نویسنده: احمد حاجی شریفی
لوزالمعده غده‌ای نرم به رنگ صورتی مایل به خاكستری به طول 12 تا 15 سانتی متر است كه در طرف چپ، پشت معده قرار دارد. سر لوزالمعده در انتهای اثنی عشر (دوازدهه) قرار گرفته و دُم آن تا طحال ادامه می‌یابد. تنه‌ی لوزالمعده بین سر و دُم این غده قرار گرفته و مجرای لوزالمعده درون غده است.
لوزالمعده‌ی انسان دارای یك تا 2 میلیون جزایر لانگرهانس است كه قُطر هریك حدود 0/3 میلی متر می‌باشد. این جزایر سه نوع سلول عمده با نام‌های آلفا، بتا و دلتا دارند كه با خصوصیت رنگ پذیری آن‌ها از هم تشخیص داده می‌شوند. سلول‌های بتا كه حدود 60% از كل سلول‌ها را تشكیل می‌دهد عمدتاً در وسط جزیره واقعند و انسولین ترشح می‌كنند، سلول‌های آلفا كه حدود 25% از كل سلول‌ها را تشكیل می‌دهند گلوكاگن ترشح می‌كنند. سلول‌های دلتا كه حدود 10% درصد از كل را تشكیل می‌دهند سوماتواستاتین ترشح می‌كنند.
حداقل یك سوم دیگر به نام سلول PD به تعداد كم در جزایر وجود دارد كه هورمونی با عملكرد ناشناخته موسوم به پلی پیتید لوزالمعدی ترشح می‌كند. ارتباطات نزدیك میان این سلول‌ها در جزایر لانگرهانس امكان كنترل مستقیم ترشح برخی هورمون‌ها را توسط هورمون‌های دیگر فراهم می‌سازد. مثلاً انسولین ترشح گلوكاكن را مهار می‌كند و سوماتواستاتین ترشح هورمون انسولین و گلوكاكن را مهار می‌كند.
انسولین چیست؟
انسولین یكی از مهم‌ترین و اصلی‌ترین هورمون‌های بدن است كه به آن هورمون رهبر یا هدایتگر هم می‌گویند. این ماده، عنصر حیاتی فرایند سوخت و ساز است. بنتینگ و بست در سال 1922 انسولین را كشف كردند. این هورمون را سلول‌های بتای لوزالمعده تولید و ترشح می‌كند. لوزالمعده‌ی انسان در حدود 200 واحد انسولین ذخیره می‌كند. لوزالمعده‌ی افراد معمولی حدود 20 تا 30 واحد انسولین ترشح می‌كند.عمل انسولین شبیه جاروب است. این هورمون، گلوكز، اسیدهای آمینه و اسیدهای چرب آزاد را به داخل سلول‌ها می‌راند كه در آنجا به صورت انرژی بالقوه (یعنی به صورت چربی و گلیكوژن) ذخیره می‌شوند تا هنگام لزوم مصرف شوند. در افراد سالم، سطح قند خون به علت كنش‌های هورمونی، هماهنگ و جبران كننده‌ی انسولین و گلوكاگن است و دستخوش تغییر زیادی نمی‌شود. انسولین تنها هورمونی است كه می‌تواند از بالا رفتن قند خون تا سطح خطرناك جلوگیری كند. هورمون گلوكاگن هورمون بسیار سودمندی است و عمل مهمی را در بدن به عهده دارد. انسولین موجب ورود قند از خون به سلول و تبدیل آن به انرژی می‌شود كه در اعمال حیاتی بدن مورد استفاده قرار می‌گیرد. هیچ كس نمی‌تواند بدون انسولین زنده بماند، بنابراین باید غذاها را به صورتی مصرف كنید كه لوزالمعده انسولین را به روش سنجیده، كنترل شده و مفید ترشح كند. به طور كلی انسولین یكی از بازدارنده‌های عمده‌ی تجزیه چربی و یكی از عوامل اصلی تسهیل ذخیره‌ی چربی در بدن است. بعضی افراد در اثر مصرف زیاد شیرینی‌ها و فشار بیش از حد به لوزالمعده، ممكن است به دو حالت مبتلا شوند: 1-مقاومت در برابر انسولین 2- دیابت.
1-مقاومت در برابر انسولین عبارت است از كاهش حساسیت نسبت به انسولین؛ یعنی در این حالت، سلول‌های چربی، سلول‌های كبد و سلول‌های عضلات به سطح طبیعی گردش انسولین غیر حساس شده‌اند، در نتیجه در این اشخاص با افزایش اندك و ناگهانی انسولین، قند خون پایین نمی‌آید و برای پایین آوردن آن به انسولین بیشتری نیاز است. چاقی متداول‌ترین پیامد مقاومت در برابر انسولین است.
2-در این افراد، لوزالمعده از تحریك دایمی (به علت مصرف قند) خسته شده است و نمی‌تواند وظیفه‌ی خود را به درستی انجام دهد. این اتفاق منجر به دیابت نوع دوم (دیابت‌های وابسته به عوامل غیرانسولین) می‌شود. در این افراد ضریب سطح انسولین دو حالت گرسنگی و سیری را بالا می‌برد. این افراد در همه‌ی اوقات (به علت سوخت و ساز ناقص)، صرف نظر از آنچه می‌خورند، برای ذخیره كردن آمادگی دارند. خوشبختانه می‌توان بیش از 50% از مقاومت در برابر انسولین را كاهش داد و یا طی روندی آن را معكوس كرد. زیرا مقاومت در برابر انسولین را كاهش داد و یا طی روندی آن را معكوس كرد. زیرا مقاومت در برابر انسولین به طور كامل به ژن‌های ارثی ما وابسته نیست.
چگونه می‌توان سطح انسولین را كاهش داد یا مقاومت در برابر انسولین را كم كرد تا به دیابت مبتلا نشد، از چاقی نجات پیدا كرد، سوخت و ساز بدن تنظیم باشد و در نتیجه به انواع بیماری‌های ناشی از آن مبتلا نشد.
علت اصلی این مشكل، مواد قندی خطرناك است بهترین و عالی‌ترین راه سلامتی، توجه به تغذیه است. سطح انسولین پس از خوردن50 تا 100 گرم گلوكز در غذای سرشار از مواد قندی، معمولاً بسیار بالا می‌رود و برای چند ساعت در همان حال باقی می‌ماند. وقتی غذاهای حاوی كربوهیدرات (دارای قند زیاد) می‌خورید، آن هم روزی سه بار و یا بیشتر (مخصوصاً هنگام خوابیدن)، شما با این كار سطح انسولین ترشح شده در خون را 18 ساعت (در طول 24 ساعت) بالا نگه داشته‌اید. در این حالت لوزالمعده نمی‌تواند استراحت كند. وقتی كسی 18 ساعت از شبانه روز، توسط انسولین، قند و چربی را به درون سلول‌ها براند، دیگر زمانی برای تجزیه‌ی چربی و كم كردن آن نمی‌ماند.
نكته‌ی مهم اینكه:
كربوهیدرات‌های با مواد قندی بالا (مانند قند، شكر سفید، شكر تصفیه شده) ترشح انسولین را بیش از همه تحریك می‌كنند، ولی كربوهیدرات با مواد قندی پایین (قند میوه‌ها، شربت عسل، شكر طبیعی و تصفیه شده) ترشح كمتری از انسولین را موجب می‌شوند. به جدول زیر توجه كنید كه با مصرف این مواد، میزان قند خون چه مقدار بالا می‌رود.|
درصد میزان گلوكز |
نام خوراكی |
درصد میزان گلوكز |
نام خوراكی |
|
95 |
پوره‌ی سیب زمینی |
70 |
سیب زمینی آب پز |
|
85 |
ذرت بو داده |
70 |
ذرت |
|
70 |
نان سفید |
45 |
نان سبوس دار |
|
70 |
برنج سفید |
50 |
برنج سبوس دار |
|
75 |
شكر سفید تصفیه شده |
40 |
نان جو سبوس دار |
|
40 |
سیب |
75 |
چیپس ذرت |
|
40 |
هلو |
80 |
شیرینی برنجی |
|
40 |
آلوچه |
60 |
بستنی |
|
40 |
پرتقال |
80 |
انواع بیسكویت شور |
نوشابه‌ها، چای، قند، انواع شربت‌های شیرین، شیرینی‌های صنعتی و كارخانه‌ای، انواع كولاها كه در هر شیشه‌ی آن معادل 9 قاشق شكر و یا 9 حبه قند درشت وجود دارد. توجه كنید عمل تصفیه، فرآوری صنعتی و پالایش كردن موادغذایی، خصوصاً قندها چگونه مقدار میزان قندخون را افزایش می‌دهند. وقتی قند خون بالا برود تقاضای انسولین نیز افزایش می‌یابد.
