شطرنج نابینایان
بازی شطرنج در سطحی که بازیکنان بتوانند بخوبی آن را فرا بگیرند و و برای پیروزی در آن قادر باشند حرکات مختلف ممکن در صفحه را در زمانی محدود بررسی و پیش بینی نمایند و طرح و نقشه بریزند مستلزم داشتن هوشی خوب و قدرت تمرکز طولانی و ضمنا" مطالعات جانبی روش های مختلف بازی است. از این روی این بازی جزو رشته های ورزشی است و فدراسیون شطرنج در این زمینه فعالیت می کند.
بازیکنان رده بالای شطرنج قادرند با چشمان بسته این بازی را حتی بصورت همزمان در مقابل چندین نفر انجام دهند نمونه وطنی آن بازی چشم بسته احسان قائم مقامی استاد بزرگ شطرنج ایران در مقابل ده نفر از بازیکنان خوب در دی ماه سال ۸۴ است که نتیجه آن ۵/۹ بر ۵/۰ به نفع ایشان بوده است.
اما غرض از این نوشته ذکر این مطلب است که نابینایان هم می توانند این رشته را فرا بگیرند و در مسابقات حتی جهانی شرکت نمایند. در زیر مجموعه فدراسیون شطرنج ایران شطرنج نابینایان نیزفعال بوده و مسابقات رسمی در این زمینه برگزار و نفرات برتر به مسابقات جهانی اعزام می شوند.
همه فوایدی که در بازی شطرنج برای افراد بینا متصور است مانند افزایش توان ذهنی٫ تقویت تمرکز و قدرت تجزیه تحلیل و طراحی و نقشه ریزی برای پیروزی و از همه مهم تر لذت بردن از یک بازی فکری و بسیاری فواید دیگر که ازویژگیهای شطرنج است برای نابینایان هم وجود دارد .
اینجانب زمانی که در دوران دانشجوئی در کلینیک نابینایان مشغول کارآموزی بودم در طول یک ترم که هفته ای دو بار به آن کلینیک می رفتیم موفق شدم به سه نفر از نابینایان شطرنج آموزش دهم که در پایان دو نفر که وضعیت بهتری داشتند با هم بازی می کردند .( این یکی از خاطرات خوب و به یاد ماندنی ام از دوران دانشجوئی است(
البته ماهیت بازی چشم بسته با شطرنج نابینایان متفاوت است چون نابینایان می توانند با استفاده از حس لامسه تفاوت دو رنگ و شکل و موقعیت مهره ها را در صفحه شطرنج تشخیص دهند در حالیکه در شطرنج چشم بسته شطرنج باز اجازه ندارد ازحس لامسه کمک بگیرد و تنها باید ازقدرت تجسم و نگهداری ذهنی استفاده نماید.
شطرنج نابینایان ویژگیهای خاصی دارد مثلا روی سر مهره های سیاه دگمه ای وجود دارد که روی مهره های سفید نیست. یا در هر خانه سوراخی وجود دارد که مهره در آن محکم می شود تا با لمس از جایش خارج نشود. همچنین مقررات خاصی برای نابینایان وجود دارد که می توانید در سایت فدراسیون شطرنج آنها راببینید.
به همه خانواده هائی که دارای کودک نابینا هستند توصیه می کنم برای آموزش این بازی زیبا و مفرح و تقویت کننده فعالیت هوشیارانه ذهن اقدام کنند و اثرات مثبت آن را خودشان ببیند.
مرکز روزانه آموزش و توانبخشی مهدیه همدان
جلال جوادی
الف . حداقل ۲۰×۲۰ سانتى متر
ب. خانه هاى سياه اندكى برآمده
ج.يك سوراخ حايل در هر خانه
د. هر مهره داراى ميخى در قسمت زيرين كه در سوراخ حايل فرو مى رود
ه. مهره ها از نوع استنتن ، و مهره هاى سياه با علامت مخصوص
۲. قواعد زير بر بازى حاكم است:
۱. حركتها بايد به طور واضح اعلام و توسط حريف تكرار و در صفحه او اجرا شوند. براى وضوح هر چه بيشتر در اعلام حركت، استفاده از نامهاى زير به جاى حروف متناظر آنها پيشنهاد مى شود كه نمادگذارى جبرى آنها عبارت است از:
A-آنا Bـ بلا Cـ سزار Dـ داويد Eـ اوا Fـ فليكس
Gـ گوستاو Hـ هكتور
عرضها از طرف سفيد به طرف سياه با عددهاى آلمانى:
۱ـ آينس ۲ـ تسواى ۳ـدراى ۴ـ فير ۵ـ فونف ۶ـزكس ۷ـزيبن ۸ـآخت
قلعه رفتن با (( لانگه رودشاده ))( لفظ آلمانى براى قلعه بزرگ ) و (( كورتسه رودشاده)) ( لفظ آلمانى براى قلعه كوچك) اعلام مى شود.
