نويسنده: محمد تقي فعالي

يک) ديدگاه قرآن و روايات

الف) زمين

قرآن کريم و رهبران ديني نسبت به زمينه‌هاي طبيعي و عوامل زيستي حساسيتي بالا و عنايتي ويژه نشان داده‌اند. در آيات با اين مضامين مواجه مي‌شويم: خداوند زمين را براي انسان بستر استراحت (فراش) (1) قرار داد، (2) خداوند زمين را براي انسان آسايش و آرامش (مهد) (3) آفريد، (4) خداوند زمين را آرام و مستقر (قرار) (5) آفريد، (6) خداوند کسي است که ارض را جايگاه مطمئن و آرام (قرار) (7) جعل فرمود، (8) او کسي است که زمين را براي انسان‌ها هموار و رام (ذلول) (9) آفريد، (10) آيا خداوند زمين را محل آرامش (مهاد) (11) قرار نداد؟ (12) خداوند ارض را براي آدميان گستراند (13) (بساط) (14) و ما زمين را گسترانديم (15). (فرش) (16)
آنچه در تعابير پيش گفته مشترک و برجسته است اين که زمين قرارگاه و آرام‌گاه بشر است. و اين خاصيت را خالق آن به زمين داد. مي‌دانيم که زمين داراي چندين حرکت است. اگر يکي از اين حرکت‌ها را در شرايط آزمايشگاهي با سرعت زياد بازسازي کنيم يعني مثلاً کره‌اي را با شتاب به حرکت در آوريم و درون آن چند شيء کوچک قرار دهيم، خواهيم ديد که اشياء دائم به اطراف پرتاب مي‌شوند اما هيچ شيئي از زمين کنده نشده به آسمان پرتاب نمي‌شود. خداوند تدبيري نمود و آن اين که ميان کرات با محاسبه‌اي بسيار دقيق نيروي جاذبه گذارد تا ضمن عدم دفع يکديگر، تنظيم روز و شب و تنظيم فصول، اشياء روي زمين و از جمله انسان به اين طرف و آن طرف پرتاب نشوند. علي‌رغم اين که سياره بزرگ و منجمدي به نام زمين داراي حرکت‌هاي متداخل با سرعت بسيار زياد است، هيچ انسان در تمام طول عمرش از زمين، ناآرامي و بي‌قراري نمي‌بيند و به اذن خدا حتّي احساس نمي‌کند. به همين دليل نسبت به آرام و رام بودن زمين بسيار تأکيد و اين يکي از نعمت‌ها و نشانه‌هاي بزرگ خدا دانسته شده است. علي (عليه السلام) در فرمايشي نسبت به آرام و همراه بودن زمين توجّه نشان داد:
اللّهُمّ رَبَّ السَّقفِ المَرفُوعِ..... وَ رَبَّ هذِهِ الأرضِ الَّتي جَعَلتَها قَراراً لِلأنام؛ اي خداي آسمان برافراشته...... و اي پروردگار اين زميني که آن را جايگاه آرامش مردمان قرار دادي. (17)
خداوند تا بدان اندازه نسبت به اوضاع رواني و روحي انسان عنايت نشان داده است که مي‌فرمايد در زمين، انواع گياهان و درختان را به صورت شادي‌بخش و مفرّح آفريديم:
وَ أنبَتَت مِن کلِّ زَوجِ بَهِيجِ؛ و از هر نوع [رستني‌هاي] نيکو مي‌روياند. (18)
کلمه «بهيج» از ريشه «بهج» و «بهجت» مشتق شده به معناي شادي، سرور و آرامشي است که از زيبايي چيزي ناشي شود. (19) خداوند مي‌توانست باغ‌ها، درختان و گياهان را به گونه‌اي بيافريند که براي انسان شادي‌بخش و نشاط آفرين نباشد امّا با ملاحظه ويژگي‌هاي رواني انسان، پديده‌هاي زميني را به گونه‌اي خلق نمود که انسان با ملاحظه آن شاد شود، آرام گيرد و لذّت دريافت نمايد.
آرامش‌بخشي طبيعت در زمين و تأثيرات محيط زيست بر سلامت رواني به گونه‌هاي مختلف قابل طرح و بررسي است. عوامل محيطي کارکرد رواني داشته بر رفتار و بهزيستي انسان تأثير مستقيم دارند. مطالعه متون ديني حکايت از آن دارد که انواع متعددي از عوامل زيستي و طبيعي در صفا، شادابي، لذّت و آرامش انسان تأثير مستقيم و شگرف دارد. (20)