نكته‌ی مهم این است كه شاخص میزان قند در موادغذایی، كلید درك مفهوم سلامتی و عدم فشار به لوزالمعده است. هرچه سطح قند خون بالاتر باشد نیاز به ترشح انسولین از لوزالمعده بیشتر است تا قند خون كاهش یافته و در نتیجه سطح قند خون به حالت طبیعی برگردد. بالا بودن انسولین منجر به تغییراتی در سوخت و ساز و مشكلات فراوان برای سلامتی می‌شود.
بیماری مرض قند (دیابت) خطر حمله‌ی قلبی را تا 3 برابر افزایش می‌دهد. دیابت علت قطع نیمی از اعضای بدن، یك چهارم نارسایی كلیه‌ها، نابینایی، اختلالات عصبی، تنگ شدن سرخرگ‌های مغز و در نتیجه سكته‌ی مغزی است. به سرخرگ‌های كرونر قلب صدمه می‌زند، به سرخرگ‌های خون رساننده به ماهیچه‌های پا آسیب می‌رساند، قوای جنسی را تضعیف می‌كند و یكی از عوامل ایجاد بیماری‌های كیسه‌ی صفرا و كبد است. هر فرد دیابتی، خانواده‌ای را نگران می‌كند و زمینه ساز بیمار شدن نسل آینده را فراهم می‌كند. آیا می‌دانید فقط در آمریكا در هر دقیقه 2 نفر از عوارض ناشی از دیابت از دنیا می‌روند؟ آیا می‌دانید در بسیاری از مناطق دنیا اصلاً فرد دیابتی وجود ندارد؟ آیا می‌دانید در آمریكا در هر 60 ثانیه، یك نفر دیابتی شناسایی می‌شود و حداقل 250 میلیون دیابتی در جهان وجود دارد. در ایران حدود 7 میلیون بیمار دیابتی شناسایی شده و چندین میلیون نفر از بیماری خود خبر ندارند. عوارض ناشی از دیابت سومین عامل مرگ و میر در جهان است. برخی از افراد مبتلا به دیابت هیچ نشانه‌ی بارزی ندارند و بسیاری از مردم به دیابت پنهان مبتلا هستند.
آیا می‌دانید جهان پزشكی هنوز علت دیابت را نشناخته و درمان قطعی برای آن ندارد؟ پس به هوش باشید چون خطر در كمین شماست. اگر می‌خواهید بر بیماری دیابت چیره شوید باید تا آنجا كه می‌توانید بر اطلاعات و آگاهی خود افزوده و مراقب سلامتی‌تان باشید.
پیش‌گیری از دیابت
برای پیش‌گیری و درمان به این نكات مهم توجه كنید:
اگر احساس ناخوشی و كسالت دایمی می‌كنید، اگر احساس بی‌قوتی و ضعف، خصوصاً بعد از ورزش می‌كنید، اگر زیاد آب می‌نوشید و زیاد دفع ادرار دارید، اگر احساس سوزن سوزن و گِزگِز در دست‌ها و پاها می‌كنید، اگر دچار كاهش وزن شده‌اید، اگر احساس ایجاد تغییرات در بینایی خود دارید، اگر احساس خارش در سراسر بدن دارید، اگر مكرر به عفونت‌های قارچی اعضاء تناسلی مبتلا می‌شوید، اگر عفونت پوستی درمان نشده دارید، اگر یبوست دایمی دارید، اگر احساس چنگه چنگه شدن و گرفتگی عضلات دارید، اگر یكی از نزدیكان شما به دیابت مبتلا است، اگر اختلال هورمونی، از جمله تیروئید دارید، اگر چاق هستید و اضافه وزن دارید، اگر مادرتان در دوران بارداری دیابت داشته است، اگر علاقه‌ی زیادی به مواد قندی دارید، اگر نان سفید، شكر سفید، برنج سفید غذای اصلی شماست، اگر دایماً دچار استرس و فشار روحی هستید، اگر با ورزش میانه‌ی خوبی ندارید و مرتب ورزش نمی‌كنید، اگر مواد گوشتی و چربی زیاد مصرف می‌كنید، اگر از داروهای استروئیدی (كورتن) استفاده می‌كنید، اگر دهانتان خشك می‌شود و احساس ناخوشایندی روی زبان دارید، اگر دخانیات مصرف می‌كنید، اگر حواس پنجگانه‌ی شما (لامسه، بویایی، شنوایی، بینایی، چشایی)خوب كار نمی كند، اگر نوشیدنی‌های حاوی كافئین (قهوه، چای، نسكافه، نوشابه‌ها) زیاد مصرف می‌كنید، اگر از مواد معدنی و ویتامین‌های ضروری، به اندازه‌ی كافی استفاده نمی‌كنید، اگر غالباً احساس گرسنگی می‌كنید و همیشه میل به غذا خوردن دارید، اگر از خشكی پوست رنج می‌برید، اگر از غذاهای صنعتی و كارخانه‌ای (سوسیس، كالباس، كنسروها و...) زیاد استفاده می‌كنید و از غذاهای طبیعی دوری می‌كنید، اگر از چاشنی‌های شیمیایی و صنعتی زیاد استفاده می‌كنید، اگر دست‌ها و پاهایتان غالباً سرد هستند، اگر افزایش فشار خون دارید، اگر هنگام ایستادن به افت فشار خون دچار می‌شوید، اگر شب‌ها چندین نوبت به دستشویی می‌روید، اگر از غذاهای سرخ كردنی فراوان استفاده می‌كنید و ده‌ها اگر دیگر... مواظب باشید خطر در كمین شماست ممكن است شما به دیابت دچار شده باشید یا مستعد دیابت خواهید بود.آیا می‌دانید دلایل اصلی بیماری دیابت كدام است؟
زمینه‌ی فامیلی، ترشح انسولین طبیعی، چاقی، كم تحركی و كمی فعالیت جسمی، تنش‌های عصبی، استرس، استعمال دخانیات، مقاومت نسبت به انسولین و مصرف شكر سفید از علل عمده‌ی ابتلا به بیماری دیابت است. دیابت یك استرس روانی مزمن محسوب می‌شود و تحقیقات طبی نشان می‌دهد كه مشكلات روانی و خانوادگی و اجتماعی ناتوان كننده‌ای چون احساس خستگی، كاهش انرژی، تحرك پذیری، عصبانیت، افسردگی و اضطراب در مبتلایان به دیابت، بیشتر از دیگر افراد جامعه است. به علاوه هر خانواده‌ای كه یكی از مبتلایان در آن زندگی می‌كند مشكلات خاصی را دارد كه باعث گرفتاری‌های فراوان خانوادگی می‌شود. نقصان تولید و ترشح انسولین به وسیله‌ی سلول‌های بتای لوزالمعده یا بی‌اثر شدن انسولین به علت وجود عوامل ضدانسولین در جریان عمومی خون، در اكثر مواقع عامل اصلی تولید بیماری قند محسوب می‌شود. هنوز به درستی روشن نشده است كه عوامل مختلف به چه نحو سبب بروز اختلالات ترشحی سلول‌های بتا یا خنثی شدن اثر انسولین می‌شود.متخصصین و دانشمندان علل گوناگونی را مطرح كرده‌اند، مانند: عوامل موروثی، عفونت‌های مزمن، واكنش‌های تلقیحی (سیستم ایمنی)، چاقی و فربهی، مصرف مواد تصفیه شده و سوابق فامیلی. ولی تجربه نشان می‌دهد كه دو سوم دیابتی‌ها سوابق فامیلی ندارند. نكته‌ی بسیار مهم این است كه بیماری دیابت از یك كشور به كشور دیگر و حتی در درون یك كشور از یك نژاد به نژاد دیگر فرق می‌كند. دیابت با آن كه ظاهراً چندان خطری ندارد و مبتلایان به این بیماری تا آخر عمر می‌سوزند و می‌سازند، اما از حیث عوارضی كه به وجود می‌آورد یكی از خطرناك‌ترین بیماری‌های بشری به شمار می‌رود.
