نویسنده: محمد لطیفی پاکده (1)

مقدمه

جمهوری اسلامی ایران نخستین حکومتی است که در عصر جدید، داعیه پیروی و اعمال اصول اسلامی در حکومت را دارد. پایه‌های اعتقادی این حکومت، بر گرفته از تفسیر شیعی از اسلام است. به گفته فرد‌ هالیدی: انقلاب اسلامی ایران نخستین انقلاب در تاریخ جدید (پس از انقلاب کبیر فرانسه در 1789) است که ایدئولوژی حاکم، شکل سازمان، اعضای رهبری کننده و هدف‌های اعلام شده آن، هم در ظاهر و هم در باطن، مذهبی بوده است (نظر آهاری، 1375، صص: 48-53). همچنین نظام برآمده از این انقلاب نیز یکسره بر پایه‌های مبانی اسلامی استوار شده است. بنابراین، طرح مقولات در عرصه امنیت و حکومت جمهوری اسلامی ایران بدون یادآوری و تبیین جنبه اسلامی آن و نگاه فقهی امام خمینی نامفهوم خواهد بود. به رغم اینکه نمی‌توان در اسلام تعریف خاصی از "نظام اطلاعات" را جست‌و‌جو کرد؛ ولی با معیار قرار دادن «اخبار و اطلاعات و امنیت و کلمات مرتبط»، می‌توان برای ابعاد مخالف آن منابع مختلفی یافت. که از ذکر آن در تحقیق به علت جلوگیری از اطاله نوشتار و توجه نوشتار به دیدگاه امام خمینی صرف‌نظر شد. از بررسی آرای امام خمینی (رحمه الله) روشن می‌شود که ایشان به گونه‌ای ویژه به نظام اطلاعات اسلامی توجه داشتند. به این منظور، در آغاز این بحث می‌کوشیم جایگاه و ویژگی‌های مهم نظام اطلاعاتی در اندیشه و نظر امام مشخص شود و پس از آن، مبانی فقهی امام خمینی (رحمه الله) درباره این مسئله و شیوه استدلال به آن بررسی شود.
یادآوری این نکته ضروری است که مباحث مربوط به نظام اطلاعات اسلام از اندیشه‌های سیاسی و حکومتی امام خمینی ریشه می‌گیرد. از این رو، بازتاب تفسیر ایشان از سیاست و حکومت در اسلام نیز است و اشتراکاتی را با آن مباحث دارد. امام خمینی (رحمه الله) با توجه به دیدگاه ویژه‌ای که درباره حکومت اسلامی داشتند و تمامی تلاش خود را در دوران مبارزات و استقرار نظام، صرف پیاده کردن آن، در زمینه مفاهیمی چون نظام اطلاعات اسلامی نیز دارای نظرات ویژه‌ای بودند. همچنین این نظرها، مباحث امنیتی و حکومتی نظام را همه سویه بر دوران رهبری ایشان تأثیر گذارده است. بنابراین، هدف نوشتار این است که "نظام اطلاعات اسلامی" دارای چه ویژگی‌هایی از دیدگاه امام خمینی است و این ویژگی‌ها در کدام بخش از مبانی فقهی ایشان وارد شده است یا می‌توان از آن مبانی برای احکام نظام اطلاعاتی استفاده کرد و شیوه استدلال به آن مبانی چگونه است؟

نظام اطلاعات اسلامی در نظر امام خمینی (رحمه الله)

نظام اطلاعات اسلامی دارای ویژگی‌های خاص در آرا و نظرهای امام خمینی است. اما پیش از بررسی این بخش بایسته است منظور و مفهوم از نظام اطلاعات روشن شود. منظور از نظام و سیستم اطلاعاتی، نظامی است که به مسائل امنیتی و اطلاعاتی می‌پردازد و وظیفه جمع‌آوری اطلاعات، حفاظت اطلاعات و تکاپوهای ضد اطلاعاتی را برعهده دارد. و دارای وظایفی از جمله وظایف زیر است:
1) کسب و جمع‌آوری اخبار و تولید، تجزیه ، تحلیل و طبقه‌بندی اطلاعات مورد نیاز در ابعاد داخلی و خارجی؛
2) کشف توطئه‌ها و فعالیت‌های براندازی، جاسوسی، خرابکاری و اغتشاش علیه استقلال و امنیت و تمامیت ارضی کشور و نظام؛
3) حراست اخبار، اطلاعات، اسناد، مدارک ، تأسیسات و پرسنل وزارت‌خانه؛
پس از روشن شدن تعریف نظام اطلاعاتی مهم‌ترین ویژگی‌های نظام اطلاعات اسلامی را می‌توان در سه حوزه از دیدگاه امام خمینی دسته‌بندی کرد که عبارت‌اند: 1- مهم‌ترین وظایف اطلاعات اسلامی 2- مهم‌ترین ویژگی نظام اطلاعات اسلامی 3- جایگاه افراد داخل در نظام اطلاعات اسلامی.