ب) گياهان و درختان

گياهان و درختان از عناصر محسوس محيط طبيعي محسوب مي‌شوند و آثاري خيره کننده و مؤثر بر روان انسان و آرامش‌بخشي او ايفاء مي‌کنند. آثار درختان و گياهان منحصر به کاهش فشار رواني در انسان نيست بلکه آنها در تعادل دماي زمين، حفاظت از خاک، تأمين بخشي از مواد غذايي و لطافت بخشي به هوا دخالت مؤثر دارند.
نمونه‌هاي مختلفي در قرآن به چشم مي‌خورد که جنبه‌هاي استحساني يا زيباشناختي و نشاط‌زايي طبيعت، باغ‌ها، سبزه‌ها و گياهان را بيان نموده‌اند. از جمله تأکيد بر واژه «خضر» به معناي سبزه مي‌باشد. در آيه‌اي با تفصيل به عوامل زيستي و طبيعي اين‌گونه اشاره شده است: از آسمان آبي نازل شد، گياهان با باران‌هاي آسماني روئيدند، سبزه‌ها پديد آمدند، دانه‌هاي متراکم شکفته شدند، از شکوفه‌ها گياهان و درختان پديد آمدند، باغ‌هاي انگور، زيتون و انار ميوه دادند، اين ميوه‌ها به گونه‌هاي مختلف رنگ‌آميزي شدند و تمامي اين امور نشانه است. خداوند با انگشت نهادن بر مفاهيمي چون گياهان، ميوه‌هاي رنگين، شکوفه‌هاي زيبا، گياهان و سبزه‌ها حسّ زيبا شناختي انسان را ارضا مي‌نمايد:
فَأَخْرَجْنَا بِهِ نَبَاتَ کُلِّ شَيْ‌ءٍ فَأَخْرَجْنَا مِنْهُ خَضِراً؛ پس به وسيله آن از هر گونه گياه برآورديم، و از آن [گياه] جوانه سبزى خارج ساختيم. (21)
واژه ديگري که به جهت شادي بخشي و لذّت آفريني بر روح و روان انسان مدنظر قرار گرفته لفظ «بهجت» به معناي سرور، خرسندي و آرامش است:
فَأَنْبَتْنَا بِهِ حَدَائِقَ ذَاتَ بَهْجَةٍ؛ پس به وسيله آن، باغ‌هاى بهجت انگيز رويانيديم. (22)
امام صادق (عليه السلام) به تأثيرات مثبت گياهان و درختان در قرار و آرامش رواني انسان اشاره نموده است:
نگاه به گل‌هاي رنگارنگ و درختان سرسبز و خرّم، چنان لذتي مي‌بخشد که هيچ لذّتي را با آن برابر نمي‌توان کرد. (23)
امام صادق (عليه السلام) بيان فرمود که چهار چيز چهره‌ي انسان را روشن مي‌کند؛ يکي از آنها تماشاي گياهان سرسبز است و ديگري نگاه به زلال آب جاري. (24) از حضرت علي (عليه السلام) نقل شده است که اموري باعث نشاط، شادي و آرامش است. در روايت ذيل واژه «نُشرَه» به معناي چيزي است که موجب راحتي و آرامش شده افسردگي و استرس را برطرف مي‌کند: (25)
الطَّيبُ نُشرَهُ وَ العَسَلُ نُشرَهُ وَ الرُّکُوبُ نُشرَهُ وَ النَّظَرُ إلَي الخُضرَهِ نُشرَهُ؛ بوي خوش، عسل، سوارکاري و نگاه کردن به مناظر سرسبز باعث نشاط و شادي مي‌شود. (26)
