روز جهاد کشاورزي

خداوند در آيه شريفه «فَمَا حَصَدْتُمْ فَذَرُوهُ فِى سُنْبُلِهِ؛ آنچه را كه درو مى‏كنيد با خوشه‏اش كنار بگذاريد». از زبان حضرت يوسف گزارش مى‏دهد كه به مصريان گفت: براى اينكه از پيامدهاى وخيم خشك‏سالى برهيد، به جز مقدار نياز، بقيه محصول خود را در انبار ذخيره كنيد. شيوه ذخيره‏سازى را نيز چنين مى‏آموزد كه دانه‏ها را از خوشه‏هاى آن بيرون نياوريد و بگذاريد در خوشه‏ها بمانند. همچنين در قرآن كريم، گياهان و درختان را داراى سجود تكوينى براى خداوند معرفى مى‏كند و مى‏فرمايد: «وَالنَّجْمُ وَالشَجَرُ يَسْجُدان؛ و گياه و درخت براى او سجده مى‏كنند».
نگاه ژرف و موشكافانه به آيات قرآن درباره گياهان و درختان و كشاورزى و مراحل رشد و تكوين آنها، درس‏هاى بسيار آموزنده‏اى درباره خداشناسى و توحيد به ما مى‏آموزد.

زلال وحى

«آيا نديدى كه خدا از آسمان آبى فرو فرستاد و زمين سرسبز گرديد؟ بى‏گمان خداوند لطيف و آگاه است». (حج: 63)
«خداست كه آسمان‏ها و زمين را آفريد و از آسمان، آبى فرو فرستاد؛ پس به آن آب از ميوه‏ها براى شما روزى بيرون آورد». (ابراهيم: 32)
«و از ميوه‏هاى درخت خرما و تاك‏ها كه از آنها شراب مست‏كننده و روزى نيكو بر مى‏گيريد، همانا در آن نشانه‏اى است براى گروهى كه خرد را به كار برند». (نحل: 67)

يك جرعه آفتاب

«درخت بكاريد و كشاورزى كنيد كه هيچ عملى از آن حلال‏تر و پاكيزه‏تر نيست. سوگند به خدا كه هنگام ظهور حضرت ولى عصر ارواحنا فداه، درختكارى و كشاورزى بسيار توسعه مى‏يابد».
«بدين سان خدا كاروانى از ابرهاى پى در پى روان مى‏سازد تا چون مادرى مهربان، كودك طبيعت را در آغوش گيرد و بادهاى سرد جنوبى در دوشيدن شيرش - كه همان باران است - نقش خود را ايفا كند؛ تو گويى سينه طبيعت رگ كرده و با رگبارش زمين را سيراب مى‏سازد و بدين سان خون ابر، زمين را زير پستان پر بارانش مى‏گيرد و بار گرانى را كه آبستن آن است، فرو مى‏نهد در زمين خشك، گياه و بر كوه‏هاى عريان انواع سبزه‏ها مى‏رويد».

بهترين كار

كشاورزى، يكى از مهم‏ترين فعاليت‏هاى اقتصادى هر جامعه است. كشاورزى در اسلام، اهميت ويژه‏اى دارد؛ زيرا عامل اساسى در تأمين معاش زندگى به شمار مى‏رود و تمام مواد غذايى انسان‏ها در اصل، از گياهان گرفته مى‏شود.
در فرهنگ اسلامى، كشاورزى نيك‏ترين پيشه و گران‏بهاترين گوهر شناخته شده است. امام‏باقر عليه‏السلام مى‏فرمايد: «پدرم فرمود: بهترين كارها كشاورزى است؛ چيزى را مى‏كارى و نيكوكار و بدكار از آن مى‏خورند. نيكوكار مى‏خورد و برايت از خدا آمرزش مى‏طلبد و بدكار مى‏خورد و آنچه خورده او را لعن و نفرين مى‏كند و چرندگان و پرندگان نيز از آن بهره‏مند مى‏شوند».

شكرانه

جايگاه كشاورزى در آموزه‏هاى دينى و فقه اسلامى، بسيار مورد توجه و تأكيد قرار گرفته است و احكام مربوط به اين كار مقدس براى مؤمنين و مسلمين تشريح شده است. يكى از آن احكام، زكات است كه شكرانه نعمتى است كه خداوند به كشاورز داده است. همچنين در فقه اسلامى، بخش‏هايى با نام‏هاى مزارعه و مساقات وجود دارد كه در مورد كشاورزى شراكتى و باغبانى شراكتى است.

