آزمونی برای اقتصاد خانواده

منابع خانواده زمان، درآمد، فضای زندگی و ... است. از آن‌جا که منابع خانواده محدود است، تهیه تمام کالاها و خدمات مورد نیاز خانواده ممکن نیست.
هر سال اسفند و فروردین، ماه‌هائی است که خانواده‌ها هزینه‌هائی بیشتر از بقیه ایام سال دارند. آئین نوروز رسم و آدابی دارد که زندگی را تازه می‌کند اما این آئین هزینه‌آور است. با این حال باید بر انجام آداب پافشاری کرد. خرید شب عید، سفرهای نوروزی و ... اگر دقیق و درست و با رعایت اصول اقتصادی انجام شود برای هر خانواده‌ای شیرین خواهد بود و هزینه‌هایش هم بر زندگی خانواده‌ها سنگینی نخواهد کرد. این مسئله‌ای است که در قالب رعایت اقتصاد خانواده قادر به مراعات آن خواهیم بود. اقتصاد خانواده را می‌توان چگونگی سازماندهی و مدیریت منابع خانواده تعریف کرد. منابع خانواده زمان، درآمد، فضای زندگی و ... است. از آن‌جا که منابع خانواده محدود است، تهیه تمام کالاها و خدمات مورد نیاز خانواده ممکن نیست. پس باید از میان خواست‌های خود انتخاب به عمل آورد. انتخاب قلب اقتصاد است. انتخاب از میان خواسته‌های مختلف با توجه به هزینه‌ها، وظیفه اصلی اقتصاد خانواده است. اقتصاد خانواده به دنبال بهترین انتخاب می‌گردد و بهترین انتخاب برای خانواده، انتخابی است که بیشترین رضایت خاطر را برای بیشتر اعضاء خانواده به بار آورد. اقتصاددانان به‌جای رضایت خاطر، از یک اصطلاح علمی به اسم مطلوبیت استفاده می‌کنند.
آنها می‌گویند بیشترین مطلوبیت با توجه به شرایط هر خانواده و میزان درآمدها، متفاوت است. پس در انتخاب از میان خواسته‌ها، حفظ اعتدال مهم است. برای این‌که از بین خواسته‌های خود، دست به انتخاب بزنید:
۱) فایده‌ها را محاسبه کنید.
۲) هزینه‌ها را برآورد کنید. در نظر داشته باشید هزینه تنها آن مبلغی نیست که شما می‌پردازید، بلکه فرصت‌های از دست رفته نیز در شمار هزینه‌هاست.
۳) انتخابی را انجام دهید که فایده‌اش بیش از هزینه باشد.
پویائی اقتصادی فقط به زمانی که جیب‌هایتان پر از پول است، محدود نمی‌شود. هر چند در یک چنین مواقعی باید به شدت به آداب مالی خود توجه داشته باشید، اما به هر حال باید این توانائی را نیز داشته باشید که پول‌هایتان را همین حالا نیز به بهترین شیوه کنترل و سپس سرمایه‌گذاری نمائید. بنابراین به‌جای این‌که نفستان را در سینه حبس کرده و منتظر از راه رسیدن آن روز رویائی باشید که یک چک مبلغ بالا نصیبتان شود، همین حالا شیوه‌های صحیح نظارت بر مسائل اقتصادی را یاد بگیرید تا بتوانید خودتان را دارنده آن چک پر بها بکنید. در این نوشتار چند نمونه از تکنیک‌های صحیح آداب مالی را برای شما ذکر می‌نمائیم.

پول‌شناس باشید و آن‌را درست خرج کنید

به‌جای این‌که انتظار داشته باشید که از آسمان برایتان پول برسد تا از وضعیت موجود نجات پیدا کنید، از چیزهای کوچکی شروع کنید که فکر می‌کنید می‌توانید آنها را تحت کنترل خود در آورید، مانند این است که یک سکه ۱۰ ریالی پیدا کنید و بعد تلاش کنید تا به واسطه آن به بالاترین درجات برسید؛ اما به خاطر داشته باشید که زمانی‌که یک چیز به‌صورت عادت در شما شکل بگیرد، دیگر انجام دادن آن نیز به تلاش و کوشش نیاز ندارد. تمرین کردن عادات صحیح اقتصادی چیزی است که شما می‌توانید به آن افتخار کنید و روی آن حساب باز کرده و زمانی هم که سود باد آورده به سوی شما جاری شود، خیلی بهتر از گذشته می‌توانید روی آن برنامه‌ریزی کرده و در راه مناسب‌تری از آن استفاده کنید. هنر درست خرج کردن هنر مهمی در زندگی است.