حساسیت به عفونت:
هنگامی كه خون سرشار از قند می‌شود عفونتی كه كنترل آن بسیار مشكل است در بدن راه می‌یابد. به طور مكرر به بیماران دیابتی اخطار می‌شود كه از پاهای خود با دقت بسیار مواظبت كنند، زیرا عفونتی غیرقابل كنترل سبب قانقاریایی شدن آن می‌شود. بیماران دیابتی 5 مرتبه بیشتر از افراد سالم در معرض این خطر قرار می‌گیرند و این مطلب برای پاها 20 مرتبه بیشتر عمومیت دارد، در بین افراد دیابتی، قانقاریایی شدن پاها سبب قطع آن می‌شود كه در مقایسه با افراد غیردیابتی 40 مرتبه بیشتر است. انواع دیگر عفونت‌ها نظیر: عفونی شدن پوست، مننژیت و عفونت گوش نیز در بین دیابتی‌ها شایع است و در بین بانوان دیابتی، اولین نشانه‌های عفونت قارچی رحم و بیماری‌های پوستی به چشم می‌خورد.عوارض عصبی در دروان حاملگی:
مادران دیابتی با مشكلات زیادی روبرو هستند از آن جمله مرده به دنیا آوردن نوزاد، نقص‌های نوزاد بعد از تولد- از قبیل: نقص ستون فقرات، نداشتن انگشت شصت و دیگر انگشتان پا و... مشكلات قند خون در بین دیابتی‌ها به مراتب شایع‌تر از افراد سالم است. به طور كلی دیابت برای مادر و نوزاد به طور قابل ملاحظه‌ای مخاطره آمیز است.مسایل جنسی:
دیابت اغلب با ناتوانی جنسی در ارتباط است زیرا به استقلال توازن هورمون جنسی و عصب آسیب وارد می‌كند، از طرفی دستگاه تناسلی و پیشابی در برابر عفونت بسیار حساس است. طبق نظر محققین در حال حاضر دیابت درمان پذیر نیست با این همه با كنترل مقدار قند خون در حد عادی می‌توان آن را مهار كرد كه رژیم غذایی، ورزش و مداوا، اساس دست یابی به این موفقیت است.داروها:
انسولین و داروهای خوراكی، كاهش دهنده‌ی قند خون دیابت را درمان نمی‌كنند اما میزان قند خون را كنترل می‌كنند و تناوب، شدت علائم و عوارض آن را نیز كاهش می‌دهند. هدف از درمان بیمار دیابتی جلوگیری از عوارض متابولیك‌ها (كتواسیدوز و غیره) و عواقب عضوی در تیررس بیماری می‌باشد كه سبب گرفتاری رگ‌های بزرگ و كوچك اعصاب، چشم، كلیه و سایر اعضا می‌شود. اصول درمان مبتنی بر سه پایه می‌باشد: 1- فعالیت بدنی 2-ورزش 3-داروهای پایین آورنده‌ی قند خون.مرض قند
قند موجود در خون را گلوكز می‌گویند و اندازه‌ی طبیعی و عادی آن بین 80 تا 120 میلی گرم درصد سانتیمتر مكعب خون است. قند خون غیرطبیعی معمولاً بالاتر از 160 میلی گرم و یا پایین‌تر از 65 میلی گرم می‌باشد. اگر قند خون كسی بالای 160 میلی گرم باشد، احتمال دارد به بیماری دیابت مبتلا باشد، ولی شاخص حقیقی، اعداد نیستند بلكه چگونگی احساس و نشانه‌ها و علائم بیماری هستند كه خود شخص بهتر از هركس آن را می‌فهمد. به طور طبیعی انسولین به وسیله‌ی لوزالمعده تولید شده و سلول‌های بدن را قادر می‌سازد تا گلوكز (منبع اصلی انرژی) را از خون جذب كنند. در دیابت قندی سلول‌های بدن از منبع انرژی دیگری استفاده می‌كنند كه منجر به ساخته شدن سم در بدن می‌شود. عدم استفاده از گلوكز باعث انباشته شدن آن در خون و ادرار شده و باعث نشانه‌هایی مانند تكرار ادرار و تشنگی فراوان می‌شود.اساس درمان، كنترل مقدار قند خون است. در میان كسانی كه با دیابت‌های قندی درمان می‌شوند 10% آن‌ها (از هر ده نفر یك نفر) خودشان تزریق انسولین را انجام می‌دهند و در بیشتر موارد استفاده از رژیم غذایی مناسب و درمان خوراكی امیدواركننده می‌باشد و این اقدامات، بیشتر افراد مبتلا را قادر می‌سازد تا زندگی عادی داشته باشند. با این وجود در بسیاری از بیماران نهایتاً عوارض بیماری به وجود می‌آید اما در صورتی كه درمان انجام شود شروع عوارض با تأخیر صورت می‌گیرد.
انواع دیابت:
دو شكل اصلی بیماری قند وجود دارد كه به عنوان دیابت نوع یك (I) و دیابت نوع دو (II) شناخته شده‌اند.دیابت نوع I:
این شكل بیماری زمانی ایجاد می‌شود كه لوزالمعده یا مقدار خیلی اندكی انسولین تولید می‌كند یا اصلاً تولید نمی‌كند. بیماری معمولاً به طور ناگهانی در كودكان یا جوانان ایجاد می‌شود. با وجود این كه تعیین رژیم غذایی مناسب برای این بیماری از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است، درمان با تزریق انسولین باید انجام شود.دیابت نوع II:
دیابت نوع دو II خیلی شایع‌تر بوده به طوری كه در این بیماری لوزالمعده ترشح انسولین را انجام می‌دهد اما سلول‌های بدن به اثر آن مقاومت نشان می‌دهند. مبتلایان اصلی این نوع از دیابت افراد بالای 40 سال هستند و در بین كسانی كه وزن اضافی دارند شیوع بالایی دارد. این بیماری به آهستگی شروع شده و اغلب در طی چند سال نامحسوس باقی می‌ماند. در مراحل ابتدایی ممكن است رژیم غذایی برای كنترل بیماری كفایت كند، اما با پیشرفت بیماری داروهای خوراكی و گاهی اوقات تزریق انسولین ضرورت می‌یابد. گاهی اوقات دیابت قندی می‌تواند در طی حاملگی ایجاد شود، این حالت را دیابت حاملگی می‌نامند و ممكن است با درمان انسولین برای حفظ سلامت مادر و جنین اصلاح شود. دیابت حاملگی معمولاً بعد از تولد فرزند ناپدید می‌شود. با این وجود زنانی كه دیابت حاملگی داشته‌اند در زندگی خود بعد از حاملگی با احتمال بیشتری به دیابت نوع دو II مبتلا خواهند شد.دیابت نوع I معمولاً به وسیله‌ی واكنش‌های غیرطبیعی در سیستم ایمنی كه باعث تخریب سلول‌های ترشح كننده‌ی انسولین در لوزالمعده است ایجاد می‌شود. این واكنش‌ها ناشناخته‌اند اما وجود عفونت‌های ویروسی به عنوان ایجادكننده‌ی زمینه برای بیماری محتمل به نظر می‌رسند. در بعضی از بیماران بافت‌های ترشح كننده‌ی انسولین به دنبال التهاب لوزالمعده تخریب می‌شود. هم چنین عامل ژنتیك ممكن است در آن نقش داشته باشد. نحوه‌ی توارث پیچیده به نظر می‌رسد و فرزند فردی كه دیابت نوع یك I دارد در خطر بالایی از تشكیل همان نوع دیابت است. اما بیشتر كودكان مبتلا شده به این بیماری كسانی هستند كه والدین آن‌ها مبتلا به دیابت نیستند.
علت دیابت نوع دو II كمتر مشخص شده است اما ژنتیك و چاقی عوامل مهمی هستند، یك سوم افراد مبتلا وابستگانی مبتلا به این نوع دیابت دارند. دیابت نوع دو II یك مشكل اساسی در سلامت و بهداشت اكثر جوامع بشری می‌باشد و در بعضی از كشورها یك معضل بزرگ است. افزایش مصرف مواد غذایی در بیشتر افراد، وزن اضافی ایجاد می‌كند كه این وضعیت نیز شیوع این بیماری را افزایش می‌دهد. در افرادی كه مستعد دیابت هستند بیماری می‌تواند به وسیله‌ی داروهای كورتیكو استروئید یا توسط سطوح افزایش یافته‌ای از هورمون‌های كورتیكواستروئید كه بر علیه انسولین ترشح می‌گردند ایجاد شود.
نشانه‌های این بیماری:
اگرچه بعضی از نشانه‌ها در هر نوع دیابت یكسان است ولی در دیابت نوع I نشانه‌ها به سرعت ایجاد شده و تشدید می‌شوند. نشانه‌های نوع II ممكن است واضح نبوده و غیرمحسوس باشند تا اینكه در بررسی‌های معمول طبی مشخص شوند. نشانه‌های اصلی هر دو شكل معمولاً عبارتند از: ادرار بیش از حد، تشنگی فراوان و دهان خشك، خواب ناكافی به دلیل بیدارشدن‌های مكرر در شب كه برای ادرار كردن ضرورت دارد و فقدان انرژی.دیابت نوع I ممكن است باعث كاهش وزن شود و در بعضی از افراد اولین نشانه‌های بیماری كتواسیدوز است، حالتی كه در آن مواد شیمیایی سمی كه كتون نامیده می‌شوند در خون به وجود می‌آیند. وقتی كه بافت‌های بدن به علت تولید ناكافی انسولین از جذب گلوكز در جریان خون ناتوان می‌شوند و برای تولید انرژی از چربی‌ها استفاده می‌كنند، این مواد شیمیایی تولید می‌شوند. هم چنین كتواسیدوز می‌تواند در افرادی كه دیابت نوع I داشته و انسولین مصرف می‌كنند در صورتی كه چندین دوز از دارو را فراموش كنند یا اگر در آن‌ها بیماری دیگری ایجاد شود (چرا كه هر شكلی از بیماری برای بهبود به انسولین بیشتری نیازمند است) می‌تواند حادث شود. نشانه‌های كتواسیدوز معمولاً عبارتند از: گیجی، تهوع و استفراغ و گاهی اوقات توأم با درد شكم، تنفس عمیق و بوی آستون از دهان (شبیه پاك كننده‌ی لاك ناخن).