مهم‌ترین وظایف اطلاعات اسلامی

از جمله مهم‌ترین وظایف نظام اطلاعات اسلامی که امام خمینی به آن‌ها اشاره کرده اند. عبارت‌اند از:

کنترل افراد و جلوگیری از فساد

از جمله مهم‌ترین ویژگی‌هایی و وظایفی که امام خمینی به آن اشاره کرده‌اند، رعایت هوشیاری و کنترل و نظارت بر افراد برای تشخیص صلاحیت‌شان و جلوگیری از فساد و توطئه است. ایشان می‌فرمایند: باید با هوشیاری مراقب باشید و با احساس اولین قدم نفوذی به مقابله برخیزید و به آنان مهلت ندهید، خدایتان یار و نگهدار باشد (صحیفه امام، ج 21، ص: 420). همچنین ایشان درباره نظارت بر افراد نیز می‌فرمایند:... می‌خواهند وارد بشوند و فعالیت بکنند، زندگی قبل از انقلابشان چه بوده، یک ساواکی نباشد که حالا آمده باشد یک تسبیحی دستش گرفته باشد و یک ریشی گذاشته باشد و شما را بخواهد بازی بدهد، ببینید قبلاً این چکاره بوده، خانواده‌اش چه خانواده‌ای است، خودش چه بوده است، تحصیلاتش کجا بوده؛ و چه بوده است فکرش، چه جور فکری بوده است. این‌ها را باید از قبل از انقلابشان ما شناسایی بکنیم. زمان انقلاب همه انقلابی هستند. الآن از اشخاصی که - فرض کنید - در ساواک بودند الان هم این‌ها می‌گویند که ما آن وقت هم مخالف بودیم با رژیم! حالا همه اظهار مخالفت با رژیم سابق می‌کنند،... این‌ها ممکن است که در این‌ها وارد بشوند و بدون اینکه شماها توجه بکنید، یک وقت توجه بکنید به اینکه به فساد کشیده شده... (صحیفه امام، ج 14، ص: 322).

تصفیه افراد ناصالح

از جمله مهم‌ترین ویژگی‌ها و وظایفی که امام خمینی به آن اشاره کرده‌اند، افزون بر رعایت هوشیاری و کنترل و نظارت بر افراددا برای تشخیص صلاحیتشان و جلوگیری از فساد و توطئه، تصفیه افراد ناصالح نیز است ایشان می‌فرمایند:... لازم دارد این کمیته‌ها، نه انحلال. باید باشد و باید تصفیه بشود. باید... اشخاص یا هیأت‌هایی بروند یکی، یکی این کمیته‌ها را ملاحظه کنند و از اشخاص مطلع اعمال این‌ها را بپرسند و ببینند چه کارهایی کرده اند و مسبب این کارها چه اشخاصی هستند، این را پیدا بکنند و آن شخصی که مُفسد است، یا کنار بگذارند و یا اگر مجازات می‌خواهد مجازات بکنند و به جای او یک شخص صالح بگذارند.... کمیته‌ها را اول اصلاح بکنید و اشخاصی که ضرر دارند، اشخاصی که مفسد هستند، آن‌ها را کنار بگذارید و اشخاص صالح به جای آن‌ها بگذارید. (صحیفه امام، ج 7، ص: 39).