دفترچه هزینه

برای هر خانواده و هم‌چنین هر یک از افراد خانواده، دفتر یادداشت مخصوص هزینه‌ها لازم است. این دفتر را به سه بخش تقسیم کنید
۱) هزینه‌های ضروری
۲) هزینه‌های غیرضروری
۳) فهرست مخارج روزانه

هزینه‌های ضروری

هزینه‌های ضروری واقعاً ضروری‌اند ولی می‌شود متعادلشان کرد. در آغاز هر ماه فهرستی از مخارج ضروری خود را یادداشت کنید؛ مثلاً اجاره، قبض تلفن، موبایل، برق، خورد و خوراک، پوشاک و ... حالا با توجه به هزینه‌هائی که این مخارج در ماه قبل برای شما داشته‌اند رقمی را جلوی هرکدام یادداشت کنید. جمع این رقم پولی است که تا آخر ماه نباید صرف چیزی شود. حالا جلوی هر مورد بنویسید چه‌طور می‌توان هزینه هر کدام را کاهش داد؛ مثلاً:
ـ قبض برق: می‌توانم از لامپ کم‌مصرف استفاده کنم و زمانی‌که سرگرم کاری هستم تلویزیون را خاموش کنم.
ـ قبض موبایل: در ماه قبل تعداد زیادی SMS غیرضروری و چند مکالمه طولانی غیرضروری داشتم. این ماه از SMS فقط برای موارد لازم استفاده می‌کنم.
ـ خورد و خوراک: هنگام خرید میوه و سبزی، مصرف واقعی خانواده را در نظر می‌گیرم تا میوه لک‌دار و خراب در سبد خانه نماند و دور ریخته نشود؛ یا در مهمانی غذا را به اندازه درست می‌کنم تا دور ریخته نشود.
حالا خودتان حساب کنید. همین چند مورد کوچک که ذکر شد در آخر هر ماه، چه مبلغی را در کیف پول یا حساب شما باقی می‌گذارد. نگوئید ای بابا! با این پول‌ها که چیزی حل نمی‌شود. همین قطره‌ها دریا می‌شوند.

هزینه‌های غیرضروری

اگر اسم هزینه‌هائی غیرضروری شد، لزومی ندارد آن را به کل از برنامه اقتصادی خودتان حذف کنید بلکه می‌توانید آن در اولویت دوم، پس از ضروریات قرار دهید. این‌جا امکان صرفه‌جوئی بیشتری برایتان وجود دارد. دو سئوال: آیا این خرج در زندگی‌ام مؤثر است؟ و اگر موثر است، چه‌قدر؟ را از خود بپرسید. مثلاً سفر تابستانی حتماً در روحیه شما مؤثر است ولی اگر پس از بازگشت با مشکل بی‌پولی روبه‌رو شوید، خرجی اضافه و بدون دوراندیشی بوده. حالا اگر این مشکل را نداشته باشید می‌توانید در دفتر هزینه‌ها یادداشت کنید که در سفرهای قبلی چند مورد خرج اضافه (مانند غذای زیاد یا خرید سوغات بی‌مصرف و تزئینی) داشته‌اید. این مخارج را از سفر حذف کنید.
یک مورد دیگر، رفتن به رستوران‌ها و کافی‌شاپ‌ها است. بسیاری از خانواده‌ها در برنامه خود، هفته‌ای یک شب در رستوران شام می‌خورند که می‌توان آن را به سه هفته یک‌بار تقلیل داد. یک هفته دیگر را می‌توانید با غذای خانگی به طبیعت بروید و هفته سوم را در خانه، میز قشنگی برای اهالی منزل بچینید.
حالا خودتان میزان کاهش هزینه را در همین مورد حساب کنید. یا زمانی‌که در تنگنای مالی قرار دارید به‌جای پرداخت مبلغ باشگاه ورزشی از ورزش صبحگاهی پارک‌ها استفاده کنید. اگر همه مخارج ضروری و غیرضروری را بنویسید و جلوی آنها راه صرفه‌جوئی‌اش را هم یادداشت کنید، این موارد قابل اجرا می‌شود.