این نشانه‌ها جزء اورژانس‌های طبی محسوب می‌شوند، چرا كه اگر به صورت اورژانس درمان نشود قادر است كم آبی شدیدی در بیمار ایجاد كند كه ممكن است به اغماء منجر شود. درمان اورژانسی برای كتواسیدوز شامل تزریق انسولین جهت توانا ساختن سلول‌های بدن برای جذب گلوكز از خون می‌باشد.
عوارض بیماری قند:
بیماری قند می‌تواند عوارض كوتاه مدت و طولانی مدت ایجاد كند. مشكلات كوتاه مدت معمولاً درمان می‌شوند اما كنترل عوارض طولانی مدت بسیار مشكل بوده و در مدت زمان طولانی می‌تواند منجر به مرگ شود.عوارض كوتاه مدت:
كنترل ضعیف یا عدم درمان دیابت نوع I ممكن است كتواسیدوز با نشانه‌هایی كه توضیح داده شد را ایجاد كند. یك عارضه‌ی مشترك درمان با انسولین برای هر دو نوع دیابت هیپوگلیسمی است كه قند خون به طور غیرطبیعی كاهش می‌یابد و هیپوگلیسمی به دلیل عدم تعادل بین غذای مصرفی و مقدار انسولین رخ می‌دهد. این بیماری در افرادی كه دیابت نوع I دارند بیشتر دیده می‌شود، اما ممكن است در افراد مبتلا به نوع II كه داروهای سولفونیل اوره یا انسولین مصرف می‌كنند نیز دیده شود. اگر درمان ترك شود می‌تواند به عدم هوشیاری و حمله‌ی سیرژ منجر گردد.عوارض طولانی مدت:
مشكلات پایدار و طولانی، تهدیدكننده‌ی سلامتی در كسانی است كه دیابت دارند، حتی در افرادی كه به خوبی كنترل می‌شوند نیز ممكن است دیده شود. كنترل كامل قند خون خطر به وجود آمدن این مشكلات را كاهش می‌دهد و تشخیص زودهنگام این عوارض، به كنترل آن‌ها كمك می‌كند، لذا به همین دلیل تمامی افراد مبتلا باید چهار بار در سال توسط پزشك معاینه شوند.دیابت نوع II اغلب چندین سال بعد از شروع، تشخیص داده می‌شود، از این رو ممكن است به هنگام تشخیص، عوارض بیماری وجود داشته باشد. در افرادی كه دیابت دارند خطر بیماری‌های قلبی و عروقی افزایش می‌یابد، عروق خونی بزرگ ممكن است به وسیله‌ی آرتواسكلروز آسیب ببینند كه یكی از علت‌های اصلی بیماری‌های كرونری قلب و حمله‌های قلبی (سكته) است. بالا رفتن مقدار كلسترول خون كه پیشرفت آتراسكلروز (تصلب شرایین) را تسریع می‌كند، در بیماران دیابتی شایع‌تر است. هم چنین دیابت با پرفشاری خون عامل خطر دیگری برای بیماری‌های قلبی و عروقی است. عوارض طولانی مدت از دیگر نتایج آسیب‌هایی است كه به رگ‌های خونی كوچك در بدن وارد می‌شود. آسیب به رگ‌های خونی در شبكیه‌ی حساس به نور در عقب كره‌ی چشم ممكن است منجر به رتینوپاتی (بیماری شبكیه) دیابتی گردد. دیابت هم چنین خطر به وجود آمدن كاتاراكت (آب مروارید) را افزایش می‌دهد و كسانی كه دیابت دارند باید به طور سالانه تحت معاینه‌ی تشخیصی قرار گیرند.
اگر دیابت رگ‌هایی كه خون رسانی اعصاب را به عهده دارند مبتلا سازد، ممكن است آسیب‌های عصبی ایجاد شود. به طور تدریجی ممكن است حس بدن از دست برود. شروع این حالت از دست‌ها و پاهاست و گاهی اوقات در تمام اعضای بدن گسترش می‌یابد. نشانه‌های ایجاد شده شامل گیجی در حین ایستادن و ناتوانی جنسی در مردان است. از بین رفتن حس، همراه با گردش خون ضعیف اكثراً پاها را برای ایجاد زخم و گانگرن خیلی مستعد می‌كند. آسیب رگ‌های خونی كوچك در كلیه‌ها ممكن است نارسایی مزمن یا نارسایی شدید كلیوی ایجاد كند كه بیمار برای ادامه‌ی حیات به دیالیز یا پیوند كلیه احتیاج خواهد داشت.
درمان چیست؟
برای تمام كسانی كه دیابت قندی داشته باشند، هدف درمان باید نگهداری سطح گلوكز خون در اندازه‌ی طبیعی بدون نوسانات قابل ملاحظه باشد. این هدف ممكن است با انجام رژیم معینی كه تركیبی از یك رژیم غذایی و انسولین تزریقی یا رژیم غذایی و قرص‌ها و داروهای پایین آورنده‌ی سطح گلوكز خون است، صورت گیرد. درمان معمولاً برای تمام طول عمر است و شما موظفید همه روزه برنامه‌ی غذایی و طبی را رعایت كنید.درمان دیابت تیپ یك:
این شكل از دیابت قندی همیشه با تزریق انسولین درمان می‌شود و درمان با داروهای خوراكی به تنهایی مؤثر نیست. انسولین اشكال متعددی دارد، شامل: كوتاه اثر، طولانی اثر و تركیبی از هر دو. ممكن است رژیم‌های درمانی به صورت منقسم و طولانی كه شامل تركیبی از انسولین و داروهای خوراكی باشد ضرورت پیدا كند. معمولاً پزشك با شما درباره‌ی چیزهایی كه نیاز دارید صحبت خواهد كرد و به شما نحوه‌ی تزریق كردن به خود را آموزش خواهد داد. شما هم چنین رژیم غذایی‌تان را كنترل كرده و كنترل گلوكز خون‌تان را انجام خواهید داد.اگر كنترل دیابت مشكل باشد ممكن است یك پمپ انسولین بگیرید كه انسولین را از طریق سوزنی كه در زیر پوست تعبیه می‌شود به طور مداوم آزاد كند. تنها راه بهبودی دیابت نوع I پیوند لوزالمعده (پانكراس) است. اما این عمل به طور معمول انجام نمی‌شود، چرا كه بدن ممكن است عضو جدید را پس بزند. دلیل دیگر این كه درمان با داروهای تضعیف كننده‌ی سیستم ایمنی كه بعد از این عمل ضرورت دارد برای تمام طول حیات باید ادامه یابد. با این وجود در بعضی از بیماران پیوند پانكراس همچون پیوند كلیه صورت می‌گیرد. یك روش بهبودی در این بیماری، پیوند سلول‌های ترشح كننده‌ی انسولین جدا شده از پانكراس طبیعی است، اما این تكنیك هنوز در مرحله‌ی آزمایش و تجربه قرار دارد.
