کار کلیه و بیماری‌های آن

نویسنده: احمد حاجی شریفی

كلیه‌ها دو جسم لوبیایی شكل هستند كه در خلف پریتونئوم و در مجاورت جدار خلفی شكم قرار گرفته‌اند و توسط ستون مهره از هم فاصله دارند، ولی در موارد استثنایی (یك در 200) ممكن است توسط یكی از قطب‌ها به هم بچسبند و كلیه‌ی نعل اسبی تشكیل دهند و نیز به طور استثنایی امكان دارد كه دو كلیه در یك طرف ستون مهره‌ها قرار داشته باشند و به هم بچسبند.
تعداد كلیه‌ها ممكن است به طور استثنایی گاهی به 3 یا 4 عدد نیز برسد. هر كلیه به طور متوسط 11 سانتی متر طول، 6 سانتی متر عرض و 3 سانتی متر ضخامت دارد. در هریك از دو كلیه دو میلیون و نیم صافی وجود دارد كه مانند یك صافی معمولی هر چیز را تصفیه می‌كنند. تمام خون بدن از این صافی‌ها می‌گذرد و محال است قطره‌ی خونی در بدن وجود داشته باشد كه از این صافی ها عبور نكند. علاوه بر این صافی‌ها یا غربال های خیلی ظریف، در كلیه‌ها حدود 3 كیلومتر لوله وجود دارد و این مجاری محل عبور خون هستند. نه فقط مواد مایع خون از صافی‌ها و لوله ها عبور می‌كنند بلكه مواد جامد هم به صورت محلول از این مجاری و لوله‌ها عبور می‌كنند.
این دو عضو كوچك (كلیه‌ها)‌ كه از نظر بسیاری یكی از اعضای با اهمیت بدن می‌باشند، طوری در انجام وظیفه‌ی حیاتی از نظر دوَران خون مؤثر هستند كه هرگاه كلیه‌ها نباشند انسان قادر به ادامه‌ی حیات نیست.
همان گونه كه صافی‌ها و الك‌ها اشیاء ظریف را از اشیاء ضخیم و نخاله‌ها جدا می‌كنند، كلیه‌ها خطرناك‌ترین زهرهای خون یعنی اوره را از خون جدا می‌كنند.
در اینجا لازم به ذكر است كه مصرف آب فراوان، انار، انجیر و تمشك نیز باعث كم كردن اوره خواهند شد. خون وقتی وارد كلیه‌ها می‌شود با اوره مخلوط است، ولی وقتی از كلیه خارج شد، صافی‌ها اوره‌ی خون را از آن گرفته‌اند و همین اوره است كه به شكل ادرار از بدن دفع می‌شود. اوره مانند یك زهر و تلخ و شور است كه تركیب شده از آب، نمك، آمونیاك و سایر سمومات بدن.
این دو كلیه كه وزن هر دوی آن‌ها از یك چهارم كیلو یعنی 250 گرم اضافه‌تر نیست. در هر 24 ساعت 50 گالن یعنی 200 لیتر خون را از خود عبور می‌دهند، به علاوه 2/5 كیلوگرم اشیاء سنگین و جامد از این دو عضو عبور می‌كنند. میزان خونی كه در شبانه روز به وسیله‌ی كلیه‌ها و در واقع صافی‌های آن‌ها تصفیه می‌شوند مساوی هستند با تقریباً 26 تا 27 برابر خون بدن، زیرا به تحقیق در هر 7 دقیقه مجموع خون بدن ما از كلیه‌ها عبور می‌كنند و در آنجا صاف می‌شوند، اما دو میلیون و نیم صافی كه در كلیه‌ها هست از آغاز تا آخر عمر بدون انقطاع وظیفه‌ی خود را انجام می‌دهند و از انجام مأموریت محول شده غفلت نمی‌ورزند.
صافی‌ها یا الك‌های معمولی كه تاكنون وجود داشته است معمولاً بعد از مدتی كه كار كردند روزنه‌های‌شان مسدود شده و دیگر مثل اول كار نمی كنند. ولی روزنه‌های صافی كلیه‌ها به طوری تمیز نگاه داشته می‌شوند كه هیچ گاه مسدود نمی‌گردند اما در صورتی كه مسدود شوند آن وقت است كه انسان دچار بیماری كلیه شده و به ندرت اتفاق می‌افتد كه مرض كلیه بدون مرض كبد باشد، زیرا كلیه اگر بیمار شود كبد هم بیمار خواهد شد. خون بدن كه در هر 7 دقیقه از كلیه می گذرد، دارای تقریباً 1/5 كیلو نمك طعام (كلردوسدیم) و نیم كیلوگرم بی كربنات دوسود (جوش شیرین) و مواد دیگر می‌باشد.
صافی‌های كلیه از حیث نحوه‌ی عمل، یكی از جالب توجه‌ترین اعضای بدن به شمار می‌آیند. هر صافی عبارت است از 20 تا 40 رگ كوچك به اندازه‌ی رگ‌های مویی (عروق شعریه) كه در یك فضا به شكل كپسول مجتمع شده‌اند. خون وقتی از راه ریه وارد این كپسول می‌شود، به محض وصول به آنجا رگ‌های مزبور آن را جلب می‌كند و آن وقت مانند آب كه از خلال تاروپود یك پارچه‌ی نازك عبور می‌كند، خون هم از خلال تاروپود رگ‌های مویی می‌گذرد و بر اثر این عمل تصفیه انجام می‌شود. مقداری از سموم خون من جمله اوره از خون مجزا می‌شوند و قطره قطره، بعد از طی لوله‌های باریك، مانند لوله‌ی آب به مثانه می‌رسند.
وقتی به حد كافی اوره و سایر سموم داخل مثانه جمع شدند، انسان احساس می‌كند كه احتیاج به دفع ادرار یعنی پیشاب دارد. در كپسول‌هایی كه تعریف شد خون وجود دارد ولی در لوله‌هایی كه به مثانه می‌ریزند، خون وجود ندارد. این لوله‌ها از كپسول‌ها به مثانه كشیده شده و درواقع به منزله‌ی لوله‌های فاضل آب هستند كه كثافات خون را به طرف مخزن یعنی مثانه می‌برند.
به طوری كه گفته شد در خون مواد عدیده وجود دارد كه به اتفاق خون وارد كلیه‌ها می‌شوند، بعد از این كه خون از صافی‌ها گذشت و به بدن برگشت، آن مواد نیز به اعضای بدن بازخواهند گشت.
در این حال وضع صافی‌های كلیه شبیه به صافی هایی است كه در آشپزخانه‌ها به كار می‌بریم (به نام آبكش)، مثلاً پلو یا اسفناج یا سبزی پخته شده را در صافی یا آبكش می‌ریزیم كه آب ان خارج شود و بعد از این كه آب خارج شد، خود آن اسفناج یا پلو را جهت پختن و دم كردن مجدداً به دیگ برمی گردانیم. كلیه‌ها مانند قلب یكی از اعضاء با استقامت بدن هستند و به زودی از كار نمی افتند، ولی بعضی از افراد مخصوصاً كسانی كه در هر شبانه روز در كافه‌ها، رستوران‌ها، اغذیه و اطعمه فروشی‌های عمومی مغذا میل می‌كنند، در حق كلیه‌ی خود بسیار ظلم و ستم روا می‌دارند. بعضی‌ها بیشتر از این به كلیه آزار می‌رسانند و آنان كسانی هستند كه همیشه برای هر عارضه‌ای متوسل به قرص‌های مسكن، داروهای مرفینی، جیوه‌ای و داروهای شیمیایی می شوند.
اگر كلیه بر اثر خوردن بعضی داروهای مسكن مسموم نشود و سنگ در كلیه به وجود نیاید و در صورتی كه فشار خون، اوره و چربی خون زیاد در وظیفه‌ی كلیه تولید اختلال نكنند، كلیه‌ها از كار بازنخواهند ماند و تا آخرین روز زندگی مانند یك كارگر جدی وظیفه شناس 24 ساعته بدون وقفه وظیفه‌ی خود را به انجام می‌رسانند.
دو مرض دیگر هم هست كه در انجام وظایف كلیه اثر بد می‌گذارد: یكی مرض قند (دیابت) و دیگری مرض ضعف بنیه. این دو مرض سبب اختلال در وظایف كلیه می‌شوند. به طور كلی بدن را می‌توانیم به یك كارخانه‌ی شیمیایی تشبیه كنیم، با این تفاوت كه كارایی بدن انسان بسیار پیچیده‌تر است و انرژی بدن انسان از غذای مصرفی تأمین می‌شود.
همان طوری كه در هر كارخانه‌ مواد شیمیایی و مواد زاید وجود دارند و باید خارج شوند، مواد زاید بدن انسان نیز باید دفع شوند كه قسمتی از این كار توسط كلیه‌ها انجام می‌شود. با توجه به مطالب فوق قابل عرض است كه در كلیه‌ها میلیون‌ها واحد كوچك وجود دارند به نام گلومرول كه به طور مستمر مواد زاید خون را تصفیه كرده و از راه مجرای ادرار دفع می‌كنند، بدین طریق كه ادرار از راه لوله‌ی حالب به مثانه تخلیه می‌شود و از طریق پیشابراه دفع می‌گردد، لذا كلیه ها و لوله‌های باریك آن به نام حالب، مثانه و پیشابراه را دستگاه ادراری نامیده‌اند.

بیماری هیدرونفروز (1)

هنگامی كه یك انسداد در دستگاه ادراری باعث شود كه جلوی جریان طبیعی ادرار گرفته شود، هیدرونفروز ایجاد می‌شود و در نتیجه كلیه متورم شده (به خاطر جمع شدن ادرار در آن) و فشاری كه در داخل آن رخ می‌دهد از عملكرد طبیعی آن جلوگیری می‌كند. این وضعیت می‌تواند در یك یا هر دوی كلیه‌ها ایجاد شود و ممكن است به طور تدریجی یا ناگهانی ایجاد گردد.
علل ایجاد هیدرونفروز: انسدادی كه باعث بروز هیدرونفروز می‌شود ممكن است به خاطر وجود یك نقص مادرزادی در دستگاه ادراری باشد و یا این كه به خاطر تنگ شدن حالب (لوله‌ای كه ادرار را از كلیه به مثانه می‌برد) اتفاق بیفتد و این تنگ شدن ممكن است بر اثر فشاری كه از بیرون و اطراف آن ایجاد می‌شود (مثل فشار یك تومور یا فشاری كه بر اثر بزرگ شدن رحم در حین حاملگی بر حالب وارد می‌شود) روی دهد، هم چنین ممكن است وجود یك سنگ كلیه در حالب باعث انسداد آن شود و نگذارد كه ادرار از كلیه به مثانه برود، (ممكن است هیدرونفروز ایجاد شود) به علاوه، هیدرونفروز ممكن است به خاطر انسداد پیشابراه (مجرایی كه ادرار را از مثانه به بیرون بدن می‌فرستد) رخ دهد.
علایم هیدرونفروز: اگر هیدرونفروز بر اثر یك انسداد ناگهانی در دستگاه ادراری ایجاد شود علایم و مشكلاتی ممكن است دیده شوند، مانند: درد شدید شكم، كمردرد حاد، تهوع و استفراغ. با این حال هیدرونفروزی كه در مدت زمان طولانی به تدریج ایجاد می‌شود معمولاً علایم فوق را نشان نمی‌دهد، در این موارد نارسایی مزمن كلیه ممكن است اولین علامتی باشد كه این بیماری از خود نشان می دهد. افرادی كه دچار هیدرنفروز هستند بیشتر احتمال خطر ابتلاء به عفونت‌های دستگاه ادراری را دارا می‌باشند. باكتری‌ها در ادراری كه ساكن بوده و جریان خوبی ندارد بهتر می‌توانند تكثیر شوند.

گلومرولونفریت

گلومرولونفریت (2) بیماری غیرشایعی است كه در این بیماری، بسیاری از واحدهای كوچك تصفیه كننده‌ی كلیه‌ها كه به آن‌ها اصطلاحاً گلومرول (3) گفته می‌شود دچار التهاب می‌گردند، در نتیجه كلیه‌ها قادر نخواهند بود كه وظیفه‌ی معمول خود را در تصفیه‌ی مواد زاید و آب اضافی بدن به طور مؤثر انجام دهند. به علاوه گلبول‌های خون و مولكول‌های پروتئینی كه به طور طبیعی در خون باقی می‌مانند از طریق گلومرول‌ها به داخل ادرار نشت می‌كنند. گلومرولونفریت می‌تواند یك بیماری كوتاه مدت (حاد) و یا یك بیماری طولانی مدت (مزمن) باشد. به دنبال یك حمله‌ی ناگهانی، این بیماری معمولاً به بهبودی می‌انجامد. اما در موارد شدید آسیب به گلومرول‌ها ممكن است دایمی و پایدار باشد. گاهی اوقات گلومرولونفریت طولانی مدت (مزمن) به دنبال یك حمله‌ی حاد ایجاد می‌شود و پس از آن صدمات پیشرونده به كلیه‌ها در طی چندین ماه و یا چندین سال به خاطر ادامه یافتن التهاب گلومرول‌ها رخ می‌دهند. اكثر افرادی كه دچار گلومرولونفریت می‌شوند هیچ گونه سابقه‌ی بیماری كلیوی در گذشته ندارند. گرچه بیماری گلومرولونفریت باعث درگیری هر دو كلیه می‌شود، اما همه‌ی گلومرول‌ها به یك اندازه دچار آسیب نمی‌شوند.
علل بروز گلومرولونفریت: در نوع حاد این بیماری گاهی اوقات به عنوان عوارض جانبی بعضی از بیماری‌های عفونی روی می‌دهد. آنتی بادی‌ها یا پادتن‌هایی كه توسط سیستم ایمنی بدن برای مبارزه با عفونت‌ها تولید می‌شوند به گلومرول‌های كلیه‌ها حمله كرده و باعث ایجاد التهاب و صدمه به آن‌ها می‌شوند. شایع‌ترین علت ایجاد گلومرولونفریت حاد (به خصوص در كودكان) یك عفونت باكتریایی گلو مثل گلودردهای استرپتوكوكی می‌باشد. گاهی اوقات گلومرولونفریت حاد به دنبال یك عفونت ویروسی مثل بیماری مونونوكلئوز عفونی ایجاد می‌شود. در كشورهای عقب مانده بیماری گلومرولونفریت ممكن است بر اثر عفونت‌های انگلی مثل مالاریا بروز كند.
گلومرولونفریت مزمن معمولاً بر اثر یك واكنش غیرطبیعی سیستم ایمنی بدن رخ می‌دهد كه در آن بعضی از آنتی بادی‌های ایمونوگلوبولین نوع A در بافت‌های كلیه رسوب می‌كنند، با این حال گلومرولونفریت مزمن ممكن است همراه با بیماری‌های اتوایمیون (خودایمنی) كه در آن‌ها بسیاری از اعضای بدن درگیر می‌شوند (مثل بیماری لوپوس) رخ دهد.
علایم و مشكلات گلومرولونفریت: در نوع حاد این بیماری، علایم بیماری خیلی سریع و در عرض چند روز ظاهر می‌شوند، ممكن است فقط وقتی كه كلیه‌ها به شدت آسیب دیده‌اند این علایم ظاهر شوند، علایم هر دو نوع گلومرولونفریت‌ها (حاد یا مزمن) ممكن است شامل موارد زیر باشند:
تكرار ادرار، ادرار كدر رنگ یا كف آلود، وجود خون در ادرار، پف كردن صورت همراه با ورم دور چشم‌ها در هنگام صبح، تنگی نفس و از دست دادن اشتها به غذا. هم چنین یكی از عوارض جانبی جدی و مهم كلومرولونفریت بالا رفتن فشار خون می‌باشد كه ممكن است باعث بروز صدمات بیشتری به كلیه‌ها شود. بعضی از موارد گلومرولونفریت به قدری جزیی و خفیف هستند كه نیازی به درمان نداشته و فقط باید آن‌ها را تحت نظر داشته باشیم. با این حال اگر بیماری گلومرولونفریت به دنبال یك عفونت باكتریایی ایجاد شده باشد باید با تجویز داروهای آنتی بیوتیك و گاهی اوقات داروهای كورتون دار اقدام به درمان آن‌ها كرد. گلومرولونفریتی كه بر اثر یك بیماری اتوایمیون (خودایمنی) ایجاد شده باشد را می توان معمولاً با تجویز داروهای (سركوب كننده‌ی ایمنی) ایمونوسوپرسانت و داروهای كورتون دار درمان كرد.
اگر همراه با بیماری گلومرولونفریت فشارخون نیز بالا بود باید هم زمان داروهای پایین آورنده‌ی فشار خون نیز تجویز شود و به بیمارانی كه دچار گلومرولونفریت مزمن هستند ممكن است توصیه شود كه از رژیم غذایی كم نمك و مصرف كمتر مایعات برای جلوگیری از احتباس در بافت‌های بدن استفاده كنند. در اكثر موارد، علایم بیماری گلومرولونفریت حاد بعد از 6 تا 8 هفته كاملاً از بین می‌روند. با این حال عواقب این بیماری در افراد مختلف می‌تواند متفاوت باشد. در بعضی از افراد عملكرد كلیه‌ها كاهش می‌یابد اما دیگر بدتر نمی شود و در بعضی دیگر از افراد ممكن است نارسایی مزمن كلیه‌ها ایجاد شود و می‌تواند در نهایت به از دست دادن كلیه‌ها منجر شود كه در صورت عدم درمان مناسب، وضعیت مرگبار می‌باشد.

