اهداف آموزشي :
درپايان مطالعه اين مقاله از خوانندگان محترم انتظار مي رود بتوانند :
1 ـ ويتامين هاي آنتي اکسيدان و نقش آنها را در پيشگيري از بيماري ها بيان کنند .
2 ـ تأثير کمبود ويتامين هاي آنتي اکسيدان در بدن را توضيح دهند .
3 ـ منابع گياهي و حيواني ويتامين هاي آنتي اکسيدان را نام ببرند .
مقدمه :
اصطلاح آنتي اکسيدان درروزنامه ها ،مجله ها و نوشته هاي علمي ،زياد به کارمي رود.اما به ندرت تعريفي از آن ارايه شده است .درواقع آنتي اکسيدان ماده اي است که بتواند از آسيب اکسيداتيو به يک مولکول هدف جلوگيري کند يا آن را به تأخير اندازد.درواقع آسيب اکسيداتيو اصطلاح کلي است که نشان دهنده ي حمله راديکال هاي آزاد حاوي اکسيژن به مولکول هاي بيولوژيک است .همه ي مولکول هاي موجود دربدن جانداران شامل ليپيدها (چربي ها )پروتئين ها و کربوهيدرات ها ممکن است درمعرض اين آسيب ها وابستگي شديدي به ويتامين ها و عناصر معدني موجود در رژيم غذايي دارد.اکنون بايد ديد که آيا مصرف مکمل هاي دارويي علاوه برآن مقدارکه از راه رژيم غذايي دريافت مي شوند ،سودمند است .امروزه درهرنسخه اي و هرکمد دارويي مقدارزيادي ويتامين موجود مي باشد .بي ترديد شرکت هاي توليد کننده ويتامين مي خواهند ما اين مسأله را بپذيريم که مصرف مکمل هاي دارويي سودمندتر از دريافت از راه رژيم غذايي مي باشد .اما به طور مسلم بعضي از ادعاها و تبليغات حقيقت ندارد و به طور قطع مقدارتأثير نديدن آنها بيش از آن مقداري نيست که از طريق مواد غذايي تأمين مي شود .
ويتامين E :
ويتامين E از ويتامين هاي محلول در چربي است .ازنظر شيميايي مهمترين خصوصيت اين ويتامين خاصيت آنتي اکسيداني آن است و براي محافظت بدن در شرايط همراه با استرس مثلاً درسالمندي ، آلودگي هوا ، آرتريت ،سرطان ، بيماريهاي قلبي عروقي ،کاتاراکت ، ديابت ، عفونت ، و بعضي از موارد بيماري آلزايمرنقش مهمي دارد .در محافظت از ديواره سلول هاي قرمز خون نيز تأثير دارد .همچنين درفرآيند زنجيره تنفسي درون ميتوکندريها نقش بسزايي دارد و فعاليت هاي آنزيمهايي را که به علت صدمات وارده به بافت هاي ديگر بدن توليد مي شود خنثي مي سازند .
کمبود ويتامين E:
به طور کلي درکمبود ويتامين E سيستم هاي عصبي عضلاني ، عروقي و توليد مثل درگيرمي شوند .تغيير درتعادل و هماهنگي بدن ، ضعف عضلاني و اختلالات بينايي براثرکمبود ويتامين E به وجود مي آيد .انتقال محدود ويتامين E از جفت باعث مي شود شيرخواران تازه متولد شده داراي غلظت کم ويتامين E باشند .بنابراين شيرخواران نارس درمعرض خطر کمبود ويتامين E قرار دارند .
منابع :غني ترين منبع ويتامين E روغن هاي گياهي از جمله روغن هاي آفتابگردان ، کلزا ، ذرت ، سويا ، مغزدانه ها (آجيل )و دانه هاي کامل غلات هستند.منابع حيواني اين ويتامين شامل جگرگاو ،تخم مرغ ، مارگارين و کره مي باشد ؛درضمن ويتامين E به حرارت حساس است ،بنابراين بايد در انتهاي پخت به غذا اضافه شود .