دیابت نوع II:
خیلی از افرادی كه به این شكل از دیابت مبتلا هستند می‌توانند سطوح گلوكز خون‌شان را به وسیله‌ی انجام ورزش‌های منظم و پی گیری یك رژیم غذایی سالم برای نگه داری وزن ایده‌آل بدن كنترل كنند. شما باید برنامه‌ی عمومی راهنمای دیابت را برای رژیم غذایی مناسب تعقیب كرده و در صورت لزوم با یك متخصص تغذیه مشورت كنید. باید سعی شود كه مصرف چربی را پایین آورده و انرژی لازم را از كربوهیدرات‌های پیچیده مثل برنج و نان برای به حداقل رساندن نوسانات گلوكز خون فراهم كنید. تغذیه‌ی شما باید مقدار كالری ثابتی داشته باشد، هم چنین شما باید به طور منظم قند خون‌تان را چك كنید. اگر مقدار قند بالاتر یا پایین‌تر از مقدار اصلاح شده باشد ممكن است با كمك پزشك‌تان به تغییر رژیم غذایی، اصلاح مقدار انسولین یا سایر داروها احتیاج داشته باشید. اگر بیماری دیگری همانند آنفلوانزا در شما به وجود آید و یا در وضعیتی مانند انجام فعالیت‌های شدید یا مصرف غذای بیش از حد معمول قرار گیرید. انجام كنترل قند خون از اهمیت بسزایی برخوردار است. وقتی كه رژیم غذایی معینی برای كنترل قند خون‌تان كفایت نكند یك یا چند دارو ممكن است تجویز شود. شما احتمالاً با داروهای خوراكی مانند سولفونیل اوره‌ها كه لوزالمعده را برای آزاد كردن انسولین بیشتر تحریك می‌كنند و متفورمین كه به بافت‌های بدن كمك می‌كند تا گلوكز را جذب كند و اغلب در درمان افراد مبتلا به دیابت كه اضافه وزن دارند مورد استفاده قرار می‌گیرد، شروع خواهید كرد. اگر داروهای خوراكی مؤثر نباشد ممكن است به تزریق انسولین احتیاج داشته باشید.دیابت بی‌مزه (1):
دیابت بی‌مزه، تولید ناكافی یا مقاومت به اثر هورمون هیپوفیزی كنترل‌كننده‌ی تعادل آب می‌باشد. این نوع دیابت بیماری نادری است كه در آن كلیه‌ها حجم زیادی از ترشحات ادراری تولید می‌كنند ولی این حال وابسته به دیابت قندی نیست، اگرچه در هر دو حالت باعث تشنگی زیاد و ادرار بیش از حد می‌شوند. در دیابت بی‌مزه بدن فاقد وازوپرسین بوده یا نمی‌تواند پاسخ كافی به هورمون وازوپرسین بدهد. این هورمون به وسیله‌ی غده‌ی هیپوتالاموس تولید می‌شود كه این غده در بالای غده‌ی هیپوفیز است. با این وجود وازوپرسین به وسیله‌ی غده‌ی هیپوفیز ذخیره و ترشح می‌شود، به این دلیل یك هورمون هیپوفیزی تلقی می‌شود. نقش وازوپرسین نگه داری تعادل آب در بدن به وسیله‌ی كنترل تولید ادرار می‌باشد و وازوپرسین با كنترل تولید ادرار تعادل آب را در بدن حفظ می‌كند.انواع دیابت بی‌مزه:
دیابت بی‌مزه به دو شكل حادث می‌شود كه شكل شایع آن دیابت بی‌مزه‌ی مغزی است. نوع دیگر دیابت بی‌مزه‌ی نفووژنیك نامیده می‌شود. دیابت بی‌مزه‌ی مغزی ناشی از كاهش ترشح وازوپرسین است. حالت‌هایی كه باعث این نوع بیماری می‌شوند، شامل: تومور هیپوفیزی، تومور نزدیك هیپوتالاموس، جراحی، رادیوتراپی یا آسیب مغزی است و در بعضی بیماران علت ناشناخته است. در دیابت بی‌مزه‌ی نفروژینك (كلیوی) پاسخ طبیعی كلیه‌ها به سطوح وازوپرسین از بین می‌رود. در بعضی بیماران، این حالت از بدو تولد وجود داشته و دایمی است. علت این بیماری كه به طور شایع در مردان دیده می‌شود ناشی از یك ژن ارثی مغلوب است كه بر روی كروموزم X حمل می‌شود. این حالت هم چنین ممكن است ناشی از نارسایی مزمن كلیه یا آسیب كلیوی ناشی از داروهایی مانند بعضی آنتی‌بیوتیك‌ها یا لیتیوم (داروی متعادل كننده‌ی خُلق) باشد. در این افراد بیماری ممكن است قابل برگشت باشد.علایم آن:
نشانه‌های هر دو شكل بیماری دیابت بی‌مزه معمولاً طی چند روز یا چند هفته به وجود می‌آیند، اما اگر غده‌ی هیپوفیز آسیب دیده باشد ممكن است به صورت ناگهانی نیز ایجاد شوند. نشانه‌ها معمولاً عبارتند از: مقدار بیش از حد ادرار، تشنگی سیری ناپذیر و به هم خوردن خواب ناشی از احتیاج مبرم به ادرار كردن‌های مكرر.دیابت
برای پیش‌گیری از مبتلا شدن به دیابت باید از ویتامین B و ویتامین C استفاده كرد. اگر به دیابت مبتلا شده‌اید باید از خوردن مواد قندی و نشاسته‌دار، مشروبات الكلی، خربزه، انجیر، خرما، موز، طالبی، چغندر، میوه‌ی شاه بلوط، نان نیم پز، گوشت، دل و قلوه، مغز، چربی، زرده‌ی تخم مرغ، قند، مربا، شكلات، كاكائو، شیرینی‌های قنادی، ژله و هر نوع خوراكی شیرین دیگر و هم چنین از كار سخت و سنگین پرهیز كنید.در عوض از خوراكی‌هایی كه قند را كاهش می‌دهند بیشتر استفاده كنید، مانند: خیار، تخم خیار، تمشك، گرمك، توت خشك، آب نارنج، هلو، گلابی، توت فرنگی، مغز بادام، مغز فندق، مغز گردو، نارنگی، كدوی خام، كدوی آب پز شده، سیب درختی، ترش مزه، آلبالو، گیلاس، زردآلو، آب عناب، انگور سبز و نرسیده، آب لیموترش، پرتقال ترش یا ملس، آب انار ترش، سیر، پیاز، موسیر، كاهو، قلقاسی (سیب زمینی ترشی)، اسفناج، پیازچه، فلفل سبز، كنگر، شاهی، جعفری، آب شلغم خام، كلم، ترب، برگ شاه توت، برگ شنبلیله، تخم شنبلیله‌ی كوبیده، سبزیجات خام، جو، جوشانده‌ی جو، جوانه‌ی جو، ارزن، نخود، آب غوره، آش آب غوره، تمرهندی، آش تمرهندی، آش قارا، آش ماست، گیاه گزنه، نان برشته‌ی نیم سوز شده، لعاب اسفرزه، دوغ ترش، آش ماست، آش آلو، آش آلوچه‌ی براقانی، شیر، ماست، ترشی‌جات، شیره‌ی چهارتخمه، ماءالشعیر، سماق، تباشیر هندی، هندوانه‌ی ابوجهل، عدس الملك، آب جوشانده‌ی تخم ترشك، برگ ترشك، آب دم كرده‌ی گلپوره.
* برای كاهش و كنترل قند باید با برگ شنبلیله سوپ بپزید و با آب غوره بخورید.
* تا 40 روز همه روزه صبح ناشتا هر بار حدود 30 گرم آب غوره بنوشید.
* كافور 5 گرم، اقاقیا، صندل زرد و صمغ عربی از هركدام 30 گرم، گلنار فارسی، گل محمدی، گِل ارمنی و تخم گشنیز از هركدام 60 گرم، تباشیر هندی، تخم كاهو، تخم خرفه و عصاره‌ی شیرین بیان از هركدام 100 گرم، همه را مخلوط و نرم بسایید و صبح، ظهر و شب و هر بار یك قاشق غذاخوری از آن را با یك لیوان آب انار ترش مخلوط كرده و بخورید.
* كتیرا مفتولی، صندل سفید و صمغ عربی از هركدام 20 گرم، گلنار فارسی و گِل ارمنی از هركدام 40 گرم، تخم كاهو 80 گرم و سماق 120 گرم، همه را مخلوط كنید و نرم بسایید و صبح، ظهر و شب و هر مرتبه یك قاشق غذاخوری از آن را با یك لیوان آب انار ترش بخورید.
* تباشیر هندی و تخم گشنیز را به نسبت مساوی نرم بسایید، صبح، ظهر و شب، هر بار یك قاشق شربت خوری از آن را با مقداری سركه‌ی رقیق شده مخلوط كرده و میل فرمایید.
* صندل سفید، كتیرا مفتولی، گلنار فارسی و صمغ عربی از هركدام 20 گرم، تخم كاهو، تخم خرفه و گِل ارمنی از هركدام 40 گرم، سماق 100 گرم، همه را مخلوط و بسایید و صبح، ظهر و شب هر بار یك قاشق غذاخوری از آن را همراه با یك لیوان آب انار ترش یا یك لیوان لعاب اسفرزه میل كنید.
* مریم گلی، تخم پیاز، تخم شلغم، تخم ترب و تخم شاهی از هركدام 50 گرم، تخم شنبلیله و تخم ترشك از هركدام 100 گرم، همه را نیم كوب كرده و آن را به 40 قسمت مساوی تقسیم كنید، هر قسمت از آن را یك روز صبح بجوشانید، آب آن را صاف كنید و بنوشید. تفاله‌ی آن را با آب جوش بخیسانید و عصر همان روز باز بجوشانید و آب آن را بنوشید.
* هر بار 30 گرم برگ و شاخه‌های خشك گزنه را در نیم لیتر آب 5 دقیقه بجوشانید. بعد 10 دقیقه هم آن را دم كنید و روزی سه فنجان به نوبت بنوشید.
* روزی 10 گرم برگ زغال اخته‌ی فرنگی را با 10 گرم گل توت فرنگی در یك لیتر آب جوش بریزید و 10 دقیقه دم كنید سپس آب صاف كرده‌ی آن را در طول 24 ساعت به مرور بنوشید.