سندروم نفروتیك (4)

ادرار یك فرد سالم به طور طبیعی فاقد پروتئین می باشد، زیرا اندازه‌ی مولكول‌های پروتئین‌ها آن قدر بزرگ می‌باشند كه از واحدهای تصفیه كننده‌ی كلیه‌ها یعنی از گلومرول‌ها نمی‌توانند عبور كنند. با این حال اگر این گلومرول‌های ظریف دچار آسیب بشوند مقادیر زیادی از پروتئین ها می‌توانند از جریان خون به داخل ادرار نشت كنند و درنهایت، نشت پروتئین‌ها به داخل ادرار باعث می‌شود كه میزان پروتئین خون كاهش یافته و در نتیجه آب در بافت‌های بدن تجمع یابد و سراسر بدن دچار ورم و پف كردگی شود. به مجموعه‌ای از علایم كه بر اثر صدماتی كه به كلیه‌ها وارد آمده و باعث دفع پروتئین خون از طریق ادرار می‌شوند، اصطلاحاً سندروم نفروتیك گفته می‌شود.
علل ایجاد سندروم نفروتیك: این بیماری می‌تواند بر اثر بیماری‌های مختلف كلیه ایجاد شود كه شایع‌ترین آن‌ها بیماری گلومرولونفریت و بیماری كلیه‌ی دیابتی می‌باشد. هم چنین ممكن است به علت عوارض جانبی عفونت در قسمت دیگری از بدن مثل هپاتیت B ایجاد شود. در موارد نادری ممكن است سندروم نفروتیك به علت بیماری آمیلوئیدوز (5) كه تجمع غیرطبیعی پروتئین‌ها در اعضای مختلف بدن است ایجاد شود. سایر علل احتمالی سندروم نفروتیك شامل واكنش‌های دارویی یا واكنش بدن به مواد شیمیایی و نیز بعضی از بیماری‌های اتوایمیون (خودایمنی) مثل لوپوس می‌باشد.
علایم سندروم نفروتیك: علایم این بیماری به تدریج و در عرض چند روز یا چند هفته ظاهر شده و هرچه بیشتر پروتئین‌های بدن از طریق ادرار دفع شوند وضعیت بیمار بدتر می‌شود.
علایم سندروم نفروتیك عبارتند از: ادرار كف آلود، كم شدن ادرار، پف كردن صورت همراه با ورم دور چشم‌ها در هنگام صبح، تنگی نفس، از دست دادن اشتها، كاهش وزن و ورم كردن شكم. اگر شما دارای علایم فوق هستید باید فوراً به پزشك مراجعه كنید.

بیماری كلیه‌ی پُلی كیستیك (6)

بیماری كلیه‌ی پُلی كیستیك بیماری ارثی است كه در این بیماری كلیه‌ها به شكل لانه‌ی زنبور درمی آیند، زیرا كیست‌های زیادی كه پر از مایع می‌باشند در كلیه‌ها ایجاد شده‌اند و كیست‌ها به تدریج جای بافت طبیعی كلیه‌ها را می‌گیرند و باعث بزرگ شدن آن‌ها می‌شوند و كم كم كلیه‌ها عملكرد خود را از دست داده و در نهایت دچار نارسایی می‌گردند. بیماری كلیه پُلی كیستیك شبیه كلیه‌ای كه دارای كیست‌های ساده می‌باشد، نیست. زیرا این كیست‌های ساده معمولاً هیچ ضرری ندارند. بیماری كلیه‌ی پلی كیستیك ممكن است بزرگسالان و به ندرت نوزادان را هم مبتلا سازد. بیماری كلیه‌ی پُلی كیستیك در بزرگسالان معمولاً تا حدود سن 45 سالگی خود را نشان نمی‌دهد با این حال ممكن است در بعضی موارد این بیماری زودتر و حتی در سنین20 سالگی نیز ایجاد شود. در كودكان به این بیماری اصطلاحاً بیماری كلیه‌ی پلی كیستیك جوانان (7) گفته می‌شود كه گاهی اوقات كشنده و مرگبار می‌باشد.
علل ایجاد كلیه‌ی پلی كیستیك: این بیماری بر اثر وجود یك ژن غیرطبیعی ایجاد می‌شود و در نوع بزرگسالان ژن این بیماری به صورت اتوزومال غالب به فرزندان منتقل می‌شود و در نتیجه فقط اگر یكی از والدین دارای این ژن باشد می‌تواند آن را به فرزندانش منتقل كند. هریك از فرزندان چنین پدر یا مادری، 50% احتمال دارد كه این بیماری را وقتی كه به سن بزرگسالی رسیدند نشان دهند. اما نوع جوانان این بیماری به صورت اتومازول مغلوب منتقل می‌شود، یعنی هم پدر و هم مادر باید دارای این ژن معیوب باشند تا فرزندشان دچار این بیماری شود. وقتی كه هر دوی والدین دارای این ژن باشند، هریك از فرزندان‌شان 25% احتمال دارد كه به این بیماری مبتلا شوند.
راه پیش گیری:ژن مسئول بیماری كلیه‌ی پلی كیستیك نوع بزرگسالان شناسایی شده است و در افرادی كه دارای سابقه‌ی این بیماری در خانواده شان هستند مشاوره‌ی ژنتیك باید انجام شود. اگر زن و شوهری بدانند كه هر دوی آن‌ها دارای ژن مسئول بروز كلیه‌ی پلی كیستیك نوع جوانان هستند، باید مشاوره‌ی ژنتیك انجام دهند، در غیر این صورت می‌توان با استفاده از سونوگرافی جنین، در داخل رحم مادر كلیه‌های جنین را بررسی كرد و اگر با انجام سونوگرافی مشخص شد كه كلیه‌‌های جنین پلی كیستیك می‌باشند، پدر و مادر می‌توانند با پزشك در مورد كارهایی كه می توان در این مورد انجام داد مشورت كنند.
علایم كلیه‌ی پلی كیستیك: علایم این بیماری نوع بزرگسالان ممكن است تا چندین سال هم خودشان را نشان ندهند. علایم اصلی این بیماری عبارتند از: وجود ناراحتی مبهم در شكم یا درد در كمر، حملات شدید و ناگهانی درد در شكم یا كمر، وجود خون در ادرار. كودكی كه دچار بیماری پلی كیستیك نوع جوانان می‌باشد به خاطر بزرگ بودن كلیه‌هایش دارای شكم خیلی بزرگ می‌باشد كه می‌تواند باعث بروز صدمات بیشتری به كلیه ها شود. گاهی اوقات یك یا چند كیست كلیه ممكن است عفونی شوند و باعث بروز تب و درد گردند. بعضی مواقع این كیست‌ها در اعضای دیگر بدن مثل لوزالمعده (پانكراس) و كبد هم ایجاد می‌شوند. اگر شما دچار درد شكم هستید و در ادرارتان خون مشاهده كرده‌اید، هرچه زودتر باید این موارد را به اطلاع پزشك برسانید.

غده‌ی فوق كلیه

دو غده‌ی فوق كلیه در بدن وجود دارند كه هریك در قطب فوقانی هر كلیه در محفظه‌ی مخصوصی قرار گرفته‌اند و هیچ گونه رابطه‌ای از لحاظ تشریحی با كلیه‌ها ندارند. رنگ این غدد زرد و طول تقریبی هر كدام 2/5 سانتی متر است. هر غده دارای یك قشر خارجی و یك قشر درونی یا مدولا است. باید دانست كه ادامه‌ی زندگی بدون وجود غدد فوق كلیه برای انسان محال است. تعداد هورمون‌های غدد فوق كلیه بسیار زیاد است كه تاكنون به خواص 32 هورمون آن پی برده‌اند. قشر فوق كلیه مسئول ترشح موادی به نام استروئیدها است كه خود به سه گروه اصلی تقسیم می شوند:
گروه اول: استروییدها كورتیكوییدهای معدنی هستند كه بر روی لوله‌های كلیوی اثر كرده و به نگه داری سدیم و كلراید در بدن و ترشح پتاسیم زیادی از بدن كمك می‌كنند.
گروه دوم: گلوكوكورتیكوییدها هستند كه به تبدیل كربوهیدرات‌ها به گلیكوژن كمك می‌كنند و باعث بالا رفتن قند خون، مصرف چربی، كاهش تعداد لنفوسیت‌ها و ائوزینوفیل‌ها در خون و كاهش سرعت تقسیم سلول‌های بعضی بافت‌های هم بند می شوند. این امر واكنش طبیعی التیام بافتی را فرو نشانده و آن را به تعویق می‌اندازد. سایر هورمون‌های این دسته شامل كورتیزون و هیدروكورتیزون هستند.
گروه سوم:هورمون‌هایی كه مشابه هورمون‌های تولید شده توسط غدد جنسی هستند و بر رشد و تكامل جنسی بدن مرد و زن تأثیر دارند. ترشح هورمون‌های قشر فوق كلیه، خود تحت تأثیر هورمون آدرنوكورتیكوتروپیك مترشحه از غده‌ی هیپوفیز قرار دارند. مدولای غده‌ی فوق كلیه از خود آدرنالین و نورآدرنالین ترشح می‌كند. آدرنالین سیستم اعصاب سمپاتیك را تحریك می‌كند و موجبات تنگی شریان‌های بدن را فراهم می‌آورد. این امر منجر به بالا رفتن تعداد ضربان قلب و افزایش فشارخون می‌شود. آدرنالین در كبد واكنش تبدیل گلیكوژن به گلوكز را برانگیخته و از این طریق در طی فعالیت عضلانی، گلوكز موردنیاز را در دسترس سلول قرار می‌دهد. غده‌ی فوق كلیه را اغلب غدد جنگ و گریز می‌خوانند، زیرا در موقع تنش، خطر یا هیجانی با ریختن آدرنالین به داخل جریان خون، بدن را به فعالیت وامی دارد.
اگر به عللی اعمال غدد مترشحه‌ی مذكور از بین بروند، موجب خستگی جسم، بی اشتهایی، لاغری، پایین آمدن فشارخون، اختلالات عادت ماهیانه در زنان، كم شدن تمایلات جنسی در مردان، كم خونی، بی حوصلگی و امثال اینها می‌شود. اگر غدد مذكور بیش از اندازه كار كنند، چاقی مفرط در بعضی از نقاط بدن، ناراحتی‌های استخوان‌ها، پرمویی، اختلالات قاعدگی در زنان و بالا رفتن فشارخون حاصل می‌شود.

تومورهای آدرنال (فوق كلیه)

تومورهای غدد فوق كلیه معمولاً غیرسرطانی‌اند كه ممكن است تولید اضافی هورمون‌های فوق كلیه را باعث شوند. تومورهای غده‌ی فوق كلیه نادر بوده و از هر 10 مورد 9 مورد آن غیرسرطانی هستند. به طور معمول در تمامی بیماران تومورها فقط در یكی از غده‌های فوق كلیه حادث می‌شوند و اثرات آن بستگی دارد به این كه چه قسمتی را مبتلا كرده باشند. بیشتر تومورهای فوق كلیه مقدار زیادی از یك یا چند هورمون فوق كلیه را ترشح می‌كنند كه می‌تواند متابولیسم (واكنش‌های شیمیایی پایدار كه در بدن ایجاد می‌شود)، تعادل آب و ممكن است پاسخ‌های بدن در مواجه با استرس‌های فیزیكی همانند جراحت را تغییر دهد.
انواع آن ها: تومورهای فوق كلیه می‌توانند یا در قشر (لایه‌ی خارجی) یا در مدولا (مركز) غدد فوق كلیه به وجود آیند. تومورهای لایه‌ی خارجی ممكن است كورتیكواستروئید، آلدوسترون یا آندروژن‌ها (هورمون‌های جنسی مردانه) را ترشح كنند. تولید بیش از حد كورتیكواستروئید همانند تغییرات شیمیایی تغییراتی را در شكل ظاهری بدن به وجود می‌آورد و ممكن است باعث عوارض شدید شود، افزایش هورمون آلدوسترون حالتی كه هیپرآلدوسترونیسم نامیده می‌شود و در آن تعادل آب و نمك به هم می‌خورد كه یكی از دلایل فشار خون است. سطح بالای آندروژن‌ها در زنان ممكن است باعث بروز صفات مردانه شود. در مردان افزایش آن قابل توجه نیست.
تومورهایی كه در مدولا (مركز) فوق كلیه ایجاد می شوند فئوكروموسیتوما نامیده می‌شوند. این تومورها به مقدار خیلی زیاد یك یا هر دو هورمون اپی نفرین (آدرنالین) و نوراپی نفرین (نورآدرنالین) را تولید می‌كنند كه سطوح افزایش یافته‌ی آن‌ها باعث تعریق، افزایش فشارخون و تپش قلب می‌شود.
چه باید انجام داد؟ تومورهای فوق كلیه معمولاً‌ با تعیین سطوح غیرطبیعی هورمون‌های فوق كلیه در خون تشخیص داده می‌شوند. هم چنین ممكن است از روش‌های تصویرنگاری همانند MRI یا سی تی اسكن برای نشان دادن غدد فوق كلیه‌ی غیرطبیعی استفاده شود. اغلب تومورهای فوق كلیه را می‌توان به شیوه‌ی جراحی درمان كرد، هم چنین در بیماران نادری كه تومور فوق كلیه‌ی سرطانی یافت شود، ممكن است درمان با شیمی تراپی ضرورت یابد.

