همه پرندگان ایران ( قسمت دوم )

خانواده پري شاهرخ

Family Oriolidae

پري شاهرخ

انگليسي : Golden Oriole
فرانسوي : Loriot d’Urope
لاتين : Oriolus Oriolus

مشخصات :

23 سانتي‌متر ؛ پرنده نر به‌رنگ زرد درخشان با دم و بالهاي سياه كه قسمتي از كناره‌هاي دم آن زرد رنگ است ، ماده و نابالغ اين پرنده سبز مايل به زرد هستند ، بالها و دم پررنگ‌تر و سطح شكمي تقريبا خاكستري دارند كه تا حدي رگه‌رگه است و در بين شاخ و برگ درخنان تشخيص آن دشوار مي باشد . ممكن است با داركوب سبز كه دمگاه زرد ولي جثه پرتر و روي سرش قرمزي دارد ، اشتباه شود . پروازش سريع و موجي است ، با نشيب و فرازهاي طولاني كه با يك اوج گرفتن خاص روي شاخه مي نشيند . معمولا نزديك به نوك درخت ، خود را در بين شاخ و برگ پنهان مي كند .

زيستگاه :

اساسا درخت‌زي است ، در پارك‌هاي پر‌درخت ، ميوه‌زارهاي كهن ، سواحل رودخانه‌ها ، جنگل‌ها و به ندرت در فضاي باز ديده مي شود . لانه خود را معمولا بين دو انشعاب يك شاخه افقي به صورت آويزان مي سازد .

پراكندگي :

پری شاهرخ از جمله پرندگانی‌ست که تابستان‌ها فراوان بوده و به صورت مهاجر عبوري در همه جاي ايران ديده مي شده است ؛ اما به دلیل نابودی زیستگاه‌های مختص به این پرنده ، اعم از قطع درختان كهنسال باغها وپاركها ، جمعیت این پرنده زیبا و با شکوه رو به کاهش نهاده است .

خانواده شبگردها

Family Caprimulgidae
شبگردها پرندگاني حشره خوارند كه در شب و يا نور كم فعاليت مي كنند . چشمهاي درشت ، دهان گشاد ، منقار و پاهاي ظريف ، بالهاي دراز و دمي بزرگ دارند . پرو بال آنها به طرز جالبي طرح برگ هاي خشك را دارد و نقش مهمي را در استتار آنها ايفا مي كند . معمولا روز را بدون حركت روي زمين يا روي درخت سپري مي كنند ، و بطور موازي ( به طول ) روي شاخه درخت مي نشينند . چابك و بي صدا پرواز مي كنند . اغلب تك‌زي هستند ، نر و ماده آنها همشكل است و روي زمين آشيانه مي سازند .

شبگرد بلوچي

انگليسي : Sykes’ Nightjar
فرانسوي : Engoulevent de Sykes
لاتين : Caprimulgus Mahrattensis

مشخصات :

22 سانتي‌متر ؛ شبگرد بلوچی نر خيلي شبيه شبگرد دشتي ، ولي كوچكتر از آن است و در وسط سه يا چهار شاهپر نخستين خارجي بال ، لكه هاي سفيد مشخصي دارد . يك سوم انتهايي دو جفت شاهپر كناري دم‌اش سفيد است . پرنده ماده شبيه نر است ولي سفيدي روي دم را ندارد و لكه هاي سفيد روي شاهپرهايش كوچكتر و كمرنگ است . روي هم رفته رنگ پرو بالش بيشتر قهوه اي و كمتر خاكي بنظر مي آيد . رفتارش شبيه ساير شبگردهاست .

زيستگاه :

مانند شبگرد دشتي است ولي گاه در شوره‌‌زارهاي با گياهان كم و پراكنده و زمينهاي آبياري شده
ديده مي شود . روي زمين آشيانه مي سازد

پراكندگي :

شبگرد بلوچی از جمله پرندگان بومي ایران و در مناطق مختص به خود از پراکندگی نسبتا فراوانی برخوردار است

شبگرد هندي

انگليسي : Indian Nightjar
فرانسوي : Engoulevent de I’inde
لاتين : Caprimulgus Asiaticus

مشخصات :

24 سانتي‌متر ؛ شبيه شبگرد معمولي ولي اندكي از آن كوچكتر است و يك لكه بزرگ سفيد روي هر يك از چهار پر نخستين خارجي بال دارد ( نر شبگرد معمولي روي سه شاهپر نخستين خارجي ، سفيدي دارد و در بال ماده آن سفيدي ديده نمي شود ) سطح پشتي آن خاكستري مايل به زرد است با رگه هاي سياه در وسط تارك و رگه هاي باريكتر روي پشت .در پس گردن بك نيم طوق نخودي دارد ، نوك دو جفت شاه‌پرهاي كناري دم آن سفيد است . سطح پشتي نخودي با راه‌راه هاي عرضي و لكه هاي نا مشخص دارد . در هر طرف گلوي نخودي رنگش ، يك لكه بزرگ سفيد ديده مي شود . در پرواز بالها و دمش خيلي دراز بنظر مي آيد ، رفتارش شبيه ساير شبگردهاست .

زيستگاه :

بطور عمده مناطق باز با بوته‌هاي خشك پراكنده ، جنگل‌هاي تنك يا زمينهاي زراعتي ناهموار در مناطق خشك و نيمه خشك . روي زمين آشيانه مي سازد

پراكندگي :

به درستی وضعيت شبگرد هندی نامعلوم است ، بنا به گزارش Zarudny تابستانها در منتهی اليه شمال شرقي ايران ديده شده است ، اخيرا يكبار در مركز فارس مشاهده شده است .

شبگرد معمولي

انگليسي : Nighter
فرانسه : Engoulevent d’europe
لاتين : Caprimulgus Europaeus

مشخصات :

26 سانتي‌متر ؛ صداي جالب توجه و مخصوص شبگرد معمولی ، شبها شنيده مي شود . بدني كشيده به رنگ قهوه اي مايل به خاكستري دارد كه پر از راه راه عرضي و خال هاي قهوه اي پررنگ و نخودي است و موجب همرنگي كامل آن با محيط مي شود . سرش پهن و تخت است ، با منقار خيلي كوچك و شكاف دهني خيلي بزرگ ، بالها و دمش دراز است . پرنده نر سه لكه سفيد نزديك انتهاي بال دارد و نوك شاهپرهاي كناري دم آن سفيد است . در طي روز بدون حركت و به حالت قوز كرده ، روي شاخه ها و يا روي زمين بسر مي برد ، شبها ضمن پرواز به تغذيه مي پردازد ، بدين ترتيب كه شاپركها را با پروازي بي صدا ، سبك و نامنظم تعقيب و شكار مي كند . در فصل زاد و ولد مكررا صداي بلند به هم زدن بالهايش شنيده مي شود ( رجوع شود به شبگرد دشتي ، شبگرد بلوچي و شبگرد هندي )

زيستگاه :

در زمينهاي وسيع غير محصور ، فضاي باز وسط جنگل‌ها كه در آن سرخس رويده باشد ، حوالي تپه هاي شني ديده مي شود .آشيانه مخصوصي نمي سازد و مستقيما روي زمين تخم مي گذارد .

پراكندگي :

شبگرد معمولی ازجمله پرندگانی ست که تابستانها از پراکندگی نسبتا فراوانی برخوردار است .

شبگرد دشتي

انگليسي : Egyptian nightjar
فرانسوي : Engoulevent d’egypte
لاتين : Caprimulgus Aegyptius

مشخصات :

25 سانتي‌متر ؛ پروبالش خيلي كمرنگتر و به طور محسوس خاكي رنگتر از شبگرد معمولي است ولي رنگ آن در پرواز تقريبا يكدست بنظر مي آيد . هيچ يك از دو جنس لكه هاي سفيد مشخصي روي بال يا روي دم ندارند . اگر چه پره داخلي شاه‌پرهاي نخستين آنها تقريبا نيمه سفيد است

زيستگاه :

بيابانهاي شني و مناطق نيمه بياباني

پراكندگي :

شبگرد دشتی پرنده ای است که تابستانها از پراکندگی نسبتا فراوانی برخوردار است ، البته به صورت مهاجر عبوري و اتفاقی نیز در ناحيه درياي خزر و شمال شرقي ايران ديده مي شود .

