محارم چه کساني هستند؟

محارم جمع محرم، يعني کساني که به دليل خويشاوندي، هرگز نمي توانند با يکديگر ازدواج کنند. قرابتي که موجب محروميت مي شود بر سه گونه است؛ نسبي، رضاعي و سببي. (1)

الف - نسبي

هفت دسته از مردان و زنان فاميل به شرح زير با يکديگر محرمند:
محارم مرد:
1- مادر، مادر بزرگ پدري و مادري به بالا
2- دختر و نوه هاي دختري و پسري تا آخر
3- خواهر
4- دختر خواهر و نوادگان او تا آخر
5- دختر برادر و نوادگان او تا آخر.
6- عمه و عمه هاي پدران و مادران به بالا
7- خاله و خاله هاي پدران و مادران به بالا
محارم زن:
1-پدر، پدربزرگ پدري و مادري به بالا.
2- پسر و نوادگان پسري و دختري تا آخر.
3- برادر
4- پسر برادر و نوادگان او تا آخر
5- پسر خواهر و نوادگان او تا آخر
6- عمو و عموهاي پدران و مادران به بالا
7- دايي و دايي هاي پدران و مادران به بالا(2)
توضيح 1: در دسته هاي ياد شده تفاوتي نيست بين اين که افراد از طريق پدر و مادر يا از طريق يکي از آنها با يکديگر خويشاوند باشند.(3)
توضيح 2: در حرمت ازدواج، تفاوتي ميان نسبت شرعي و غيرشرعي نيست؛ يعني هر يک از افراد ياد شده در جدول، اگرچه از راه نامشروع نيز به دنيا آمده باشد، نمي تواند با نامبردگان ازدواج کند.(4)

ب- رضاعي

اگر کودکي، شير غير مادر خود را با شرايط خاصي بنوشد، به آن زن (دايه) و بستگان او محرم مي شوند که به آن، محرم رضاعي يا شيري گفته مي شود.

شرايط شيرخوارگي محرميت

1- شير دايه، محصول زايمان و آميزش شرعي و حلال باشد. بنابراين اگر زني بدون زايمان کودک را شير بدهد يا از راه زنا زايمان کند، به کودک محرم نمي شود.
2- کودک، شير را به طور مستقيم از پستان بمکد. اگر شير را در دهانش بدوشند يا در ظرفي بدوشند و به او بدهند، محرم نمي شود.
3- دايه هنگام شير دادن، زنده باشد؛ بنابراين اگر کودک، همه يا برخي از نصاب شيرخوارگي را از زن مرده تغذيه کند؛ سبب محرميت نمي شود.
4- سن شيرخوار از 24 ماه قمري، تجاوز نکرده باشد.
5- کميت و کيفيت شير خوردن به سه شکل زير باشد:
الف- آن قدر شير بخورد که گوشتش برويد و استخوانش محکم شود.
ب- يک شبانه روز، غذايش منحصر در شير دايه باشد.
ج - يا 15 مرتبه به طور مکفي ومتوالي شير دايه را بنوشد.(5)

احکام شيرخوارگي

- کودک بايد 15 مرتبه از يک زن شير بنوشد و اگر چند مرتبه از يک زن و چند مرتبه از زن ديگر شير بنوشد، گرچه شوهر آن دو، يک نفر باشد، سبب محرميت نمي شود.
- همچنين دايه بايد 15 مرتبه شير را از يک شوهر به کودک بدهد؛ بنابراين اگر مثلا 8 مرتبه را از زايمان براي يک شوهر و 7 مرتبه را از زايمان براي شوهر دوم به يک کودک شير دهد، محرم نمي شود.(6)
- هرگاه شيرخوارگي با همه ي شرايط، تحقق يافت، دايه و شوهرش، پدر و مادر رضاعي کودک شيرخوار مي شوند و پدران و مادران آن ها اجداد کودک محسوب مي شوند و فرزندانشان برادران و خواهران رضاعي کودک شمرده مي شوند- چه آن ها که پيشتر به دنيا آمده اند و چه آن ها که بعدا به دنيا مي آيند- و در واقع، کودک شيرخوار، يکي از فرزندان اين خانواده به حساب مي آيد و کليه ي کساني که در جدول گذشته برشمرديم از راه شيرخوارگي بر اين کودک محرم مي شوند.(7)
- پدر اصلي کودک رضاعي، نمي تواند با هيچ يک از فرزندان پدر رضاعي او ازدواج کند؛ چنان که نمي تواند با فرزندان نسبي مادر رضاعي کودک، ازدواج کند.(8)
- اگر مادر بزرگي، نوه ي دختري خود را با شرايط ياد شده شير بدهد، مادر کودک بر همسرش حرام مي شود و عقد ازدواج آن ها باطل مي گردد.(9)
- اگر کسي در تحقق شيرخوارگي يا برخي از شرايط آن از نظر کمي و کيفي ترديد داشته باشد بايد بنا را بر عدم محرميت بگذارد.(10)