كشاورزى، اساس توسعه و پيشرفت

يكى از عناصر مهم در به وجود آمدن تمدن‏هاى بزرگ، كشاورزى بوده است. ازاين‏روست كه دانشمندان علوم جامعه‏شناسى و تمدن گفته‏اند كه تمدن‏هاى بزرگ، در كنار رودها و زمين‏هاى حاصل‏خيز ايجاد شده‏اند.
ايران اسلامى نيز به عنوان كشورى صاحب تمدن كهن، داراى پيشينه درخشان در زمينه كشاورزى بوده است.
يكى از راه‏كارهاى مهم برون‏رفت از بحران‏هاى اجتماعى مانند بى‏كارى و ايجاد فرصت‏هاى شغلى، كشاورزى است. در بيان اهميت بخش كشاورزى در اقتصاد يك كشور، كافى است بدانيم كه بخش كشاورزى، 80 درصد نيازهاى غذايى جمعيت كشور را تأمين مى‏كند و يك چهارم اشتغال كشور در گرو اين بخش است.
امروزه كشاورزى به عنوان يك رشته علمى و مجهز به فن‏آورى روز، نقش اساسى در رشد همه‏جانبه كشور و استقلال آن ايفا مى‏كند كه اين مهم، با تربيت نيروهاى متخصص و متعهد امكان‏پذير است.

دشمن فقر و وابستگى

خداوند، با سخاوتِ تمام، طبيعت و آب و خاك را به انسان ارزانى داشته است. انسان با حركت و همت مى‏تواند از اين نعمت خدادادى، بهره‏ها نصيب خود سازد. با وجود دو نعمت اساسى و بزرگ آب و خاك، ديگر نبايد براى انسان مشكلى به نام فقر باقى بماند. امام على عليه‏السلام در اين باره فرموده است: «آن‏كس كه آب و خاك داشته باشد و دچار فقر گردد، از رحمت خداوند به دور است.» بنابراين، جامعه‏اى كه كشاورز در آن ارج نداشته باشد و به كشاورزى اهميت داده نشود، فقير خواهد شد و فقير نيز وابستگى و استعمارپذيرى را در پى خواهد داشت. ازاين‏رو، امام خمينى رحمه‏الله ، همواره بر خودكفايى كشاورزى و توسعه آن تأكيد مى‏كردند و تلاش كشاورزان براى استقلال و خودكفايى كشور را جهاد مى‏دانستند. ايشان در بخشى از سخنان خود مى‏فرمايد: «اگر چنانچه كشاورزى ما يك كشاورزى سالم و يك كشاورزى متعهدانه و كوشش براى اين كه در ارزاقمان محتاج به خارج نشويم، باشد؛ اين يك جهاد است.» همچنين ايشان با توجه به نقش مهم كشاورزان فرموده است: «من از همه كشاورزان تقاضا دارم كه در كار كشاورزى جديّت كنند و ما را از اين كه دستمان پيش ديگران [دراز[ باشد، نجات بدهند».

زلال قلم

دست بر كمر مى‏ايستى و نگاه مى‏كنى به دور دست؛ به آنجا كه باد مى‏آيد و مى‏پيچد در تن درخت‏ها و سبزه‏ها و آرام تابشان مى‏دهد و تو تازه مى‏شوى؛ با رويايى كه شكوفه‏هاى كوچك برايت به ارمغان مى‏آورند و كم‏كم به خلسه سيب و زيتون و انار مى‏روى.
سنبل سر سفره هفت سين، نماد بركتى فصيح است و سبزه و سمنو و سركه و سيب، همه از خاك بر مى‏آيند تا تو را به اوج زيستن برسانند، تا دستانت در تمام سال قد بكشند به سوى مقلب القلوب و الابصار.

شعر

زارع
هيچ كارى بِهْ ز كِشت و زرع نيست
همچو زارع نزد حق محبوب كيست
انفع الناس است زارع بى‏گمان
دارد او دنيا و عُقبى توأمان
زارع اصلى، خداوند است چون
خود بفرموده است «نحنُ الزارعون»
هر گياهى كز زمين سر مى‏زند
نغمه الله اكبر مى‏زند
ذكر حق گويند بذر و برزگر
اين به نوعى گويد، آن نوعى دگر
ديده دهقان بر الطاف خداست
چشم او يا بر زمين يا بر سماست
بذر افشاندن همان تسبيح اوست
وان عرق‏هاى جبينْ او را وضوست
با توكل بذر افشانَد به خاك
با اميد و رحمت يزدان پاك
داده حق بر دست دهقان غيور
روزى انسان و موران و طيور
از زكاتش مستمندان بهره‏مند
شاد از او هست دل‏هاى نژند
زرع زارع دائما پر سود باد
رنج و غم با بودِ او نابود بادحسين معادى

آورده‏اند كه...