خانواده هوبره

Family Otididae
پرندگاني هستند خشك‌زي كه بيشتر در دشت هاي پر علف و زمين هاي زراعتي وسيع ديده مي شوند گردن و پاهايشان دراز است و بالهاي پهني دارند . منقارشان كلفت و نسبتا پهن است . آرام و با گردني كشيده راه مي روند ، اغلب خود را از انظار مخفي مي سازند و به محض احساس خطر قوز مي كنند و يا به سرعت مي دوند و كمتر پرواز مي كنند . خارج از فصل زاد و ولد به طور دسته جمعي ديده مي شوند . نر و ماده آنها همشكل نيست . روي زمين آشيانه مي سازند و همه چيز خوارند .

ميش مرغ

انگليسي : Great Bustard
فرانسه : Grande Outarde
لاتين : Otis tarda

مشخصات :

نر 100 سانتي‌متر ، ماده 75 سانتي‌متر ، به آساني از روي اندازه بسيار بزرگ بدن فربه ، گردن و پاهاي دراز و كلفتش تشخيص داده مي شود . سر و گردنش به رنگ خاكستري روشن است . پرنده نر سبيل بلندي مركب از موپرهاي سفيد دارد ، سطح پشتي نخودي سير با راهراه هاي عرضي سياه دارد . سطح شكمي آن سفيد و سينه اش به رنگ بلوطي است . پرنده ماده كوچكتر است و نوار سينه اي را ندارد . اين پرنده در پرواز بالهايش بطور كلي سفيد بنظر مي رسد ، با انتهاي گسترده و سياه ، گردن و بالها در اين حالت كشيده است . بال زدنش اهسته ، منظم ، ولي پرتوان است ، در حالي كه سر خود را بالا مي گيرد به آرامي راه مي رود . پرنده اي بينهايت محتاط مي باشد و نزديك شدن به آن دشوار است ، معمولا به صورت گله هاي كوچك ديده مي شوند كه در آن تعداد ماده ها بيشتر است ، ولي در فصل زادوولد ، فقط نرها دسته دسته ديده مي‌شوند . اين پرنده به وسيله اندازه خيلي بزرگ و نداشتن رنگ سياه روي گردن ، از هوبره‌هاي ديگر مشخص مي شود .

زيستگاه :

در دشتهاي وسيع بي درخت ، زمينهاي استپي و مزارع وسيع گندم و جو و امثال آن زندگي و وزاد و ولد مي‌كند.

پراكندگي :

میش مرغ پرنده‌اي است بومي ايران ، ولي تعداد آنها بسيار كم است ، اين پرنده زيباي ايراني از جمله گونه‌هاي كمياب دنيا محسوب مي شوند و در ایران به شدت در معرض خطر انقراض نسل قرار دارد و در حال حاضر ، تعداد معدودي از اين پرنده ، زمستانها به ايران مي آيند .

زنگوله بال

انگليسي : Little Bustard
فرانسوي : Outarde canepetiere
لاتين : Otis tetrax

مشخصات :

42 سانتي‌متر ؛ اندازه اين پرنده كمتر از نصف اندازه ميش مرغ است ، محتاط بودن بيش از حد اين پرنده مشاهده آن را دشوار مي سازد . پرنده نر در پرو بال زمان زاد و ولد ؛ به وسيله گردن سياه و سفيدش مشخص مي شود . سطح پشتي بدن و تارك آن قهوه اي ، خاكي كمرنگ و پر از خطوط موجدار سياه ، صورتش خاكستري مايل به آبي و سطح شكمي آن سفيد است . پرنده ماده در سطح پشتي كمرنگتر با رگه‌رگه و راه‌راه عرضي سياه و در سطح شكمي ، سفيد مايل به نخودي است با سينه و پهلوهاي راه‌راه . روي صورت و گردنش نشانه مشخصي ندارد ، رفتارش مانند ميش‌مرغ است ولي به سهولت مي دود و هنگام مخفي شدن قوز كرده روي زمين پهن مي شود . پروازش خيلي سريع است ، بال زدن پرنده نر ، سريع و توام با صدايي سوت مانند است ، در پرواز بطور كلي سفيد بنظر مي آيد ولي نوك بالهايش سياه و مشخص است . اوج پروازش از ميش مرغ خيلي بيشتر است . معمولا بصورت دسته هاي كوچك ، ولي در پاييز به صورت گله هاي بزرگ ديده مي شود .

زيستگاه :

دشت هاي سرسبز و مزارع گندم و شبدر و غيره .

پراكندگي :

در گذشته پرنده زنگوله‌بال ، در فصل زمستان نسبتا فراوان بوده است و به تعداد خيلي كم در ايران زادوولد مي كرده و اما در حال حاضر اين پرنده در معرض خطر انقراض نسل قرار دارد .!

هوبره

انگليسي : Houbara Bustard
فرانسه : Outarde houbara
لاتين : Chlamydotis Umdulata

مشخصات :

62 سانتي‌متر ؛ اين پرنده از ميش مرغ كوچكتر و از زنگوله‌بال بزرگتر است ، از لحاظ ظاهري به بوقلمون ماده شباهت دارد ، گردن و دم خرمائي رنگش دراز است ، نر و ماده در تمام فصول از روي دسته پرهاي سياه و سفيد بلندي كه در طرفين گردن آنها آويزان است ، كاكل كوتاه سياه و سفيد و چشم هاي درشت تشخيص داده مي شود .سطح پشتي اين پرنده قهوه اي و خاكي كمرنگ ، با خطوط مجدار فراوان ، سطح شكمي آن سفيد و ناحيه گلويش ، خاكستري كمرنگ است . در پرواز پشت و پوشپرهاي بال ، به رنگ خاكي يكدست بنظر مي آيد ، شاهپرهاي سياه بال داراي يك قسمت سفيد رنگ در قاعده شاهپرهاي نخستين مي باشد ولي مقدار آن از سفيدي بالهاي زنگوله بال و ميش مرغ بسيار كمتر است . آهسته بال مي زند ، بالهايش دراز و نسبت به هوبره‌هاي ديگر باريك است .

زيستگاه :

دشت هاي باير و خشك مناطق بياباني و نيمه بياباني ، در مزارع هم ممكن است ديده شود

پراكندگي :

هوبره پرنده‌اي است نميه مهاجر و در گذشته نسبتا فراوان بوده است و در طي ۲۰ سال گذشته تعداد آنها رو به كاهش نهاده ، اما در حال حاضر از جمله پرندگاني است كه در معرض خطر انقراض نسل قرار دارد .!

خانواده بلدرچين بوته اي

Family Turnicidae

بلدرچين بوته اي

انگليسي : Andalusian Hemipode
فرانسوي : Turnix d’andalousie
لاتين : Turnix sylvatica

مشخصات :

15 سانتي‌متر ؛ پرنده اي‌ست كوچك و شبيه بلدرچين كه در حال پرواز غالبا با آن اشتباه مي شود .
تاركش تيره و در وسط يك نوار طولي نخودي رنگ دارد .طرفين سر و گلوي آن نخودي كمرنگ با خال خال ريز مي باشد . اين پرنده بوسيله سينه خرمائي مايل به نارنجي روشن و خال‌هاي سياه درشت در پهلوها از بلدرچين ، مشخص مي شود ، چشمها و حلقه چشمي آن آبي روشن است ، نر و ماده آن تقريبا همشكل مي باشد . هميشه خود را از انظار مخفي مي كند و به زحمت مي توان آنرا وادار به پرواز كرد ، به سرعت و به صورت زيگزاك مي دود ، پروازش از روي بي ميلي ، ولي سريع و در ارتفاع كم است .تك‌تك و يا جفت‌جفت ديده مي شود .

زيستگاه :

دشتهاي پوشيده از شن ، زمينهاي باير بوته‌زار ، بيشه هاي وسيع با گياهان كم ارتفاع ، زمينهاي درو شده و مزارع چغندر قند . در بين گياهان انبوه آشيانه مي سازد .