نام مهره ها عبارت است از كونيگ (شاه )، دامه ( وزير)، تورم (رخ )، لويفر(فيل)، اشپرينگر(اسب) ، باوئر(پياده).
۲. در صفحه بازيكن معلول بينايى ، مهره هنگامى ((لمس شده)) تلقى مى شود كه از سوراخ حايل بيرون آورده شده باشد.
۳. حركت را هنگامى بايد (( انجام شده)) تلقى كرد كه
(الف) در صورت گرفتن ، مهره گرفته شده ، از صفحه بازيكنى كه نوبت اوست برداشته شده باشد؛
(ب) مهرهاى در يك سوراخ حايل ديگر قرار گرفته باشد؛
(ج) حركت اعلام شده باشد.
فقط در اين هنگام ساعت حريف را بايد به كار انداخت .
در بندهاى ۲و۳ ، در مورد بازيكن بينا مقررات متعارف اعتبار دارد .
۴. استفاده از ساعت شطرنج مخصوص معلولان بينايى مجاز است . اين ساعت بايد ويژگيهاى زير را داشته باشد:
(الف) صفحه اى با عقربه هاى محكم ، كه در آن هر پنج دقيقه با يك نقطه و هر پانزده دقيقه با دو نقطه برآمده مشخص شده باشد.
(ب) پرچمى كه بتوان به سادگى آن را لمس كرد . بايد مراقب بود كه پرچم طورى قرار گيرد كه بازيكن بتواند عقربه دقيقه شمار را در پنج دقيقه آخر يك ساعت كامل لمس كند.
۵. بازيكن معلول بينايى بايد حركتها را به صورت بريل ، يا به خط معمولى ،ثبت كند يا آنها را روى نوارضبط كند.
۶. هر گونه لغزش كلامى در اعلام حركت را بايد بلافاصله و قبل از به كار افتادن ساعت حريف ، تصحيح كرد.
۷. اگر در حين بازى ، پوزيسيونهاى متفاوتى در دو صفحه پديد آيد ، بايد به كمك شخص كنترل كننده و با مراجعه به ثبت حركات هر دو بازيكن ، پوزيسيونها را تصحيح كرد . اگر ثبت هر دو بازيكن مطابقت داشته باشد ، بازيكنى كه حركت را درست ثبت كرده اما غلط انجام داده است بايد پوزيسيون خود را تصحيح كند تا با حركت مشخص شده در برگه ثبت حركات مطابقت يابد.
۸. اگر پوزيسيونهاى متفاوتى در دو صفحه پديد آيد و برگه هاى ثبت نيز فرق داشته باشند،بازى را بايد حركت به حركت عقب كشيد تا به جايى رسيد كه دو برگه ثبت مطابقت دارند، و شخص كنترل كننده بايد ساعتها را نيز مطابق آن مجدداً تنظيم كند.
۹. بازيكن معلول بينايى حق دارد از دستيارى استفاده كند كه هريك يا همه وظايف زير به عهده او باشد:
(الف) اجراى حركت هر يك از دو بازيكن بر صفحه حريف
(ب) اعلام حركتهاى هر دو بازيكن
(ج) ثبت حركتهاى بازيكن معلول بينايى و به كار انداختن ساعت حريف او ( با توجه به بند ۳ (ج)
(د) آگاه كردن بازيكن معلول بينايى از تعداد حركات كامل شده و زمان مصرف شده هر دو بازيكن ، فقط در صورتى كه خود بازيكن تقاضا كند.
(ه). طرح ادعا در مورد نتيجه بازى در مواقعى كه حد زمان سپرى شده باشد و مطلع كردن شخص كنترل كننده به هنگامى كه بازيكن بينا يكى ازمهره هاى خود را لمس كرده باشد.
(و) اجراى تشريفات ضرورى در صورتى كه بازى ناتمام بماند.