على بن حمزه مى‏گويد: روزى امام موسى كاظم عليه‏السلام را در مزرعه‏اش ملاقات كردم و اين در حالى بود كه حضرت، به علت كار و فعاليت شديد، سر و صورتش به شدت عرق كرده بود. گفتم: فدايت شوم! پس مردان شما كجايند كه خود با اين زحمت كار مى‏كنيد؟ امام پاسخ داد: «اى على، كسانى كه از من و پدرم بهتر بودند، با دست خود كشاورزى مى‏كردند.» پرسيدم: چه كسى از شما و پدر بزرگوارتان بهتر بودند؟
حضرت فرمود: «رسول خدا صلى‏الله‏عليه‏و‏آله و امير مؤمنان عليه‏السلام و تمام پدرانم كه همه با دستان مبارك خويش زراعت مى‏كردند. نه تنها آنان، بلكه پيامبران و فرستادگان الهى و انسان‏هاى صالح نيز كشاورزى مى‏كردند و بهترينِ خلق بودند».
ازاين‏رو، پيامبران و پيشوايان الهى نه تنها در سخن، بلكه در مقام عمل هم به كشاورزى پرداخته‏اند و مقام و ارزش كشاورزان را ارج نهاده‏اند.
امام صادق عليه‏السلام مى‏فرمايد: «الزارِعونَ كُنُوزُ الاَنامِ؛ كشاورزان، گنج‏هاى زمين‏اند».

ضرب‏المثل‏ها

- گنج اگر مى‏بايدت رنجى ببرخرمن ار مى‏بايدت، تخمى بكار
- ديگران كاشتند و ما خورديم، ما بكاريم و ديگران بخورند.
- گندم نماى جو فروش.
- به جز از كِشته ندروى.
- مزرع دنيا قديم و هر چه كارى بِدروىتخم نيكى تا كه دستت مى‏رسد در وى بكار
- مزرع سبز فلك ديدم و داس مه نويادم از كِشته خويش آمد و هنگام درو
- تا درخت نو ننشانيد، درخت كهن بر مَكَنيد.
- از كِشتن و درويدن، آباد بُوَد كيهان.

كوتاه و گويا

دست‏هاى تو پوچ نيستند؛ زيرا در خاك و آب و سبزه زيستند.
دانه، سواد خواندن و نوشتن ندارد؛ اما مى‏داند چگونه سر بلند كند و در همجوارى آب و خاك، به كمال برسد.
اگر به فرض، پيامبرى هم براى هدايت نيامده بود، زير چراغ سيب‏ها و نارنج‏ها راه را گم كردن اوج نادانى بود.
دلت پاك و سرت سلامت باد؛ دانه‏هاى خُرد را بر زمين بپاش تا آيندگان را از هستى‏ات سهمى باشد.
كشاورزان، گنج‏هاى مردم بر روى زمين‏اند؛ آنان از خاك، خوشه‏هاى طلا بر مى‏آورند.
زارع حقيقى تنها خداوند است؛ ما فقط دانه مى‏كاريم و از آن مراقبت مى‏كنيم.
آب و خاك، دو سرمايه رايگان خداوند براى ماست. آن را با تلاش بياميزيم تا از گروه شاكرين باشيم.
زمين، خوان گسترده نعمت‏هاى خداوند است. با مجاهدت و تلاش، نياز خود و جامعه را از آن برآورده سازيم.
كشاورزان، واسطه رزق خداوند بر بندگانند. تلاش آنان را ارج بنهيم.
جامعه براى ريشه‏كنى بى‏كارى و فقر و رسيدن به رفاه و رشد، نياز به «انقلاب سبز» دارد.
از ديدگاه توحيدى، كشاورزى عرصه خداشناسى و توحيدباورى است.
مزرع سبز فلك ديدم و داس مه نويادم از كشته خويش آمد و هنگام درو
تا درخت نو ننشانيد، درخت كهن بر مكنيد. (تاريخ گزيده)
«از كِشتن و درويدن، آباد بود كيهان» (اديب نيشابورى)