پراكندگي :

به درستی وضعيت بلدرچین بوته ای درايران نامعلوم است ، طبق گزارش Zarudny در جنوب بلوچستان و در منتهي اليه شمال شرقي ايران ، زادوولد مي كرده است ولي اخيرا گزارشي در اين مورد داده نشده است .

خانواده شهد خور

Family Nectariniidae

شهد خور

انگليسي : Purple Sunbird
فرانسوي : Soui-manga asiatique
لاتين : Nectarinia asiaticu

مشخصات :

9.5 سانتي‌متر ، پرنده اي است بسيار كوچك و پرجنب و جوش ، با منقاري دراز و خميده به پايين كه با هيچ پرنده ديگري اشتباه نمي شود . پرنده نر در تابستان تماما سياه است ، با جلاي بنفش و سبز ، روي سينه اش نوار باريكي به رنگ قهوه اي مسي و در هر طرف سينه لكه بزرگي از پرهاي قرمز و زرد دارد .
پرنده ماده در سطح پشتي قهواه اي مايل به سبز و سطح شكمي به رنگ زرد روشن است شاهپرهاي كناري دم قهوه اي در انتها سفيد رنگ مي باشد ، پرنده نر در زمستان شبيه پرنده ماده است و در سطح شكمي نواري به رنگ بنفش براق از چانه تا وسط شكمش ديده مي شود .
اين پرنده معمولا جفت جفت ديده مي شود در حاليكه مرتب بال مي زند از بوته اي به بوته ديگر به دنبال حشرات و استفاده از حشرات پرواز مي كند .

زيستگاه :

بوته‌زار‌هاي مناطق خشك ، بيشه ها و درختهاي اطراف زمين‌هاي زراعتي ، باغ ها و جنگل هاي تنك . لانه اي گلابي شكل مي سازد كه مدخل آن در كنار قرار دارد و به شاخه درخت يا بوته آويزان است .

پراكندگي :

شهد خور پرنده‌اي است بومي ايران و در گذشته نه چندان دور به صورت فراوان در استان هرمزگان و نوحي اطراف آن ديده مي شده و اما در حال حاضر اطلاع دقيقي از وضعيت اين پرنده در دست نيست !

خانواده سنگ چشم

Family Laniidae
پرندگاني هستند با طرح مشخص پروبال ، منقار قلاب مانند ، پاهاي قوي و چنگالهاي تيز كه رفتارشان شبيه پرندگان شكارگير است . اغلب روي جاهاي بلند با قمتي راست در انتظار شكار مي نشينند و طمعمه خود را روي بوته هاي خار ميخكوب و آويزان مي كنند ، پروازي پرتوان و موجي دارند .
تك‌زي هستند ، نر و ماده آنها تقريبا همشكل است ( جز در سنگ چشم پشت سرخ )
روي بوته يا درخت لانه مي سازند و از حشرات ، خزندگان ، پرندگان و پستانداران كوچك تغذيه مي كنند .

سنگ چشم پشت سرخ

انگليسي : Red-backed Shrike
فرانسوي : Pae-graeche ecorcheur
لاتين : Lanius Collurio

مشخصات :

17 سانتي‌متر ؛ پرنده نر به وسيله پشت بلوطي رنگ ، تارك و دمگاه خاكستري مايل به آبي كمرنگ و نوار پهن و سياه صورت كه چشم ها و پوشپرهاي گوش را در بر مي گيرد ، مشخص مي شود . سطح شكمي آن سفيد مايل به صورتي است . دمي سياه با كناره هاي سفيد دارد كه اغلب آنرا به چپ و راست حركت مي دهد .
پرنده ماده معمولا فاقد سياهي روي صورت است ، سطح پشتي آن قهوه اي مايل به خرمايي تيره و سطح شكمي نخودي رنگ دارد كه داراي نقش فلس مانند به رنگ قهوه اي است . پرنده نابالغ ، خرمايي رنگتر از نابالغ سنگ چشم كله سرخ است ولي دمگاه ، پرهاي شانه اي كمرنگ و نوار بالي را ندارد . پروازش معمولا مستقيم است و هنگام شكار ، اطراف پرچين ها بالبازروي و درجا بالزني مي كند . اغلب در جاي بلندي مي نشيند و از آنجا بر روي طعمه مي جهد . بيش از سنگ چشم هاي ديگر ، پرندگان كوچك و حشرات را توسط خارهاي گياهي به سيخ مي كشد ( رجوع شود به سنگ چشم دم سرخ )

زيستگاه :

زمين هاي غير محصول و بوته‌زار ، پرچين هاي بلند و بيشه ها . در داخل بوته ها ، درخت هاي كوچك و نقاطي كه گياهان خاردار روييده است ،‌آشيانه مي سازد

پراكندگي :

سنگ چشم پشت سرخ از جمله پرندگانی است که تابستانها فراوان است و البته به صورت مهاجر عبوري و در همه جاي ايران نیز ديده مي شود .

سنگ چشم دم سرخ

انگليسي : Isabelline Shrike
فرانسوي : Pie-grieche isabelle
لاتين : Lanius isabellinus

مشخصات :

17 سانتي‌متر ؛ يك سنگ چشم بسيار كمرنگ با سطح پشتي خاكي تا قهوه اي مايل به خاكستري و سطح شكمي سفيد كه تارك و دمگاهش خرمائي كمرنگ است ، پرنده نر نوارچشمي سياه و مشخصي دارد . دمش تقريبا خرمائي رنگ است و سفيدي ندارد . بالهايش قهوه اي است و در قاعده شاهپرهاي نخستين يك لكه بزرگ و سفيد مشخص دارد كه در پرواز به صورت نواري روي بال نمايان مي شود . رفتار و صدايش شبيه سنگ چشم پشت سرخ است .

زيستگاه :

مناطق خشك با بوته ها و درختهاي پراكنده ، ميوه‌زارها ، باغها و امثال آن . روي بوته و درخت لانه مي سازد .

پراكندگي :

سنگ چشم دم سرخ پرنده ای است نیمه مهاجر و از پراکندگی نسبتا فراوانی برخوردار است .

سنگ چشم پيشاني سفيد

انگليسي : Masked Shrike
فرانسوي : Pie-grieche masque
لاتين : Lanius nubicus

مشخصات :

17 سانتي‌متر ؛ سطح پشتي اين پرنده از تارك تا دم سياه رنگ است . طول بدنش به ادازه سنگ چشم كله سرخ ولي اندكي كوچكتر از آن بنظر مي رسد و به وسيله دمگاه سياه ، تارك سياه با پيشاني و ابروي سفيد ، سطح شكمي سفيد با پهلوهاي خرمايي كمرنگ و سفيدي آشكارتر كناره هاي دم بزرگش از پرنده مزبور تشخيص داده مي شود . نقش بال آن شبيه سنگ چشم كله سرخ است ، رفتارش مانند سنگ چشم پشت سرخ ولي پروازي زيباتر دارد و به ندرت در جاهاي بلند مي نشيند .

زيستگاه :

زيتون سار ها ، باغ هاي انجير و باغها و مناطق كم درخت . آشيانه اش را روي درخت و معمولا در ارتفاع نسبتا زيادي از سطح زمين مي سازد .

پراكندگي :

سنگ چشم پیشانی سفید پرنده ای است که تابستانها نسبتا فراوان است . بطور منظم ، ضمن مهاجرت ، از خليج فارس عبور مي كند و همچنین به صورت سرگردان در شمال و شرق ايران نیز ديده شده است .

سنگ چشم كله سرخ

انگليسي : Woodchat Shrike
فرانسوي : Pie-grieche a tete rousse
لاتين : Lanius Senator

مشخصات :

17 سانتي‌متر ؛ از سنگ چشم خاكستري و سنگ چشم بزرگ ، بوسيله تارك و پس سر بلوطي پررنگ مشخص مي شود . يك نوار پهن سياه روي صورت دارد كه ادامه آن پيشاني را مي پوشاند . گلو سطح شكمي آن سفيد خالص است ، بالها و پشت تقربا سياه با لكه هاي شانه اي بزرگ و سفيد ، و نوار بالي كوتاه دارد ، دمش سياه و كناره‌هاي آن سفيد است . دمگاه سفيدش در پرواز مشخص است . پرنده ماده نسبتا تيره‌تر مي‌باشد ، پرنده نابالغ شبيه نابالغ سنگ چشم پشت سرخ است ولي سر بزرگتر و زاويه‌دار تري دارد . ضمنا بطور كلي كمرنگتر و كمتر خرمايي است ، رنگ دمگاه و شانه اش روشنتر است و طرح پرنده بالغ را بياد مي آورد و بر روي بال اثري از نوار بالي سفيد به چشم مي خورد .