اگر بازيكن معلول بينايى از دستيار استفاده نكند، بازيكن بينا در صورت تمايل مى تواند از دستيارى استفاده كند كه وظايف مذكور در بندهاى ۹ (الف) و ۹ (ب) را انجام دهد.
منبع:فدراسیون شطرنج جمهوری اسلامی ایران
/خ
بازیکنان رده بالای شطرنج قادرند با چشمان بسته این بازی را حتی بصورت همزمان در مقابل چندین نفر انجام دهند نمونه وطنی آن بازی چشم بسته احسان قائم مقامی استاد بزرگ شطرنج ایران در مقابل ده نفر از بازیکنان خوب در دی ماه سال ۸۴ است که نتیجه آن ۵/۹ بر ۵/۰ به نفع ایشان بوده است.
اما غرض از این نوشته ذکر این مطلب است که نابینایان هم می توانند این رشته را فرا بگیرند و در مسابقات حتی جهانی شرکت نمایند. در زیر مجموعه فدراسیون شطرنج ایران شطرنج نابینایان نیزفعال بوده و مسابقات رسمی در این زمینه برگزار و نفرات برتر به مسابقات جهانی اعزام می شوند.
همه فوایدی که در بازی شطرنج برای افراد بینا متصور است مانند افزایش توان ذهنی٫ تقویت تمرکز و قدرت تجزیه تحلیل و طراحی و نقشه ریزی برای پیروزی و از همه مهم تر لذت بردن از یک بازی فکری و بسیاری فواید دیگر که ازویژگیهای شطرنج است برای نابینایان هم وجود دارد .
اینجانب زمانی که در دوران دانشجوئی در کلینیک نابینایان مشغول کارآموزی بودم در طول یک ترم که هفته ای دو بار به آن کلینیک می رفتیم موفق شدم به سه نفر از نابینایان شطرنج آموزش دهم که در پایان دو نفر که وضعیت بهتری داشتند با هم بازی می کردند .( این یکی از خاطرات خوب و به یاد ماندنی ام از دوران دانشجوئی است(
البته ماهیت بازی چشم بسته با شطرنج نابینایان متفاوت است چون نابینایان می توانند با استفاده از حس لامسه تفاوت دو رنگ و شکل و موقعیت مهره ها را در صفحه شطرنج تشخیص دهند در حالیکه در شطرنج چشم بسته شطرنج باز اجازه ندارد ازحس لامسه کمک بگیرد و تنها باید ازقدرت تجسم و نگهداری ذهنی استفاده نماید.
شطرنج نابینایان ویژگیهای خاصی دارد مثلا روی سر مهره های سیاه دگمه ای وجود دارد که روی مهره های سفید نیست. یا در هر خانه سوراخی وجود دارد که مهره در آن محکم می شود تا با لمس از جایش خارج نشود. همچنین مقررات خاصی برای نابینایان وجود دارد که می توانید در سایت فدراسیون شطرنج آنها راببینید.
به همه خانواده هائی که دارای کودک نابینا هستند توصیه می کنم برای آموزش این بازی زیبا و مفرح و تقویت کننده فعالیت هوشیارانه ذهن اقدام کنند و اثرات مثبت آن را خودشان ببیند.
مرکز روزانه آموزش و توانبخشی مهدیه همدان
جلال جوادی
مقررات بازى نا بينايان ومعلولان بينايى
الف . حداقل ۲۰×۲۰ سانتى متر
ب. خانه هاى سياه اندكى برآمده
ج.يك سوراخ حايل در هر خانه
د. هر مهره داراى ميخى در قسمت زيرين كه در سوراخ حايل فرو مى رود
ه. مهره ها از نوع استنتن ، و مهره هاى سياه با علامت مخصوص
۲. قواعد زير بر بازى حاكم است:
۱. حركتها بايد به طور واضح اعلام و توسط حريف تكرار و در صفحه او اجرا شوند. براى وضوح هر چه بيشتر در اعلام حركت، استفاده از نامهاى زير به جاى حروف متناظر آنها پيشنهاد مى شود كه نمادگذارى جبرى آنها عبارت است از:
A-آنا Bـ بلا Cـ سزار Dـ داويد Eـ اوا Fـ فليكس
Gـ گوستاو Hـ هكتور
عرضها از طرف سفيد به طرف سياه با عددهاى آلمانى:
۱ـ آينس ۲ـ تسواى ۳ـدراى ۴ـ فير ۵ـ فونف ۶ـزكس ۷ـزيبن ۸ـآخت
قلعه رفتن با (( لانگه رودشاده ))( لفظ آلمانى براى قلعه بزرگ ) و (( كورتسه رودشاده)) ( لفظ آلمانى براى قلعه كوچك) اعلام مى شود.