فئوكروموسیتوما

فئوكروموسیتوما توموری در مركز غده‌ی فوق كلیه است كه هورمون‌های معینی از فوق كلیه را به صورت نابجا (اضافی)‌تولید می‌كند. شایع‌ترین سن ابتلا به این بیماری بین 30 تا 60 سالگی است اما امكان ابتلا در هر سنی وجود دارد و نیز به طور ژنتیكی گاهی به صورت خانوادگی دیده می‌شود. فئوكروموسیتوما توموری است كه در مدولا (مركز) یكی از غده‌های فوق كلیه ایجاد می‌شود. فئوكروموسیتوما مقدار بیش از حدی هورمون اپی نفرین (آدرنالین) و نوراپی نفرین (نورآدرنالین) كه به طور طبیعی توسط غده‌ی فوق كلیه جهت آماده سازی بدن در مواجه با استرس‌ها تولید می‌شود ترشح می‌كند. فئوكروموسیتوما نادر است و از هر 10 مورد فقط یك مورد سرطانی است، چنین تومورهایی ممكن است قسمتی از MEN كه یك حالت ارثی بوده و در چندین غده‌ی ترشح كننده‌ی هورمون حادث می‌شود را تشكیل دهد.
نشانه‌های این بیماری: ورزش، هیجان و حتی یك تغییر در وضعیت بدن می‌تواند تومور را برای آزاد كردن هورمون‌ها به داخل خون فعال كند. وقتی كه این حالت به وجود آید ممكن است شما یكی از نشانه‌های زیر را تجربه كنید:
تپش قلب (احساس ضربان قلب تند و نامنظم)، رنگ پریدگی، سردی پوست و تعریق فراوان، تهوع و استفراغ، احساس اضطراب شدید و سردرد. بالا رفتن سطح اپی نفرین و نوراپی نفرین هم چنین باعث بالا رفتن فشار خون می‌شود.
چه باید انجام داد؟ اگر پزشك شما به فئوكروموسیتوما مظنون باشد، او ممكن است تقاضا كند تا ادرار 24 ساعت را جمع آوری كرده و آزمایش دهید. تجزیه‌ی شیمیایی ادرار اطلاعاتی را در مورد سطح اپی نفرین و نوراپی نفرین در بدن‌تان فراهم خواهد كرد. اگر سطح این هورمون ها بالاتر از حد طبیعی باشد احتمالاً برای دیدن تومور به MRI یا سی تی اسكن احتیاج خواهید داشت. ابتدا باید از درمان دارویی جهت كاهش فشار خون‌تان استفاده شود، سپس به روش جراحی تومور خارج گردد. افرادی كه فئوكروموسیتوما غیرسرطانی دارند معمولاً بعد از برداشتن تومور بهبود بالایی دارند اما تومورهای سرطانی با احتمال عود بیشتری همراهند.

بیماری آدیسون

این بیماری در اثر گرفتاری غدد فوق كلیه در دوران بزرگسالی دست می‌دهد، نشانی‌های آن عبارتند از: كمی فشار خون، اختلالات گوارشی، تشكیل رنگینه‌های قهوه‌ای در پوست و غشاء های مخاطی. در صورت وجود این علامات باید به پزشك مراجعه شود.

سندرم كوشینگ

این بیماری در اثر ترشح بیش از حد هیدروكورتیزون ایجاد می‌شود و با علایمی مثل گردی صورت (صورتی به گردی قرص ماه)، چاقی، پرفشاری خون، بیماری قند و پوكی استخوان‌ها مشخص می‌گردد. اگر دچار این علامات هستید به این بیماری مبتلا شده‌اید، لذا باید به پزشك مراجعه كنید.

كار كلیه

در هریك از دو كلیه‌ی انسان دو میلیون و نیم صافی وجود دارد كه مانند یك صافی معمولی هر چیز را تصفیه می‌كنند، تمام خون بدن از این صافی‌ها می‌گذرد و محال است قطره‌ای خون در بدن وجود داشته باشد كه عبورش به این صافی ها نیفتد. علاوه بر این صافی‌ها یا غربال‌های خیلی ظریف در كلیه‌ها حدود شش كیلومتر لوله وجود دارد كه محل عبور خون است، نه فقط مواد مایع خون از صافی‌ها و لوله‌ها عبور می‌كنند بلكه مواد جامد هم به صورت (محلول) از این مجاری و لوله‌ها عبور می‌نمایند. این عضو كوچك (2 كلیه) كه از نظر بسیاری اشخاص یكی از اعضای بدون اهمیت بدن می‌باشد طوری در انجام وظیفه‌ی حیاتی از نظر دوران خون مؤثر است كه هرگاه كلیه‌ها نباشند انسان قادر به ادامه‌ی حیات نیست و همان گونه كه صافی‌ها و الكل‌ها اشیای ظریف را از اشیای ضخیم و نخاله‌ها جدا می كنند، مثلاً گچ زبر را از گچ نرم جدا می‌كنند، این دو میلیون و نیم صافی‌ها كه در كلیه وجود دارند نیز یكی از خطرناكترین زهرهای خون یعنی (اوره) را از خون جدا می‌نمایند. خون وقتی وارد كلیه‌ها می‌شود مخلوط است با اوره، ولی وقتی از كلیه خارج شد صافی‌ها (اوره‌ی) خون را از آن گرفته‌اند و همین اوره است كه به شكل ادرار از بدن‌ها دفع می‌شود. اوره مانند یك زهر تلخ و شور است كه تركیب شده از آب، نمك، آمونیاك و سایر سمومات بدن. این دو كلیه كه وزن هر دوی آن‌ها از یك چهارم كیلو یعنی 250 گرم، اضافه‌تر است: در هر 24 ساعت حدود 50 گالن یعنی 200 لیتر خون را از خود عبور می‌دهند، به علاوه حدود دو كیلوگرم و نیم اشیای سنگین و جامدی كه از كلیه‌ها عبور می‌كنند باز به خون برمی گردند، میزان خونی كه در شبانه روز به وسیله‌ی كلیه و درواقع صافی‌های آن تصفیه می‌شود مساوی است با تقریباً بیست و شش، هفت برابر خون بدن، زیرا به تحقیق در هر هفت دقیقه، مجموع خون بدن ما از كلیه‌ها عبور می‌كند و در آنجا صاف می‌شود، اما دو میلیون و نیم صافی كه در كلیه‌ها هست از آغاز تا آخر عمر بدون انقطاع وظیفه‌ی خود را انجام می‌دهند و از انجام مأموریت محول شده، آنی غفلت نمی‌ورزند. صافی‌ها یا الك‌ها معمولاً بعد از مدتی كه كار كردند روزنه‌هایشان مسدود می‌شود، چنان چه در مغازه‌های خبازی اگر الك آن‌ها را مشاهده كرده‌اید بیشتر چشمه‌هایش را آرد مسدود كرده است، ولی روزنه‌های صافی كلیه‌ها به طوری تمیز نگاه داشته می‌گردند كه هیچ گاه مسدود نمی‌شوند و در صورتی كه مسدود شود آن وقت است كه انسان دچار بیماری كلیه شده و به ندرت اتفاق می افتد كه بیماری كلیه بدون مرض كبد باشد، زیرا كلیه اگر بیمار شود كبد هم بیمار خواهد شد. خون بدن كه در هر 27 دقیقه از كلیه می‌گذرد دارای تقریباً یك كیلو و نیم نمك طعام كه آن را (كلردوسدیم) می‌نامند و نیم كیلوگرم بی كربنات دوسود (جوش شیرین) و مواد دیگر هم می‌باشد. صافی‌های كلیه از حیث نحوه‌ی عمل یكی از جالب توجه‌ترین اعضای بدن به شمار می‌آیند. هر صافی عبارت است از: 20 تا 40 رگ كوچك به اندازه‌ی رگ‌های مویی (عروق شعریه) كه در یك فضا به شكل كپسول مجتمع شده‌اند و خون وقتی از راه ریه وارد این كپسول‌ها می‌شود، به محض وصول به آنجا،رگ‌های مزبور آن را جذب می‌كنند و آن وقت مانند آب كه از لابه لای تاروپود یك پارچه‌ی نازك ظریف مانند ململ عبور می كند، خون هم از لابه لای تاروپود دیواره‌ی رگ‌های مویی می‌گذرد و بر اثر این عمل تصفیه انجام می‌شود و مقداری از زهرهای خون از جمله (اوره) از خون مجزا شده و قطره قطره بعد از عبور از لوله‌های باریك مانند لوله‌ی آب به مثانه می‌رسد. (البته ناگفته نماند كه لوله‌های مزبور را نباید با رگ‌های خون اشتباه كرد). همان طور كه گفتم اوره و سایر زهرها قطره قطره وارد مثانه می‌شود، وقتی وارد مثانه شد و به حد كافی رسید آن وقت است كه انسان احساس می كند كه احتیاج به (ادرار) كردن دارد یعنی پیشاب (شاش) در كپسول‌های مذكور خون پیوسته وجود دارد ولی در لوله‌ها موجود نیست. لوله های موصوف از كپسول‌ها به مثانه كشیده شده و درواقع لوله‌ها به منزله‌ی مجرای فاضل آب هستند كه كثافات خون را به طرف مثانه می‌برند، به طوری كه گفته شد در خون مواد عدیده‌ای دیده می شود كه به اتفاق خون وارد كلیه‌ها می‌گردند و بعد از این كه خون از صافی‌ها گذشت و به بدن برگشت آن مواد نیز به بدن برمی گردند. در این حال و وضع صافی‌های كلیه شبیه به صافی‌های است كه در آشپزخانه‌ها به كار می‌بریم (آبكش)، مثلاً پلو، ماكارونی، اسفناج یا سبزی پخته شده را در صافی یا آبكش می‌ریزیم كه آب از آن خارج شود و بعد از این كه آب آن خارج گردید، خود آن اسفناج یا پلو را جهت پختن و دم كردن مجدداً به دیگ برمی گردانیم. در مورد مواد موجود در خون هم كلیه به این ترتیب عمل می‌كند و پس از این كه (اوره)‌به صورت ادرار از خون جدا گردید و خون از این حیث مصفا شد، موادی كه در خون موجود بود به بدن مراجعت كرده و فقط مقدار كمی از آن‌ها با ادرار خارج می‌شود. كلیه‌ها مانند قلب یكی از اعضای با استقامت بدن هستند و به زودی از كار باز نمی‌افتند ولی مردم دنیا مخصوصاً كسانی كه در تمام مدت سال شب و روز در كافه‌ها و رستوران‌ها و اطعمه فروشی های عمومی غذا میل می‌كنند، در حق كلیه‌های خود ظلم و ستم به سزایی روا می‌دارند و باز دسته‌ی دیگر اشتباه بالاتر و بزرگتری انجام داده و برای هر عارضه‌ای به قرص‌های مسكن، داروهای مرفینی و جیوه‌ای و دواجات شیمیایی متوسل می‌شوند و به این طریق به كلیه ظلم می‌كنند و دیگر آن كه كسالات و عوارضی را كه مربوط به مثانه و یا غده‌ی (پروستات) است از كلیه می‌دانند، در صورتی كه اشتباه است. اگر كلیه بر اثر بعضی داروهای مسكن فوق و خوردن فنول یا اسیدكاربولیك مسموم نشد و اگر سنگ در كلیه به وجود نیاید و فشارخون و اوره و چربی خون زیاد، در وظیفه‌ی كلیه تولید اختلال نكنند، كلیه‌ها از كار باز نخواهند ماند و تا آخرین روز زندگی مانند یك كارگر وظیفه شناس 24 ساعته وظیفه‌ی خود را به انجام می‌رسانند. دو مرض دیگر هم هست كه در امر وظایف كلیه اثر بد می‌گذارند؛ یكی مرض قند كه اطباء آن را (دیابت) می گویند و دیگری مرض ضعف بنیه كه این مرض هم سبب اختلال وظایف كلیه می‌شود، لذا انسان اگر دوست دارد تا آخر عمر مبتلا به عوارض كسالت و ناراحتی نشود، باید بهداشت شخصی و نیز بهداشت غذایی خود را كاملاً رعایت كند.