زيستگاه :

در فضاي باز و خشك ، زيتون‌زارها ، باغهاي ميوه و زمينهاي غيرمحصور بوته‌زار و گاهي در جنگل
ديده مي شود ، روي درختان به هر اندازه كه باشند ، آشيانه مي سازند .

پراكندگي :

سنگ چشم کله سرخ پرنده ای است که تابستانها نسبتا فراوان است و به صورت مهاجر عبوري نیز ممکن است در همه جاي ايران ديده شود .

سنگ چشم پشت بلوطي

انگليسي : Bay-backed shrike
فرانسوي : Pie-grieche a dos roux
لاتين : Lanius Vittatus

مشخصات :

17 سانتي‌متر ؛ پيشاني و نوار چشمي سياه ، تارك ، پس گردن و دمگاه خاكستري مايل به آبي كمرنگ ، پشت و پوش‌پرهاي بال بلوطي سير دارد . سطح شكمي آن سفيد است با اثري از رنگ بلوطي روي پهلوها ، بالهايش سياه است با نوار بالي پهن و سفيد ، دم سياه با كناره ها و نوك سفيد دارد . رفتارش شبيه سنگ چشم پشت سرخ است ( رجوع شود به سنگ چشم دمگاه حنايي )

زيستگاه :

مناطق باز با درختها و بوته هاي پراكنده ، بخصوص در مناطق مزروعي . روي درخت يا بوته آشيانه مي سازد

پراكندگي :

سنگ چشم پشت بلوطی از جمله پرندگان بومي ایران و از پراکندگی نسبتا فراوانی برخوردار است . در تابستان از حوضه هرير رود در شمال شرقي خراسان گزارش شده است .

سنگ چشم دمگاه حنايي

انگليسي : Black-headed shrike
فرانسوي : Pie-grieche Schach
لاتين : Lanius Schach

مشخصات :

24 سانتي‌متر ؛ سنگ چشمي ‌ست بزرگ با پيشاني و نوار چشمي پهن سياه . تارك ، پس گردن و جبه خاكستري ، قسمت پايين پشت و دمگاه اخرائي رنگ دارد ، سطح شكمي آن سفيد است ، با اثري از رنگ صورتي در پهلوها و قسمت پايين شكم . دم سياه با شاهپرهاي بيروني نخودي دارد و نوك شاه‌پرهاي ديگر دم نيز نخودي رنگ است . بالهايش سياه است و لكه سفيدي روي شاه‌پرهاي نخستين آن ديده مي شود . رفتارش شبيه سنگ چشم پشت سرخ است .

زيستگاه :

منطق باز با درخت‌ها و بوته‌هاي پراكنده ، زمين‌هاي مزروعي با بيشه‌ها و امثال آن . معمولا در بيابانها ديده نمي شود .

پراكندگي :

بنا به گذارش Zarudny بومي و به تعداد كم در شمال شرقي خراسان وجود داشته است ، ولي اخيرا گزارشي در اين مورد در دسترس نيست .

سنگ چشم خاكستري

انگليسي : Lesser Grey Shrike
فرانسوي : Pie-Grieche a poitrine rose
لاتين : Lanius Minor

مشخصات :

20 سانتي‌متر ؛ شبيه سنگ چشم بزرگ ولي از آن كوچكتر است ، با بالهاي تسبتا بلندتر و دم كوتاه‌تر .
روي صورت لكه پهن سياهي دارد كه امتداد آن پيشاني را مي پوشاند ، اين لكه در پرنده ماده كمرنگتر است و وسعت كمتري دارد . ابروي سفيد ندارد سطح شكمي آن صورتي كمرنگ است ، نوار بالي آن سفيد خيلي مشخص و شاهپرهاي كناري دم نيز سفيد مي باشد . منقاري كوتاه‌تر و كلفتر دارد ، پرنده نابالغ از دور تقريبا زرد بنظر مي آيد ، روي سر و پهلوها راه‌راه ظريف دارد ، بالها و دمش سياه مايل به قهوه اي است . سينه اش راه‌راه نيست . رفتار اش شبيه سنگ چشم بزرگ است ولي قائم‌تر از آن مي نشيند . برخلاف سنگ چشم بزرگ كه در ارتفاع كم و به طور موجي پرواز مي كند ، پروازش مستقيم است . غالبا در جا بال مي زند .

زيستگاه :

زمين‌هاي زراعي نسبتا وسيع با درختها و بوته‌هاي پراكنده ، كنار جاده‌ها و زمينهاي غير محصور . روي درخت و در ارتفاع نسبتا بلند از زمين آشيانه مي سازد و اغلب به صورت دسته هاي پراكنده لانه‌سازي مي كند .

پراكندگي :

سنگ چشم خاکستری پرنده ای است که تابستاها از پراکندگی نسبتا زيادی برخوردار است ، به صورت مهاجر عبوري در همه‌جاي ايران ديده مي شود .

سنگ چشم بزرگ

انگليسي : Grait Grey Shrike
فرانسوي : Pie-Grieche Grise
لاتين : Lanius Excubitor

مشخصات :

26 سانتي‌متر ؛ از همه سنگ چشم ها بزرگتر است و با پروبال سياه و سفيد و خاكستري شناخته مي شود .
تفاوت آن با سنگ چشم خاكستري عبارت است از ؛ اندازه بزرگتر ، پيشاني خاكستري ( نه سياه ) ، ابروي سفيد باريك بين نوار چشني سياه و تارك خاكستري ، منقار باركتر و درازتر ، سفيدي خيلي بيشتر روي شانه ها ، بالهاي نسبتا كوتاه‌تر كه در قاعده دم بهم مي رسد ، دم درازتر كه شاه‌پرهاي آن از وسط به كنار به تدريج كوتاه مي شود و نوار بالي باريكتر ( كه در بال بسته به صورت دو نوار مجزا جلوه مي كند ) .
پرنده ماده معمولا روي سينه راه‌راه عرضي موجدار كمرنگ دارد . پرنده نابالغ قهوه اي مايل به خاكستري است با راه‌راه عرضي موجدار قهوه اي روي سطح شكمي . اين پرنده روي بالاترين شاخه‌هاي درخت و يا تيرتلگراف مي نشيند و از آنجا به پرندگان كوچك ، موش ، مارمولك و حشرات حمله مي كند .اغلب دم خود را تكان مي دهد و يا به شكل بادبزن باز مي كند . پروازش در ارتفاع كم و معمولا موجي است و هنگام نشستن ضمن بال‌بازروي اوج مي گيرد و سپس روي شاخه مي نشيند ، غالبا درجا بال مي زند .

زيستگاه :

حاشيه جنگل‌ها ، باغ‌هاي ميوه ، پرچين‌ها و از اين قبيل . محل لانه اش متغير است ، گاهي روي درختان بلند ولي معمولا در بوته هاي خار لانه‌سازي مي كند

پراكندگي :

سنگ چشم بزرگ پرنده ای است که زمستانها از پراکندگی نسبتا فراوانی برخوردار است و نیز به تعداد نسبتا فراوان در ايران زادوولد مي كند .

خانواده توكــا

Family Turdidae
پرندگاني هستند ، غالبا رنگارنگ و با قامتي نسبتا راست كه در بين آنها بهترين پرندگان خواننده وجود دارد
منقاري باريك و يا نسبتا باريك دارند. پاهاي آنها قوي‌ست ، اين خانواده داراي گونه‌هاي زياد و نسبتا نا متجانسي‌ست و شامل چك‌ها ، دم سرخ‌ها ، بلبل‌ها و توكــا‌ها مي باشد .