* هر روز 25 گرم اسفرزه را در آب سرد بریزید و خوب هم بزنید و آب آن را دایم به جای آب خوردن بنوشید.
* هر روز صبح و عصر تخم شنبلیله را دم كنید و آب آن را بخورید و ظهرها قبل از غذا نصف استكان آب غوره بنوشید.
* تخم شنبلیله را نرم بسایید و هر روز صبح 1 مثقال و شب‌ها نیم مثقال از آن را در دهان بریزید و با آب بخورید.
* هر روز 4 مثقال برگ خشك درخت گردو را دم كنید و آب آن را در سه نوبت بخورید.
* هر روز 5 گرم كاكل ذرت را با 5 گرم سنبل الطیب دم كرده و 10 گرم شیرخشت در آن حل كنید و ساعتی یك استكان از آب آن را بنوشید.
* هر روز شنبلیله‌ی خشك را روی خمیر نان بپاشید، بپزید و بخورید، آن نان باید خیلی برشته شود.
* صبر زرد، جنطیانای رومی، كلمبو، پوست گِنه گِنه و پوست بید را مساوی بسایید و با آب خمیر كنید. با آن حب بسازید (به اندازه‌ی یك عدد نخود) و هر شب یك حب هنگام خواب بخورید.
* هر روز 20 مثقال شیرخشت را با حدود 2 لیتر آب هندوانه مخلوط كنید و صبح ناشتا بنوشید.
* 5 روز آب هندوانه و سكنجبین و 5 روز آب غوره بخورید، به همین طریق 5 روز، 5 روز تكرار شود.
* برگ چغندر را صبح از بوته كنده و در سایه نگه دارید و هر روز مصرف كنید.
* اگر می‌توانید از مصرف چای پرهیز كنید. اگر عادت به چای خوردن دارید و ترك آن مشكل است لااقل آن را با توت خشك بخورید.
* آب گشنیز تازه را بگیرید و هر روز صبح ناشتا یك فنجان با آب لیمو مخلوط و بنوشید.
* استخوان‌های وسط گردو را كه بین مغز آن است نرم بسایید و هر روز 1 مثقال از آن را در سه نوبت با آب مخلوط كنید و بخورید.
* بیست گرم برگ خشك زیتون را در نیم لیتر آب سرد به مدت یك شب بخیسانید. صبح در همان آب بجوشانید و 20 دقیقه دم كنید، سپس صاف كرده و در هر شبانه روز 4 تا 5 فنجان آب آن را به نوبت بنوشید.
زندگی با دیابت
كسانی كه بیماری قند دارند می‌توانند زندگی عادی داشته باشند، ورزش را ادامه داده و از بیشتر غذاها استفاده كنند. با این وجود، یك رژیم غذایی سالم و حفظ منظم آن و در صورت لزوم كاهش وزن، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. در هر زمان شیوه‌ی زندگی مناسب به كاهش خطرات ناشی از دیابت كه شامل: بیماری‌های قلبی، عروقی و مشكلات گردش خون و نارسایی كلیه است كمك می‌كند.یك رژیم سالم:
در بعضی از بیماران دیابتی مصرف یك رژیم غذایی مناسب و كم كردن وزن برای نگه داری میزان قندخون در حد طبیعی كفایت می‌كند. رژیم غذایی شما باید متشكل از كربوهیدرات‌های پیچیده، مثل: برنج، غلات (حبوبات) و چربی كمتر (مخصوصاً چربی‌هایی كه منشاء حیوانی دارند) باشد.الكل و سیگار:
برای بیشتر افرادی كه دیابت دارند مصرف زیاد الكل ممكن است میزان قند خون را پایین آورد، به علاوه به علت تولید كالری زیاد ممكن است باعث افزایش وزن شود. مصرف سیگار خیلی مضر است چرا كه خطر بیماری‌های طولانی مدت، مانند: بیماری‌های قلبی یا سكته را به شدت افزایش می‌دهد. اگر شما دیابت دارید و سیگار هم می‌كشید باید آن را ترك كنید. اگر الكل مصرف می‌كنید بهتر است از مصرف آن صرف نظر كنید.كمی قند خون (2)
قند به صورت عام به كربوهیدرات‌های ساده، شامل: مونوساكاریدها، مانند: فروكتوز، گلوكز و گالاكتوز و دی ساكاریدهایی، مانند: مالتوز و ساكارز اطلاق می‌شود. این قندها را مانند آجرهایی با شكل‌های مختلف درون یك دیوار می‌توان در نظر گرفت. اگر فروكتوز، آجر مونوساكاریدی اصلی این دیوار باشد، شاخص گلیسمیك پایین‌تری برای آن در نظر گرفته می‌شود، زیرا این قند ساده در روده به كندی جذب خواهد شد و در كبد نیز تبدیل به گلوكز می‌شود. این مسئله در مورد غذاهایی اتفاق می‌افتد كه به غذاهای دیرجذب (3)مشهورند و افزایش یا كاهش تدریجی سطحی قند خون را سبب می‌شوند.اگر گلوكز، آجر مونوساكاریدی اصلی این دیوار باشد، شاخص گلیسمیك آن بالاتر خواهد بود. وقتی این دیوار آجری در حین گوارش شكسته می‌شود، گلوكز از طریق دیواره‌ی روده مستقیماً جذب جریان خون خواهد شد كه منجر به افزایش ناگهانی قند خون می‌شود. استاندارد قند خون كه در مقدار گلوكز مساوی یا بیشتر از 126 میلی گرم در هر دسی لیتر خون، نشان دهنده‌ی بیماری دیابت می‌باشد. بین 111 تا 125 میلی گرم در هر دسی لیتر محدوده‌ی آسیب رسانی است و كمتر از 110 میلی گرم در هر دسی، نرمال می‌باشد. اگر به طور مرتب قند خون كاهش یابد انسان به بیماری هیپوگلیسمی مبتلا خواهد شد. هیپوگلیسمی نام علمی بیماری كمی قند خون یا ال.بی.اس (4) است. هیپو كلمه‌ای یونانی است به معنی زیر و گلیسمی به معنای قند یا گلوكز موجود در خون می‌باشد.
بیماری كمی قند خون بیماری است كه میزان گلوكز (قند) خون پایین‌تر از حدی می‌رود كه بدن برای فعالیت شایسته به آن نیاز دارد. مغز نیازمند تأمین انرژی ثابتی از سوخت گلوكز می‌باشد تا به نحو مناسب و درست عمل كند. اگر قرار باشد مغز فردی انرژی مناسب و ثابتی از گلوكز به دست نیاورد چگونه می‌توان انتظار داشت كه اطلاعات را به درستی و راحتی دریافت و تجزیه و تحلیل كند و فرمانده‌ی خوب و مطمئنی باشد. حافظه‌ی ضعیف، و تمركز كم، تندخویی، دشمنی، كمی اعتماد به نفس و غیره می‌تواند به كمی قند خون ربط و نسبت داشته باشد. خستگی، سردرد، خواب آلودگی، كمبود تمركز، تندخویی، اختلالات بینایی، اختلالات خواب، سرگیجه، نگرانی، فراموشی، افسردگی، غش و ضعف، كابوس، سوءهاضمه، درد كاسه‌ی چشم، عدم كشش جنسی، ناتوانی جنسی، بی‌تصمیمی، طپش قلب، لرز، آشفتگی ذهنی، تعرق، بوی بد بیش از حد دهان، رفتار ضد اجتماعی، بی‌تفاوتی به هنجارهای اجتماعی، رفتار غیراجتماعی، تنفس بریده بریده، چاقی، بی‌قراری، كمردرد و درد عضلانی، عطسه، لكه‌های پوستی، ترس، میل به گریستن، افكار و حالات منفی، احساس دیوانگی، وسوسه یا تمایل به خودكشی یا دیگر كشی، تلو تلو خوردن، میل شدید به شیرینی، نگرانی بیش از حد، تغییر حالات رفتاری (كوچه روشن كن و خانه تاریك كن)، خستگی هنگام برخاستن از بستر هنگام صبح، درد دست و پا هنگام برخاستن از بستر، بهبود علایم بعد از ساعت 7 بعدازظهر، آه و خمیازه كشیدن، تنبلی در مسایل بهداشتی و شخصی، مشكلات كاری، تشنج بدون هیچ دلیل مشخص، ناراحتی قبل از عادات ماهانه، لرزش دست‌ها، استعداد برای حوادث ناگوار، عدم تفهیم و تفاهم در امور جاری زندگی، طلاق یا جدایی؛ اگر این نشانه‌ها و علایم را بیشتر اوقات دارید و یا بسیاری از این عوارض گاه و بیگاه به شما دست می‌دهد و یا لااقل حدود 5 نشانه از نشانه‌های فوق الذكر را دارید، ممكن است به بیماری كمی قند خون یا هیپوگلیسمی مبتلا شده باشید كه باید معاینه‌ی پزشكی كامل انجام دهید.