نارسایی كلیه

در نارسایی كلیه، كلیه‌ها عملكرد طبیعی خود را از دست داده، مواد زاید و آب اضافی در بدن تجمع یافته و تعادل شیمیایی خون را بر هم می‌زنند. نارسایی كلیه ممكن است به سه حالت ایجاد شود:‌1-نارسایی حاد كلیه 2-نارسایی مزمن كلیه 3- مرحله‌ی آخر نارسایی كلیه.
نارسایی حاد كلیه وضعیتی است كه به طور ناگهانی عملكرد كلیه از دست می‌رود.
نارسایی مزمن كلیه وضعیتی است كه در عرض چند ماه یا چند سال به تدریج عملكرد كلیه كاهش می یابد و بعضی از افراد به مدت چندین سال دچار این وضعیت هستند اما خودشان از آن خبر ندارند.
مرحله‌ی آخر نارسایی كلیه (8) وضعیت پایداری است كه تقریباً عملكرد كلیه به طور كامل از بین رفته است و آخرین مرحله از نارسایی مزمن كلیه می باشد. در صورتی كه این وضعیت را تحت درمان قرار ندهیم باعث مرگ نیز خواهد شد. درمان نارسایی كلیه ابتدا با اصلاح و یا كند كردن صدمات وارده به كلیه‌ها انجام می‌شود، بعد با بازگرداندن تعادل شیمیایی خون و درمان اختلال زمینه‌ای ایجاد كننده‌ی این نارسایی انجام می‌گردد. روش‌های درمانی نارسایی كلیه ممكن است شامل: دارو درمانی، دیالیز و یا پیوند كلیه باشد.
نارسایی حاد كلیه: وقتی كه هر دو كلیه به طور ناگهانی عملكرد طبیعی‌شان در تصفیه‌ی مواد زاید و دفع آب اضافی بدن متوقف شود، نارسایی حاد كلیه رخ می‌دهد. در چنین مواردی میزان مواد زاید بدن به حد خطرناكی می‌رسد و تعادل شیمیایی خون به هم می‌ریزد. این وضعیت تهدیدكننده‌ی حیات می‌باشد و باید فوراً بیمار در بیمارستان بستری شده و تحت درمان قرار بگیرد.
علل ایجاد نارسایی حاد كلیه: در صورتی كه خون رسانی كلیه‌ها به میزان زیادی كاهش یابد، فعالیت طبیعی كلیه‌ها متوقف می‌شود. این كاهش خون رسانی به كلیه‌ها ممكن است به علت كاهش خون رسانی به كلیه‌ها ممكن است به علت كاهش فشارخونی كه در شوك دیده می‌شود (مثلاً بعد از خون ریزی‌های شدید، عفونت‌های شدید و یا بعد از سكته‌ی قلبی)، هم چنین بر اثر بیماری‌هایی مثل گلومرولونفریك، مواجه شدن با مواد شیمیایی سمی و یا مصرف بعضی از داروها ایجاد شود، انسداد در دستگاه ادراری كه باعث جمع شدن و تورم كلیه‌ها می‌شود نیز یكی دیگر از علل ایجاد نارسایی حاد كلیه‌ها می‌باشد.
علایم نارسایی حاد كلیه:علایم نارسایی حاد كلیه ممكن است سریع و در عرض چند ساعت ظاهر شوند. این علایم عبارتند از: كاهش شدید حجم ادرار، تهوع و استفراغ، خواب آلودگی و سردرد، درد پشت و كمر. اگر شما دارای علایم فوق هستید سریعاً باید با پزشك تماس بگیرید، در صورتی كه نارسایی حاد كلیه درمان نگردد ممكن است در عرض چند روز باعث مرگ شود.
نارسایی مزمن كلیه: در نارسایی مزمن كلیه، صدمات پیشرونده به كلیه‌ها باعث كاهش تدریجی توانایی آن‌ها در برداشتن مواد زاید و آب اضافی از بدن می‌شود و در نتیجه مواد زاید در بدن زیاد شده و باعث بروز مشكلاتی می‌شوند. در بسیاری از موارد قبل از این كه مواد زاید شروع به تجمع در بدن كنند، عملكرد كلیه‌ها تا 60% كاهش یافته است و تا این زمان كلیه‌ها ممكن است صدمات جبران ناپذیری دیده باشند. بنابراین دیالیز و یا پیوند كلیه ممكن است در این موارد لازم باشد.
علل نارسایی مزمن كلیه: نارسایی مزمن كلیه می‌تواند بر اثر بیماری‌هایی كه به طور پیشرونده‌ای باعث صدمه به كلیه‌ها می‌شوند، مثل: بیماری كلیه‌ی پلی كیستیك و یا بیماری گلومرولونفریت ایجاد شود. نارسایی مزمن كلیه هم چنین ممكن است بر اثر بیماری‌هایی مثل مرض قند (دیابت) یا بالا بودن فشار خون نیز ایجاد شود، افرادی كه دچار بیماری سلول داسی شكل (9) هستند نیز در خطر ابتلا به نارسایی مزمن كلیه می‌باشند، زیرا گلبول‌های قرمز خون آن‌ها كه به شكل داس می‌باشند باعث انسداد رگ‌های خونی كوچك كه كلیه را خون رسانی می‌كنند می‌شوند.نارسایی مزمن كلیه هم چنین می‌تواند به دنبال انسداد طولانی مدت دستگاه ادراری نیز ایجاد شود (مثل انسدادی كه بر اثر بزرگ شدن غده‌ی پروستات ایجاد می‌شود).
علایم نارسایی مزمن كلیه: علایم اولیه‌ی نارسایی مزمن كلیه به تدریج و در عرض چند هفته یا چند ماه ظاهر می‌شود و اغلب این علایم به صورت مبهم هستند (مثل ضعف و بی اشتهایی)، بعد از این مدت ممكن است علایم واضح ظاهر شوند كه عبارتند از: تكرار ادرار (به خصوص شب‌ها)، رنگ پریدگی، خارش و كبود شدن آسان پوست، تنگی نفس، سكسكه‌های طولانی مدت، تهوع و استفراغ، پرش یا منقبض شدن عضلات، گرفتگی عضلات ساق پا، خواب رفتگی یا سوزن سوزن شدن دست‌ها یا پاها. نارسایی مزمن كلیه همراه با عوارض متعدد دیگری مثل بالا بودن فشارخون، پوكی استخوان و كم خونی می‌باشد.
علایم مرحله‌ی آخر نارسایی كلیه: مهمترین علایم مرحله‌ی آخر (10) نارسایی كلیه معمولاً عبارتند از: كاهش شدید حجم ادرار، ورم صورت، دست ها و پاها و شكم، خواب آلودگی شدید، كاهش وزن، سردرد، استفراغ، باردار شدن زبان و خارش شدید پوست. بسیاری از افرادی كه در مرحله‌ی آخر نارسایی كلیه به سر می‌برند دهان شان بویی شبیه آمونیاك می‌دهد یعنی بویی مثل سفیدكننده كه در خانه‌ها مصرف می‌شود.
پیوند كلیه: مرحله‌ی آخر نارسایی كلیه را می‌توان با انجام پیوند كلیه درمان كرد و با قرار دادن یك كلیه‌ی سالم در بدن، كار هر دو كلیه‌ی خراب شده را انجام داد. كلیه را می‌توان از اعضاء زنده‌ی خانواده یا سایر افراد و نیز بعد از مرگ آن‌ها به دست آورد. كلیه‌ی جدید را در محل لگن قرار می‌دهند و كلیه‌ی بیمار را معمولاً در همان جای خودش باقی می‌گذارند و به آن دست نمی‌زنند. پیوند كلیه باعث می‌شود كه نیاز به انجام دیالیز برطرف شود و اغلب اجازه می‌دهد كه فرد به زندگی طبیعی خود بازگردد.
نارسایی كلیه در مزاج سرد: اگر فردی سردمزاج دچار نارسایی كلیه شود، دادن گل قندی كه با عسل تهیه شده باشد، عرق رازیانه، عرق زیره، فندق، پسته، بادام، نارگیل، هم چنین مالیدن روغن بادام یا روغن كافشه یا روغن قُسط یا روغن كرچك به محل كلیه به عنوان گرم شدن خون و جایگاه آن و تسهیل گردش خون مؤثر است.
نارسایی كلیه در مزاج گرم ساده: در نارسایی كلیه كه در مزاج‌های گرم ساده به علل مختلفی به وجود می‌آید، داروهای زیر می‌توانند محیط خون و بدن و كلیه را آماده‌ی بهتر پذیرفتن دارو كنند، داروهایی كه به عنوان كمك درمان می‌توانید مورد استفاده قرار دهید به شرح زیر هستند:
شربت انار، شربت زرشك، شربت نیلوفر، شربت صندل، لعاب اسپرزه، لعاب به دانه، شیره‌‌ی تخم خرفه، تخم كاهو، ضمناً خون گیری و فصد در این مورد كمك شایانی انجام می‌دهد.
نارسایی كلیه در مزاج گرم صفراوی: اگر در مزاج‌های گرم صفراوی نارسایی كلیه ایجاد شد، علایم آن از این قبیل هستند: زردی رنگ ادرار، عطش فراوان، تلخی دهان، سنگینی بدن و دیگر آثار ازدیاد صفرا مشاهده خواهد شد.
برای درمان آن پاك سازی بدن لازم است كه می‌توان از پولك‌های مغز فلوس، شیرخشت، شربت بنفشه، شربت انار، شربت زرشك، شربت نیلوفر، شربت صندل، لعاب اسپرزه، لعاب به دانه، شیره‌ی تخم خرفه و تخم كاهو استفاده كرد.
نارسایی مزمن كلیه: اگر نارسایی كلیه مزمن و طولانی شود، باعث عارضه‌های وخیم‌تری خواهد شد كه غیرقابل برگشت می‌باشد. در ایجاد شدن این بیماری دلایل بسیاری وجود دارند، مثل: التهاب مزمن گلومرول و كلیه، بیماری پلی كیستیك و عفونت‌ها، این نشانه‌ها نیز مانند نارسایی حاد كلیه می‌باشند.

تنبلی كلیه از عفونت

یكی از عوارض دیگر تنبلی كلیه و كبد، همانا مبتلا شدن به امراض عفونی و مزمن و بالاخره اختلال در عمل غدد داخلی و بی میلی و خستگی و فرسودگی و فشار روحی است كه همه‌ی اینها زاییده‌ی تنبلی و كندی كلیه و كبد می‌باشند. مخصوصاً در محصلین این بیماری به طور مخفی و مرموز بهتر و بیشتر ملاحظه می‌شود. محصل در سر كلاس حاضر و چشمش به صورت معلم است و صدای معلم و آموزگار یا دبیر و استاد خود را می‌شنود ولی ابداً توجهی ندارد كه چه درسی داده و یا چه صحبت‌هایی كرده است.
علت آن است كه بدن در حال رشد احتیاج بیشتری به خواب و غذا دارد ولی در اثر تنبلی كبد و كلیه، برای بدن نمی‌تواند آنچه لازمه‌ی غذای بدن است را به آن برساند، لذا بدین علت او درس یا كارهای خطیر كه به ایشان محول شده را از روی بی میلی و بی توجهی انجام می‌دهد و در حال خستگی و بی حالی به سر می‌برد. در چنین حال باید به وسیله‌ی غذاهای كافی نیروی تن را قوی كرد و به وسیله‌ی ورزش و تفریحات سالم خون را به حركت درآورد و با خوردن میوه‌جات ترشح غدد را زیادتر و به وسیله‌ی بعضی غذاها از قبیل عدس، آش جو و چغندر خون را صاف كرد تا بیمار بهبودی حاصل كند.
توصیه می‌شود كه 2 مثقال زنجبیل را نیم كوب كرده، بجوشانید و بعد آن را صاف كنید، سپس مقداری شیره‌ی انگور را با آب آن مخلوط كرده، میل كنید، برای به راه انداختن كلیه و كبد بسیار مؤثر است. البته باید تا 10 روز تكرار شود.
در طب جدید برای امراض عفونی كه ناشی از تنبلی كلیه می‌باشند، اطباء اقسام شربت‌های مختلف كه محتوی و مخلوط با تنتورنوامیك و پالیكوردوفولر و اكستره (عصاره‌ی ژانگسیان) است را تجویز می‌كنند.

