَّهرِ؛
نخود براي کم درد، خوب است.(21)

چغندر

امام رضا (عليه السلام) به محمدبن ابي نصر فرمود:
فَعَليکَ بِالسِّلقِ فَإنَّهُ يَنبُتُ عَلَي شَاطِيءِ الفِردَوسِ وَ فِيهِ شَفَاءُ مِنَ الأدوَاءِ وَ هَوَ يُغَلِّظُ العَظمَ وَ يُنبِتُ اللَّحمَ وَ لَولاَ أن تَمَسَّهُ أيدِي الخَاطِئينَ لَکَانَتِ الوَرَقَّهُ مِنهُ تَستُرُ رِجَالاً؛ بر تو باد چغندر؛ زيرا بر کرانه‌هاي فردوس مي‌رويد و شفاي دردها در آن است. استخوان را درشت مي‌کند، گوشت را مي‌روياند و اگر دستان گناهکاران به آن نمي‌رسيد، هر برگ از آن براي پوشش چند مرد بسنده مي‌کرد. (22)

آب جوشيده

امام رضا (عليه السلام) فرمود:
المَاءُ المُسَخَّنُ إذَا غَلَّيتَهُ سَبعَ غَلَيَاتِ وَ قَلَّبتَهُ مِن إنَاءِ إلَي إنَاءِ فَهُوَ يَذهَبُ بِالحُمَّي وَ يُنزِلُ القُوَّهَ فِي السَّاقَينِ وَ القَدَمَين؛ آب ولرم را چون هفت جوش زدي و از ظرفي به ظرفي ديگر بريزي تب را مي برد و ساق‌ها و پاها نيرو بخشد. (23)

يازده) بهداشت زبان

زبان عضوي مهم در ميان اعضاء بدن است. حضرت ثامن‌الحجج (عليه السلام) براي زبان کودکان توصيه‌اي جالب دارند.

انار

امام رضا (عليه السلام) فرمود:
به کودکانتان انار بدهيد که زودتر زبان باز کنند. (24)

پي‌نوشت‌ها:

1- طبرسي، مکارم الاخلاق، ص162.
2- مجلسي، بحارالانوار، ج59، ص321.
3- طب الامام الرضا (ع)، ص28.
4- مجلسي، بحارالانوار، ج59، ص325؛ نوري، مستدرک الوسائل، ج16، ص433.
5- برقي، المحاسن، ج2، ص545؛ صدوق، عيون اخبار الرضا (ع)، ج2، ص35.
6- صدوق، عيون اخبار الرضا (ع)، ج2، ص43.
7- همان، ص35؛ مجلسي، بحارالانوار، ج63، ص151؛ حرّ عاملي، وسائل الشيعه، ج25، ص23.
8- صدوق، عيون اخبار الرضا (ع)، ج2، ص41؛ مجلسي، بحارالانوار، ج63، ص58.
9- طبرسي، مکارم الاخلاق، ج1، ص423.
10- طب الامام الرضا (ع)، ص63.
11- همان، ص28.
12- مجلسي، بحارالانوار، ج59، ص323.
13- طوسي، الامالي، ص362؛ مجلسي، بحارالانوار، ج63، ص230؛ حرّ عاملي، وسائل الشيعه، ج25، ص32.
14- صدوق، عيون اخبار الرضا(ع)، ج2، ص48؛ راوندي، الدعوات، ص148؛ مجلسي، بحارالانوار، ج59، ص165؛ حرّ عاملي، وسائل الشيعه، ج25، ص28.
15- مجلسي، بحارالانوار، ج62، ص324.
16- در بحارالانوار، عبارت چنين است: ....... و آتش آن را دگرگون کرده باشد، آن را پوست بکن و بخور که در دم، درد را آرام مي‌کند. (مجلسي، بحارالانوار، ج59، ص176)
17- مجلسي، بحارالانوار، ج62، ص176.
18- مجلسي، بحارالانوار، ج59، ص311.
19- همان، ص260.
20- برقي، المحاسن، ج2، ص554؛ مجلسي، بحارالانوار، ج63، ص185؛ حرّ عاملي، الفصول المهمة، ج3، ص112.
21- برقي، المحاسن، ج2، ص505؛ کليني، الکافي، ج6، ص343؛ مجلسي، مرآة العقول، ج22، ص178؛ مجلسي، بحارالانوار، ج63، ص363.
22- برقي، المحاسن، ج2، ص519؛ مجلسي، بحارالانوار، ج63، ص217.
23- طبرسي، مکارم الاخلاق، ص147؛ مجلسي، بحارالانوار، ج63، ص451.
24- مجلسي، بحارالانوار، ج63، ص155.