یادداشت مخارج روزانه

زمانی‌ه تمرین درست خرج کردن را شروع می‌کنید، هر شب باید چند دقیقه را به ثبت مخارج روزانه خود، از ریز تا درشت، اختصاص دهید. با این کار، هم حساب خرج دستتان می‌آید، هم پس از مدتی متوجه برخی مخارج می‌شوید که دائماً در زندگی شما تکرار می‌شود و هیچ ضرورتی هم ندارد؛ فقط عادت کرده‌اید.

دلائل ولخرجی

۱) رودربایستی
شما با مهمانتان رودربایستی دارید و برای یک نفر به اندازه چهار نفر تدارک می‌بینید یا همراه دوستی ولخرج هستید و مجبور به خرج‌های غیرضروری می‌شوید. باید بدانید با پذیرائی مفصل از مهمان، او را هم معذب می‌کنید و به فکر جبران می‌اندازید؛ و اگر به دوستتان نه نگوئید هرگز نمی‌فهمد شما از این همه پول خرج کردن در عذاب هستید.
۲) عدم اعتماد به نفس
شما برای پوشاندن کمبود اعتماد به نفس، به طرف خرید کردن هجوم می‌برید تا دوستان و آشنایان را تحت تأثیر قرار دهید. ولی آنها هم احتمالاً باهوش هستند و زیاد تحت تأثیر این خریدهای عجیب و غریب قرار نمی‌گیرند؛ بلکه خیلی زود اصل قضیه را می‌فهمند.
۳) بیکاری و بطالت
از بیکاری حوصله‌تان سر می‌رود و خرید می‌کنید یا از یک کافی‌شاپ به دیگری سرک می‌کشید و شام را هم با دوستان صرف می‌کنید تا در خانه بیکار نمانید. این کار شما هم ضرر مالی دارد، هم مقطعی و کوتاه مدت است. تنها توصیه به درد بخور این است که علائق واقعی‌تان را پیدا کنید تا مفید واقع شوید.
۴) خجالت
به مغازه‌ای می‌روید و جنسی را قیمت می‌کنید. چنان از اخم آقای فروشنده جا می‌خورید که خجالت می‌کشید بگوئید گران است و آن را می‌خرید یا خجالت می‌کشید بگوئید مایل به رفتن به رستوران گران‌تر از سطح بودجه‌تان نیستید. باید گفت تا زمانی‌که به دیگران بیش از خودتان اهمیت می‌دهید همیشه آخر ماه مبلغی پول کم می‌آورید.
۵) جلب محبت
عادت کرده‌اید محبت دیگران را با هدیه گران و بذل و بخشش بخرید و اطرافیانتان را غرق هدایای گران‌قیمت می‌کنید ولی باز هم میزان محبتتان کمتر از مبلغ خرج شده است. اگر دوست و هم‌زبان می‌خواهید روشی غیر از خرید و فروش محبت پیدا کنید!
۶) عادت
شاید در خانواده‌ای مرفه یا فاقد دوراندیشی بزرگ شده‌اید که کسی در آن به پس‌انداز فکر نمی‌کرده و شما هم دائماً پول خرج کرده‌اید؛ طوری‌که برای پول ارزش قائل نیستید. بالاخره یک نفر باید به شما بگوید که روش قبلیتان غلط بوده و پول برای ایجاد یک زندگی امن ضروری است. چه‌طور است روش منطقی خانوادە‌های دیگر را با دقت بنگرید و الگو بگیرید؟!

پس‌انداز، گنج روانی

حال که راه پس‌انداز کردن برخی هزینه‌های زائد را تمرین کرده و در دفترچه نوشته‌اید، می‌دانید مبلغی به‌عنوان پس‌انداز برای شما باقی می‌ماند. این جایزه شماست، مبارک است! فکر نکنید مبلغ کمی است، چون با این روش روز به روز بر پول شما اضافه می‌شود و میزان پس‌انداز شما با میزان امنیت مالی شما رابطه مستقیم دارد. پس‌انداز کنید تا لذت این امنیت را دریابید. امید است برای ششروع اجرای این توصیه‌ها از هزینه‌های نوروزی خانواده آغاز نموده و از همین سال نو برمبنای علم اقتصاد روزگار بهتری را برای خود و خانواده خود رقم زنید.
منبع: ماهنامه اقتصاد خانواده
/س