كتابستان

1. طبيعت و كشاورزى از ديدگاه اسلام ؛ مركز مطالعات و تحقيقات حوزه نمايندگى ولى‏فقيه در جهاد كشاورزى ، نويسنده : آقاى على حسينى ،ناشر آن مؤسسه شقايق روستا ، چاپ اول : تابستان 1382 ، 248 صفحه در هجده درس كلى در هر بخش به بررسى آيات و احاديث مربوط پرداخته است.
2. كشاورزى، فقر و اصلاحات ارضى در ايران ؛ نوشته دكتر محمدجواد عميد و ترجمه سيد رامين امينى نژاد چاپ اول، 1381، تهران، نشر نى؛ اين كتاب تجزيه و تحليلى اقتصادى - اجتماعى است در مورد برنامه اصلاحات ارضى رژيم پهلوى در دهه 1340 شمسى. كه در اين مورد حاوى نكات جديد و ناگفته‏اى است. همچنين در اين كتاب سعى شده به شكلى علمى، به نحوه توسعه‏نيافتگى زراعى، علل ايجابى اصلاحات ارضى و خود اصلاحات ارضى پرداخته شود. همچنين در فصل خاصى از كتاب سير تاريخى قانون‏گذارى و نحوه اجراى مراحل مختلف برنامه اصلاحات ارضى رژيم شاه و عوامل مؤثر بر آنها بررسى شده و در پايان، نتايج اجتماعى - اقتصادى آن تا حد امكان در زمينه رشد كشاورزى و همچنين بهبود سطح زندگى و ميزان موقعيت در فقر زدايى روستايى ذكر شده است.
3. اقتصاد كشاورزى و تعاون ؛ نوشته دكتر مهريار صدر الاشرافى، انتشارات دانشگاه تهران، ارديبهشت 1373؛ اين كتاب در دو بخش تدوين شده است. بخش اول داراى فصول رابطه اقتصاد با ساير علوم، عوامل توليد، قانون عرضه و تقاضا، تقاضاى كل، تقاضا و تعادل مصرف‏كننده، هدف اصلى در اقتصاد كشاورزى و اصول توليد كشاورزى است. و بخش دوم شامل انواع شركت‏هاى تعاونى، تعاونى‏هاى سنتى در ايران و اتحاديه‏هاى تعاونى است.
4. راهنماى مؤسسات كشاورزى و دام‏پرورى نوين ايران؛ از انتشارات روزنامه و مجله اقتصادى بورس است كه به ارائه اطلاعات درباره موضوعاتى مثلِ هدف و وظايف وزارت‏خانه‏ها و سازمان‏هاى دولتى در خدمت كشاورزان و كشاورزى ايران، طرح‏هاى دام‏پرورى و كشاورزى ايران پرندگان و حيوانات زمينى، مهندسين مشاور و كارشناسان رسمى وزارت دادگسترى در رشته‏هاى مختلف كشاورزى، گاودارى و مؤسسات وابسته به آن، ماشين‏آلات كشاورزى مى‏پردازد.
5. نورى، محمد يوسف، مفاتيح الارزاق يا كليد در گنج‏هاى گهر، با مقدمه و توضيح از هوشنگ ساعدلو، تهران، انجمن آثار مفاخر فرهنگى، 1381.
6. واتسون، اندروام، نوآورى‏هاى كشاورزى در قرون اوليه اسلام، ترجمه: فرشته ناصرى و عوض كوچكى، مشهد، آستان قدس، 1374.
7. ليوستو، آلبرتو، كشاورزى به زبان ساده، ترجمه هوشنگ سبقتى، تهران، بهجت، 1368.
8. وزارت جهاد كشاورزى، كشاورزى، تحقق آرزوها، تهران، روزنامه ايران، 1383.
9. ابراهيمى، محمدحسين، كشاورزى در اسلام، قم، سازمان كشاورزى استان قم، 1378.
10. ملكوتى، محمدجعفر، كشاورزى پايدار و افزايش عملكرد با بهينه‏سازى، تهران، سناء، 1384.
11. شاهچراغى، على، كشاورزى، تهران، سازمان تبليغات اسلامى، 1369.
12. خمينى، روح الله، كشاورزى از نگاه امام رحمه‏الله ، تنظيم‏كننده فتح الله آقاسى زاده، تهران، وزارت جهاد و كشاورزى، 1377.
منبع:مجله اشارات - خرداد 1386، شماره 109
/س