نام علمی Sambucus nigra
كليات گياه شناسي
آقطی سیاه که در همدان انگور کولی نامیده می شود از زمانهای قدیم مورد مصرف مردم بوده و از آن برای رفع امراض مختلف مانند دفع بلغم و صفرا استفاده می كرده اند .
آقطی سیاه که خمان کبیر نیز نامیده می شود درختچه ای است که ارتفاع آن در نواحی مساعد به 10 متر می رسد . این درختچه معمولا در کنار جاده ها و حاشیه جنگل ها و در نواحی مرطوب و سایه در می روید .
برگ آهای آن سبز رنگ ، بیضوی ، دندانه دار ، بیدره و مرکب از 5-7 برگچه می باشد اگر برگها شکسته و مالش داده شود بوی بدی از آن متصاعد می شود .
گلهای آن سفید و خوشه ای است که در اواخر بهار ظاهر می شود . میوه آقطی سیاه گوشتی ، ریز مانند انگور و برنگ آبی سیر می باشد .
قسمت مورد استفاده این درختچه گل ، برگ و پوست داخلی ساقه آن است .
آقطی سیاه در ایران در نواحی آذربایجان و همدان می روید .
تركيبات شيميايي:
پوست این درختچه و برگ آن درای موادی مانند ساو بوسین Sambucine سامبو نیگرین Sambunigerine ، کولین ، سیکوتین Cicutine و مقدر کمی نیترات پتاسیم می باشد . د گلهای آن الدرین Elderine و مقدر کمی اسانس وجود دارد . میوه آقطی سیاه درای کریزان تمین Chrysanthemin ، مواد قندی ، اسانس ، صمغ ، اسید والزیانیک و اسید استیک می باش .
خواص داروئی
آقطی سیاه از نظر طب قدیم ایران سرد و خشک است. پوست ثانوی ساقه و ریشه آن از نظر طبی موثرترین قسمتهای این گیاه است.
• در درمان رماتیسم و درد مفاصل موثر است.
• ادرارآور است.
• ملین و ضد یبوست می‌باشد و بهترین دارو برای رفع یبوست در افراد سالخورده و کسانی است که انقباضات روده بزرگ در آنها ضعیف شده است.
• دم کرده برگهای خشک شده آن در رفع اسهال موثر است.
• برای برطرف کردن درد و التیام بواسیر ، برگهای تازه این گیاه را له کرده و یا اینکه از آن پماد تهیه کنید و روی بواسیر دردناک بگذارید.
• برای از بین بردن خارش بدن ، پوست ساقه آن را در روغن بجوشانید و سپس آن را صاف کرده و بگذارید سرد شود. این روغن را روی قسمتهایی که خارش درد بزنید.
• برای جوش‌خوردن استخوان و مداوای شکستگی استخوان ، از دم کرده ریشه این درختچه استفاده کنید.
• دم کرده گلهای خشک شده آقطی سیاه درمان کننده گریپ ، سرماخوردگی ، بیماریهای دستگاه تنفسی و نقرس می‌باشد.
• جوشانده گلهای خشک شده این گیاه برای معالجه برونشیت و ذات‌الجنب مفید است.
• بخور گلهای آقطی سیاه برای درمان بیماری سل مفید است.
• بیماریهای کلیه و مجاری ادرار را درمان می‌کند.
• سنگ کلیه را خارج می‌سازد.
• شیر مادران شیرده را زیاد می‌کند.
• در درمان بیماری صرع مفید است.
• جوشانده گلهای خشک شده آقطی سیاه را به صورت کمپرس روی زخمهای اگزما بگذارید اثر مطلوب خواهد داشت.
• جوشانده گلهای آقطی سیاه را روی سوختگیها بگذارید و کمپرس کنید.
• جوشانده برک این درخت آفت درختان و سبزیجات را از بین می‌برد.
• اگر پوست حساس دارید برای شستن صورت یا پاک کردن آرایش از دم کرده آقطی سیاه استفاده کنید.
• برای شادابی پوست صورت از بین بردن لکه‌ها و کک و مک می‌توان از ماسک زیر استفاده کرد. گلهای خشک شده آقطی سیاه را دم کنید و مقداری پودر باقلای خشک را در ظرفی بریزید سپس دم کرده آقطی سیاه را روی آن ریخته و خمیری تهیه کنید. این خمیر را به صورت ماسک روی صورت بگذارید و پس از یک ربع ساعت بجوشانید این ماسک را هر روزه روی پوست خود بگذارید تا صورت را جوان و شاداب کند.