توصیه به بیمار هیپوگلیسمی: شما بیمار عزیز به این نكته‌ی مهم توجه كنید كه وقتی مغز به انرژی (قند خون) نیاز داشته باشد و شما برای تأمین قند خون، غذا نخورید، مغز پیام‌هایی به غدد فوق كلیوی شما می‌فرستد تا آدرنالین ترشح كنند. آدرنالین با تحریك كبد سبب ترشح گلیكوژن می‌شود و آن را به گلوكز تبدیل می‌كند. این گلوكز وارد جریان خون شده و به مغز برده می‌شود. مغز، قند خون (نیرو)را دریافت می‌كند اما نه از طریق صرف غذا بلكه از طریق مصرف ذخیره‌ی موجود در كبد كه باید در مواقع اضطراری و فوری مصرف می‌شد. اگر در فواصل زمانی معین به طور متناوب غذا نخورید، غدد شما بیش از حد فعال می‌شوند تا نیازهای بدن شما را تأمین كنند، اما اگر در فواصل زمانی معین غذای مناسب میل كنید. مواد مغذی مصرف شده نیازهای بدن شما را تأمین می‌كنند و در نتیجه غدد شما بیش از حد فعال نشده و خسته نمی‌شود، بنابراین ذخیره‌ی قند خون شما نیز مصرف می‌شود. یك تحریك و ناراحتی مختصر، منجر به تغییر حالات رفتاری شدید نظیر عصبانیت یا مشاجره با دیگران بی‌هیچ دلیل قابل قبول و مشخصی می‌شود و این عصبانیت موجب می‌شود كه غدد فوق كلیوی با ترشح آدرنالین كبد را تحریك كنند تا گلوكز به مغز برسد، هنگامی كه مغز، گلوكز (نیروی) خود را دریافت می‌كند، آرام می‌شود كه این فرآیند در عرض چند لحظه اتفاق می‌افتد. پس این غدد هستند كه به جای غذا نیروی شما را تأمین كرده و مغز را از بی‌سوختی نجات داده‌اند.
ممكن است شما تعجب كنید كه شخصی برای یك لحظه بسیار خشمگین و ناراحت می‌شود و چند لحظه بعد طوری وانمود می‌كند كه انگار هیچ اتفاقی نیفتاده است و یا از كاری كه كرده پوزش می‌طلبد. نكته‌ی مهم این كه این گونه رفتارها و رفتارهای مشابه آن اگر تكرار شود متأسفانه به صورت یك عادت ثانوی برای بیمار درمی‌آید، در نتیجه فرد دچار سوءنیت، سوءرفتار، تربیت و اخلاقیات نادرست می‌شود. در این مواقع برای خود بیمار كه با او پرخاش كرده‌اند و یا او را تنبیه كرده‌اند، بسیار مشكل است كه علت این تغییر شدید و ناگهانی و حالات رفتاری را دریابد، فرد بیمار نمی‌تواند بفهمد چرا او را تنبیه كرده‌اند چون علت تنبیه را نمی‌فهمد، ولی تأثیر سوء تنبیه در ذهن و روح او می‌ماند و شما متوجه می‌شوید كه از پرخاش، دعوا و یا حتی موعظه، كاری برنمی‌آید. فرد بیمار مشكل زیست‌شناسی و تغذیه‌ای دارد ولی شما فكر می‌كنید او مشكل تربیتی دارد. اگر والدین، معلمان، مدیران، مسئولین فرهنگی و اداری و غیره از این موضوع آگاه نباشند و یا اگر نیروی انتظامی و راهنمایی و رانندگی مسأله را ندانند، چه بسا شخص بیمار در حین رانندگی و یا هنگام كار در كارخانه و یا در فعالیت‌های دیگر اجتماعی قند خونش پایین بیاید و دیگر متوجه نیست كه چه می‌كند. در این هنگام اگر طرف مقابل متوجه نباشد كه با یك بیمار مواجه است ممكن است كار به درگیری‌های خطرناك كشیده شده و به ضایعات غیرقابل جبران منجر شود. غالباً مشاهده كرده‌اید كه در حین درگیری و دعوا چگونه فرد سیگاری با كشیدن سیگار خود را آرام می‌كند. انسان سیگاری با سیگار كشیدن غدد خود را تحریك می‌كند و قند ذخیره را به داخل خون می‌فرستد و در نتیجه آرام می‌شود. نوعاً كسانی كه معتاد شده‌اند، در مواقع بحرانی با مصرف دخانیات و یا مواد دیگر و بدون توجه به كاركرد آن ماده‌ی مخدر، احساس آرامش می‌كنند كه وقتی تكرار شود فرد گرفتار می‌شود، شاید اگر غذای صحیح و مناسب صرف می‌كرد و یا كنترل قند خونش را داشت، این مسأله هرگز اتفاق نمی‌افتاد. غدد بدن را می‌توان توسط نیكوتین و یا كافئین (قهوه، چای، نوشابه) تحریك كرد. مغز ممكن است نیروی كافی داشته باشد اما وقتی محركی وارد بدن می‌شود بر غدد فوق كلیوی تأثیر می‌گذارد و كبد را تحریك می‌كند تا قند خون ذخیره را ترشح كند، بدین ترتیب بدن نیروی بیش از حد لازم را دریافت می‌كند. با وجود نیكوتین و كافئین كه ترشح قند اضافی را در سیستم بدن شما تحریك می‌كنند، احتمالاً بیش از حد انسولین مترشحه دارید كه خیلی سریع قند را می‌سوزاند، بنابراین شما بیشتر چای یا قهوه یا نوشابه مصرف می‌كنید و یا سیگار می‌كشید و یا شیرینی دیگری میل می‌كنید تا قند خون‌تان تا حد مناسبی افزایش یابد. برای درك بهتر موضوع افزایش و كاهش قند خون‌تان را در اثر استفاده از چنین محرك‌هایی در نظر خود مجسم كنید، آن وقت می‌فهمید كه این چرخه بی‌هدف و خارج از كنترل است و شما ناآگاهانه كنترل بدن‌تان را به دست غدد و غددتان را به دست مواد محرك و مضر سپرده‌اید. تعجبی ندارد كه مشكلات اجتماعی بسیاری داریم كه برخی از آن‌ها عبارتند از: اعتیاد، طلاق، فرار از منزل، تصادفات رانندگی، درگیری‌ها و اختلافات خانوادگی و شغلی، بزهكاری‌های گوناگون، اُفت تحصیلی، عدم ارتباط صحیح والدین و فرزندان، عدم همكاری شغلی و اجتماعی، زودرنجی و عدم تحمل دیگران، پرخاشگری، درگیری‌های گوناگون و... به این نكته‌ی مهم و كلیدی توجه كنید كه جامعه‌ی ما مملو از انسان‌هایی است كه مكانیسم بدنشان آن‌ها را به این گونه كارها وا می‌دارد.
قند خون این افراد در طول روز میزان ثابتی ندارد و در نوسان است، در نتیجه سبب تغییر حالات رفتاری می‌شود. از نظر زیست شیمیایی به همین دلیل بسیاری از افراد جامعه با یكدیگر سازگاری ندارند و به طور كلی نیروی حاصله از تحریك غدد، نیروی عصبی متغیر و نامیزان خواهد بود، در حالی كه نیروی حاصله از صرف غذاهای مناسب، نیروی ثابت غیرعصبی و متعادل است.
اگر بخواهید مطلب واضح‌تر شود آتشی را مجسم كنید كه در اثر سوختن تكه‌های زغال سنگ به وجود می‌آید، اكنون آتش دیگری را تصور كنید كه بر اثر سوزاندن كاغذ به دست می‌آید، تكه‌های زغال منبع گرمای (نیروی) ثابت و مشخصی را فراهم می‌كند، در حالی كه كاغذ ناگهان زبانه می‌كشد و گرمای لحظه‌ای تولید می‌كند، بعد حرارت آن كمتر و كمتر شده و گرما (نیرو)نیز به سرعت تحلیل می‌رود. چه بسا با زغال سنگ می‌توانیم چندین ساعت گرما (نیرو) داشته باشیم ولی با سوزاندن كاغذ، پس از دقایقی دوباره سرما و بی‌نیرویی به وجود می‌آید. بهترین راه كنترل قندخون برای كسانی كه گرفتار كمی قند خون هستند، برنامه ریزی و همراه داشتن مقداری خوراكی از قبیل: هویج، انجیر خشك، بادام، كشمش، توت خشك، فندق، گردو، برگه‌ی هلو، زردآلو، نان خشك سبوس‌دار، یك لقمه نان و پنیر و سبزی، نان و پنیر و گردو یا میوه‌جات و هم چنین استفاده‌ی مرتب از خوراكی‌های طبیعی، سالم و مغذی به مقدار كم می‌باشد.
