بلوغ در دختران

مفهوم بلوغ

نوجواني دوره اي بحراني به شمار مي آيد که طي آن مرحله «بلوغ» اتفاق مي افتد. «بلوغ» در فرهنگ فارسي به معني «رسيدن»، «رسيدن به سن رشد»، «مرد شدن»، «زن شدن»، «رسيدگي و پختگي و به حد کمال رسيدن» آمده است. سازمان جهاني بهداشت، نوجواني را به سنين 10 تا 19 اطلاق مي کند. اين دوره منشاء تغييرات زيادي در وجود شخص است و موجب مي شود که شخص به گونه اي متفاوت، رفتار و احساس کند. در اين دوران، نگاه نوجوان نسبت به جهان تغيير مي کند و گاهي دچار تشويش و نگراني مي شود. گاه تصميم گيري برايش مشکل مي شود و مجموعه اين عوامل موجب بروز مشکلاتي در برخورد وي با خانواده و جامعه مي شود. بلوغ دوره بحراني انتقال از مرحله کودکي به بزرگسالي و زمان اکتساب قدرت باروري است. دوره اي که تغييرات تکاملي در مغز و غدد بدن باعث تغييرات «جسماني»، «رواني»، «روحي» و «رفتاري» مي شود.

اهميت شناخت بلوغ در دختران و مسائل آنان

«بلوغ» يکي از حياتي ترين مراحل زندگي انسان است. دوره ي بلوغ ويژه براي دختران دوره ي بسيار مهم و حساسي در زندگي به شمار مي رود. آنان با ورود به سن بلوغ شاهد تغييرات زيادي در وضعيت «ظاهري»، «رواني» و «رفتارهاي اجتماعي» خود مي باشند. اين دوره با پيدايش صفات ثانويه جنسي شروع مي شود و تا تکميل بلوغ جسماني ادامه مي يابد. در اين دوره تغييرات فيزيکي مهمي در بدن دخترها رخ مي دهد که منجر به ايجاد «تغييرات بافت چربي در بدن»، «رشد سريع استخوان ها»، «بلند شدن قد» و «بروز تغييرات جنسي جسمي» خواهد شد.
بلوغ به چهار مرحله تقسيم مي شود:
مرحله قبل از بلوغ که بين 10 تا 12 سالگي قرار دارد. البته اين امکان وجود دارد که «بلوغ جسمي» در اين مرحله نيز اتفاق افتد.
مرحله 13 تا 14 سالگي که معمولا مرحله بلوغ جسمي است.
مرحله بعد از بلوغ يا مرحله اواسط نوجواني که مرحله 15 تا 16 سالگي است.
مرحله 17 تا 19 سالگي که اواخر بلوغ و مرحله تکامل رشد جسمي است.

تغييرات جسمي بلوغ در دختران

«بلوغ» عبارتست از يکسري تغييرات جسمي و رواني که سلسله وار به دنبال هم اتفاق مي افتد و نهايتا در پايان اين دوره، «دختران نوجوان» زمينه و آگاهي کافي جسمي و رواني را براي «زن شدن» پيدا مي کند. علامتهاي جسمي بلوغ به دنبال يکسري تغييرات هورموني بدن که از طريق مغز (سيستم هيپوفيز و هيپوتالاموس) کنترل مي شود و ارتباط مستقيمي با تخمدان (در دختران) دارد، ظاهر مي شود. سن بروز تغييرات بدني در دوره بلوغ بسيار متغير است. اکثر دختران در سنين 9 تا 13 سالگي نخستين تحولات دوره بلوغ را از خود نشان مي دهند. يک تا دو درصد جمعيت، شروع تغييرات بلوغ را در خارج از اين محدوده سني تجربه مي کنند که اين افراد از نظر «بلوغ زودرس» و يا «بلوغ ديررس» ارزيابي مي شوند.

علائم جسمي بلوغ در دختران

بطور کلي علائم جسماني دوران بلوغ در دختران عبارتند از: «رشد جسمي و قدي»، «جوانه زدن نوک پستان ها و رشد آنها»، «پيدايش موهاي ناحيه تناسلي و زير بغل» و «قاعدگي».