ج- سببي

پيمان زناشويي نيز، سبب محرميت ميان برخي از افراد دو فاميل مي شود که در جدول زير آمده است:
کساني که به داماد ، محرم مي شوند:
مادر و مادربزرگ هاي عروس به بالا
دختر زن ( نادختري) و نوه هاي او تا آخر*
زن پدر( نامادري)
زن پسر (عروس)
نواده هاي پسري زن تا آخر
کساني که به عروس، محرم مي شوند:
پدر و پدر بزرگ هاي داماد به بالا
پسرشوهر (ناپسري ) و نوه هاي او تا آخر
شوهر مادر (ناپدري)
شوهردختر (داماد)
نواده هاي دختري شوهر تا آخر(11)

احکام محرميت سببي

- مرد نمي تواند بدون اجازه ي همسر خود با دختر برادر يا دختر خواهر او ازدواج کند.(12)
- ازدواج با دو خواهر در يک زمان جايز نيست؛ خواه خواهران نسبي باشند يا رضاعي و خواه ازدواج دائم باشد يا موقت . پس اگر با يکي از خواهران ازدواج کند. عقددومي باطل است و اگر هر دو را با يک عقد بخواهد به ازدواج خود درآورد يا صيغه ي عقد آن ها را همزمان اجرا کنند، عقد هر دو باطل است.(13)
- اگر زن و مردي از يکديگر جدا شوند و با افراد ديگري ازدواج کنند، دختر و نوه هاي پسري و دختري زن بر شوهر اول و پسر نوادگان پسري و دختري مرد بر همسر اول او محرم هستند.(14)
- اگر زني را به عقد خود درآورد ولي با او آميزش نکند و او را طلاق بدهد، يا اين که پيش از آميزش بميرد، مي تواند با دختر آن زن ازدواج کند.(15)
- اگر کسي با زن شوهرداري زنا کند، خواه مسلمان باشد يا نامسلمان، پس از جدا شدن از شوهرش، به هيچ عنوان نمي تواند با او ازدواج کند.(16)

موانع ديگرازدواج

علاوه بر آنچه ياد شده برخي موارد ديگر نيز مانع ازدواج زن و مرد مي شود که عبارتند از:

1-کفر و ارتداد

ازدواج زن مسلمان با مرد کافر و مرد مسلمان با زن کافر، جايز نيست؛ چه به طور دائم، به طور موقت، ولي ازدواج موقت مرد مسلمان با زن اهل کتاب، مانند يهودي و مسيحي جايز است.(17)
اگر يکي از زن و شوهر يا هر دو با هم از دين برگردند و مرتد شوند؛
الف- اگر پيش از عروسي باشد، ازدواج آن دو باطل مي شود.
ب- اگر بعد از عروسي باشد و شوهر، مرتد فطري گردد، ازدواج باطل مي شود.
ج- اگر زن بعد از عروسي مرتد شود- خواه فطري يا ملي* يا شوهر بعد از عروسي، مرتد ملي گردد. باطل شدن ازدواج متوقف بر پايان يافتن عده است. و اگر طي اين مدت آن که مرتد شده، توبه کند، ازدواج به قوت خود باقي خواهد ماند.(18)