دم چتري

انگليسي : Rufous Bush Chat
فرانسوي : Agrobate Roux
لاتين : Cercotrichas Galactotes

مشخصات :

15 سانتي متر . نر و ماده همشكل ، بدن باريك و پاهاي دراز دارد . بعضي از حركاتش به توكاها شبيه است . با دم چتري دراز و بلوطي رنگ كه در انتها بطور مشخص سياه و سفيد است به آساني شناخته مي شود . سطح پشتي قهوه‌اي مايل به خاكستري ، ابروي كمرنگ و واضح و سطح شكمي خاكي رنگ دارد .
از نظر رفتار خيلي گستاخ‌تر از سسك‌ها است و بدون ترس روي بوته‌ها و زمين مي نشيند و در اين حالت بالها را قدري پايين مي گيرد و مرتبا دم چتري خود را در جهت عمودي تكان مي دهد .

زيستگاه :

باغ‌ها ، تاكستانها ، نخلستانها و زيتوئن‌زارها ، پرچين‌ها . روي نخل‌هاي كوتاه و درخت گز لانه مي سازد .

پراكندگي :

دم چتری از جمله پرندگانی است که در تابستانها از پراکندگی نسبتا زيادی برخوردار است

طرقه كوهي

انگليسي : Rock Thrush
فرانسوي : Merle de roche
لاتين : Monticola Saxatilis

مشخصات :

19 سانتي متر . در تمام فصول دم كوتاه آن بلوطي رنگ و وسطش قهوه‌اي است . پرنده نر در تابستان سر و گردن و جبه‌اش آبي مايل به سربي كمرنگ ، بالهايش تقريبا سياه و سطح شكمي آن نارنجي بلوطي است . در زمستان به خاطر حاشيه هاي نخودي رنگ پرها ، اين رنگ‌ها تا حدي نهفته مي ماند و پروبال پرنده منظره تيره و لكه‌لكه پيدا مي كند . پرنده ماده سطح پشتي پر از لكه دارد كه گاهي اثري از رنگ سفيد روي پشتش ديده مي شود و سطح شكمي آن لكه‌لكه نخودي رنگ است . اين پرنده اغلب در اختفا بسر مي برد و تك‌زي است . مانند چكچك كوهي راست مي نشيند و دمش را به آرامي تكان مي دهد و معمولا با حركت شيرجه مانند از محلي كه نشسته است دور مي شود و خود را بين سنگها پنهان مي كند . به كمك دم بلوطي رنگش به آساني از طرقه بنفش تشخيص داده مي شود .

زيستگاه :

در مناطق باز و سنگلاخ و يا بين درختان ، در نواحي كوهستاني زادوولد مي كند .

پراكندگي :

بطور کلی طرقه کوهی پرنده ای است که تابستانها از پراکندگی نسبتا فراوانی برخوردار است

طرقه بنفش

انگليسي : Blue Rock Thrush
فرانسوي : Merie bleu
لاتين : Monticola Solitarius

مشخصات :

20 سانتي متر . كمي از طرقه كوهي بزرگتر است . پرنده نر به آساني با پرو بال خاكستري مايل به آبي سير شناخته مي شود و در زمستان بنظر تقريبا سياه مي آيد . پرنده ماده در سطح پشتي قهوه‌اي مايل به آبي است و در سطح شكمي كمرنگتر و داراي راه‌راه عرضي قهوه‌اي مايل به خاكستري مي باشد . با بالهاي فروافتاده و دم نسبتا كوتاه و لرزان روي سنگ مي نشيند و به محض نزديك شدن انسان با حركتي شيرجه مانند مي پرد و دور مي شود . اين پرنده تك‌زي است .

زيستگاه :

نواحي بياباني و سنگلاخ ، دامنه‌هاي برهنه كوهستان و نقاط كم ارتفاع تا سطح دريا . در شكاف سنگ‌ها ، صخره ها و ساختمانها لانه مي سازد .

پراكندگي :

طرقه بنفش پرنده ای است نيمه مهاجر و از پراکندگی نسبتا فراوانی برخوردار است

دم سرخ پشت بلوطي

انگليسي : Eversmann’s Redstart
فرانسوي : Rouge-Queue d’eversmann
لاتين : Phoenicurus Erythronotus

مشخصات :

۱۴.۵ سانتي متر . پرنده‌اي ست با رنگهاي بسيار درخشان . پرنده نر در پروبال تابستاني سر و پس گردنش خاكستري كمرنگ است و يك نوار پهن سياه در ناحيه چشم دارد كه تا كنار گردن امتداد پيدا مي كند . سينه ، شكم ، پشت و دم آن به رنگ قرمز نارنجي روشن است . در زمستان رنگ قرمز و سياه قسمتهاي جلوي بدن آميخته با نخودي است . بالهايش تقريبا سياه و داراي دو لكه بزرگ سفيد و مشخص مي باشد . پرنده ماده در سطح پشتي ، قهوه‌اي مايل به خاكستري است ، بجز دمگاه و دمش كه شبيه پرنده نــر مي باشد . بالهايش خاكستري چرك است و لكه بزرگ سفيدي روي آن ديده مي شود . سطح شكمي آن سفيد چرك مي باشد . رفتارش شبيه دم سرخ معمولي است ( رجوع شود به دم سرخ كوهي )

زيستگاه :

زمستانها در فضاهاي باز با درختان و بوته هاي پراكنده و يا زمينهاي زراعتي كوهستاني ديده مي شود .

پراكندگي :

دم سرخ پشت بلوطی پرنده ای است که زمستانها از پراکندگی نسبتا فراوانی برخوردار است . به صورت اتفاقي ضمن مهاجرت در زمينهاي پست حوالي درياي خزر ديده مي شود . .

دم سرخ سياه

انگليسي : Black Redstart
فرانسوي : Rouge-Queue noir
لاتين : Phoenicurus Ochruros

مشخصات :

14 سانتي متر . هردو جنس در تمام سنين ، مانند دم سرخ معمولي دمي خرمائي و هميشه لرزان و دمگاه خرمائي رنگ دارند ولي پروبال آنها از پرنده مزبور تيره‌تر و سطح زيرين بالهايشان تقريبا سياه است .
پرنده نــر سياه دوده اي است با لكه بالي سفيدرنگ ( بعضي نرهاي جوان در فصل زادوولد اين لكه را ندارند ) كه پروبالش در پائيز كمرنگتر است و لكه بالي آن تا حدي ناپيدا است . پرنده ماده و پرنده نابالغ شبيه دم سرخ معمولي ولي تيره‌ترند و سطح شكمي آنها خاكستري تيره است ( نه نخودي ) . حركاتش شبيه دم سرخ معمولي است ولي بيشتر روي ساختمانها و يا صخره‌ها مي نشيند زيستگاه :
صخره‌ها ، ساختمانها ، دامنه‌هاي سنگلاخ و گاهي تاكستانها . در سوراخ ديوارها ، صخره‌ها و ساختمانها لانه سازي مي كند .

پراكندگي :

دم سرخ سیاه پرنده ای است بومي ایران و فراوان است . زمستانها نيز به تعداد نسبتا فراوان ديده مي شود .

دم سرخ معمولي

انگليسي : Redstart
فرانسوي : Rouge-queue a front blanc
لاتين : Phoenicurus Phoenicurus

مشخصات :

14 سانتي متر . هر دو جنس اين پرنده در تمام سنين از تمام گونه‌ها به جز دم سرخ سياه و به وسيله دم خرمائي هميشه لرزان و دمگاه خرمائي رنگ مشخص مي شود . پرنده نر صورت و گلوي سياه ، پيشاني سفيد و سطح پشتي خاكستري سربي دارد و پهلوهايش بلوطي رنگ است . در پاييز ، گلوي سياه آن به وسيله حاشيه سفيد پرها تا حدي كمرنگ مي نمايد . پرنده ماده داراي سطح پشتي قهوه‌اي مايل به خاكستري و سطم شكمي نخودي رنگ است . پرنده نابالغ مانند نابالغ سينه سرخ لكه‌لكه است ولي دم و دمگاهش خرمائي رنگ مي باشد . هردو خيلي كمرنگتر و قهوه‌اي رنگتر از ماده و نابالغ دم سرخ سياه هستند . رفتارش خيلي شبيه سينه يرخ است .

زيستگاه :

جنگلها ، پاركها و علفزارهاي با بوته و درخت هاي كهن و گاهي خرابه‌ها . در سوراخ درختان و ديوارهاي سنگي و امثال آن لانه مي سازد .