رشد قد

جهش رشد معمولا در دختران حداقل 2 سال زودتر از پسران اتفاق مي افتد و بسيار چشمگير است. به طوري که در مدت يک سال ميزان رشد 2 برابر مي شود و قد حدود 6 تا 11 سانتي متر بيشتر مي شود. جهش چشمگير رشد و حداکثر افزايش آن، معمولا دو سال بعد از جوانه زدن پستان ها و يک سال قبل از شروع عادت ماهانه اتفاق مي افتد.
سرعت رشد در دختران به ميزان هورمون رشد و هورمون جنسي (استروژن) مربوط مي شود. هورمون رشد باعث افزايش رشد بخصوص در استخوانها و غضروف مي شود. ولي هورمون جنسي (استروژن) سبب بسته شدن مرکز رشد استخواني و کاهش و کند شدن رشد استخوان مي شود. به همين دليل است که بعد از شروع قاعدگي، سرعت رشد قد کندتر مي شود و معمولا بيش از 6 سانتي متر افزايش نمي يابد.

رشد پستان ها

مرحله بعدي، رشد پستان هاست که معمولا در سنين بين 9 تا 13 روي مي دهد. به طور متوسط در 5 / 9 سالگي پستان ها آغاز به رشد مي کنند. جوانه زدن پستان ها از نوک پستان شروع مي شود و به طور معمول دردناک، حساس و در دو طرف همزمان است. در پايان دوره بلوغ، رشد پستان کامل مي شود و به صورت پستان بالغ در مي آيد.

قاعدگي

آخرين مرحله بلوغ، قاعدگي است که در سنين 10 تا 16 سالگي و به طور متوسط در 13 سالگي اتفاق مي افتد. «عامل وراثت» و «عوامل محيطي» از قبيل «محل جغرافيايي و تماس با نور»، «وضعيت سلامت»، «وزن»، «تغذيه» و «شرايط رواني» در شروع سن بلوغ دخالت دارند. معمولا کودکاني که در مناطق گرم و کم ارتفاع و يا نقاط شهري زندگي مي کنند و يا چاق هستند زودتر بالغ مي شوند.
در پايان دوره بلوغ، تغيير فرم بدن و پيدايش هيکل زنانه رخ مي دهد. به طوري که چربي به شکل زنانه در بدن توزيع مي شود. يعني لگن پهن و رانها کلفت مي شود. پستان ها کاملا رشد مي کند. همچنين علاوه بر قاعدگي، رحم، مهبل و اعضاي تناسلي زن نيز به اندازه کافي رشد مي کنند. اين مراحل معمولا در 18 سالگي کامل مي شوند. بر اثر ترشحات هورموني، فعاليت غدد چربي و عرق نيز در دختران افزايش پيدا مي کند و ممکن است باعث پيدايش جوش در صورت و يا ساير اعضا بدن شود. اين جوشها نبايد دستکاري شوند؛ زيرا در اين صورت عفوني مي شوند و پس از بهبودي اثرات آنها روي پوست باقي مي ماند. در صورتي که ميزان عرق کردن زياد باشد، بهتر است دختران علاوه بر استحمام، از اسپري زير بغل و يا لوسيونهاي ضد عرق نيز استفاده کنند.