ويتامين A:
بتاکاروتن درواقع پيش سازويتامين A مي باشد ،که به طورگسترده اي در طبيعت موجود است .بتاکاروتن سهم عمده اي درميان رنگدانه هاي موجود در هويچ ،کلم برکلي ، گوجه فرنگي ، فلفل قرمز ،و کدو حلوايي دارد .مطالعات نشان داده که بتاکاروتن علاوه بر اينکه به عنوان يک عامل محافظتي درمقابل بيماري قلبي است يک ماده مهم ضد سرطان نيز مي باشد .ويتامين A نقش اساسي دربينايي و عملکرد سطح سلولي ،رشد و تکامل و عملکرد سيستم ايمني و توليد مثل دارد .
کمبود ويتامين A:کمبود ويتامين A ناشي از دريافت ناکافي اين ويتامين و پيش ساز آن مي باشد .کمبود اين ويتامين مهمترين علت شبکوري در کشورهاي درحال توسعه است .همچنين تغيير دربافت پوست ،کاهش رشد و نمو ، کاهش کمبود سيستم ايمني بدن دربرابر ميکروبها و عوامل بيماريزا به دليل کمبود ويتامين A است .
منابع :مواد غذايي مثل جگر ،چربي شير و تخم مرغ و منابع گياهي در سبزيجاتي که برگ سبزتيره دارند و ميوه جات زرد و نارنجي مثل هويچ ، اسفناج ،پرتقال ،کاهو و به خصوص برگهاي تيره (برگهاي بيروني کاهو )طالبي ،زردآلو و ...سرشاراز ويتامين A مي باشد .
ويتامين C:
اين ويتامين ازخواص آنتي اکسيداني بسياري برخوردار است و جزء ويتامين هاي محلول درآب مي باشد.اين ويتامين سبب افزايش مقاومت به عفونت ها شده و ازطرفي باعث خنثي سازي راديکالهاي آزاد که از طريق غذا ،هوا و آشاميدني ها وارد سيستم بدن شده اند مي شود.درضمن درجذب آهن سوخت و سازبافت ها و توليد آنزيم ها ،تشکيل دندان ها و استخوانها نيز مؤثرند .
کمبود ويتامين C:
باعث خستگي ،ضعف ،بي حالي ،گرفتگي عضلات ،کم خوني ،تأخيردر بهبود زخم ها و عفونت ها ،خونريزي مکررو تورم لثه ها و دهان مي شود .اين ويتامين به دماي زياد،خرد کردن ،خيساندن درآب و نگهداري طولاني حساس مي باشد،بنابراين براي دريافت کافي آن بايد سبزيجات و ميوه جات را به صورت تازه و خام مصرف کنيم .
منابع :ويتامين C دربافت هاي گياهي و حيواني به صورت اسيد اسکوربيک يافت مي شود.بهترين منابع آن ميوه جات و سبزيجات است .اين ويتامين به راحتي با اکسيداسيون ازبين مي رود و از آنجايي که محلول درآب است اغلب با دورريختن آب پخت از دست مي رود .مرکبات و آب ميوه ها نيز منابع بسيار مهم ويتامين C مي باشند .درپايان متذکر مي شويم که آنتي اکسيدان ها در زندگي بشراهميت ويژه اي دارند ، ولي اکسير حيات نيستند ، پس بايد پذيرفت که مصرف مواد غذايي حاوي انواع ويتامين ها بسيارمفيدتر از استفاده از مکمل هاي مصنوعي (داروهاي ويتامين )مي باشد،بنابراين درپايان توصيه هاي تغذيه اي زيررا براي بهره بيشتر ازآنتي اکسيدانها يادآور مي شويم .
توصيه هاي تغذيه اي :
1 ـ سبزيها و ميوه ها را به مقدارزياد مصرف کنيد (حداقل 5 واحد مختلف ).
2 ـ مصرف چربي ها و گوشت قرمزرا تا حد ممکن کاهش دهيد .
3 ـ از ميزان کلسترول خون خود اطلاع داشته باشيد .
4 ـ مصرف غذاهاي حاوي ويتامين E و ويتامين C توصيه مي شود .چنان چه سيگار مي کشيد آن را ترک کنيد و يا مقدارفراواني ميوه و سبزي مصرف کنيد و مصرف ويتامين C را فراموش نکنيد .
5 ـ هرگزخودسرانه مکمل آهن مصرف نکنيد .مگراينکه با آزمايش ، تجويز آن ضروري تشخيص داده و يا توسط همکاران بهداشتي توصيه شود .
منبع:فصلنامه ي بهورز/خ