پيامبر اکرم (صلي الله عليه و آله و سلم) به استشمام گل سرخ توصيه فرمود:
مَن أرَادَ أن يَشَمَّ رِيحِي فَليَشَمَّ الوَردَ الأحمَرَ؛ کسي که بخواهد بوي من را استشمام بکند، گل سرخ را استشمام نمايد. (27)
همچنين نبي مکرم اسلام (صلي الله عليه و آله و سلم) بوئيدن گل نرگس را توصيه نمود و آثار جسمي و رواني براي آن بيان کرد:
شَمُّوا النَّرجِسَ وَ لَو فِي اليَومِ مَرَّهً وَ لَو فِي الأسبُوعِ مَرَّهً وَ لَو فِي الشَّهرِ مَرَّهً وَ لَو فِي السَّنَهِ مَرَّهً وَ لَو فِي الدَّهرِ مَرَّهً؛ گل نرگس را استشمام کنيد هر چند يکي بار در روز يا در هفته يا در ماه يا در سال يا در طول عمرتان. (28)
رفتن به دامان طبيعت و نگاه کردن به گياهان و سبزه‌زاران از بروز بيماري‌هاي رواني پيشگيري نمايد چنان که در کاستن فشارهاي رواني مؤثر است. تماشاي گياهان و درختان خرّم، نگريستن به گلبرگ‌هاي رنگارنگ، خيره شدن به غنچه‌هاي زيبا و باطراوت و از زير نظر گذراندن ترکيب موزون برگ‌ها و حرکات رقص آهنگ شاخه‌ها زير نور زرّين خورشيد، انسان را غرق در شادي و آرامش مي‌کند. بارش باران زمين را زنده و شکفتن گياهان انسان را مسرور مي‌نمايد. سبزي و خرّمي چشم هر بيننده‌اي را مي‌نوازد و روح هر ناظري را به شعف، نشاط و آرامش مي‌رساند.
به راستي آيا تاکنون فکر کرده‌ايد چرا دوستان، همسر و خصوصاً خانمها از گرفتن گل زيبا خوشحال مي‌شوند؟ يا اگر به استقبال کسي رفتيد به او گل مي‌دهيد؟ يا حتّي در مراسم تشييع جنازه جهت تسلي دادن به افراد داغديده گل تقديم مي‌کنيد؟ هرگاه مردي براي همسرش گلي هديه دهد با تقديم آن گل تمام عشق و احساس خويش را به همسرش اهدا نموده است.
آيا به راستي مي‌دانيد چرا راه رفتن با پاي برهنه بر روي چمن يا ساحل دريا کارساز است؟ اگر بتوانيد پابرهنه روي سبزه‌ها، چمن‌ها و ساحل دريا قدم بزنيد و با پوست خويش طراوت گياهان را لمس کنيد، آرامش خويش را تضمين نموده‌ايد و به راستي آيا مي‌دانيد چرا پياده‌روي در جنگل و مراتع سرسبز روح آدمي را نوازش مي‌دهد؟
تمامي موارد مزبور حکايت از رازي دارد و آن اين که گل، گياه، درخت و سبزه اثري فوق‌العاده در آرام‌بخشي بشر ايفا مي‌کند و اين نقش را خدايشان به آنها داده است. آنها واقعاً با روان انسان کاري مي‌کنند و تأثيري بر فکر و روح ما مي‌نهند. اين تأثيرگذاري را سبب‌سازِ عالم به آنها عطاء نمود.