درمان بیماری‌های كلیه

تقویت كلیه: اگر خواستید كلیه‌ی خود را تقویت كنید، اولاً باید از خوردن چربی‌جات، ادویه‌جات، تخم مرغ، نمك، سركه، تره و خرما پرهیز كنید، ثانیاً بادنجان، زعفران و زیره‌ی سیاه، این سه قلم را گهگاهی استفاده كنید و گاهی از روزها 10 گرم تخم تره و 10 گرم تخم مورد را درهم بسایید و كفلمه كنید.
به كار انداختن كلیه: خوراكی‌هایی كه كلیه‌ها را به كار وادار می‌كنند عبارتند از: سیر، اسفناج، شنگ، كاسنی و بادنجان.
شستشوی كلیه: برای شستشوی كلیه‌ها خرمالوی رسیده بخورید.
هر بار ریشه‌ی درخت بادام را پس از نیم كوب كردن بجوشانید و آب صاف كرده‌ی آن را بنوشید.
هر بار 100 گرم از برگ‌های تازه‌ی گلابی را دم كنید و آب صاف كرده‌ی آن را بنوشید.
هر روز 10 گرم دم گیلاس را در یك لیتر آب جوش 20 دقیقه دم كنید و آب صاف كرده‌ی آن را بنوشید.
ضربه خوردگی كلیه: توسط دنده و عضلات پشت، كلیه‌ها در مقابل آسیب‌های مختلف از خارج محافظت می‌شوند، اما باز هم این عضو ممكن است بر اثر ضربه، بعضی از ورزش‌ها و یا تصادف با وسایل نقلیه و غیره آسیب ببیند كه نشانه های آن كمردرد، پشت درد و هم چنین وجود خون در ادرار هستند.
معمولاً در آسیب‌های كلیه حالب‌ها خود به خود بهبود می‌یابند ولی شخص باید در بیمارستان بستری شود تا از عدم خون ریزی داخلی اطمینان حاصل شود. ولی اگر با تجویز دارو و استراحت بهبودی صورت نگرفت، احتمالاً یكی از كلیه‌ها را برمی دارند و فرد می‌تواند بقیه‌ی عمر خود را با یك كلیه ادامه دهد.
خالی كردن آب كلیه: برای خالی كردن آب كلیه‌ها هر روز از كرفس استفاده كنید.
ورم كلیه در مزاج‌های دموی: برای درمان این بیماری باید از داروهای زیر استفاده كنید:
تخم خیار، تخم گرمك، تخم هندوانه و تخم كدو همه را مخلوط كرده، بكوبید و شیره كش كنید، بعد با آب جوشانده‌ی گل بنفشه مخلوط، سپس آب آن را شیرین كنید و بخورید.
شیره‌ی چهارتخمه (تخم خیارین، تخم گرمك، تخم هندوانه و تخم كدو را با عرق كاسنی و آب جوشانده‌ی عناب و آب تاج ریزی مخلوط كنید و بخورید.
آب جوشانده‌ی عناب و سه پستان را با ماءالشعیر مخلوط و میل فرمایید.
ورم كلیه در مزاج‌های صفراوی: برای درمان این بیماری باید شیره‌ی چهار تخمه (تخم گرمك، تخم هندوانه، تخم كدو و تخم خیارین) را با شربت عناب، شربت گل بنفشه، ماءالشعیر و آب انار مخلوط و میل فرمایید.
سرماخوردگی كلیه: اگر كلیه‌ها دچار سرماخوردگی شدند، باید از خوردن كنگر به كلی پرهیز كرد. یك شال پشمی یا كركی را چند دور، به دور كمر بپیچید و چند روز ضمن گرم نگهداشتن پهلوها از فرنی، شیربرنج یا سوپ و آش‌های رقیق استفاده كنید.
قولنج كلیه: برای رفع قولنج كلیه، مغز بادام تلخ را بكوبید و روی جاهای دردناك ضماد كنید.
روغن بادام تلخ را روزی سه مرتبه به جاهای دردناك مالش دهید.
دو، سه عدد سیب درختی را به قاچ‌های نازكی درآورید و در یك لیتر آب جوش حدود 2 ساعت دم كنید و بخورید، چند روز این كار را تكرار كنید.
پنجاه گرم دم گیلاس را پس از حدود 12 ساعت خیساندن در یك لیتر آب 10 دقیقه بجوشانید و آب صاف كرده‌ی آن را در سه نوبت بنوشید و چند روز این كار را تكرار كنید.
درد كلیه: درد در ناحیه‌ی كلیه‌ها دارای علل بی شماری است كه ساده‌ترین و فراوان‌ترین آن‌ها به علت وجود سنگ‌های این ناحیه است. هریك از بیماری‌های كلیه می‌تواند دردی در محل كلیه داشته باشد كه انتشار این دردها معمولاً كمك به تشخیص بیماری می‌كند، از جمله: درد كلیه با انتشار به كشاله‌ی ران و پوست بیضه و پرینه كه بیشتر اوقات این علایم مربوط به سنگ در خود كلیه است. دردهای تیر كِشنده به طرف آلت بیشتر اوقات وجود سنگ‌های حالب را می‌رساند. ولی سوزش و درد درون مجرای آلت، خبر از ورم مثانه و یا وجود سنگ‌هایی در درون مثانه را می‌دهد. بهترین مسكن همه‌ی این دردها این است كه شبت، گل ختمی و برگ كلم را مخلوط بجوشانید و آب آن را به آب وان اضافه كرده و در آن استراحت كنید.
اگر دچار درد كلیه شده‌اید، باید از خوردن گوشت، تخم مرغ، نمك، كنگر و هم چنین از كار و فعالیت های سخت و سنگین پرهیز كنید و از خوراكی هایی كه مسكن درد كلیه هستند بیشتر استفاده كنید، مانند: آب لیمو، موز، توت فرنگی، شربت بنفشه و آب جوشانده‌ی سداب با عسل.
هم چنین می‌توانید صبح ناشتا یك قاشق چای خوری دارچین ساییده شده را كفلمه كنید.
كمی بادام تلخ را بكوبید و با نعنای خشك ساییده شده مخلوط و كفلمه كنید.
سیب زمینی تنورپز را با پنیر و پرتقال بخورید.
پالوده‌ی سیب سرخ را با عسل شیرین كنید و بخورید.
نیم لیتر آب شاهی تازه را بگیرید و با روغن بادام شیرین و یا روغن زیتون مخلوط كنید و به مرور بنوشید.
دویست گرم پیاز رنده شده را با 100 گرم عسل مخلوط كنید و به مدت دو روز در جایی خنك بگذارید و پس از دو روز ماندن آن را صاف كنید و هر روز صبح ناشتا یك فنجان از آن را میل فرمایید.
به مدت یك هفته هر روز صبح ناشتا آب یك لیمو را بگیرید و با یك لیوان آب مخلوط كنید و بنوشید. هفته‌ی دوم هر روز 2 عدد لیمو را آب بگیرید و هفته‌ی سوم 3 عدد تا هفته‌ی هفتم كه لیموها به روزی 7 عدد برسند و پس از آن هر هفته 1 عدد كم كنید تا به روزی 1 عدد برسد.
گل گاوزبان، صندل سفید، عودالصلیب و پرسیاوشان از هركدام 5 گرم، بادیان و گل محمدی از هركدام 10 گرم و تخم خطمی 30 گرم همه را نیم كوب كرده و با 5 گرم پودر شیرین بیان مخلوط و به 10 قسمت مساوی تقسیم كنید. 100 گرم مویز را نیز به وسیله‌ی قیچی قطعه قطعه كرده و روی آن 10 قسمت قبلی تقسیم كنید. هر قسمت از آن‌ها را شب در یك و نیم لیوان آب جوش بخیسانید و صبح در همان آب بجوشانید. آب آن را صاف و شیرین كرده، بنوشید. تفاله‌ی آن را مجدداً در یك و نیم لیوان آب بخیسانید و شب باز جوشانده و آب آن را میل فرمایید.
سموم كلیه:برای دفع سموم كلیه‌ها باید ترب سیاه بخورید و یا آب ترب سیاه را بگیرید و بنوشید.
آب انگور سبز كه زیاد شیرین نشده باشد را بنوشید و ناهار و شام هم بویون پیاز بخورید. عصرها كه 3 تا 4 ساعت از مصرف بویون پیاز گذشته باشد، چند قاچ هندوانه بخورید و یا یك لیوان آب هندوانه بنوشید.
مغز بادام خام، مغز تخمه‌ی كدوی خام، مغز پسته‌ی خام و مغز فندق خام را در هم بكوبید، بعد با آرد برنج مخلوط كنید، سپس با مقداری شیره‌ی انگور خمیر كرده و نان بپزید و بخورید.
خارج كردن ماده‌ی بیماری زا از كلیه‌ها: برای رفع این بیماری از داروهای زیر استفاده كنید:
هر روز لعاب تخم خطمی یا لعاب تخم كتان یا لعاب تخم شنبلیله یا هر سه را میل كنید. هم چنین مغز ناخنك، گل خطمی، تخم شنبلیله، تخم كتان و آرد جو را نرم بسایید و با روغن كنجد مخلوط كنید و بر موضع بمالید.
تخم شنبلیله، برگ خطمی و ریشه‌ی اریسا و شبت را نرم بسایید و با روغن كنجد مخلوط كنید و بر موضع بمالید.
گل بنفشه، گل خطمی، مغز ناخنك، تخم شبت و تخم كتان همه را بجوشانید و با آب آن، محل درد كلیه‌ها را شستشو و مالش دهید.

التهاب كلیه

به التهاب یك یا هر دوی كلیه‌ها اصطلاحاً پیلونفریت (11) گفته می‌شود كه معمولاً به علت عفونت باكتریایی می‌باشد. این بیماری در سنین بین 16 تا 45 سالگی شایع‌تر می‌باشد و بیشتر در خانم‌ها دیده می‌شود. پیلونفریت یكی از شایع ترین بیماری‌های كلیه به خصوص در جوانان و افراد میان سال می‌باشد. در این بیماری یك یا هر دو كلیه‌ها دچار التهاب می‌شوند كه معمولاً این التهاب بر اثر یك عفونت باكتریایی ایجاد می‌شود، به همین دلیل است كه به ندرت باعث صدمات طولانی مدت به كلیه‌ها می‌شود. در بزرگسالان پیلونفریت باعث بروز درد شدیدی در اطراف كلیه ها می‌شود. این بیماری معمولاً توسط پزشكان به خوبی تشخیص داده خواهد شد و درمان می‌گردد. با این حال علایم این بیماری در كودكان ممكن است كمتر آشكار باشد و ممكن است تشخیص داده نشود كه این امر منجر به صدمات جدی به كلیه‌ها می شود و درنهایت در سال‌های بعد به نارسایی كلیه تبدیل می‌گردد.
علل ایجاد پیلونفریت: بیماری پیلونفریت ممكن است بر اثر ورود باكتری‌ها از طریق پیشابراه به دستگاه ادراری ایجاد شود. اغلب باكتری‌ها از عفونتی كه در مثانه وجود دارد به سمت كلیه‌ها حركت می‌كنند. عفونت‌های ادراری و نیز پیلونفریت‌ها در خانم‌ها بسیار شایع‌تر از آقایان می باشد؛ زیرا پیشابراه خانم‌ها نسبت به آقایان بسیار كوتاه‌تر است و سوراخ این پیشابراه نیز نزدیك سوراخ مقعد آن‌ها می‌باشد. باكتری‌هایی كه در ناحیه‌ی سوراخ مقعد قرار دارند، ممكن است در هنگام فعالیت جنسی وارد پیشابراه شوند و یا این كه بعد از دفع مدفوع و در هنگام تمیز كردن ناحیه‌ی مقعد، در صورتی كه نحوه‌ی پاك كردن از قسمت عقب به جلو انجام شود، ممكن است باكتری ها از مقعد به سمت پیشابراه بروند. به خانم‌ها توصیه می‌شود هنگام طهارت اول جلو، بعد عقب خود را تطهیر كنند. افرادی كه دچار مرض قند (دیابت)‌هستند بیشتر احتمال دارد كه به عفونت‌های ادراری دچار شوند زیرا قند یا گلوكز موجود در ادرار آن‌ها ممكن است باعث رشد بیشتر باكتری ها شود.
هم در خانم‌ها و هم در آقایان اگر در هر جایی از مجاری ادراری آن‌ها انسدادی وجود داشته باشد كه جلوی عبور جریان طبیعی ادرار را بگیرد احتمال بروز پیلونفریت بیشتر خواهد شد. در این شرایط اگر ادرار در مجاری ادراری توسط باكتری‌ها آلوده شده باشد، این باكتری‌ها نمی‌توانند به خوبی همراه با ادرار كردن به بیرون فرستاده شوند، لذا این باكتری‌ها در ادرار راكد مانده و شروع به تكثیر و اضافه شدن می‌كنند. انسداد در مجاری ادراری ممكن است بر اثر فشارهایی كه بر روی مجاری ادراری وارد می‌شوند ایجاد گردد. علل احتمالی مسدود شدن مجاری ادراری عبارتند از: بزرگ شدن رحم هنگام حاملگی در خانم‌ها، بزرگ شدن غده‌ی پروستات در آقایان و هم چنین وجود تومور (غده) در مثانه و یا وجود سنگ كلیه می‌تواند جلوی جریان طبیعی ادرار را بگیرد. به علاوه سنگ های كلیه ممكن است محلی برای مخفی شدن باكتری‌ها شوند، بنابراین افراد را مستعد ابتلاء به عفونت‌های مجاری ادراری می‌كنند كه تمام این شرایط می‌توانند منجر به بروز پیلونفریت‌های مكرر شوند. باكتری‌ها هم چنین می‌توانند بر اثر سوند زدن برای تخلیه‌ی ادرار از مثانه نیز وارد مجاری ادراری شوند. به علاوه باكتری‌ها قادر هستند از هر جای دیگر بدن، از طریق جریان خون خود را به كلیه برسانند.
علایم و مشكلات پیلونفریت: علایم و مشكلات پیلونفریت‌ها ممكن است به طور ناگهانی ظاهر شوند (اغلب در عرض چند ساعت این علایم ظاهر می‌شوند) كه عبارتند از:
-درد شدیدی كه درست از بالای كمر شروع شده و به پهلوها و كشاله‌ی ران كشیده می‌شود.
-تب بالای 38 درجه كه باعث لرز و سردرد می‌شود.
-ادرار كردن مكرر و دردناك
-ادرار خون آلود و كدر
-بدبو شدن ادرار
-تهوع و استفراغ
برای كمك به درمان ورم كلیه باید از خوردن كنگر، پیاز، تره، بادنجان، تخم مرغ، زردآلو، قیصی و میوه‌های دیگر هسته‌دار پرهیز كنید.
ضمناً به عنوان درمان می‌توانید گل گاوزبان كوهی و مریم نخودی از هركدام 5 گرم را بجوشانید و آب آن را سه روز صبح ناشتا بخورید.
مرزنجوش، بادرنجبویه، آویشن شیرازی، گل بومادران، گل بابونه و مریم نخودی از هركدام 1 مثقال را در سه لیتر آب، آن قدر بجوشانید تا یك لیتر از آب آن بماند، سپس آب آن را صاف كنید و هر روز صبح ناشتا یك استكان از آن را با عسل یا نبات مصری شیرین كرده و بخورید.
شش روز صبح ناشتا، گز علفی و ریشه‌ی شیرین بیان را مساوی بجوشانید و آب آن را بخورید.
مریم نخودی، گل بومادران، گل بابونه‌ی شیرازی، آویشن شیرازی و شوید خشك از هركدام 1 مثقال را دم كنید و آب آن را 3 روز روزی سه استكان به نوبت بخورید.
سی گرم تخم زبان گنجشك را دم كنید و قبل از هر غذا یك استكان از آب آن را بنوشید.
میوه‌ی درخت كاج را خرد كرده و مثل چای دم كنید. آب آن را روزی سه مرتبه، به نوبت و هر بار یك استكان بخورید.
دوازده شب، شبی 3 نخود انغوزه را در كپسول خالی پر كنید و بخورید.
چهار شب، هر شب 6 نخود سكبینج را موقع خواب بخورید.
هل قراب، بسبایج و فرفیون از هركدام 1 مثقال را در دو لیوان آب مانند چای دم كنید و روزی یك استكان از آب آن را بخورید.
پوست گنه گنه، برگ تیول و بادرنجبویه از هركدام 1 مثقال را در سه لیوان آب بجوشانید تا یك لیوان از آب آن بماند. بعد آن را صاف كنید و با نبات صبح ناشتا بخورید.
سه قاشق سوپ خوری تخم كتان را در یك لیتر آب بجوشانید و آب آن را بنوشید.
روزی یك مرتبه یك قاشق چای خوری گل طاووسی را در یك لیوان آب جوش بریزید و بنوشید، ولی بیش از سه لیوان آن را مصرف نكنید.
یك قاشق شربت خوری گل نیلوفر آبی خشك نیم كوب شده را در یك فنجان آب جوش 10 دقیقه دم كنید و آب آن را بنوشید و روزی دو تا سه مرتبه تكرار كنید.

التهاب و عفونت ادراری

در ادرار باكتری وجود ندارد و به طور طبیعی ضدعفونی می‌باشد. وارد شدن باكتری به دستگاه ادراری غالباً از طریق پیشاب راه به مثانه و احتمالاً به كلیه‌ها وارد می‌شود.
خیلی به ندرت پیش می‌آید كه باكتری‌ها از سایر قسمت‌های بدن و از راه خون به كلیه‌ها برسند و در صورت عارضه، به آن التهاب لگنچه و كلیه گفته می‌شود، كه ممكن است حاد یا مزمن باشد.
در التهاب حاد لگنچه و كلیه، شخص دچار درد پشت، تهوع و استفراغ، تب و لرز بالا می‌شود كه اغلب به كشاله‌ی ران انتشار می‌یابد. اگر مثانه نیز عفونی شود، علاوه بر این نشانه‌ها احساس سوزش و تكرار ادرار به وجود می‌آید. این التهاب حاد به دلیل كوتاهی پیشاب راه در خانم‌ها بیشتر پیش می‌آید. برای درمان آن به قسمت عفونت ادرار و تكرار ادرار در همین كتاب مراجعه فرمایید.