طرز استفاده:
1) جوشانده : مقدر 60 گرم پوست ساقه ، برگ و یا میوه این درختچه را در یک لیتر آب ریخته و بگذارید آهسته بجوشد تا حجم آن به نصف برسد . سپس آنرا صاف کنید .
2) شراب آقطی سیاه : 150 گرم پوست ساقه یا ریشه این گیاه را در یک لیتر آب شراب سفید ریخته وبگذارید بمدت 15 روز بماند البته هر روز آنرا هم بزنید . پس از اینمدت آنرا صاف كرده و در شیشه دربست نگهدری کنید . مقدر مصرف این شراب یک قاشق سوپخوری و سه بار در روز است .
3) سرکه آقطی سیاه : 10-20 گرم برگهای خشک شده این درختچه را در یک لیتر سرکه ریخته و بگذارید تا مدت دو هفته بماند و هر روز آنرا بهم بزنید . پس از این مدت آنرا صاف كرده و در شیشه دبست نگهدری کنید . مقدر مصرف این شراب سوپخوری و سه بار در روز است .
4) دم كرده آقطی سیاه : مقدر 100 گرم گل خشک شده این درختچه را در یک لیتر آبجوش ریخته و بمدت 10 دقیقه دم کنید . از این دم كرده یم توانید برای شستشوی زخم ها استفاده کنید .
5) شیره یا آب میوه : میوه های رسیده آقطی سیاه را فشار داده تا شیره آن خارج شود . مقدر مصرف این شیره یک قاشق چایخوری مخلوط در یک لیوان آب می باشد .
6) شراب آقطی سیاه : آب میوه را رگفته و با هم وزن آن قند مخلوط کنید . سپس این مخلوط را بجوشانید ا شربت غلیظی بدست آید .
مقدر مصرف این شربت یک قاشق غذا خوری قبل از هر غذا است
مضرات :
استفاده زیاد از آقطی سیاه ممکن است باعث تهوع و همچنین ورم روده ها شود .
آقطی سیاه سرد است و بنابراین افراد سرد مزاج حتما باید آنرا با عسل بخورند .
اطلاعاتی در مورد کشت و تولید شوید :
• شناسنامه
شوندCaprifoliaceae | تیره |
Sambucus nigra L. – S.florida salisb – S.elegans hort | نام لاتین |
Elderberry – Elder tree – Common elder | نام انگلیسی |
انگور کولی – آقطی سیاه | نام فارسی |
خمان – خمان کبیر - سبوقه | نام عربی |
شرح گیاه
درختچه ای است که ارتفاع آن به تناسب شرایط محیط زندگی از 3 تا 5 و حتی 10 متر تغییر می کند یعنی در شرایط مساعد گاهی به ارتفاع 10 متر نیز می رسد. پراگندگی آن بصورتی است که در نواحی مختلف مانند کنار جاده ها ، حاشیه جنگلها و حتی مناطق کوهستانی نسبتاً مرتفع یافت می شود. این درختچه برگهائی مرکب از 5 یا 7 برچگی بیضوی دندانه دار ، نوک تیز و به رنگ سبز تیره دارد از برگهای آن نیز بر اثر مالش دادن بوی ناپسند استشمام می شود گلهای فراوان آن که در خرداد ماه ظاهر می گردد مجموعاً به صورت گل آذین دیهیم با ظاهر شبیه چتر مرکب جلوه می کنند. رنگ گلهای آن در آغاز سفید است ولی بتدریج که گل طراوات خود را از دست داد و شروع به خشک شدن نمود رنگ آن متمایل به زرد می گردد. کاسه و جام گل آن دارای تقسیمات 5 تایی است و در داخل آنها، 5 پرچم با بساک زرد رنگ جای دارد. مادگی آن دارای تخمدانی 1 تا 3 خانه است و پس از نمو نیز به میوه ای به صورت سته و به رنگ سیاه (پس از رسیدن) تبدیل می گردد که محتوی شیره ای به رنگ قرمز مایل به بنفش است.
نیاز اکولوژیکی
آقطی سیاه در خاکهای تقریباً شور در زمینهای متروکه و مرطوب می روید گیاه در طی دوران رویش خود به مقادیر زیادی ازت و آب نیاز دارد و آبیاری مناسب سبب افزایش عملکرد گل می شود با توجه به رویش گیاه در سایه تابش آفتاب نقش عمده ای در افزایش محصول میوه دارد.