پراكندگي :

به طور كلي دم سرخ معمولی از جمله پرندگانی است که تابستانها فراوان است ، گرچه چنتايي از اين پرنده زمستانها در خوزستان و در طول سواحل جنوبي ايران باقي مي مانند .

دم سرخ كوهي

انگليسي : Guldenstadt’s Redstart
فرانسوي : Rouge-queue de Guldenstadt
لاتين : Phoenicurus erythrogaster

مشخصات :

17 سانتيمتر . شبيه دم سرخ معمولي است ولي خيلي بزرگتر و دمش نسبتا درازتر مي باشد . پرنده نــار جبه سياه‌رنگ ، تارك و پس گردن كرم رنگ و لكه سفيد و مشخصي روي بال دارد . پرنده ماده شبيه ماده دم سرخ معمولي ، ولي بزرگتر از آن است و لكه بزرگ تقريبا سفيدي روي بال آن ديده مي شود . در پائيز پرهاي سياه و بلوطي پرنده نر حاشيه نخودي پيدا مي كند و در نتيجه سياهي صورت و رنگ بلوطي سطح شكم آميخته با رنگ نخودي بنظر مي آيد .

زيستگاه :

تپه‌هاي باير ، شيب‌هاي برهنه در كوهستان‌هاي مرتفع ، بين سنگها و صخره‌ها . در زمستان روي سروهاي كوهي يا ديگر بوته‌ها در دره‌ها ديده مي شود ، بين قلوه سنگها لانه مي سازد.

پراكندگي :

بنا بر گزارش Zerudny دم سرخ کوهی از جمله پرندگان بومي ایران بشمار می آید و در ارتفاعات البرز زادوولد مي كند ، ولي اين امر نياز به برسي دارد .

سينه سرخ

انگليسي : Robin
فرانسوي : Rouge-gorge familier
لاتين : Erithacus Rubecula

مشخصات :

۱۳/۵ سانتيمتر . نر و ماده همشكل ، پرنده اي كوچك و خپله كه بي گردن به نظر مي رسد . بالغ آن سينه و پيشاني نارنجي و سطح پشتي قهوه‌اي زيتوني يكدست دارد . پرنده نابالغ فاقد رنگ نارنجي و پر از لكه‌هاي قهوه‌اي پر‌رنگ و نخودي است . از نابالغ دم سرخ معمولي با دم قهوه‌اي پررنگ ( نه بلوطي ) و از نابالغ بلبل ، بوسيله اندازه كوچكتر ، سطح شكمي نخودي‌رنگ‌تر و دم قهوه‌اي پررنگ تشخيص داده مي شود

زيستگاه :

ياغها ، پرچين‌ها ، بيشه‌ها و جنگل‌هاي با رويش گياهي كوتاه . در سوراخ‌ها يا شكاف ديوارها ، در ساحل رودخانه‌ها ، روي درختها و پاي پرچين‌ها و پيچك‌ها لانه مي سازد.

پراكندگي :

سینه سرخ از دسته پرندگانی است که زمستانها از پراکندگی نسبتا زيادی برخوردار است و نیز به تعداد نسبتا فراوان در ايران زادوولد مي كند .

بلبل

انگليسي : Nightingale
فرانسوي : Rossignol Philomele
لاتين : Luscinia Megarhynchos

مشخصات :

16 سانتي متر . نر و ماده همشكل ، تقريبا نشانه خاصي ندارد ، جز اينكه دمش بلوطي مايل به قهوه‌اي است و صداي جالب توجهي دارد . سطح پشتي قهوه‌اي خوشرنگ و يكدست و سطح شكمي آن قهوه‌اي مايل به خاكستري كمرنگ است كه در ناحيه گلو و شكم به سفيدي مي گرايد . پرنده نابالغ مانند نابالغ سينه سرخ ، خال‌خال و لكه‌لكه است ، ولي به آساني از روي اندازه بزرگتر ، دم بلوطي رنگ و سطح شكمي سفيد‌تر مشخص مي شود . تفاوت آن با نابالغ دم سرخ معمولي عبارت است از اندازه بزرگتر و دم بلوطي تيره‌رنگ .
اغلب خود را از انظار پنهان مي كند و تك‌زي‌ست .

زيستگاه :

جنگلهاي برگ‌ريز مناطق كم ارتفاع ، بيشه‌هاي مرطوب و پرچين‌هاي انبوه . لانه خود را در نزديكي زمين و در درون بوته‌هاي خار يا گزنه كاملا مخفي از انظار مي سازد .

پراكندگي :

بلبل از جمله پرندگانی است که تابستانها از پراکندگی نسبتا زيادی برخوردار است .

بلبل خالدار

انگليسي : Thrush Nightingale
فرانسوي : Rosseignol Progne
لاتين : Luscinia Luscinia

مشخصات :

16 سانتي متر . نر و ماده همشكل ، خيلي شبيه بلبل معمولي است با اين تفاوت كه بدن و دمش پر‌رنگتر و بيشتر قهوه‌اي زيتوني مي باشد و از نزديك با سينه لكه‌لكه و مايل به قهوه‌اي تشخيص داده مي شود ، رفتارش شبيه بلبل معمولي است .

زيستگاه :

بيشه‌هاي انبوه و مرطوب و گياهان كوتاه مناطق باتلاقي .

پراكندگي :

بلبل خالدار پرنده ای است که به صورت مهاجر عبوري فراوان است و در همه جاي ايران ديده مي شود .

خانواده ليكو

Family Timaliidaee
ليكوها با دم دراز و پروبال قهوه‌اي رگه‌رگه مشخص مي شوند ، پاهاي قوي دارند ، منقارشان نيز قوي و قدري خميده است .
تقريبا هميشه به صورت دسته‌هاي كوچك ديده مي شوند كه دائما در ميان درخت‌ها و بوته‌ها و يا روي زمين در حركت هستند . روي زمين معمولا با جست‌هاي كوچك جابجا مي شوند . پرواز خوبي ندارند . نر و ماده آنها همشكل است . بيشتر از حشرات تغذيه مي كنند .

ليكو

انگليسي : Common Babbler
فرانسوي : Craterope de I’lnde
لاتين : Turdoides caudatus

مشخصات :

22 سانتي‌متر ؛ به طور كلي قهوه‌اي تيره بنظر مي آيد و هيچ علامت مشخصي جز دم دراز كه شاهپرهاي آن از وسط به كنار كوتاه‌تر مي شود ندارد . سطح پشتي قهوه‌اي خاكي كمرنگ با رگه‌هاي قهوه‌اي پررنگ فراوان ، و سطح شكمي آن كمرنگتر است با رگه‌هاي كمرنگ در طرفين سينه . پرنده‌اي فعال و پرسروصدا است ، مرتبا در حركت است و اغلب روي زمين تغذيه مي كند و با جهش‌هاي كوتا و سريع جابجا مي شود . معمولا در قسمت پايين گياهان مشاهده مي شود . پرنده اي است اجتماعي و اغلب به صورت دسته‌هاي خانوادگي و يا گله‌هاي كوچك ديده مي شود . ( رجوع شود به ليكوي تالابي )

زيستگاه :

فضاهاي باز با بوته‌ها و درخت‌هاي پراكنده ، باغ‌ها ، نخلستان‌ها و امثال آن و اغلب در مناطق خيلي خشك . لانه‌اش را بر روي بوته‌هاي خار ، درخت گز و يا درخت نخل مي سازد .

پراكندگي :

لیکو پرنده‌ای‌ست بومي ایران و در مناطق مختص به خود از پراکندگی نسبتا فراوانی برخوردار است .

ليكوي تالابي

انگليسي : Iraq Babbler
فرانسوي : Craterope D’irak
لاتين : Turdoides Altirostris

مشخصات :

21 سانتي‌متر ؛ خيلي شبيه ليكو است ، ولي كوچكتر و لاغرتر از آن به نظر مي آيد ، پروبالش كمرنگ‌تر و بيشتر قهوه‌اي مايل به نارنجي است ، به ويژه در طرفين گلو و ناحيه سينه كه در نظر اول جلب توجه مي‌كند . سطح پشتي آن رگه‌هاي كمتر و ظريفتري دارد ، به خصوص بر روي تارك ، سينه‌اش به كلي فاقد رگه است . منقاري كوتاه‌تر و تا حدي كلفت‌تر از ليكو دارد . لیکوی تالابی رفتاری شبيه ليكو دارد .