سنگ كلیه

به طور طبیعی مواد غذایی پس از طی كردن فرآیندهای شیمیایی در بدن از طریق كلیه‌ها تصفیه شده و مواد زاید آن‌ها به مجاری ادرار ریخته می‌شوند. وقتی كه ادرار از مواد زاید كه می توانند كریستالیزه شوند و شكلی سنگ مانند را ایجاد كنند اشباع می‌شود یا وقتی كه مواد شیمیایی كه به طور طبیعی از روند كریستالیزه شدن جلوگیری می‌كنند وجود نداشته باشند، سنگ‌های كلیه ساخته می‌شوند. ساختن سنگ‌های كلیه می‌تواند چندین سال طول بكشد.
اگر سنگ‌های كلیه كوچك باشند ممكن است از جای خود در كلیه كنده شده و در دستگاه ادراری حركت كنند و درنهایت از طریق خروج ادرار از بدن خارج شوند. سنگ‌های بزرگ‌تر در كلیه باقی می‌مانند اما این سنگ‌ها نیز ممكن است حركت كرده و وارد حالب شوند (حالب لوله‌ای است كه ادرار را از كلیه به مثانه می‌رساند). اگر یك سنگ در حالب قرار گیرد می‌تواند باعث بروز دردهای شدیدی شود. وجود یك سنگ بزرگ در داخل كلیه معمولاً دردناك نمی‌باشد اما می‌تواند خطر بروز عفونت‌های ادراری را افزایش دهد.
علل ایجاد سنگ‌های كلیه: وقتی كه غلظت زیادی از مواد حل شده در ادرار وجود داشته باشد خطر تشكیل سنگ‌های كلیوی افزایش می‌یابد. عدم مصرف كافی مایعات باعث افزایش خطر ایجاد سنگ‌های كلیه می‌شود. وقتی كه آب بدن كم باشد كلیه‌ها برای حفظ این آب ادرار كمتری تولید می‌كنند و در نتیجه ادراری كه ساخته می‌شود غلظت خیلی زیادی خواهد داشت. افرادی كه در مناطقی با آب و هوای گرم زندگی می‌كنند، اگر به اندازه‌ی كافی آب نخورند و جبران آن آبی كه از طریق ریزش عرق از بدن‌شان خارج می‌شود را نكنند، بیشتر از دیگران مستعد ابتلاء به سنگ‌های كلیه خواهند شد.
براساس نوع مواد زایدی كه در ادرار وجود دارد انواع مختلف سنگ‌های كلیه می‌توانند ساخته شوند. اكثر سنگ‌های كلیه از جنس نمك‌های كلسیمی هستند. این سنگ‌ها ممكن است در افرادی كه رژیم غذایی آن‌ها سرشار از كلسیم و یا ماده‌ای به نام اسید اگزالیك (12) می‌باشد بیشتر دیده شود. هم چنین در افرادی كه غده‌ی پاراتیروئید آن‌ها تولید مقادیر زیادی هورمون پاراتورمون می‌كند، این سنگ‌های كلسیمی بیشتر دیده می‌شود، زیرا این هورمون باعث می‌شود كه میزان كلسیم خون بالا رود. درصد كمی از انواع سنگ‌های كلیه را سنگ‌هایی كه حاوی اسید اوریك هستند تشكیل می‌دهند و این سنگ‌ها در افرادی كه دچار بیماری نقرس هستند بیشتر دیده می‌شود.
سنگ‌های كلیه هم چنین ممكن است بر اثر عفونت‌های طولانی مدت دستگاه ادراری هم ایجاد شوند. در چنین مواردی سنگ‌ها به شكل شاخ گوزن ساخته می‌شوند و حفره‌ی مركزی كلیه را پر می‌كنند. به ندرت سنگ‌های ادراری از ماده ای به نام سیستین (13) ساخته می‌شوند. این ماده به طور غیرطبیعی در افرادی كه دچار بیماری ارثی سیستینوری (14) هستند، در ادرارشان دیده می شود.
سنگ‌های كلیوی هم چنین با مصرف بعضی از داروها نیز مثل داروی ایندیناویر (15) كه برای درمان ایدز به كار می‌رود، ایجاد می‌شوند.

علایم سنگ‌های كلیه

سنگ‌های خیلی كوچك كلیه ممكن است بدون این كه باعث بروز علایمی شوند از طریق ادرار به خارج دفع گردند. سنگ‌های بزرگتر و یا قطعات كوچكی از سنگ‌هایی كه از حالب عبور می‌كنند ممكن است باعث اسپاسم‌های دردناكی شوند. علایم معمولاً به طور ناگهانی ظاهر شده و ممكن است شامل موارد زیر باشند:
-دردهای بسیار شدید و طاقت فرسا كه از پشت و كمر شروع شده و به شكم و كشاله‌ی ران كشیده می شوند و ممكن است در قسمت تناسلی نیز احساس شوند.
-تكرّر ادرار كه به صورت دردناك می‌باشد.
-تهوع و استفراغ و وجود خون در ادرار.
ضمناً اگر سنگ كلیه از طریق ادرار خارج شود، درد به طور ناگهانی از بین می‌رود. با این حال اگر یك سنگ در حالب گیر كند ممكن است جلوی ادرار را گرفته و باعث ورم كردن كلیه شود.
نحوه‌ی درمان سنگ‌های كلیه: اگر سنگ‌ها كوچك باشند اما در كلیه باقی بمانند، ممكن است پزشك فقط به شما توصیه كند كه استراحت كنید و از داروهای مسكن استفاده نمایید. مقادیر زیادی آب و مایعات بنوشید تا به دفع سنگ‌ها از طریق ادرار كمك شود. در بعضی موارد سنگ‌هایی كه در قسمت‌های پایین حالب گیر افتاده‌اند را می‌توان از طریق سیستوسكوپی بیرون آورد. در این روش یك لوله‌ی دوربین‌دار از طریق بیشابراه وارد مثانه و از آنجا وارد حالب می‌شود و بعد از پیدا كردن سنگ در حالب با استفاده از یك فورسپس (چنگك) این سنگ را برداشته و یا خرد می كنند.
اگر سنگی از كلیه حركت كند و وارد حالب شود معمولاً درد شدیدی ایجاد می‌كند كه می‌تواند چندین ساعت طول بكشد. در چنین مواردی ممكن است لازم شود كه به بیمارستان بروید تا از مسكن های خیلی قوی استفاده كنید. در بیمارستان به شما سرم وصل خواهد شد تا از طریق مایعاتی كه وارد بدنتان می‌شود حجم ادرارتان افزایش یافته و باعث شود كه سنگ از طریق ادرار به بیرون فرستاده شود. امروزه رایج‌ترین روش درمان سنگ‌های كلیه روش لیتوتریپسی (16) می‌باشد. در این روش با استفاده از امواج قوی، سنگ‌های كلیه خرد شده و به صورت پودر درمی آیند كه این پودر سنگ‌ها به راحتی از طریق ادرار دفع می‌شوند.
عمل جراحی برای برداشتن سنگ فقط وقتی مورد نیاز است كه سنگ كلیه خیلی بزرگ باشد. به ندرت یك سنگ شاخ گوزنی به قدری بزرگ می‌شود كه مجبور شویم تمام كلیه را با عمل جراحی برداریم.
برای پیش گیری از دوباره ساخته شدن سنگ‌های كلیه، علت زمینه‌ای ایجادكننده‌ی این سنگ‌ها باید درمان شود. پزشك احتمالاً به شما توصیه خواهد كرد كه مدت زیادی روزی حداقل 2 یا 3 لیتر مایعات بنوشید و از خوردن غذاهایی كه ممكن است باعث سنگ سازی شوند پرهیز كنید. بیش از نیمی از افرادی كه تحت درمان سنگ‌های كلیه قرار می‌گیرند، در عرض حدود 7 سال، دوباره به یك سنگ دیگر مبتلا می‌شوند.
برای این كه كلیه دیگر سنگ نسازد توصیه می‌شود كه گهگاه گوشت كبوتر را در روغن زیتون سرخ كرده و به عنوان یك وعده‌ی غذایی از آن استفاده كنید.

رژیم مایعات برای كلیه‌های سنگ ساز

انسان اگر حتی یك بار دچار دردهای ناشی از شن كلیه یا حالب شده و یا نشانی‌هایی از این بیماری را مشاهده كرده باشد، ممكن است كلیه‌های او به عارضه‌ی سنگ سازی مبتلا شده باشد. برای جلوگیری از تشكیل مجدد سنگ یا شن كلیه و جلوگیری از متراكم شدن آن‌ها و برای پیش گیری از عمل جراحی و بالاخره برای جلوگیری از خطر نارسا شدن و از كار افتادن كلیه‌ها باید به مطالب زیر توجه كرد:
1-افراد یاد شده لازم است كه در تمام مدت عمر در طول شبانه روز مقدار زیادی آب و غذاهای آبدار شامل میوه‌های پر آب، مانند هندوانه، خربزه، طالبی، گرمك و نوشابه‌ای مثل عرق كاسنی، عرق خارشتر، عرق خارخاسك، ماءالشعیر بنوشند و... ولی نوشیدن چای پررنگ جایز نبوده و چای مصرفی این افراد باید خیلی كم رنگ باشد.
2- در اثر نوشیدن آب و سایر مایعات به میزان زیاد ادرار بی رنگ و یا خیلی كم رنگ می‌شود. این نكته را باید بدانید كه ایجاد ادرار غلیظ و پررنگ می‌تواند باعث سنگ كلیه شود لذا باید با نوشیدن مایعات از غلظت ادرار جلوگیری كرد.
3-برخلاف آنچه كه بین مردم شایع است سنگین بودن آب یا وجود املاح و گچ در آب باعث سنگ كلیه نمی‌شود. در هر صورت آب بهترین ماده برای جلوگیری از ایجاد سنگ كلیه می‌باشد.
4-چون در موقع خواب بدن بدون حركت می‌ماند لذا در این گونه مواقع احتمال سنگ سازی در كلیه ها افزایش می‌یابد. بنابراین از یك ساعت قبل از خواب باید مقدار نوشیدن آب و سایر مایعات را بیش از پیش افزایش دهند. آشامیدن زیاد باعث می‌شود كه مقدار دفع ادرار از كلیه‌ها در موقع خواب زیاد شده و از ته نشین شدن مواد داخل آن و در نتیجه از تولید سنگ كلیه جلوگیری شود.
5-هر شب در كنار تختخواب خود یك فلاسك یا آبخوری پر از آب داشته باشند و وقتی كه در اواسط شب به علت احتیاج به تخلیه‌ی ادرار از خواب بیدار می‌شوند تا حد امكان آب بنوشند، به طوری كه ادرار در صبح نیز بی رنگ یا كم رنگ شده باشد. هر صبح موقعی كه از خواب بیدار می‌شوند در اولین فرصت و قبل از صرف صبحانه مقداری آب و یا سایر مایعات بنوشند.
6-چون در فصل تابستان و در مناطق گرم مقدار زیادی از مایعات نوشیده شده به صورت عرق از بدن دفع می‌شود لذا در این شرایط نیز لازم است مقدار بیشتری آب و سایر مایعات نوشیده شود. هم چنین هنگام فعالیت‌های شدید بدنی و ورزش لازم است بر میزان آب و مایعات مصرفی بیفزایند.
7-چون نوشیدن آب زیاد و سایر مایعات همراه با غذاهای اصلی (صبحانه، نهار و شام) باعث ناراحتی معده می‌شود لذا بهتر است تا 5 دقیقه قبل از صرف غذا هرچه بیشتر و هر اندازه كه امكان دارد آب بنوشند، ولی در موقع غذا خوردن و هم چنین تا نیم ساعت پس از صرف غذا از نوشیدن آب و سایر مایعات خودداری شود، آنگاه از 2 ساعت تا 4 ساعت بعد از خوردن غذا مجدداً تا حد امكان و به میزان خیلی زیاد آب و سایر مایعات بنوشند.
8-برای این كه از میزان نوشیدن آب و سایر مایعات آگاه شوند، لازم است هر چند وقت یك بار ادرار 24 ساعت خود را در یك ظرف جمع آوری كرده و مقدار آن را تعیین كنند. میزان ادرار در مدت 24 ساعت نباید از 3 تا 4 لیتر كمتر باشد.
9-چون تولید سنگ كلیه در افراد غالباً به علت داشتن زمینه‌های خانوادگی می‌باشد لذا صلاح در این است كه در صورت ابتلاء یك فرد در یك خانواده سایر افراد آن خانواده نیز توجه بیشتری در این امر داشته باشند.
10-معمولاً اگر مانعی مثل سنگ یا شن كلیه در مسیر مجاری كلیه و یا در لگنچه و یا در حالب‌ها گیر كند ممكن است به طور ناگهانی دردی شدید و طاقت فرسا بروز كند. این نوع درد كه در هر لحظه از شبانه روز به طور ناگهانی ایجاد می‌شود، وقت و زمان معینی ندارد و اگر در موقع خواب ایجاد شود شدت درد، فرد مبتلا را سراسیمه بیدار خواهد كرد. دردهای ناشی از حركت یا گیر كردن شن یا سنگ كلیه، شبیه دردهای شكمی است، به این معنی كه درد به صورت متناوب و مكرر (درد گرفتن و تسكین یافتن موقتی) ظاهر می شود.
11-با توجه به خصوصیات دردهای ناشی از سنگ كلیه افرادی كه شب‌ها به خصوص نزدیك صبح و موقع بیدار شدن احساس دردهای پلو و كمر می‌كنند ولی پس از مقداری حركت یا نرمش دردشان تسكین می‌یابد، این درد ناشی از كلیه‌ها نمی باشد و باید علت را در جای دیگر جستجو كرد.
سنگ‌های نسبتاً متوسط گاهی در حین عبور از حالت باعث اتساع و خراشیدگی آن می‌شوند و ایجاد خون ریزی یا درد شدید می‌كنند.
این درد به قولنج كلیوی معروف است و به عنوان یكی از شدیدترین دردهایی است كه شخص باید تحمل كند. درد متناوب و خنجری بوده كه از پشت شروع می‌شود و در موقع عبور سنگ به طرف پایین حالب، به لگن و كشاله‌ی ران می‌رسد. این درد غالباً در یك زمان خاص و در یك سمت بدن ایجاد می‌شود.
در صورت وجود سنگ باید ابتدا از خوردن خوراكی‌های زیر پرهیز كنید: آلو، زردآلو، شفتالو، هلو و به طور كلی میوه‌های هسته‌دار، سیب درختی، اسفناج، كنگر، لبنیات، زرده‌ی تخم مرغ، گوشت گوسفند و گاو، آش‌ها و خوراكی های چرب، هم چنین كار سخت و سنگین نیز مضر بوده و باید احتیاط كرد.
ضمناً باید از خوراكی‌هایی كه ضد سنگ هستند بیشتر استفاده كنید، مانند: آب فراوان، آب هویج صبح ناشتا، آب هندوانه، آب تره‌ی خام، تخم كرفس، كرفس تازه، آب شلغم خام، گوجه فرنگی، توت فرنگی، گرمك، خربزه‌ی رسیده و شیرین (قبل از غذا)، كرفس، سیر، عسل، خرفه، شاهی، تخم زردك، چای كم رنگ، عرق كاسنی، تخم كاسنی، آب دم كرده‌ی سُك گیلاس، تخم كاهو، آب دم كرده‌ی پر سیاوشان، تخم كتان، آب جوشانده‌ی ریشه‌ی باباآدم، تاج ریزی، غازیاقی، صمغ فارسی، روغن بادام شیرین، آب دم كرده‌ی كاكل ذرت، آب دم كرده‌ی گل قاصد، آب جوشانده‌ی نخود سیاه، آب جوشانده‌ی مغز ناخنك و كاكنج.
برای درمان نیز می‌توانید: تخم گشنیز، تخم خرفه، تخم كاسنی، تخم خشخاش، تخم كاهو، بالنگو، گل پنیری، گل نیلوفر، گل بنفشه، تاج ریزی، كاكنج، تخم هندوانه، تخم گرمك، تخم كدو، تخم خیار، شاه تره، پوست هلیله‌ی زرد، هلیله‌ی سیاه، آمله‌ی مقشر، ریوند چینی، سنامكی، گل محمدی و مخلصه از هركدام 3 مثقال را نرم بكوبید و هر روز صبح ناشتا یك قاشق غذاخوری از آن را در یك لیوان آبِ جوشیده و سرد شده شیره كش كنید و بنوشید.
پنجاه گرم پوست سیب درختی را با 50 گرم برگ گلابی دم كنید و آب آن را به مرور بنوشید.
ده برابر مغز هسته‌ی گیلاس را با 1 برابر رازیانه بجوشانید و آب آن را به مرور بنوشید.
سی گرم تخم زبان گنجشك نیم كوب شده را در یك لیتر آب جوش دم كنید و قبل از هر غذا، روزی سه فنجان از آب آن را به نوبت بنوشید.
عسل، سیاه دانه‌ی كوبیده شده و آب را با هم مخلوط كرده، بخورید.
دو لیوان بزرگ آب انگور بخورید، یكی بین صبحانه و ناهار و دیگری بین ناهار و شام.
صبح ناشتا یك استكان آب پوست لوبیا سبز تازه را بگیرید و بخورید.
پنجاه گرم برگ انگورفرنگی را در یك لیتر آب جوش دم كنید و آب آن را سه فنجان در روز به نوبت بنوشید.
هر روز صبح ناشتا یك قاشق غذاخوری اشك مو بخورید، سنگ آب می‌شود.
هسته‌های خرما را خرد كرده، بجوشانید و آب آن را بنوشید.
چند مرتبه هندوانه را با پوست و تخم و غیره قطعه قطعه كرده و خوب بپزید و آب آن را در طول روز چند لیوان بنوشید.
حجرالیهود را نرم بكوبید و با روغن بادام مخلوط كنید و بخورید.
هسته‌ی ازگیل كوبیده شده را در آب انگور بخیسانید و بعد آن آب انگور را بنوشید.
برگ شاه دانه را چند بار مثل چای دم كنید و آب آن را بنوشید.
اذخرمكی، تخم كاسنی، پوست كوكنار، بالنگو، تخم گشنیز، كاكنج، تخم كاهو، كاكل ذرت، باكس گیلاس یا آلبالو، سه پستان و كبابه‌ی چینی از هركدام 2 مثقال را نیم كوب كرده و آن را 10 قسمت كنید. هر شب یك قسمت آن را در یك لیوان آب بخیسانید و صبح در همان آب بجوشانید، سپس آب آن را صاف كرده و ناشتا بنوشید.
خارخاسك، پودینه، افسنطین، بیخ هلیمون، بیخ كاسنی، كاكنج، بادیان، پر سیاوش و گل سرخ را بجوشانید و آب آن را صاف كرده، بخورید و روی آن چهار تخمه (تخم خیارین، تخم كدو، تخم گرمك و تخم هندوانه) را شیره كشیده، بنوشید.
ده مثقال چوب مو را بسوزانید و خاكسترش را با آب جوشانده و با 6 مثقال خارخاسك مخلوط كنید و آب آن را ناشتا به تدریج میل فرمایید.
تخم كافشه، شنبلیله، اسفرزه،‌گل بنفشه، برگ یا تخم خرفه، خارخاسك، بابونه و مغز ناخونك را بپزید، بعد آب آن را صاف و در وان ریخته و به آن آب گرم اضافه كنید و مدتی در آن بنشینید.
آب جوشانده‌ی سیب زمینی را با آب دم كرده‌ی شیرین بیان مخلوط كنید و بنوشید.
شش گرم تخم شلغم را بكوبید و با آب دم كرده‌ی برگ تیول مخلوط كنید و بخورید.
بیست و پنج گرم پوست ریشه‌ی زرشك را در نیم لیتر آب سرد 10 تا 15 دقیقه بخیسانید. بعد در همان آب جوشانده با شكر شیرین كنید و با هر وعده غذای روزانه یك فنجان از آب آن را بنوشید.
عرق بهارنارنج را با آب كرفس تازه به نسبت مساوی مخلوط كنید و هر صبح و عصر بنوشید.
بادیان و پودر شیرین بیان از هركدام 5 گرم، گل قافث، تخم خطمی، سنبل الطیب و گل گاوزبان از هركدام 10 گرم، مغز تخم خربزه، مغز تخم كافشه و گل بنفشه از هركدام 15 گرم، ریشه‌ی كاسنی 25 گرم، همه را نیم كوب كرده، بعد با 200 گرم مویز قطعه قطعه شده مخلوط كنید، سپس آن را به 15 قسمت مساوی تقسیم و هر قسمت از آن را یك روز صبح بجوشانید، سپس آبش را صاف و شیرین ساخته، بنوشید. تفاله‌ی آن را مجدداً در آب جوش خیسانده و شب باز در همان آب بجوشانید و آب آن را مصرف كنید.
توضیحاً اگر مدت‌ها از خوردن لبنیات و مركبات پرهیز كنید و گه گاهی گوشت كبوتر را در روغن زیتون یا روغن كنجد سرخ كنید و به عنوان یك وعده غذا بخورید دیگر هیچ گاه به سنگ ادراری دچار نخواهید شد.
سنگ كلیه در گرم مزاج‌ها: اگر گرم مزاج هستید و دچار سنگ كلیه شده‌اید، مغز تخم كدو، مغز تخم گرمك، مغز تخم هندوانه و تخم خیارین از هركدام 4 مثقال و كاكنج 2 مثقال، همه را نرم بسایید، بعد با 4 مثقال پودر حجرالیهود و 2 لیوان شربت قند مخلوط و در طول روز به مرور میل كنید.
خارخاسك، گل پنیرك، مغز تخم كدوی خام، مغز تخم هندوانه‌ی خام، مغز تخم گرمك خام، مغز تخم خیار چنبر و كاكنج، همه را به نسبت مساوی با مقداری شكر بسیار نرم بسایید. صبح، ظهر و شب، هربار یك قاشق غذاخوری از آن را كفلمه كنید.
هندوانه‌ی بزرگی را پس از شستن با پوست و شهم و تخمه‌هایش خرد كرده یا چرخ كنید. بعد در ظرفی بریزید و بگذارید تا با آب خودش بپزد. سپس در صافی یا پارچه‌ای تمیز با فشار آب آن را صاف كرده در یخچال نگهدارید و در طول روز به مرور بنوشید.
هر شب بعد از صرف شام (هنگام خواب) 2 لیوان شربت سكنجبین درست كنید بعد یك یا دو عدد خیار درشت را ریز رنده كرده، مخلوط كنید و میل نمایید.
سنگ كلیه در سرد مزاج‌ها: اگر سردمزاج هستید و دچار سنگ كلیه شده‌اید، باید مارچوبه، انسیون، بادیان، سیاه دانه و تخم كرفس از هركدام 30 گرم را با هم مخلوط كرده و نرم بسایید. صبح، ظهر و شب، هر بار یك قاشق شربت خوری از آن را كفلمه كنید.