اطرافیان بیمار باید بدانند:
كسی كه به هیوگلیسمی مبتلا است در بسیاری مواقع نیاز به هم فكری، همراهی، همیاری و همدلی دارد، زیرا وقتی كه ذخیره‌ی قند مغز او كم می‌شود، نمی‌تواند به طور صحیح عمل كند. فرد مبتلا علت بیماری خود را می‌داند اما نمی‌تواند بیماری خود را معالجه و مداوا كند، زیرا مغز او به خوبی و به صورت نرمال كار نمی‌كند بنابراین افراد هیپوگلیسمیك به مراقبت، همراهی، همدلی و همیاری نیاز شدید دارند.چه كسانی می‌توانند كمك كنند؟ كسی كه در ارتباط با بیمار هیپوگلیسمیك است، برای آن كه بتواند به بهترین وجه به بیمار كمك كند باید دارای خصوصیات زیر باشد:
1-مفهوم این بیماری و خصوصیات و مشخصات آن را به خوبی بداند. 2-همیشه در كنار بیمار آماده‌ی یاری و كمك به او باشد. 3-علاقمند به همیاری، همكاری و همدلی باشد. 4-دلسوز، غم خوار و مهربان باشد. 5-فردی عاقل و بالغ باشد و نگذارد كه احساسات بیمار جریحه‌دار شود. 6-بداند بیمار فردی كینه‌ای و عقده‌ای نیست و چنانچه حالات ناخوشایندی را از خود بروز می‌دهد به خاطر لجبازی و یا اذیت و آزار رساندن نیست و به یاد داشته باشید:
نیش عقرب نه از ره كین است *** اقتضای طبیعتش این است
7-با صبر، حوصله و با استقامت و پشتكار برای كمك اقدام كند. 8-همیشه توجه داشته باشد كه با یك نفر بیمار سروكار دارد (فردی كه دارای جزر و مد، فراز و نشیب و نوسانات خلقی است). 9-خودخواهی و خودپسندی را كنار گذاشته و بداند كه فرد مبتلا با كمیِ قند خون كنترل خود را از دست می‌دهد و فریاد می‌كشد یا هر نوع عمل زشت دیگری را مرتكب می‌شود، لذا نباید ناراحت شود، زیرا بیمار مقصر نیست بلكه بیماری كمی قند خون است كه مغز وی را فلج كرده است. 10- همیشه بین بیمار و بیماری او تفاوت قایل شود. آگاه باشد كه بیمار فردی خوب و دوست داشتنی و انسانی قابل احترام است ولی بیماری او خطرناك و ناراحت كننده می‌باشد. 11-در هنگام ضرورت روی بیمار تسلط و نفوذ داشته باشد، سعی كند با وسایلی این تسلط را به طور منطقی حفظ كند تا بتواند بیمار را كنترل كند. 12- همراه باید بداند كه با پرخاشگری و فریاد، آه و ناله، نفرین و فحاشی، تهدید، تنبیه و كتك نمی‌تواند بیمار را كنترل كند و در جواب فریاد بیمار، اگر او نیز فریاد بكشد و مثل بیمار رفتار كند به نتیجه‌ای نمی‌رسد. 13-سعی كند در مواقع درگیری و ناراحتی، زود مسأله را تمام كند تا درگیری ادامه پیدا نكند، زیرا ممكن است بیمار به كارهای خطرناكی مانند فرار از خانه یا خودكشی یا دیگر كشی و... دست بزند. 14-مانند كمك خلبان در كابین هواپیما، هنگامی كه خلبان به علت بدی آب و هوا و یا مه آلود بودن فضا نمی‌تواند راه را تشخیص دهد او را یاری و حمایت كند. 15-همیشه به یاد خدا بوده و از او استمداد و درخواست كمك كند و به او توكل كند و راضی به رضای الهی باشد و بداند كه خداوند خیری در این بیماری برای بیمار و والدین او قرار داده است. 16- هیچ گاه مأیوس نشود و بداند كه با ممارست و صبر به سر منزل مقصود (یعنی سلامتی) می‌رسد. طبیب ایرانی محمد بن زكریای رازی می‌گوید: «سزاوار است كه طبیب همیشه بیمارش را به بهبودی امیدوار سازد هرچند خود مطمئن نباشد، زیرا كه مزاج جسم تابع اخلاق نفس است بنابراین طبیب باید روحیه‌ی بیمار را بالا ببرد و بكوشد تا از طریق طب نفسانی خوف و ترس را از وی برطرف سازد تا به حول و قوه‌ی الهی بیمار شفا یابد.» 17-دعا كردن را فراموش نكند، خصوصاً این دعا را بخواند.
اللهم اشفه بشفائك خداوندا با شفایت او را شفا عنایت فرما
و داوِهِ بدوائك و با دوایت او را مداوا كن
و عافه من بلائك و از بلاهایت او را عافیت عطا فرما.
18-آگاه باشید با تنبیه، مسخره كردن، توبیخ، تهدید، زندان و شكنجه، بیمار بهبودی حاصل نمی‌كند و هرگز نمی‌توان با این رفتارها به مغز، خوراك رساند. فرد هیپوگلیسمی هنگام كمیِ قند خون، متوجه رفتارش نیست و او به رفتار خود تسلط ندارد، بلكه كمیِ قند خون است كه بر او تسلط دارد. 19-از بیمار خواهش كند كه برای پرستار دعا كند، زیرا دعای بیمار مستجاب می‌شود. 20-در مقابل بیمار آنچه را كه برایش مضر است نخورند و كارهایی را كه باعث می‌شود او غبطه بخورد و یا دلتنگ شود را انجام ندهند، او را دشنام ندهند، ناسزا نگویند، مسخره نكنند، بیماری او را به دیگران نگویند مخصوصاً در مقابل خود بیمار.
با توجه به مسایل ذكر شده فرد پرستار، همكار، والدین و دیگران بدانند كه نتیجه‌ی این زحمات به هدر نمی‌رود بلكه با كمی صبر و تحمل می‌توانند از این كه فردی خاطی، فراری، معتاد و یا جانی بشود جلوگیری كنند و انسان سالمی را در مسیر الهی به جامعه تحویل دهند.
برای درك بهتر رابطه‌ی بیمار و پرستار لطفاً بار دیگر به این نكته‌ی مهم توجه كنید:
مغز دستورات لازم را برای انجام فعالیت‌های بدن ما صادر می‌كند ولی اگر میزان گلوكز كافی برای تأمین نیروی خود دریافت نكند اختلالاتی در اعمال بدن رخ می‌دهد.لطفاً به این مثال توجه كنید: آیا می‌توان از فرد نابینایی انتظار داشت كه پارگی موجود در پارچه‌ی نازكی را بدوزد و رفو كند؟ آیا اگر خود شما بدون عینك نتوانید بنویسید یا مطالعه كنید یا خیاطی كنید، آیا كسی می‌تواند انتظار كارهای مزبور را از شما داشته باشد؟ پس چرا از فرد مبتلا به بیماری كمی قند خون توقع داشته باشیم كه هنگام تنزل قند خونش صرف غذای سبك را به یاد آورد؟ یا دست به كارهای عادی بزند؟ همیشه به یاد داشته باشید كه شما با یك بیمار به ظاهر سالم روبرو هستید. اگر قند خون بیمار شما ثابت بود، دیگر به غذای نیم روزی احتیاج نداشت و رفتارهای ناهنجار نمی‌كرد. توجه كنید كه هیچ یك از دو بیمار مبتلا به كمی قند خون شبیه به هم نیستند، بنابراین علایم تنزل میزان قندخون هر فرد متفاوت با دیگری است. كمك خلبان باید با عوارض جانبی ویژه‌ی خلبان خود آشنا باشد تا بهتر بتواند به او كمك كند. قربانی كمیِ قند خون، گاه در صرف غذا به كمك و حمایت نیاز دارد. اجتناب از مصرف مواد مضری كه مظاهر تمدن غرب (توتون، تنباكو، شیرینی، كافئین) است، وقتی بیمار می‌بیند دیگران به راحتی استفاده می‌كنند، برای او ناراحت كننده است، اینجا است كه كمك خلبان در تشویق فرد مبتلا به بیماری كمیِ قند خون، برای جایگزینی مواد سالم به جای مواد مضر و حفظ سلامتی او نقش اساسی دارد. كمك خلبان با تشویق و تقویت روحی و تحمل ناراحتی‌های بیمار (خلبان) باید او را برای ادامه‌ی راه كمك كند. پرستار باید به این نكته توجه كند كه پزشكان ممكن است بپذیرند بیمار شما كمیِ قند خون دارد ولی برای بهبود او نمی‌توانند كاری بكنند، در این صورت شما بهتر از هر پزشكی می‌توانید در جهت سلامتی او گام بردارید.
پی‌نوشت‌ها:
1.Diabetes insipidus
2.هیپوگلیسمی
3.time-release
4.LBS
حاجی شریفی، احمد، (1395)، دائرةالمعارف گیاه درمانی ایران، تهران: انتشارات حافظ نوین، چاپ پانزدهم.