مهم‌ترین ویژگی‌های اطلاعات اسلامی

از جمله مهم‌ترین ویژگی‌هایی نظام اطلاعات اسلامی که امام خمینی به آن‌ها اشاره کرده‌اند عبارت‌اند از:

مردمی بودن

از جمله این ویژگی‌هایی که امام خمینی به آن اشاره کرده‌اند، مردمی بودن نظام اطلاعات اسلامی و همراهی مردم با نظام است و اصولاً نظام و حکومت اسلامی خود و تمام سازمان‌های مربوط به آن دارای ویژگی مردمی است و در این رابطه امام خمینی در پرسشی از آینده ساواک و ویژگی نظام اطلاعاتی آینده می‌فرمایند:... ما ساواک و تمامی سازمان‌های امنیتی ضد مردمی را منحل خواهیم کرد. آگاهی مردم و مشارکت و نظارت و همگامی آن‌ها با حکومت منتخب خودشان، خود بزرگترین ضمانت حفظ امنیت در جامعه خواهد بود. همچنین ایشان در مورد بیداری و هشیاری و خنثی کردن توطئه توسط مردم به ملت چنین توصیه می‌نمایند: باید ملت بیدار و هشیار ایران با دید اسلامی این توطئه‌ها را خنثی نمایند و گویندگان و نویسندگان متعهد به کمک ملت برخیزند و دست شیاطین توطئه‌گر را قطع نمایند. نکته مهمی که از کلام امام خمینی برداشت می‌شود، این است که همانطور که ایشان به مسؤلیت توجه داشته‌اند به مردم نیز توجه داشته‌اند و حکومت و ملت را از یکدیگر جدا نمی‌دیدند و هر دو را در انجام وظایف یکی می‌دانستند و از این رو، به مردم نیز توصیه لازم را می‌کردند (صحیفه امام، ج 7، ص: 7).

عدم ایجاد ترس در مردم

همچنین از دیگر نشانه‌های مردمی بودن حکومت و نظام اطلاعاتی این است که مردم از آن‌ها نمی‌ترسند و آن‌ها نیز از مردم نمی‌ترسند و در دل مردم ایجاد ترس نمی‌کنند و از اساس نظام‌های فاسد و غیرمردمی هستند که به این روش حکومت می‌کنند در این باره ایشان می‌فرمایند:... این مال رژیم فاسدی که ایجاد ارتش برای این است که خودش (حکومت) می‌ترسد، و مردم را می‌ترساند که مبادا مردم بر ضدش قیام کنند. در حکومت اسلام این مطلب مطرح نیست؛ برای اینکه حاکم اسلام و رئیس دولت اسلام از مردم هیچ نمی‌ترسد؛ چون خیانتکار نیست؛ از خود مردم است و توی مردم است (صحیفه امام، ج 9، ص: 87).

عدالت‌محور

از جمله مهم‌ترین ویژگی‌هایی و اهدافی که امام خمینی به آن اشاره کرده‌اند و هدف حکومت و تمام ارکان آن است، عدالت محوری و اجرای عدالت است که بارها به آن اشاره شده است ایشان می‌فرمایند:
چرا که هدف نجات ملت است، اجرای عدالت اسلامی و برقراری حکومت الهی بر پایه محکم عدل است (صحیفه امام، ج 3، ص: 455). و همچنین همانطور که هدف حکومت و تمام ارکان آن ایجاد عدالت است اجرای عدالت و جلوگیری از فساد علاوه بر حکومت بر عهده تک تک افراد جامعه نیز است که هر کس نگهبان خود باشد و نظام نگهبان همه باشد، امام خمینی می‌فرمایند:... در اسلام هر کس باید از خودش بترسد. از حکومت نباید بترسد. برای اینکه حکومت عدل است. اگر خودش کاری کرد که باید بهش رسیدگی بشود، خودش ظلم کرد، حکومت عدل جلوی این ظلم را باید بگیرد (صحیفه امام، ج 11، ص: 265). و همچنین در دیدگاه امام خمینی این رعایت عدالت است که باعث جلوگیری از خشونت می‌شود و مشخصه حکومت اسلامی است و آن را از حکومت غیر اسلامی متمایز می‌نماید. (2)