ج) زلال آب

آب، از مهمترين عنصر در چرخه حيات موجود زنده است. شکل‌گيري و استقرار تمامي موجودات زنده به آب بستگي دارد. آب در حيات گياه، حيوان و انسان و هر موجود زنده‌اي نقشي تعيين کننده و سرنوشت‌ساز دارد:
وَ جَعَلنَا مِنَ المَاء کلَّ شَيءِ حَيَّ؛ و هر چيز زنده‌اي را از آب پديد آورديم. (29)
زلال آب در تعيين سلامت روح و روان انسان تأثيري چشم‌گير دارد و به منظور تأمين سلامت رواني، شرايطي دلپذير را براي انسان فراهم مي‌سازد. خداوند چنان قدرتي در آب نهاده است که حتّي نگريستن به آن مي‌تواند روح‌بخش و آرامش‌زا باشد. پيامبر اکرم (صلي الله عليه و آله و سلم) نگاه کردن به آب روان را بسيار دوست مي‌داشت. (30) تفريح با آب به هر شکلي که باشد در روحيه‌بخشي به انسان تأثير مستقيمي دارد. (31) شنا، قايق سواري، ماهيگيري، اسکي روي آب، نگاه به آب جاري و آبشار و غوطه‌ور شدن درون آب از جمله اموري است که سبب فراهم آوردن فراغت، شادي و توانمندي روح مي‌شود.
هرگونه استفاده از آب سالم و زلال به انسان صفاي درون، نشاط و شادابي مي‌بخشد. برخي از دردهاي عصبي، خستگي اعصاب، سردردهاي عصبي و نيز افسردگي با آب درمان مي‌شود. در احاديث توصيه شده که روي بدن مريض آب سرد بريزند. (32) و نيز استفاده از آب سرد به عنوان يکي از ابزارهاي درمان بيماري‌هاي جسمي و رواني ياد شده است. (33)
در روايات آمده است که آب زمزم انسان را از آلام و ترس‌ها مي‌رهاند، (34) آب زمزم شفابخش دردها است، (35) آب باران پاک کننده بدن و زداينده بيماري‌ها و رنج‌ها است. (36) اين‌گونه توصيه‌ها بر زبان اهل بيت (عليه السلام) جاري شده است. امروزه سخن از آب درماني به ميان مي‌آيد و براي آن ويژگي‌ها و کارکردهاي فراواني در نظر گرفته مي‌شود. امّا درمان با آب از پيش در کلمات امامان و رهبران ترغيب شده است.
آيا مي‌دانيد چرا دوش گرفتن با آب سرد، جريان دادن آب بر تمام بدن، در کنار دريا قدم زدن، کنار آبشاري آرميدن، در رودخانه يا دريا يا اقيانوس غوطه‌ور شدن و حتّي در وان حمام يا تشتي پر از آب نشستن يا حتّي روزي هشت ليوان آب خوردن، همه و همه در کاستن فشارهاي روحي و پديد آمدن حالت شيرين آرامش تأثيرگذار است؟ رمز آن را بايد در آفرينش آب جستجو نمود. خداوند خلقت آب را به گونه‌اي رقم زد که سبب پاکي و قدرت درون (ربط قلب) و نيز آرامش مي‌شود. (37)
وَ يُنَزِّلُ عَلَيْکُمْ مِنَ السَّمَاءِ مَاءً لِيُطَهِّرَکُمْ بِهِ وَ يُذْهِبَ عَنْکُمْ رِجْزَ الشَّيْطَانِ وَ لِيَرْبِطَ عَلَى قُلُوبِکُمْ؛ و از آسمان بارانى بر شما فرو ريزانيد تا شما را با آن پاك گرداند، و وسوسه شيطان را از شما بزدايد و دلهايتان را محكم سازد. (38)