آماده سازی خاک
تسطیح زمین و تقویت آن با کود های ازته از کارهای مهم در آماده سازی خاک می باشد.
تاریخ و فواصل کاشت
فاصله ردیفهای کاشت بین 250 تا 300 سانتی متر و فاصله دو نهال در روی ردیف کاشت باید 100 تا 150 سانتی متر باشد.
کاشت
تکثیر گیاه توسط بذر و همچین از طریق رویشی صورت می گیرد. تکثیر توسط بذر : بذر آقطی سیاه را بین ماههای مرداد – شهریور جمع آوری می کنند. سپس آنها را در فصل پائیز همان سال یا اوایل بهار سال بعد در خزانه هوای آزاد کشت می کنند با آبیاری منظم و وجین علفهای هرز سطح خزانه بذور سبز شده و گیاه بسرعت رشد می کند. یکسال بعد در فصل بهار یا پائیز نهالها را به زمین مورد نظر منتقل می کنند. تکثیر رویشی : تکثیر رویشی از طریق قلمه های ساقه انجام می گیرد گیاهان در ماههای خرداد – تیر از ساقه های سبز و جوانی برخوردار می باشند. این ساقه ها در شهریور ضخیم و کم و بیش چوبی می شوند. بین ماههای تیر – شهریور قلمه های مناسبی به طول 20 سانتی متر جدا می کنند. این قلمه ها را در خزانه هوای آزاد که سطح بستر آن از خاک مرطوب و نرمی پوشیده شده است کشت می کنند. چون قلمه ها در سایه سریعتر ریشه دارا می شوند خزانه ها باید در سایه قرار داشته باشند یا توسط پوششهایی از تابش مستقیم آفتاب به آنها جلوگیری شوند پس از ریشه دار شدن قلمه ها می توان نهالها را به زمین دایمی منتقل نمود. فاصله ردیفهای کاشت بین 250 تا 300 سانتی متر مناسب است فاصله دو نهال روی ردیف کاشت باید 100 تا 150 سانتی متر باشد.
داشت
آبیاری مناسب سبب افزایش عملکرد گل می شود افزودن ازت در طی رویش گیاه نقش عمده ای در افزایش و کیفیت رشد دارد.
برداشت
هنگامی که گلهای قسمتهای کناری گل آذین باز شده باشند و گلهای قسمتهای میانی آن به صورت غنچه (یا در حال باز شدن) باشند باید گلها را برداشت نمود جمع آوری گلها فقط در ساعات خشک روز امکان پذیر می باشد. از این رو گلها را باید پس از خشک شدن شبنم یا مدتی پس از بارندگی برداشت کرد. چنانچه گلها به صورت مرطوب برداشت شوند بعد از خشک شدن قهوه ای رنگ شده و از کیفیت آنها کاسته می شود. گلها را توسط قیچی باغبانی و از ناحیه دمگل جدا می کنند و پس از جدا کردن به صورت وارونه با فاصله های مناسب و بدون وارد آوردن هیچگونه فشار در سبد قرار می دهند خشک کردن گلها باید به وسیله خشک کنهای الکتریکی در دمای 30 تا 35 درجه سانتی گراد انجام شود. (گلها جهت خشک کردن باید به صورت لایه نازک در خشک کن قرار گیرند).عمل خشک کردن در سایه نیز انجام پذیر است. پس از خشک کردن گلها با دقت، رنگ آنها زرد روشن خواهد شد. جمع آوری میوه های رسیده همانند گلها به همراه ساقه انجام می گیرد با استفاده از خشک کن های الکتریکی میوه ها را خشک می کنند. پس از خشک شد میوه ها ، ساقه ها را از آنها جدا کرده و سپس بسته بندی می کنند. نسبت گل تازه به خشک 8 تا 9 به 1 و نسبت میوه تازه به خشک 4 تا 5 به 1 می باشد. میوه های خشک شده سیاه رنگ و سبک هستند و مزه آنها ملس می باشد.
دامنه انتشار
نواحی شمال ایران ، باغهای همدان واریته های متعددی از این گیاه پرورش می یابد.
منابع :
انگور کولی http://daneshnameh.roshd.ir
آقطی سیاه http://www.farshadpileste.blogfa.com
آقطی سیاه http://fa.wikipedia.org
آقطی سیاه «داروئی» http://daneshnameh.roshd.ir
آقطی سیاه - انگو کولی http://gigapars.com
آقطی سیاه Elderberry http://www.ir-agri.com
آقطی سیاه Elderberry http://www.money58.netfirms.com
/س