رعایت قوانین

و همچنین همانطور که هدف حکومت و تمام ارکان آن ایجاد عدالت است برای اجرای عدالت تمام ارکان حکومت از جمله نظام اطلاعاتی آن در چارچوب قوانین و مقررات حکومت اسلامی و احکام اسلام (3) عمل می‌کنند امام خمینی در فرمانی به همه مسؤلین می‌فرمایند: اگر روحانیون، که در رأس جامعه هستند روی موازین [و] مقررات به طور دقت عمل نکنند، اگر دولت به طور دقت عمل نکند، اگر ارتش به طور دقت عمل نکند و اعمالشان را تطبیق ندهند با اسلام، یک صورت قبیحی از اسلام در خارج منعکس می‌شود؛.... اگر دو تا حبسی برخلاف مقررات اسلام با آنان عمل بشود کافی است که بگویند حبس اسلام هم مثل حبس ساواک می‌ماند! (صحیفه امام، ج 8، ص: 2). و نکته مهم در کلام امام خمینی (4) این است که عملکرد مسؤلین و اجزای حکومت اگر برخلاف اسلام و قانون باشد منجر به بدبینی و سلب اعتماد مردم از اسلام می‌شود نه فقط حکومت.

جایگاه افراد داخل در نظام اطلاعات اسلامی

پس از روشن شدن مهم‌ترین دیدگاه‌های امام خمینی درباره نظام اطلاعات اسلامی، لازم است نظر ایشان درباره افرادی که در نظام اطلاعات اسلامی به استقرار و تداوم حکومت اسلامی کمک می‌کنند و این وظیفه خطیر و سخت را برعهده دارند بیان شود، ایشان در این زمینه می‌فرمایند: همین جوانان فداکار عزیزند که شب‌ها بیدارند تا خانواده‌ها با آرامش استراحت کنند. خدایشان یار و مددکار باد (صحیفه امام، ج 21، ص 432). همچنین ایشان از خدمات سربازان گمنام وزارت اطلاعات چنین تجلیل فرمودند: با تشکر از زحمات اعضای محترم وزارت اطلاعات، این سربازان گمنام امام زمان که در جنگ با ایادی استکبار در داخل کشور صدمات بسیار دیده‌اند و از طعن و لعن ضد انقلاب و اغفال شده‌ها نرنجیده و وظیفه اسلامی میهنی خود را انجام می‌دهند (صحیفه امام، ج 20، ص: 303). و همچنین ایشان را چنین دعا فرمودند: بارالها! این عزیزان مجاهد فی سبیل الله را برای ملت ما حفظ فرما و به شهدای آنان رحمت به بستگان آنان خصوصاً مادران و پدران و همسران آنان صبر و خیر و برکت عنایت فرما و از خداوند متعال توفیق سعادت و سلامت شما را خواستارم. امیدوارم حضرت ولی عصر پشتیبان شما باشد (صحیفه امام، ج 17، ص: 422).

مبانی فقهی امام خمینی در نظام اطلاعات اسلامی

در این بخش به بررسی مبانی فقهی امام خمینی (رحمه الله) مربوط به نظام اطلاعات اسلامی پرداخته خواهد شد، و این نکته ضروری است که نظرها و آرای امام خمینی در زمینه اطلاعات اسلامی مبتنی بر مبانی فقهی و نگرش فقهی و اصولی ایشان است که متأثر از دیدگاه عقل‌گرایانه اصولیون است. از این رو، پیش از بررسی این بخش بایسته است منظور و مفهوم از مبانی فقهی روشن شود.

مبانی فقهی

منظور از مبنا و مبانی، انواع ادله نظری و طرق عملی که در راه استدلال بر احکام شرعی استفاده می‌شود، و فقیه یا فقها بنا بر مشی علمی خویش از این مبانی استفاده می‌کنند تا به احکام و نتایج شرعی برسند. همچنین با توجه به گستردگی نظرهای خمینی در ابواب مختلف فقهی و اصولی به مهم‌ترین مبانی فقهی امام خمینی که بر ایجاد حکومت اسلامی به نحو عام و نظام اطلاعات اسلامی به نحو خاص و ویژگی‌های آن تأکید دارد پرداخته می‌شود که عبارت است از:

لزوم اجرای احکام الهی

از جمله مهم‌ترین این مبانی این است که اجرای احکام اسلام منحصر در ظهور امام زمان (عجل الله تعالی فرجه الشریف) نیست و در عصر غیبت هم لازم است برای اجرای احکام تلاش شود. از این رو، امام فلسفه حکومت و ولایت را در لزوم اجرای احکام الهی جستجو می‌کرد و از ولایت و حکومت به عنوان پشتوانه عینیت احکام شرع در ابعاد مختلف سیاست اقتصاد امنیت و حقوق یاد می‌کرد. (5)

گسترش عدالت

همچنین از جمله مهم‌ترین این مبانی این است که امام خمینی بارها تأکید کرده‌اند که «حکومت» برای «بسط عدالت» تشکیل می‌شود و چون «عدالت» ضرورت دارد. پس تشکیل «حکومت به عنوان یک «مقدمه واجب» ضرورت می‌یابد و الا ولایت بالاصاله ارزش و اصالتی ندارد. (6) همچنین ایشان در کتاب ولایت فقیه (7) هم جنبه «وسیله» بودن ولایت و حکومت را طرح کرده‌اند و به تفصیل توضیح داده‌اند که حکومت وسیله برقراری نظام عادلانه اسلام شود، قدر و ارزش پیدا می‌کند. پس در نگاه ایشان حکومت اصالت ندارد. آنچه اصل است: عدالت است.

نیابت علما از رسول

از جمله مهم‌ترین مبانی فقهی امام خمینی نیابت علما از پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) در زمان غیبت است از این رو رسالت اصلی و وظیفه اساسی حاکم اسلامی و رهبر جامعه را به دلیل نیابت از رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) «بسط عدالت» می‌دانستند و به اعتقاد ایشان روشن‌ترین مسئولیتی که براساس «الفقها امنا الرسول» (الکافی، ج 1، ص: 46) از انبیا به علما منتقل شده است: گسترش عدالت اجتماعی و فراهم آوردن زمینه‌های آن است. (8)

وجوب مقدمه واجب

همچنین از جمله مهم‌ترین این مبانی در بحث اصول امام خمینی این است که همان طور که واجب مطلوب است و لازم است مطابقش عمل شود، مقدمه واجب هم مطلوب است از این رو، وجوب عقلی بر انجام مقدمه واجب محقق می‌شود. (9)

وجوب حفظ نظام

همچنین از جمله مهم‌ترین این مبانی این است که امام خمینی بر آن بارها تأکید کرده اند (10) وجوب حفظ نظام است. (11) و ایشان آن را واجب عینی می‌داند و می‌فرمایند: حفظ جمهوری اسلامی، یک واجب عینی است (صحیفه امام، ج 19، ص: 486).

حفظ اسلام مهمتر از حفظ نظام

از دیگر مبانی امام خمینی این است که بالاتر از «حفظ نظام» واجبات دیگری وجود دارد، واجباتی که در مقایسه با آن‌ها حفظ نظام یک «واجب کوچک» است. بنا به مبنای ایشان وظیفه ما برای «حفظ چهره اسلامی» در دنیای کنونی وظیفه بزرگ‌تر و سنگین‌تری نسبت به حفظ نظام است که اگر آسیب دیدن نظام قابل تحمل باشد، ولی به هیچ‌وجه نباید صدمه‌ای به اسلام وارد شده و چهره اسلام آسیب ببیند. (12)

طریقه استدلال

با توجه به مبانی فقهی امام خمینی که گفته شد و همچنین ویژگی‌های نظام اطلاعات اسلامی از نظر امام خمینی، لازم است شیوه استفاده و برداشت امام خمینی از این مبانی نیز آورده شود. از این رو، با توجه به مبانی امام خمینی آنچه از روش ایشان برداشت می‌شود به احتمال این چنین است:

مرحله یکم؛ ایجاد نظام اطلاعات

برای استدلال به تشکیل و ایجاد نظام اطلاعات اسلامی می‌توان به این مبانی فقهی امام اشاره کرد، با توجه به این که:
1- برای اجرای بسیاری از احکام الهی در زمان غیبت ولی عصر (عجل الله تعالی فرجه الشریف) لازم حکومت تشکیل شود.
2- و در عصر غیبت، علما نایبان عام امام زمان (عجل الله تعالی فرجه الشریف) و پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) اجرای احکام و تشکیل حکومت به عهده ایشان است و در صورت توانایی، لازم است حکومت تشکیل دهند.
3- حکومت اسلامی برای استقرار و تداوم نیازمند ارکان و نظامات مختلف و لازم است که از مهم‌ترین این ارکان و نظامات نظام اطلاعات است.
4- از این رو، همان طور که تشکیل حکومت و حفظ آن واجب است این وجوب عقلا شامل اجزا و مقدمات آن نیز می‌شود از جمله نظام اطلاعات.
5- با توجه به مقدماتی که گفته شد، ایجاد نظام اطلاعاتی در حکومت اسلامی لازم است.