زيستگاه :

درمقايسه با ليكوي معمولي ، مناطق مرطوب‌تر مانند نيزار‌ها وريشه‌هاي مرطوب اطراف تالاب‌ها را ترجيح مي دهد .

پراكندگي :

لیکوی تالابی از جمله پرندگان بومي ایران و به تعداد خیلی كم ديده مي شود .

چرخ‌ريسك نيزار

انگليسي : Bearded Tit
فرانسوي : Mesange a moustaches
لاتين : Panurus biarmicus

مشخصات :

16 سانتي‌متر ؛ پرنده‌اي ست كوچك با سطح پشتي و دم دراز خاكي رنگ و سطح شكمي خاكستري مايل به صورتي . نــــر آن داراي سر خاكستري با سبيل‌هاي سياه جالب توجه است و پوشپرهاي بال و كناره‌هاي دمش تيره‌رنگ مي باشد . اين پرنده با بال زدن‌هاي سريع در حالي كه دم را شل و آويزان مي گيرد ، پرواز مي كند ، در نيزارها حركات آكروباتيك انجام مي دهد .

زيستگاه :

نيزارهاي وسيع و دور افتاده ، لانه‌اش را نزديك به سطح زمين و در حاشيه نيزارهاي مرطوب مي سازد .

پراكندگي :

به طور عمده چرخ ریسک نیزار پرنده‌ای است بومي نقاط خاصی از ایران ، ولي از پراکندگی نسبتا فراوانی برخوردار است . اخيرا هيچ گزارشي مبني بر وجود آن در جنوب شرقي ايران نرسيده است .

خانواده چرخ‌ريسك

Family Paridae
پرندگاني هستند كوچك ، درخت‌زي و خيلي پرجنب و جوش ، با منقار كوتاه و پاهاي كوتاه و نيرومند پروازي ضعيف دارند ، در زمستان اغلب به صورت گله‌هاي مختلط ديده مي شوند نر و ماده آنها معمولا همشكل است ، بيشتر آنها در سوراخ‌ها ؛ روي درختان و يا بوته‌ها لانه مي سازند .غذاي آنها بيشتر از حشرات و بعضي بي‌مهره‌گان است ، گاهي از دانه‌ها نيز تغذيه مي كنند .

چرخ‌ريسك سر سياه

انگليسي : Sonbrb tit
فرانسوي : Mesange lugubre
لاتين : Parus Lugubris

مشخصات :

14 سانتي‌متر ، منقارش نسبت به چرخ‌ريسك‌هاي ديگر كلفت‌تر است و بيننده را به ياد چرخ‌ريسك بزرگ مي اندازد . تارك و پس گردن سياه دوده‌اي مايل به قهوه‌اي ( در ماده بيشتر قهوه‌اي شكلاتي ) ، سطح پشتي قهوه‌اي مايل به خاكستري ، صورت و طرفين گردن تقريبا سفيد رنگ ، سطح شكمي سفيد چرك با پهلو‌هاي قهوه‌اي مايل به خاكستري و روي گلو لكه بزرگ سياه‌رنگ دارد . رفتارش شبيه چرخ‌ريسك بزرگ است ولي به ندرت در زمستان با گله پرندگان ديگر همراه مي شود .

زيستگاه :

دشت‌هاي كم ارتفاع و دامنه هاي كوه‌هاي پر درخت با صخره‌هاي برهنه . در سوراخ درختان و گاهي بين سنگ‌ها لانه مي سازد .

پراكندگي :

چرخ ریسک سر سیاه از جمله پرندگان بومی ایران و از پراکندگی نسبتا فراوانی برخوردار است

چرخ‌ريسك پشت سر سفيد

انگليسي : Coal tit
فرانسوي : Mesange noire
لاتين : Parus ater

مشخصات :

11 سانتي‌متر ؛ اندكي از چرخ‌ريسك سرآبي كوچكتر است ، تاركش سياه و يك لكه بزرگ سفيد در پس گردن دارد . گونه‌هايش سفيد چرك و از بالاي چانه تا بالاي سينه سياه است . سطح پشتي خاكستري مايل به زيتوني با دو خط بالي سفيد و سطح شكمي تقريبا سفيد با پهلوهاي نخودي دارد . در پرنده نابالغ گونه‌ها ، سطح شكمي و لكه پس گردن تقريبا زرد است . به اندازه چرخ ريسك بزرگ خودنما نيست .

زيستگاه :

جنگل‌ها و باغ‌ها . در سوراخ كنده‌هاي درختان و ديواره ساحلي رودخانه‌ها و معمولا نزديك به زمين لانه مي سازد .

پراكندگي :‌

چرخ ریسک پشت سر سفید بومي ایران و از پراکندگی فراوانی برخوردار است

چرخ‌ريسك سرآبي

انگليسي : Blue tit
فرانسوي : Mesange Bleue
لاتين : Parus Caeruleus

مشخصات :

11 سانتي‌متر ؛ تنها چرخ‌ريسكي است كه تارك ، بالها و دم آبي روشن دارد . سطح شكمي آن زردرنگ و گونه‌هايش سفيد است . خط سياه چشمي ، خط سياه پس گردن و خط سياه دو گونه به هم پيوسته و دنباله خط دور گونه و چانه سياه مايل به آبي آن ختم مي شود ، تاركش حاشيه سفيد دارد و در پس گردن آن لكه سفيدي ديده مي شود . پشتش تقريبا سبز رنگ است . پرنده نابالغ گونه‌هاي زرد و سطح پشتي قهوه‌اي مايل به سبز دارد . رفتار اين پرنده شبيه چرخ‌ريسك بزرگ است .

زيستگاه :

مانند چرخ‌ريسك بزرگ .

پراكندگي :

چرخ ریسک سرآبی بومي ایران و از پراکندگی فراوانی برخوردار است

چرخ ريسك بزرگ

انگليسي : Great tit
فرانسوي : Mesange Charbonniere
لاتين : Parus major

مشخصات :

14 سانتي‌متر ؛ از همه چرخ‌ريسك‌ها بزرگتر است و به وسيله سر و گردن سياه مايل به آبي براق ، گونه‌هاي سفيد رنگ ، سطح شكمي زرد با نوار طولي سياه در وسط ( بهترين نشانه ) تشخيص داده مي شود . سطح شكمي آن طوسي مايل به سبز است . پرنده نابالغ ؛ تارك قهوه‌اي و گون‌هاي زرد رنگ دارد . اين پرنده درخت‌زي و فعال است ( رجوع شود به چرخ‌ريسك توراني ) .

زيستگاه :

جنگل‌هاي مختلط ، باغ‌ها و پرچين‌ها . در سوراخ درختان ، ديوارها و آبروها و امثال آن لانه مي سازد .

پراكندگي :

چرخ ریسک بزرگ از جمله پرندگان بومي ایران و از پراکندگی زيادی برخوردار است

چرخ‌ريسك توراني

انگليسي : Turkestan tit
فرانسوي : Mesange du turkestan
لاتين : Parus Bokharensis

مشخصات :

15 سانتي‌متر ؛ از لحاظ شكل و طرح ظاهري خيلي شبيه چرخ‌ريسك بزرگ ولي كمرنگتر است و در پوبالش اثري از رنگ‌هاي زرد و يا سبز ديده نمي شود . گونه‌ها ، لكه بزرگ پس گردن و طرفين سينه و شكم آن تقريبا سفيد است . از نژاد خاوري چرخ ريسك بزرگ به وسيله اندازه بزرگ‌تر ، دم خيلي درازتر و منقار كلفتر تشخيص داده مي شود . رفتار ، صدا و زيستگاهش شبيه چرخ‌ريسك بزرگ است .

پراكندگي :

چرخ ریسک تورانی پرنده ای است بومي ایران و به تعداد كم در دامنه كوه‌هاي كپت‌داغ در منتهي‌اليه شمال شرقي خراسان ديده مي شود .