2- ازدواج در حال احرام

اگر مردي در حال احرام زني را براي خود عقد کند، و بداند که عقد در حال احرام، حرام است، آن زن براي هميشه به او حرام مي شود، خواه عقد دائم باشد يا موقت، خواه زن نيز در حال حرام باشد يا نباشد، خواه مرد خود صيغه خوانده باشد يا وکيل؛ و اگر نداند عقد در حال احرام، حرام است، عقدي که خوانده باطل است، ولي حرمت ابدي نمي آورد.(19)
در مسأله ي ياد شده تفاوتي نيست بين اين که احرام براي حج واجب باشد يا مستحب؛ يا اين که احرام براي عمره ي واجب باشد يا مستحب، يا اينکه حج و عمره براي خودش باشد يا نيابت از ديگري.(20)

3- دشمني و غلو

ازدواج زن يا مرد باايمان با کسي که به طور علني، دشمن اهل بيت عليهم السلام است و به آنان ناسزا مي گويد و يا درباره ي آنان غلو و زياده روي مي کند و آنان را خدا يا پيغمبر مي داند، جايز نيست.(21)

4- سه طلاقه

مردي که سه بار زنش را طلاق دهد، ديگر نمي تواند با او ازدواج کند، مگر مرد ديگري به عنوان محلل- با شرايط خاصي - با او ازدواج کند و او را طلاق دهد و اگر نه بار همسرش را طلاق دهد و در اين بين دو محلل با وي ازدواج کنند ، طلاق نهم، سبب حرمت ابدي مي شود.(22)
هم چنين اگر مردي، نسبت زنا به همسرش بدهد يا منکر فرزندي نوزاد او شود با آداب و شرايط خاصي - که اصطلاحا «لعان» ناميده مي شود آن زن حرمت ابدي مي يابد.(23)

5- عمل شنيع

موارد زير، سبب تحريم هميشگي ازدواج مي شود:
- زنا با زن شوهردار (که توضيح آن گذشت)
- زنا با زني که در عده ي طلاق به سر مي برد.(24)
- لواط؛ که سبب تحريم دايمي ازدواج فاعل با مادر، خواهر با دختر مفعول مي شود.(25)

پي نوشت :

1- ر.ک : تحرير الوسيله ، ج 2، ص 262.
2- همان، ص 263- 264.
3- همان، ص 263 -264.
4- همان، ص 265، مسأله ي 2.
5- همان، ص 265-267، مسأله 1-5.
6- همان، ص 267، مسأله ي 5.
7- همان، ص 268، مسأله ي 7.
8- همان، ص 271، مسأله ي 12.
9- همان، ص 272، مسأله ي 1.
10- همان، ص 275، مسأله ي 5.
* اين نوع محروميت در صورتي تحقق مي يابد که مرد با همسر خود، آميزش کرده باشد.
11-تحرير الوسيله، ج 2، ص 277، مسأله ي 1-3 و توضيح المسائل، مسأله ي 2389.
12- همان، ص 278، مسأله ي 9.
13- همان، ص 280، مسأله ي 15.
14- تحريرالوسيله، ج 2، ص 278، مسأله ي 4 و توضيح المسائل مسأله ي 2389.
15- همان، ص 277، مسأله ي 3.
16- همان، ص 281، مسأله ي 22.
17- همان، ص 285.
*مرتد فطري کسي است که يکي از پدر و مادر او در حال انعقاد نطفه ي وي مسلمان بوده و بعد از بلوغ اظهار اسلام کرده سپس از اسلام برگشته است.
و مرتد ملي کسي است که از پدر و مادر در کافر به دنيا آمده و بعد از بلوغ نيز اظهار کفر کرده، سپس مسلمان شده و دوباره کافر شود.
18- تحرير الوسيله، ج 2، ص 286، مسأله ي 5.
19- همان، ص 278، مسأله ي 12.
20- همان، مسأله ي 13.
21- همان، ص 286، مسأله ي 7.
22- تحرير الوسيله، ج 2، ص 284، مسأله ي 12.
23- همان، ص 288، مسأله ي 16.
24- همان، ص 281، مسأله ي 23.
25- همان، مسأله ي 24.

منبع:کتاب فقه خانواده
/س