مرحله دوم؛ ویژگی‌ها

برای استدلال به ویژگی‌ها و اهداف نظام اطلاعات اسلامی می‌توان به این مبانی فقهی امام اشاره کرد، با توجه به اینکه:
1- هدف مهم تشکیل حکومت اسلامی که اجرای عدالت است این هدف شامل تمام ارکان حکومت نیز می‌شود و هر جزیی و هر قسمتی از حکومت لازم است به قدرت توانایی خود در جهت اهداف حکومت که عدالت است تلاش کند از این نظام اطلاعات اسلامی "عدالت محور" است.
2- حفظ نظام در نظر امام خمینی یک واجب شرعی عینی است. این وجوب شامل تمام افراد می‌شود نه فقط افرادی که در داخل حکومت مشغول خدمت هستند. از این نظر تمام افراد موظف هستند برای حفظ نظام تلاش و همراهی کنند. از این رو، مردمی بودن نظام اطلاعاتی و همراهی مردم با نظام ثابت می‌شود.
3- طبق مبنای امام خمینی آنچه مهمتر از حفظ نظام است، حفظ چهره اسلام است که بارها در توصیه به مسئولان یادآوری کرده اند. از این رو، رعایت موازین شرعی و قانونی در تمام ارکان حکومت اسلامی از جمله نظام اطلاعات اسلامی لازم و ضروری است و هیچ راه تخطی از آن با عناوین ثانویه نیست. پس ویژگی دیگر نظام اطلاعات اسلامی که رعایت قوانین است، ثابت می‌شود.

مرحله سوم؛ وظایف و جایگاه

برای استدلال به وظایف نظام اطلاعات اسلامی و جایگاه افراد شاغل در این نظام می‌توان به این مبانی فقهی امام اشاره کرد، با توجه به اینکه:
1- حفظ نظام واجب است. از این رو، تمام امور و وظایف و اعمالی که نیاز باشد، برای حفظ نظام در حیطه شرع و قوانین نیز واجب است، مانند بررسی صلاحیت افراد، کنترل افراد برای جلوگیری از فساد و توطئه همچنین امور و اعمالی که به صورت مقدمه واجب برای این اعمال لازم باشد نیز لازم و واجب عقلی است مانند: جمع‌آوری و دسته‌بندی اطلاعات، تجزیه و تحلیل داده و...؛
2- اهمیت نظام اطلاعات اسلامی در حفظ و بقای نظام با توجه به وظایفی که برعهده دارد بسیار فراوان است. از این رو، افرادی که در این سازمان به انجام وظیفه می‌پردازند، جایگاه بلند و مهمی دارند که به حق سربازان گمنام امام زمان نامگذاری شده‌اند.

نتیجه‌گیری

با توجه به پژوهش مفصلی که در آرای امام خمینی (رحمه الله) انجام شد؛ نظام اطلاعات اسلامی در دیدگاه امام خمینی (رحمه الله) دارای ویژگی‌های منحصر به فردی است؛ مانند مردمی بودن، استفاده از توانایی و همراهی مردم و عدالت محوری، این ویژگی‌ها همه از نظرهای دقیق در مبانی فقهی و اصولی ایشان نشأت می‌گیرد؛ مانند گسترش عدالت و وجوب حفظ نظام. در پایان گفتن این نکته ضروری است که نظام جمهوری اسلامی با تمام سازمان‌ها؛ به ویژه، نظام اطلاعاتی آن می‌کوشد با اجرای عدالت و اجرای احکام الهی، انگاره‌ای مناسب از اسلام برای جهانیان، در زمان غیبت ولی عصر (عجل الله تعالی فرجه الشریف) بسازد تا مقدمات ظهور آن حضرت محقق شود.