خانواده چرخ‌ريسك دم‌دراز

Family Aegithalidae

چرخ‌ريسك دم‌دراز

انگليسي : Long-tailed tit
فرانسوي : Mesange a Longue qu eue
لاتين : Aegithalos caudutus

مشخصات :

13 سانتي‌متر ( طول دم 7 سانتيمتر ) نر و ماده همشكل ، پرنده‌اي كاملا مشخص كه پرو بالش مخلوطي از رنگ‌هاي سياه ، سفيد و صورتي است. دمي دراز دارد كه شاهپره‌هاي آن از وسط به كنار به طور محسوسي كوتاه‌تر مي باشد و صداي خاص كه به شناسايي آن كمك مي كند . سرش سفيد است و نوار تقريبا سياه و مشخصي در بالاي چشم دارد . سطح پشتي مخلوطي از صورتي و سياه و سطح شكمي آن سفيد مي باشد با شكم و پهلو‌هاي صورتي رنگ . بالها و دمش سياه و شاهپرهاي كناري دم ، سفيد خالص است . پرنده نابالغ گونه‌هاي تيره‌رنگ دارد و اثري از رنگ صورتي در بدن آن ديده نمي شود . از نظر رفتار ، بي آرام و فعال است و دايما حركات آكروباتيك انجام مي دهد .

زيستگاه :

بيشه‌هاي انبوه ، بوته‌زارها ، پرچين‌ها و همچنين جنگل‌ها ( در زمستان ) . لانه تخم مرغي شكل خود را معمولا در بوته‌هاي خاردار و گاهي خيلي بالا روي درخت مي سازد

پراكندگي :

چرخ ریسک دم دراز از جمله پرندگان بومی ایران و از پراکندگی تقریبا فراوانی برخوردار است .

خانواده كمـر كلي

Family Sittidae
مانند داركوب‌هاي كوچكي بنظر مي آيند ، ولي روي درخت‌ها و صخره‌ها بدون آن كه از دم خود به عنوان تكيه‌گاه استفاده كنند ، هم در جهت بالا و هم در جهت پائين حركت مي كنند . سر بزرگ ، منقاري قوي ، پاهاي كوتاه با پنجه‌هاي بلند و بالهاي نسبتا بلند و نوك‌تيز دارند . تكزي هستند . پروازي موجي دارند . نر و ماده آنها همشكل است . در سوراخ‌ها لانه مي سازند . از حشرات و دانه‌ها تغذيه مي كنند .!

كمـر كلي جنگلي

انگليسي : Nuthatch
فرانسوي : Sittelle torchepot
لاتين : Sitta europaea

مشخصات :

13 سانتي‌متر ؛ پرنده‌اي است پرجثه و فعال كه اغلب از درخت بالا مي رود و منقار نوك تيز و قوي دارد .
به كمك تارك و سطح پشتي خاكستري مايل به آبي ، سطح شكمي نخودي با پهلو‌هاي بلوطي رنگ ، گون‌ها و گلوي سفيد و نوار چشمي سياه تشخيص داده مي شود . پرنده نابالغ فاقد رنگ بلوطي است . روي تنه درختها با جهش‌هاي كوتاه و مقطع در جهات مختلف ( حتي رو به پايين ) حركت مي كند ولي از دمش به عنوان تكيه‌گاه استفاده نمي كند . هسته‌ها و ميوه‌هاي خشك را در شكاف تنه درخت‌ها قرار مي دهد و با نوك به آنها مي كوبد . ( رجوع شود به كمـركلي كوچك و كمركلي بزرگ )

زيستگاه :

در ديوارها لانه مي سازد و مدخل لانه را با گل اندود مي كند .

پراكندگي :

کمر کلی جنگلی از جمله پرندگان بومی ایران بوده و در مناطق مختص به خود از پراکندگی نسبتا فراوانی برخوردار است.

كمـر كلي كوچك

انگليسي : Neumayer’s Rock Nuthatch
فرانسوي : Sittelle de rochers de Neumayer
لاتين : Sitta neumayer

مشخصات :

14 سانتي‌متر ؛ زيستگاهش به كلي با زيستگاه كمـركلي جنگلي تفاوت دارد و اغلب در سطح صخره‌هاي برهنه ديده مي شود ولي گاهي روي درخت نيز مي نشيند . شبيه كمـركلي جنگلي ، ولي خيلي كمرنگ‌تر است . سطح شكمي تقريبا سفيد ، پهلوها و پوشپر‌هاي زير دم نخودي مايل به قهوه‌اي ( نه بلوطي ) و دم خاكستري بدون نشانه‌هاي سفيد دارد . رفتارش شبيه كمـركلي جنگلي است .

زيستگاه :

دره‌هاي تنگ و سنگي ؛ كوهپايه‌ها و صخره‌هاي مرتفع كوهستاني . در غـارها و شكاف سنگ‌ها زادوولد مي‌كند و دهانه لانه را با گل اندود مي كند و به شكل قيف كوتاهي در مي آورد .

پراكندگي :

کمر کلی کوچک پرنده‌ای‌ست بومی و از پراکندگی تقریبا فراوانی برخوردار است

كمـركلي بزرگ

انگليسي : Large Rock Nuthatch
فرانسوي : Sittelle de rochers
لاتين : Sitta tephronota

مشخصات :

16 سانتي‌متر ؛ خيلي شبيه كمـركلي كوچك ، ولي بطور محسوسي از آن بزرگتر است . منقار درازتر و كلفت‌تري دارد ، سينه آن سفيد‌تر است و رنگ خرمائي پهلوهايش سيرتر مي باشد . نوار سياه ناحيه چشم آن مشخص‌تر است و تا كنار گردن ادامه پيدا مي كند . رفتـارش شبيه كمـركلي كوچك است .

زيستگاه :

مانند زيستگاه كمـركلي كوچك ، ولي در زمين‌هاي سنگي كم ارتفاع و گاهي در نواحي سنگي جنگل‌هاي تنك ديده مي شود . مانند كمـركلي كوچك در شكاف صخره‌ها لانه مي سازد .

پراكندگي :

کمرکلی بزرگ بومی ایران است و تقریبا از پراکندگی نسبتا فراوانی برخوردار است .

ديوار خــزك

انگليسي : Wall Creeper
فرانسوي : Tichodrome echelette
لاتين : Tichodroma muraria

مشخصات :

16 سانتي‌متر ؛ با رنگ قرمز لاكي روي بالهاي گرد و سياه رنگش تشخيص داده مي شود . سطح پشتي خاكستري ، دم كوتاه و منقار خميده دراز و باريك دارد . روي حاشيه بال‌ها و دمش لكه‌هاي درشت سفيد ديده مي شود . گلو و سينه آن در تابستان سياه و در زمستان تقريبا سفيد است . پروازي متناوب و پروانه‌وار دارد . در حالي كه روي صخره‌ها و يا در ساختمان‌هاي متروك به دنبال غذا مي گردد ، بالهاي پهن خود را مرتبا تكان مي دهد . پرنده نابالغ شبيه پرنده بالغ زمستاني ، ولي قهوه‌اي رنگ است و منقاري راست‌تر دارد .

زيستگاه :

دره‌هاي سنگي ، صخره‌ها و خرابه‌ها . در شكاف‌هاي عميق صخره‌هاي كوهستاني و گاهي در ساختمانها
( معمولا در ارتفاع بيش از 2000 متر تا حد برف ) زادوولد مي كند .

پراكندگي :

بطور عمده دیوارخزک از جمله پرندگان بومی ایرانو از تقریبا از پراکندگی نسبتا فراوانی برخوردار است .
در زمستان به مناطق كم ارتفاع‌تر پايين مي آيد ، همچنین در زمستان از نواحي مركزي فارس گزارش شده است .
ادامه دارد ...

منابع :

پرندگان ایران http://fa.wikipedia.org
اشنایی با پرندگان ایران http://www.persianpet.org
پرندگان ایران http://www.iranian-birds.com
سایت پرندگان ایران http://www.centralclubs.com
پرندگان ایران http://www.iranian-bird.blogfa.com
سهره جنگلی http://www.iranbirds.com
پرندگان ایران http://www.iranbirds.com
پرندگان ايران http://www.ardalan.id.ir
پرندگان ايران http://www.birdsofiran.blogfa.com

/س