نام مهره ها عبارت است از كونيگ (شاه )، دامه ( وزير)، تورم (رخ )، لويفر(فيل)، اشپرينگر(اسب) ، باوئر(پياده).
۲. در صفحه بازيكن معلول بينايى ، مهره هنگامى ((لمس شده)) تلقى مى شود كه از سوراخ حايل بيرون آورده شده باشد.
۳. حركت را هنگامى بايد (( انجام شده)) تلقى كرد كه
(الف) در صورت گرفتن ، مهره گرفته شده ، از صفحه بازيكنى كه نوبت اوست برداشته شده باشد؛
(ب) مهرهاى در يك سوراخ حايل ديگر قرار گرفته باشد؛
(ج) حركت اعلام شده باشد.
فقط در اين هنگام ساعت حريف را بايد به كار انداخت .
در بندهاى ۲و۳ ، در مورد بازيكن بينا مقررات متعارف اعتبار دارد .
۴. استفاده از ساعت شطرنج مخصوص معلولان بينايى مجاز است . اين ساعت بايد ويژگيهاى زير را داشته باشد:
(الف) صفحه اى با عقربه هاى محكم ، كه در آن هر پنج دقيقه با يك نقطه و هر پانزده دقيقه با دو نقطه برآمده مشخص شده باشد.
(ب) پرچمى كه بتوان به سادگى آن را لمس كرد . بايد مراقب بود كه پرچم طورى قرار گيرد كه بازيكن بتواند عقربه دقيقه شمار را در پنج دقيقه آخر يك ساعت كامل لمس كند.
۵. بازيكن معلول بينايى بايد حركتها را به صورت بريل ، يا به خط معمولى ،ثبت كند يا آنها را روى نوارضبط كند.
۶. هر گونه لغزش كلامى در اعلام حركت را بايد بلافاصله و قبل از به كار افتادن ساعت حريف ، تصحيح كرد.
۷. اگر در حين بازى ، پوزيسيونهاى متفاوتى در دو صفحه پديد آيد ، بايد به كمك شخص كنترل كننده و با مراجعه به ثبت حركات هر دو بازيكن ، پوزيسيونها را تصحيح كرد . اگر ثبت هر دو بازيكن مطابقت داشته باشد ، بازيكنى كه حركت را درست ثبت كرده اما غلط انجام داده است بايد پوزيسيون خود را تصحيح كند تا با حركت مشخص شده در برگه ثبت حركات مطابقت يابد.
۸. اگر پوزيسيونهاى متفاوتى در دو صفحه پديد آيد و برگه هاى ثبت نيز فرق داشته باشند،بازى را بايد حركت به حركت عقب كشيد تا به جايى رسيد كه دو برگه ثبت مطابقت دارند، و شخص كنترل كننده بايد ساعتها را نيز مطابق آن مجدداً تنظيم كند.
۹. بازيكن معلول بينايى حق دارد از دستيارى استفاده كند كه هريك يا همه وظايف زير به عهده او باشد:
(الف) اجراى حركت هر يك از دو بازيكن بر صفحه حريف
(ب) اعلام حركتهاى هر دو بازيكن
(ج) ثبت حركتهاى بازيكن معلول بينايى و به كار انداختن ساعت حريف او ( با توجه به بند ۳ (ج)
(د) آگاه كردن بازيكن معلول بينايى از تعداد حركات كامل شده و زمان مصرف شده هر دو بازيكن ، فقط در صورتى كه خود بازيكن تقاضا كند.
(ه). طرح ادعا در مورد نتيجه بازى در مواقعى كه حد زمان سپرى شده باشد و مطلع كردن شخص كنترل كننده به هنگامى كه بازيكن بينا يكى ازمهره هاى خود را لمس كرده باشد.
(و) اجراى تشريفات ضرورى در صورتى كه بازى ناتمام بماند.
اگر بازيكن معلول بينايى از دستيار استفاده نكند، بازيكن بينا در صورت تمايل مى تواند از دستيارى استفاده كند كه وظايف مذكور در بندهاى ۹ (الف) و ۹ (ب) را انجام دهد.
منبع:فدراسیون شطرنج جمهوری اسلامی ایران
/خ