پی‌نوشت‌ها:

1. سطح سه حوزه و دانش پژوه مدرسه‌ی تخصصی فقه امام خمینی (رحمه الله).
2. اجرای حدود در اسلام، موکول به تحقق شرایط و مقدمات بسیار است و باید جهات بسیاری را از روی کمال عدالت و توجه به اینکه اسلام در کلیت خود اجرا گردد، در نظر گرفت. اگر این امور در نظر گرفته شوند، ملاحظه خواهد شد که مقررات اسلامی کمتر از هر مقررات دیگری خشونت‌آمیز است. (صحیفه امام، ج 4، ص: 248).
3. شهربانی اسلامی است، دولت اسلامی است؛ دولتی است که تابع قانون است، تابع اسلام است. آنکه تابع اسلام است ظلم نمی‌تواند بکند و نمی‌کند. (صحیفه امام، ج 7، ص: 6).
4. الآن یک وضعی ما داریم که اگر خدای نخواسته یک قدم کجی برداریم، این را به اسم اسلام تمام می‌کنند. (صحیفه امام، ج 8، ص: 371).
5. ان الاحکام الالهیه سوا الاحکام المربوطه بالمالیات او السیاسات او الحقوق لم تنسخ بل تبقی الی یوم القیامه و بقائها یقتضی بضروره حکومه و ولایه تضمن حفظ سیاده القانون الالهی و تتکفل باجرائه (کتاب البیع ج 2 ص 619).
6. فان لزوم الحکومه لبسط العداله (البیع ج 2 ص 620) ان الحکومه الاسلامیه «انما» جعلت لاجل اجرا القانون و بسط العداله الالهیه بین الناس (همان ج 2 ص 623).
7. لکن اسلام به قانون نظر «آلی» دارد، یعنی، آن را آلت و وسیله تحقق عدالت در جامعه می‌داند... (ولایت فقیه (حکومت اسلامی) متن 73).
8. «کونهم امنا الرسل... فی بسط العداله الاجتماعیه و ما لها من المقدمات و الاسباب و اللوازم» (کتاب البیع ج 2 ص 634).
9. و الحاصل: أنه إن کان أمر الواجب باعثاً نحو المطلوب، و کان هو بصدد الامتثال فلا محالة تتعلق الإرادة علی المقدمات... (تهذیب الأصول، ج 1، ص: 393).
10. حفظ نظام «از» اوجب واجبات است (صحیفه امام ج 15 ص: 250 ج 21 ص: 407 ج 19 ص 153).
11. ان حفظ النظام «من» الواجبات الاکیده (بیع ج 2 ص 619).
12. «حفظ نظام» مسئولیت «کوچک» شماست و مسئولیت «بزرگ» حفظ چهره «اسلام» است. (صحیفه امام ج 10 ص 106) و بالاخره ایشان فرموده‌اند که «حفظ اسلام» در رأس تمام واجبات است (صحیفه امام ج 21 ص 403).

پی‌نوشت‌ها:

منابع تحقیق :
• امام خمینی، روح الله (1382)، تهذیب الأصول (للإمام الامام خمینی - طبع قدیم)، قم.
• امام خمینی، سید روح الله، صحیفه امام، 21 جلد، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (قدس سره).
• امام خمینی، سید روح الله (1421 ه‍ ق)، کتاب البیع (للإمام الامام خمینی)، 5 جلد، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی.
• امام خمینی، سید روح الله (1423 ه‍ ق)، ولایت فقیه، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (قدس سره).
• رضا، نظر آهاری (بهمن و اسفند 1375)، نقش و اهمیت سیاسی اسلام در روابط بین‌الملل، اطلاعات سیاسی - اقتصادی، سال یازدهم، شماره 113-114.
• کلینی، ابوجعفر، محمد بن یعقوب، الکافی (1407 ه‍ ق)، (ط - الإسلامیة)، 8 جلد، تهران: دارالکتب الإسلامیة. منبع مقاله :
گروهی از نویسندگان؛ (1395)، مجموعه مقالات اولین همایش ملی فقه اطلاعاتی جلد دوم (اطلاعات و قواعد فقهی؛ مباحث نظری)، مؤسسه چاپ و انتشارات دانشگاه اطلاعات و امنیت ملی، چاپ اول.