رژیم‌های سنگ كلیه

هنگامی كه سنگ كلیه ایجاد می‌شود نمی‌توان آن را به كلی با رژیم غذایی از بین برد، اما رژیم غذایی می‌تواند از سنگ سازی مجدد بعد از دفع سنگ و یا از بزرگتر شدن سنگ‌های ساخته شده، هم چنین در پیش گیری مؤثر باشد. در هر صورت باید با رژیم سعی در زیاد و رقیق كردن ادرار كرد، به علاوه باید كوشید كه مقدار دفع كلسیم از طریق ادرار كم شود، زیرا سنگ‌های كلیه غالباً تركیباتی از كلسیم هستند (البته نه تمام سنگ‌ها). سنگ‌های كلیه معمولاً از نوع سنگ‌های فسفاته قلیایی یا سنگ‌های اگزالات كلسیم یا سنگ‌های اوراته و یا سنگ‌های تشكیل شده از سیستین می‌باشند.
هركدام از این سنگ‌ها رژیم‌های متفاوتی دارند و من در اینجا به ذكر رژیم‌های مربوطه می‌پردازم. یك نكته را لازم است در اینجا تذكر دهم و آن این است كه در سنگ كلیه، شما را به نوشیدن آب بیشتر برای رقیق كردن ادرار توصیه می‌كنم، اما در رابطه با این موضوع، كسانی كه در كلیه سنگ بزرگ دارند، نباید در یك وعده، مقدار زیادی آب بنوشند بلكه بهتر است آب مصرفی را به تدریج و در طول روز بیاشامند.
رژیم در سنگ‌های فسفاته قلیایی: به منظور اسیدی كردن محیط ادرار، از مواد غذایی زیر بیشتر استفاده شود: حبوبات، نان، برنج، غلات، گوشت‌ها، كره، شكلات و تخم مرغ. در واقع موادی كه فسفر و گوگرد بیشتری دارند محیط ادرار را اسیدی می‌كنند و برعكس كلسیم، منیزیم و پتاسیم محیط ادرار را قلیایی می‌كنند. به این جهت است كه مصرف میوه‌جات، سبزیجات و شیر در این رژیم كمتر است. میوه‌جات و سبزیجات حتی اگر خودشان ترش و اسیدی باشند و حتی آب لیمو، آب غوره و سركه ادرار را قلیایی می‌كنند،‌زیرا محصول دفعی آن‌ها در بدن قلیایی است، لذا نباید مصرف شوند.
رژیم در سنگ‌های اگزالیك: اساس رژیم در این مورد كاهش اگزالات‌ها در رژیم و جلوگیری از تخمیرات روده‌ای است، زیرا وقتی غذا در روده تخمیر می‌شود و گاز ایجاد می‌گردد، مقداری اسید اگزالیك نیز ساخته می‌شود، لذا مصرف كاكائو، چای، فلفل سبز، شكلات، اسفناج، كاسنی، انجیر خشك، ریواس و ترشك كه دارای مقدار قابل توجهی اسیداگزالیك و املاح می‌باشند ممنوع است و نیز از مصرف خیار، هویج، سیب زمینی، لوبیا سبز و لوبیای سفید، كلم، گوجه فرنگی و كنگر كه آن‌ها نیز دارای اگزالیك هستند (منتها به مقدار كمتر)، باید اجتناب كرد. هم چنین به منظور جلوگیری از نفخ، از آشامیدن آب در وسط غذا، آبگوشت ترید (تیلیت كردن نان در آبگوشت) و نان مانده، خودداری كرده و در عوض جویدن كامل موادغذایی توصیه می‌شود.
رژیم در سنگ‌های تشكیل شده از مواد اوریك اورات‌ها: در اینجا باید از داروها و غذاهایی كه قلیائیت ادرار را زیاد می‌كنند استفاده كرد كه آن غذاها عبارتند از: میوه‌جات، سبزیجات، لبنیات، ترشی‌ها، حبوبات و مایعات فراوان و از طرف دیگر چون مقداری از پروتئین‌های بدن دفع می‌شوند روزانه باید از كمی گوشت تازه نیز استفاده كرد.
غذاهای غیرمجاز كه باید از مصرف آن‌ها صرف نظر كرد عبارتند از: گوشت مانده، گوشت شكار، گوشت حیوانات جوان، گوشت پرندگان، گوشت های كنسرو شده، جگر سیاه، سیرابی، مغز، دل و قلوه، كله پاچه، تخم مرغ، ماهی، چربی‌ها، آبگوشت، اسفناج، قارچ‌ها، قندها، مرباها، قهوه، كاكائو، شكلات، نوشیدنی‌های الكلی، برنج، باقلا و لوبیا سبز.
رژیم در سنگ‌های تشكیل یافته از سیستین: رژیمی كه در این مورد به كار می‌رود (اگر از نوع قلیایی ساده باشد) چنین است: از سبزی‌جات، میوه‌جات، شیر گوشت و غلات كمتر استفاده شود. ضمناً اگر در این مورد ویتامین A و B به مقدار كافی تجویز شود مفید خواهد بود.

كیست كلیه

كیست‌های كلیه (17) در قسمت لایه‌ی بیرونی كلیه كه به آن اصطلاحاً كورتِكس (18) گفته می‌شود ایجاد می‌گردند. این كیست‌ها اغلب منفرد می باشند اما ممكن است سه یا چهار تا از آن‌ها ایجاد شوند.
كیست‌های كلیه بسیار شایع هستند. حدود 50% افرادی كه دارای سن بالای 50 سال هستند دارای حداقل یك كیست كلیه می‌باشند كه اغلب هم خودشان از این موضوع خبر ندارند. علت ایجاد كیست كلیه هنوز معلوم نشده است. برخلاف كیست‌های چندتایی كه در بیماری كلیه‌ی پُلی كیستیك دیده می‌شود، كیست‌های ساده‌ی كلیه اثری بر روی عملكرد كلیه نداشته و معمولاً‌ بی ضرر هستند. در اكثر موارد این كیست‌ها هیچ علامتی را ایجاد نمی‌كنند. به ندرت ممكن است كه یك كیست كلیه آن قدر بزرگ شود كه باعث كمردرد گردد یا این كه خون ریزی كرده و باعث ادرار خونی شود.

عفونت كلیه

برای رفع عفونت كلیه‌ها هر شب 50 گرم دُم گیلاس را در یك لیتر آب بخیسانید و صبح در همان آب 10 دقیقه بجوشانید و آب صاف كرده‌ی ان را به مرور بنوشید.
پنجاه گرم برگ و ریشه‌ی (بوته‌ی كامل) توت فرنگی را در یك لیتر آب بجوشانید و آب آن را صاف كرده و در طول روز به مرور بنوشید.
هر روز صبح، ظهر و شب بعد از هر غذا یك استكان نوشابه‌ی كومبوچا بنوشید.