د) هواي پاک

از ديگر عناصر مهمي که در چرخه حيات زمين نقش‌آفريني مي‌کند و تمامي موجودات زنده از آن سود مي‌جويند، هواي پاک مي‌باشد. خداوند زمين را به گونه‌اي خلق نمود که از ميلياردها سال پيش تاکنون و از هم اکنون تا پايان زمين براي موجودات زنده هواي پاک به صورت کافي وجود دارد. و اين يکي از نشانه‌هاي مهم و معجزات بزرگ خلقت است. از سوي ديگر ساز‌و‌کار و ارگانيزم بدن موجودات زنده را به گونه‌اي آفريد که با آن تنظيم مي‌شود. تنفس در هواي پاک سبب تن‌درستي، سلامت جسمي و آرامش عصبي و روحي انسان مي‌گردد. مضامين جالبي در ارتباط با هوا، نسيم و تنفس و نيز ارتباط آنها با آرامش رواني وجود دارد. امام صادق (عليه السلام) در گفتگو با مفضّل سودمندي و کارسازي هوا را اين‌گونه بيان مي‌کند:
بايد از اين نسيمي که به نام هوا دريافت مي‌کني، شناخت کافي داشته باشي و بداني که چه فوايدي براي اين بدن‌ها دارد. اين هواست که بدن با استنشاق آن حفظ مي‌شود و بر روحيه و رفتار انسان تأثير مي‌گذارد. (39)
همچنين ششمين امام (عليه السلام) تأثيرات مثبت باد و هوا را در حيات موجودات زنده تبيين نمود.
بادها محيط زيست را عطرآگين نموده و ابرها را از جايي به جاي ديگر منتقل مي‌کنند، تا سود آن به عموم مردم برسد و نيز موجب بارور شدن گياهان و درختان و حرکت کشتي‌ها مي‌شود..... باد باعث زنده شدن چيزهاي روي زمين مي‌شود. پس اگر باد نبود، همه چيز فاسد شده و حيوانات مي‌مردند. (40)
آن امام همام با بياني ديگر به اهميت باد اشاره مي‌کند:
أنَبَّهُکَ يَا مُفَضَّلُ عَلَي الرَّيحِ وَ مَا فِيهَا ألَستَ تَرَي رُکُودَهَا إذَا رَکَدَت کَيفَ يُحدِثُ الکَربَ الَّذِي يَکَادُ أن يَأتِيَ عَلَي النُّفُوسِ وَ يُمرِضُ الأصِحَّاءَ وَ يَنهَکُ المَرضَي؛ نمي‌نگري که هنگام خاموش شدن باد چگونه مصيبت بر پا مي‌شود و جان‌ها در معرض نابودي قرار مي‌گيرند. افراد سالم به بيماري مبتلا شده و بيماران در معرض خطر مرگ قرار مي‌گيرند. (41)
امام رضا (عليه السلام) ارتباط مستقيم ميان وضعيت جسمي و رواني انسان از يکسو و اوضاع آب و هوا برقرار نموده است:
پايداري و نيرومندي رواني افراد تابع سلامت مزاجي آنهاست و سلامت مزاجي افراد خود متأثر از اوضاع آب و هوايي است. (42)
نظام زمين با آب و هوا ارتباط تنگاتنگي دارد. نظام زيست محيطي جهان مي‌کوشد تا براي موجودات زنده و از جمله انسان آسايش و رفاه تأمين نمايد. اين محيط زيست است که با جريان دادن هوا يعني نسيم سبب لقاح مي‌شود، بسياري از بيماري‌ها و حتّي امراض مهلک را پيشگيري مي‌نمايد، خستگي و افسردگي را از انسان مي‌زدايد و سبب تقويت روحيه، شادي، نشاط و آرامش درون انسان‌ها مي‌گردد.
آيا تاکنون فکر کرده‌ايد که چرا با تنفس عميق و استفاده از هواي پاک، جسم و روان انسان راحت مي‌شود؟ آيا تاکنون تأمل نموده‌ايد که چرا به هنگامي که رخساره شما با نسيم ملايم هوا نوازش داده مي‌شود، تا چه حد لذّت مي‌بريد؟ و آيا تاکنون درنگ نموده‌ايد که اگر در شهرها مخصوصاً شهرهاي بزرگ باد نمي‌وزيد، چه اتفاقي رخ مي‌داد؟ پاسخ تمامي اين پرسش‌ها را مي‌توان در آفرينش زمين پيدا کرد:
اللَّهُ الَّذِي يُرْسِلُ الرِّيَاحَ فَتُثِيرُ سَحَاباً فَيَبْسُطُهُ فِي السَّمَاءِ کَيْفَ يَشَاءُ وَ يَجْعَلُهُ کِسَفاً فَتَرَى الْوَدْقَ يَخْرُجُ مِنْ خِلاَلِهِ فَإِذَا أَصَابَ بِهِ مَنْ يَشَاءُ مِنْ عِبَادِهِ إِذَا هُمْ يَسْتَبْشِرُونَ‌؛ خدا همان كسى است كه بادها را مى فرستد و ابرى بر مى انگيزد و آن را در آسمان هر گونه بخواهد مى گستراند و انبوهش مي‌گرداند، پس مى بينى باران از لابلاى آن بيرون مى آيد. و چون آن را به هر كس از بندگانش كه بخواهد، رسانيد، بناگاه آنان شادمانى مى كنند. (43)
اجازه دهيد نکته مهمي بيان شود، طبيعت و زمين براي هميشه به انسان «خدمات رفاهي» عرضه مي‌کند. جهان پيرامون ما لحظه به لحظه مواهب و برکات خود را در خدمت شهر مي‌نهد و از اين طريق «اصل تسخير» (44) را تفسير مي‌نمايد. رفتن به کنار سبزه‌ها و آرميدن در آن، تنفس در هواي مطبوع، آرام گرفتن در کنار ساحل، دامنه کوه‌ها، سبزي گياهان و گل‌ها، استواري و بلندي کوه‌ها و صدها پديده ديگر، همه و همه دست به دست هم داده‌اند تا به آدمي «خدمت» رسانند و «بخشش» را معنا نمايند. اين مطلب از دو زاويه قابل تأمل است.