بهداشت جسمي بلوغ در دختران

توجه به نظافت پوست موجب «زيبايي»، «شادابي»، «تنفس پوستي» و از «بين رفتن بوي بدن» مي شود. شست و شو با آب ولرم و صابون سبب پاکيزگي پوست مي شود. در اين دوره غدد عرق، ماده چربي با بوي بد ترشح مي کنند که سبب بد بو شدن بدن مي شود. شست و شوي بدن و استحمام علاوه بر تميزي و نشاط و شادابي نوجوان، سبب از بين رفتن بوي بد بدن نيز مي شود. بنابراين بهترين و مهمترين وسيله نظافت پوست «حمام کردن» و شستن تمام بدن بوسيله آب گرم و صابون است.
استحمام مرتب براي سلامتي دختران نوجوان لازم است. استحمام روزانه در دوران عادت ماهانه نيز ضروري است. البته توصيه مي شود از حمام کردن در وان خودداري شود. دردهاي دوران عادت ماهانه اغلب به دليل انقباضات عضلاني رحم بوجود مي آيند که مي توان آن را از طريق استحمام با آب گرم و يا استفاده از کيسه آب گرم به مدت 10 تا 15 دقيقه تسکين داد.
در دوران عادت ماهانه، شست و شو و گرفتن طهارت ضروري است و بر خلاف برخي تصورات رايج، اين اقدام باعث نازايي و هيچ نوع بيماري ديگري نخواهد شد. با شست و شوي خون، بوي بد از بين مي رود و از مساعد شدن محيط براي رشد انواع ميکروب ها جلوگيري مي شود.
استفاده از حوله و وسايل بهداشتي شخصي و همچنين زدودن موهاي زائد بدن به روش صحيح، از ديگر نکات ضروي است که حتما بايد رعايت شود.

ناهنجاري هاي بلوغ

بلوغ زودرس

گاهي اوقات علامتهاي بلوغ و حتي قاعدگي زودتر از 8 سالگي شروع مي شود که به آن «بلوغ زودرس» مي گويند. «بلوغ زودرس» در دخترها 5 برابر شايع تر از پسرها است و در اغلب موارد، علت آن ناشناخته است. ابتلا به برخي بيماريها نظير بيماري هاي تخمدان و مصرف بعضي از داروها ممکن است موجب «بلوغ زودرس» شوند که در صورت بروز آن بايد به پزشک مراجعه کرد.

بلوغ ديررس

تغييرات زيادي در محدوده سني «بلوغ ديررس» وجود دارد، ولي معمولا اغلب دختران در 13 سالگي وارد مرحله بلوغ شده اند. «بلوغ ديررس» بسيار نادر است. در صورت عدم ظهور علائم بلوغ تا پايان 16 سالگي بايد به پزشک مراجعه کرد. علل مختلفي از قبيل «مشکل ژنتيکي» و «ناهنجاري هاي مختلف «دستگاه تناسلي» ممکن است موجب بروز «بلوغ ديررس» شوند.
دختران در دوران بلوغ علاوه بر تغييرات جسمي، دستخوش يکسري تغييرات و علائم رواني مي شود که شناخت اين علائم به والدين و مربيان براي درک بهتر نوجوان و برخورد صحيح و منطقي با وي و رفتار مناسب با شرايط رواني و رفتاري آنان کمک زيادي مي کند.

ويژگي هاي رواني و رفتاري بلوغ در دختران 14-10 ساله

اين ويژگي ها عبارتند از: «ميل به گوشه گيري، حساسيت بسيار نسبت به انتقاد ديگران، بي قراري، بي ثباتي، تحريک پذيري، نوسان در خلق و خو، مخالفت با خانواده و دوستان و به طور کلي جامعه، در رويا فرو رفتن، شرم و حياي مربوط به تغييرات ناشي از بلوغ جنسي، تنبلي و سستي، نافرماني از بزرگترها، خيره سري و خودرأيي، نداشتن احساس امنيت و اعتماد به نفس، مقاومت در برابر پند و اندرز والدين، تمايل شديد به ارتباط نزديک با دوستان و گفت و گوهاي پنهاني و طولاني با آنها، حساسيت نسبت به آراستگي ظاهر خود و صرف وقت جلوي آينه».
اين علائم که حدود يک سال پيش از بلوغ آغاز مي شود، در مرحله جنسي رو به شدت مي گذارد و در مراحل پاياني بلوغ بتدريج کاهش مي يابد. بايد به تفاوتهاي فردي بين نوجوانان توجه داشت، يعني اينکه ممکن است اين علائم به صورت يکسان در همه نوجوانان ظاهر نشود، ضمن آنکه اغلب نوجوانان احساسات و عواطف خود را در اين مرحله از رشد بروز نمي دهند.
منبع:ماهنامه دنياي سلامت شماره 33
/س