خون ریزی كلیه

وجود خون در ادرار دلایل زیادی دارد كه متداول ترین آن ها، هنگام عبور سنگ از مجاری ادراری، ضربه‌ها، سل، بیماری‌های بدخیم، بیماری‌های خونی و مسمومیت‌های كلیوی است. عفونت‌ها و حساسیت‌های دارویی نیز عامل مهمی برای پیدایش خون در ادرار می‌باشند. آبسه های كلیه نیز بعد از سر باز كردن ممكن است خون و هم چنین عفونت همراه داشته باشند. اگر زخمی در خود كلیه به عللی به وجود آمده باشد باعث پیدایش خون در ادرار می‌شود. علایم زیر راهنمای تقریبی محل زخم می‌باشند:
1-اگر زخم و ورم در غشای كلیه باشد، درد بسیار شدید و گرم و سوزش آن ناحیه، سخت و آزاردهنده است.
2-اگر زخم در نسج كلیه باشد، درد شدید و سوزش اندك است.
3-زخم‌های حالب، دردهای انتشاری به كشاله‌ی ران و بیضه‌ها می‌دهند.
گاهی ممكن است تا زانو و گاهی به آلت نیز منعكس شود.
4-زخم‌های درون آلت، دردشان موضعی است.
درمان: درمان را با اشربه و اغذیه‌ی مناسب شروع كرده تا بدین وسیله تعدیل اخلاط شود. پس از پاك سازی و تعدیل مزاج می‌توان داروهای مدر (ادرارآور) به كار برد تا زخم را پاك و بهبودی بخشند. برای این كار نسخه‌های زیر تجویز می‌شود:
ریشه‌ی كرفس 15 گرم و ریشه‌ی بادیان، اذخرمكی و تخم بادیان از هركدام 10 گرم، همه را مخلوط و نیم كوب كرده و 6 قسمت كنید. هر قسمت را در 2 لیوان آب خیسانده و 5 تا 7 دقیقه بجوشانید. این جوشانده را صبح و عصر قبل از غذا میل كنید.
اگر اندكی مزاج متمایل به گرمی می‌باشد، تخم خیار، تخم خربزه و تخم كتان را با عسل یا قند شیره كش كنید و میل فرمایید.برای تسهیل عبور ادرار و رفع رسوبات آن نیز می‌توان از آبزن (حمام دارویی) استفاده كرد: برای آبزن، خارخاسك، گل بابونه، گل بنفشه و سبوس گندم، همه را به مقدار كافی انتخاب كرده، بجوشانید و در آب آن بنشینید. ناگفته نماند كه این حمام دارویی را می‌توان دو روز به كار برد، منتهی هر بار در موقع استفاده، باید دوباره جوشانده شود.
تخم كرفس، بادیان و انیسون از هركدام 10 گرم و كندر 5 گرم، همه را ساییده و با آب و عسل مخلوط كنید،‌روزی چهار قاشق مرباخوری از آن را بخورید.
اگر دچار درد شدیدی در ناحیه‌ی كلیه می‌باشید، داروهای زیر را نرم كوبیده، خمیر كنید و بر محل درد ضماد گذارید.
اگر زخم در حال بهبودی است می‌توان برای تسریع آن از فرمول زیر به صورت خوراكی استفاده كرد:
بزرالبنج، نعناع، مهر گیاه، خون سیاوشان و نشاسته از هركدام 10 گرم. صمغ عربی و كندر خوراكی از هركدام 5 گرم، همه را با هم آمیخته، نرم بكوبید و روزی 4 قاشق مرباخوری از آن را تدریجاً مصرف كنید. دادن شیر اسب به این گونه بیماران بسیار مؤثر است و هم چنین دادن گیاهان دارویی مدر با آب عسل برای تصفیه‌ی عفونت زخم‌های كلیوی نافع می‌باشد.

نسخه‌های زیر را برای ادرار خونی و زخم های دستگاه كلیوی و سوزش مثانه مصرف كنید، خیلی مؤثر است:

كاكنج 5 گرم، بارهنگ 15 گرم، گِل ارمنی 10 گرم، كندر خوراكی 5 گرم، صمغ عربی 5 گرم، خون سیاوشان 5 گرم، مغز بادام شیرین 10 گرم، مغز بادام تلخ 5 گرم، عصاره‌ی شیرین بیان 10 گرم، نشاسته 20 گرم، تخم كرفس 15 گرم و كتیرا خوراكی 5 گرم، همه را نرم كوبیده و روزی 3 قاشق غذاخوری كفلمه كنید.
گِل ارمنی 10 گرم، گِل مختوم 10 گرم، ریشه‌ی مرجان 5 گرم، صمغ عربی 5 گرم، كتیرا 5 گرم و تخم ترشك 10 گرم، همه را نرم كوبیده و روزی 3 قاشق غذاخوری از آن را كفلمه كنید.
ضمناً در ادرارهای خونی مزمن یا زخم‌های كهنه‌ی مزمن كلیه، زراوند گرد (نخود الوند) را كوبیده با شكر آمیخته و به صورت كفلمه بخورید یا صبر زرد را كوبیده با شیر تازه آمیخته و مصرف كنید.

سل كلیه

اگر دچار سل كلیه شده‌اید، در طول روز، به مرور آب پرتقال یا آب نارنج یا هر دو را بنوشید و برای همیشه در مكان‌هایی كه درخت كاج فراوان است زندگی یا استراحت كنید.

دیالیز چیست؟

یكی از راه‌های مهم در رفع ناراحتی كلیه‌ها دیالیز است. در نارسایی كلیه امكان تسویه‌ی خون و دفع مواد زاید وجود ندارد، این مواد زاید در كوتاه‌ترین مدت سمی می‌شوند و ادامه‌ی حیات را به خطر می‌اندازند و این كار توسط دیالیز انجام می شود. دو نوع روش دیالیز هست: یكی همودیالیز یا دیالیز خونی و دیگری دیالیز صفاقی یا دیالیز شكمی.
در همودیالیز (دیالیز خونی) شخص با دستگاه مخصوص دیالیز می‌شود. بین شریان سیاهرگ و سرخرگ فیستولی قرار می‌دهند كه می‌توان آن را در دست یا پا گذاشت.این فیستول مانند صدای زنبور در مویرگ‌ها صدا می‌كند كه این صدا خوب كار كردن فیستول را نشان می‌دهد. اگر این صدا قطع شود به معنی آن است كه فیستول از كار افتاده و در قسمت دیگری از بدن باید این عمل انجام شود. فرد دیالیزی را به وسیله‌ی سنرگ‌های مخصوصی به دستگاه وصل می‌كنند و به وسیله‌ی یك غشای مصنوعی كه لوله‌ای است باریك و در آن بافت‌های مصنوعی دارد كه كار كلیه را انجام می دهد، مواد زاید را از خون می‌گیرد. این افراد در حدود 8 تا 12 ساعت به دیالیز در هفته نیاز دارند كه در چند نوبت انجام می‌شود. عوارض همودیالیز از این قرار هستند: عفونت، حمله‌ی قلبی، انسداد عروق خونی و سكته‌ی مغزی.
در دیالیز صفاقی (دیالیز شكمی) طی عمل جراحی لوله‌ای باریك و لاستیكی از جنس سیلیكون داخل شكم قرار می‌گیرد و محلول دیالیز (با تركیب خاص) از راه این لوله به داخل شكم وارد می‌شود. مواد زاید از طریق جریان خون و از ورای پرده‌ی صفاق كه حفره‌ی شكم را پوشانده، منتشر می شوند و محلول دیالیز برداشت می‌شود. این محلول از داخل شكم توسط همان لوله‌ی باریك تخلیه می‌شود و این عمل را 3 یا 4 بار در طول روز انجام می‌دهند و 30 تا 45 دقیقه نیز طول می كشد. غالباً این نوع دیالیز را در منزل می‌توان انجام داد و خود فرد دیالیزی این كار را انجام می دهد. عوارض آن این است كه اگر بهداشت به طور صحیح رعایت نشود، فرد دچار انسداد روده‌ها، سوراخ شدن روده، انسداد لوله‌ی باریك داخل شكم، التهاب صفاق یا آبسه و عفونت می‌شود كه این عوارض جبران ناپذیر هستند.

روش برخورد با افراد دیالیزی

این افراد به مراقبت‌های خاصی احتیاج دارند. در همودیالیز فرد دیالیزی نمی‌تواند از بیشتر غذاها، ویتامین‌ها یا سبزیجات و میوه‌جات استفاده كند. برای این كه بنیه‌ی خود را از دست ندهد و ضعیف نشود باید طی رژیم صحیحی كه پزشك یا مددكار به او می‌دهد پیش رود تا این كه این بنیه را به دست آورد. از فیستول باید درست مراقبت شود و ورزش‌هایی كه مخصوص آن است انجام دهند تا آن را از كار نیندازد. اما در دیالیز صفاقی فرد باید بهداشت فردی را درست رعایت كند و مرتب روی صفاق را با گاز استریل بپوشاند كه باعث عفونت یا التهاب صفاق نشود.
از مواد غذایی مثل: گوشت، تخم مرغ، ماهی و دیگر سبزیجات و میوه‌جات استفاده كند، چون در این دیالیز نیازی به پرهیز نیست و شخص می‌تواند هرچه می‌خواهد بخورد. اگر محلولی كه از صفاق خارج می‌شود كدر باشد یا سخت بیرون بیاید، فیبرها جلوی راه را مسدود می‌كنند و از تزریق هپارین و در صورت درد و ناراحتی از داروی ون كمایسین استفاده می‌شود كه این تزریق در همان محلول كه داروی صفاق است انجام می‌گیرد و بعد از 15 دقیقه محلول را خارج می‌كنند. اگر این كدری زیاد طول بكشد باید دفعات دیالیز را بیشتر كنند تا محلول صاف و شفاف شود. در بیشتر مواقع این كار را خود شخص دیالیزی طی آموزشی كه توسط پزشك یا پرستار در مركز پزشكی می‌بیند انجام می‌دهد، منزل شخص اتاقی ساخته می‌شود یا وجود دارد كه در آن یك پایه‌ی سرم، صندلی، میز و وسایل لازم برای دیالیز و دستشویی و مواد شوینده قرار می‌گیرند و شخص یا اشخاصی كه در این اتاق هستند باید جلوی دهان خود را بپوشانند تا میكروب دهان آن‌ها وارد اتاق نشود، هم چنین این اتاق باید همیشه استریل باشد.

سرطان كلیه

در اكثر موارد سرطان كیه یك تومور (غده) از بافت خود كلیه ایجاد می‌شود. به ندرت سرطان ممكن است از سایر قسمت‌های بدن به كلیه انتقال یابد. سه نوع اصلی سرطان كلیه وجود دارد كه شایع‌ترین نوع سرطان كلیه آدنوكارسینوما (19) می باشد كه از سلول‌هایی كه بدنه‌ی اصلی كلیه ها را می‌سازند ایجاد می‌شود. نوع دیگر سرطان كلیه كه نوع نادری می‌باشد را اصطلاحاً كارسینومای سلول بینابینی (ترانزیشنال) (20) می‌نامند كه از سلول‌هایی كه سیستم جمع كننده‌ی ادرار را می‌پوشانند ایجاد می‌شود (یعنی از سلول‌هایی كه در دیواره‌ی لوله‌ای كه از كلیه‌ها تا مثانه و پیشابراه ادرار را به خارج می‌برد وجود دارند). این نوع سرطان بیشتر در افراد سیگاری دیده می‌شود زیرا توتون سیگار حاوی مواد سرطان زا است. هم چنین در افرادی كه با مواد سرطان زای رنگ‌های شیمیایی سروكار دارند و یا حتی چندین سال قبل با این مواد كار كرده‌اند این سرطان در آن‌ها شایع‌تر می‌باشد. نوع سوم سرطان‌های كلیه را اصطلاحاً تومور ویلمز (21) می‌نامند كه یا از هنگام تولد نوزاد وجود دارد و یا این كه تا 5 سالگی ظاهر می‌شود.
علایم سرطان كلیه:در مراحل اولیه‌ی سرطان كلیه، اغلب هیچ علامتی دیده نمی‌شود. با این حال ممكن است علایم زیر دیده شوند:
-تكرر ادرار
-دردناك بودن هنگام دفع كردن ادرار
-وجود خون در ادرار
-درد كمر یا پهلو
- كاهش وزن
اگر شما متوجه وجود خون در ادرارتان شدید (تغییر رنگ ادرار) بهتر است فوراً با پزشك تماس بگیرید.
نحوه‌ی درمان سرطان كلیه: اگر پزشك مشكوك بود كه شما دارای سرطان كلیه هستید، اقدام به انجام سونوگرافی، سی تی اسكن و یا اوروگرافی داخل وریدی از كلیه‌ها خواهد كرد. كلیه‌ی مبتلا را می‌توان با عمل جراحی بیرون آورد. اگر سرطان كلیه به جاهای دیگر بدن انتشار یابد ممكن است نیاز به انجام شیمی درمانی باشد. حدود 70% افرادی كه دچار غده‌ای (توموری) در كلیه های‌شان شده‌اند و این غده با عمل جراحی بیرون آورده شده است (حتی اگر این غده بزرگ باشد) به مدت بیش از 5 سال زنده خواهند ماند. اگر قبل از این كه سرطان كلیه تشخیص داده شود سرطان به جاهای دیگر بدن هم پخش شود احتمال زنده ماندن این افراد كاهش می‌یابد. با این حال درمان‌هایی مثل رادیوتراپی می‌توانند سرعت انتشار سرطان را كند كرده و درد این بیماران را تسكین دهند.
پیش گیری و عوامل خطرزا: علت اصلی این سرطان‌ها ناشناخته است ولی فاكتورهای خطر زیادی برای این بیماری شناسایی شده‌اند. بعضی از این فاكتورها قابل پیش گیری‌اند و بعضی مثل سن و جنس قابل پیش گیری نیستند.
سیگار كشیدن: این عامل باعث 2 برابر شدن ریسك ابتلا به سرطان پیشرفته‌ی كلیوی می‌شود و سیگار كشیدن عامل بیش از 30% سرطان‌های كلیوی در مردان و 25% آن در زنان است.
جنس و نژاد: این بیماری در مردان 2 تا 3 برابر زنان دیده می‌شود و نیز در سیاه پوستان بیشتر است.
سن: این بیماری بیشتر در سنین بین 50 تا 70 سال تشخیص داده می‌شود.
تغذیه و وزن: چاقی و خوردن غذاهای پرچرب باعث افزایش خطر ابتلا به این بیماری می‌شوند.
افزایش فشارخون:ارتباطی بین افزایش فشار خون و افزایش احتمال ابتلا به سرطان كلیوی در مردان دیده شده است.
استفاده‌ی زیاد از بعضی داروها: ارتباطی بین داروهایی مثل: فناستین، دیورتیك‌ها و تعداد دیگری از داروها با افزایش خطر ابتلا به این نوع سرطان پیدا شده است.
دیالیز بلندمدت: افرادی كه به طور بلندمدت در معرض دیالیز هستند و دیالیز انجام می‌دهند، ریسك بیشتری برای ابتلا به این نوع سرطان دارند.
ژنتیك و فاكتورهای ارثی: نقش وراثت در پیشرفت این سرطان تا حدود زیادی مشخص است ولی فاكتورهای ژنتیكی اندكی برای آغاز پیدایش این سرطان یافت شده‌اند. در سندرم ون- هیپل لیندو كه یك بیماری ارثی است، افزایش ریسك زیادی برای این سرطان دارد و 40% افراد مبتلا به این نوع سندرم به سرطان كلیوی نیز دچار می‌شوند.

پی‌نوشت‌ها:

1.Hydronephrosis
2.Glomerulonephritis
3.Glomerul
4.Nephrotic Syndrome
5.Amyloidosis
6.Polycystic
7.Juvenile
8.End-Stage
9.Sickle-Cell Disease
10.End-Stage
11.Pyelonephritis
12.Oxalic Acid
13.Cystine
14.Custinuria
15.Indinavir
16.Lithotripsy
17.Cysts
18.Cortex
19.Adenocarcinoma
20.Transitional Cell
21.Wilms Tumour