زاويه نخست:

خداوند جهان هستي را از اسماء جمال و نام زيباي «رحمان» آفريد. خداوندِ رحمان، در عالم جلوه‌گري کرده هر لحظه عالم را تازه و خرّم در اختيار بشر نهاد. خداوند از اين طريق عشق خويش را به انسان نشان داد تا آدمي علاوه بر تماشاي زيبايي‌هاي جهان به عظمت، قدرت و کبريايي آفريننده عالم توجه کند و به ياد او باشد.

زيبايي‌هاي هستي، شرح و بسط رحمت رحمان است.

زاويه دوم:

چون نيک بنگريم نظام هستي و نظام طبيعت دائماً به انسان سرويس و خدمت مي‌رساند و در اين راستا رايگان عمل کرده از انسان چيزي نمي‌ستاند.

نظام کائنات بدون چشم‌داشت و بي‌آزار عطا مي‌کند و عالم خدا همانند خدا، خاموش مي‌بخشد.

پرسش مهم اين که اگر جهان با انسان اين‌گونه است، انسان با جهان، طبيعت و زمين تاکنون چگونه رفتار کرده است؟ و نيز هم اکنون چگونه رفتار مي‌کند؟

اگر گاهي زمين از خود خسّت و بي‌تابي نشان مي‌دهد، سرّ آن را بايد در رفتار انسان با طبيعت و زمين جستجو نمود.

پي‌نوشت‌ها:

1- مکارم شيرازي، تفسير نمونه، ج1، ص18.
2- بقره/22.
3- مکارم شيرازي، تفسير نمونه، ج13،ص222.
4- طه/53.
5- مکارم شيرازي، تفسير نمونه، ج10، ص525.
6- نمل/61.
7- مکارم شيرازي، تفسير نمونه، ج3، ص158.
8- غافر/64.
9- مکارم شيرازي، تفسير نمونه، ج24، ص337.
10- ملک/15.
11- مکارم شيرازي، تفسير نمونه، ج26، ص16.
12- نباء/6.
13- نوح/19.
14- مکارم شيرازي، تفسير نمونه، ج25، ص78.
15- ذاريات/48.
16- مکارم شيرازي، تفسير نمونه، ج22، ص372.
17- ابن طاووس، مهج الدعوات، ص102؛ مجلسي، بحارالانوار، ج32، ص607؛ نوري، مستدرک الوسائل، ج11، ص108.
18- حج/5.
19- طبرسي، مجمع البيان، ج7، ص114؛ کاشاني، زبدة التفاسير، ج4، ص372؛ فيضي دکني، سواطع الالهام، ج3، ص507؛ شبّر، الجوهر الثمين، ج4، ص226.
20- سالاري‌فر و ديگران بهداشت رواني با نگرش به منابع اسلامي، ص 422-415.
21- انعام/99.
22- نمل/60.
23- مجلسي، بحارالانوار، ج3، ص129.
24- همان، ج73، ص94.
25- ابن منظور، لسان العرب، ج14، ص142.
26- حرّ عاملي، وسائل الشيعه، ج2، ص143.
27- مجلسي، بحارالانوار، ج76، ص147.
28- همان، 59، ص299.
29- انبياء/30.
30- شوکاني، الفوائد المجموعه، ص241.
31- مجلسي، بحارالانوار، ج101، ص45.
32- همان، ج66، ص450.
33- قمي، سفينة البحار، ج8، ص142.
34- مجلسي، بحارالانوار، ج66، ص405.
35- همان، ص448.
36- کليني، الکافي، ج6، ص387.
37- طبرسي، مجمع البيان، ج4، ص809؛ فخر رازي، مفاتيح الغيب، ج15، ص462؛ مغنيه، الکاشف، ج3، ص458؛ مغنيه، التفسير المبين، ج1، ص228.
38- انفال/11.
39- مجلسي، بحارالانوار، ج3، ص120.
40- همان، ج57، ص7.
41- همان، ج60، ص6.
42- همان، ج59، ص316.
43- روم/48.
44- لقمان20. (ألَم تَرَوا أنَّ اللهَ سَخَّرَ لَکُم مَّا فِي السَّمَاواتِ وَ مَا فِي الأرضِ).