بیماری‌های استخوان و درمان آنها

نویسنده: احمد حاجی شریفی

نرمی استخوان‌ها

اگر دچار نرمی استخوان یا راشیتیسم شده‌اید، ضمن استفاده‌ی زیاد از آفتاب مستقیم، خوراکی‌هایی که استخوان‌ها را محکم می‌کنند بیشتر مصرف کنید. مانند: ترب، تربچه، پسته‌ی وحشی، روغن ماهی، آب یونجه، عرق یونجه، پرتقال، گوجه فرنگی و تخم شنبلیله.
برای درمان آن نیز 10 گرم آب آهک طبی را در یک لیتر آب مخلوط کنید، بعد کمی آب لیمو اضافه کرده و روزی یک فنجان بنوشید.

پیش‌گیری از نرمی استخوان کودکان:

جهت پیش‌گیری از راشیتیسم یا نرمی استخوان کودکان باید از سیب درختی، پرتقال، توت فرنگی، هلو، آلو و انگور بیشتر استفاده شود. هم چنین از آفتاب مستقیم نیز استفاده شود. می‌توانید آنان را به خوردن آب انگور عادت دهید و رژیم انگور را در آن‌ها اجرا کنید.
هر روز همراه با شیر یا غذای عادی‌ِ آن‌ها، یک تا سه قاشق آب پرتقال به آن‌ها بخورانید و اگر بزرگ هستند بیشتر بدهید.

نرمی استخوان کودکان

برای درمان نرمی استخوان کودکان (راشیتیسم)، هر شب تمام بدن را با روغن زیتون ماساژ بدهید.
سیصد گرم برگ درخت گردو را بجوشانید و آب آن را با 2 کیلو نمک دریایی به آب حمام کودک اضافه کنید و کودک را در آن مدتی بنشانید، بعد بدن او را با آن آب شستشو دهید، آفتاب نیز برای او مفید است.

محکم کردن استخوان کودکان

آب پرتقال، آب انگور زود رسیده، آب شلغم خام، مغز گردو و هم چنین آفتاب برای محکم کردن استخوان کودکان بسیار مفید هستند. ضمناً می‌توانید قبل از هر غذای روزانه یک فنجان آب جوشانده‌ی جو به کودک بخورانید.
- یونجه را بپزید و به او بدهید و یا عرق یونجه را به کودک بخورانید.
- هر روز به طور مرتب کمی آب دم کرده‌ی برگ درخت گردو را به او بخورانید.

محکم کردن استخوان کهنسالان

افراد پیر و کهنسال برای محکم کردن استخوان‌های خود از آب شلغم خام، آب پرتقال، انگور زرد و رسیده و مغز گرد و بیشتر استفاده کنند.
اگر میل دارید استخوان‌های‌تان محکم شوند، باید هر روز مقداری یونجه را بپزید و بخورید و یا روزی سه فنجان عرق یونجه بنوشید.
هر روز قبل از غروب آفتاب یک یا دو عدد خیار که از صبح تا عصر در مزرعه آفتاب خورده باشد را از بوته بچینید و بخورید.
- هر روز مقداری آب لیمو را با آب هویج مخلوط کنید و بنوشید.
- صد گرم جو پوست کنده را در پنج لیتر آب سرد بجوشانید و آن را دم جوش از آتش بردارید، آب آن را دور بریزید و مجدداً یک لیتر آب بریزید و 15 دقیقه ملایم بجوشانید، بعداً آب آن را صاف کنید و جوها را دور بریزید، آن آب صاف کرده را چند ساعت کنار بگذارید، بعد آهسته صاف کنید تا لرد آن جدا شود و سه بار صاف کردن را تکرار کنید. سپس در جای خنک قرار داده و روزی یک لیوان از آن را بنوشید.

پوکی استخوان

پوکی استخوان بیماری است که در آن چگالی استخوان کم شده و به ساختار میکروسکوپی خلل وارد می‌شود، در نتیجه استخوان شکننده‌تر شده و خطر شکسته شدن استخوان‌ها به خصوص سر استخوان ران که در حفره‌ی استخوان لگن قرار دارد و نیز استخوان‌های مچ دست و مهره‌های پشت افزایش می‌یابد.
یائسگی که همراه با کاهش سریع و ناگهانی مواد معدنی استخوان‌ها است، یک نقطه‌ی بحرانی و خطرناکی در تولید بیماری پوکی استخوان می‌باشد. متأسفانه بیشتر مردم فقط بعد از اینکه بیماری پوکی استخوان پیشرفت کرده است از آن آگاهی پیدا می‌کنند. - استخوان عمدتاً از پروتئین‌ها و کانی‌های کلسیم ساخته شده است.
- در کودکی و بلوغ مقدار استخوان افزایش می‌یابد و در دهه‌ی 20 عمر به حداکثر می‌رسد.
- از حدود40 سالگی کاهش مقدار استخوان زنان و مردان آغاز می‌شود و تا پایان عمر ادامه می‌یابد.
- خطر پوکی استخوان به دو چیز وابسته است: 1- مقدار استخوانی که شخص در دهه‌ی 20 عمر دارد. 2-مقداری که به تدریج از دست می‌دهد.
بیماران مبتلا به پوکی استخوان بیشتر به خاطر شکستگی‌ها به درمانگاه‌ها مراجعه می‌کنند.
از نظر بافت‌شناسی، پوشش خارجی استخوان (ضریع) ‌و تعداد و اندازه‌ی تیغه‌های استخوانی بافت اسفنجی کاهش می‌یابد. بافت استخوانی اسفنجی، قسمت عمده‌ی مهره‌های پشت و دنده‌ها و دو سر استخوان‌های دراز را تشکیل می‌دهد و بافت استخوانی متراک، تنه‌ی استخوان‌های دراز را تشکیل می‌دهد. بین دو سر استخوان‌های دراز و تنه‌ی آن‌ها یک ناحیه‌ی رشد طولی استخوان وجود دارد که این ناحیه در گوسفند جوان نرم است ولی در گوسفند پیر استخوانی می‌شود و رشد طولی استخوان متوقف می‌گردد.
- پوکی استخوان نتیجه‌ی نازک شدن آن است که شکننده‌اش می‌سازد.
- اگر چه پوکی استخوان در زنان سالخورده شایع‌تر است ولی در هر سنی رخ می‌دهد.
- یکی از هر 30 زن و یکی از هر 5 مرد (هشتاد ساله) در نتیجه‌ی پوکی استخوان دچار شکستگی می‌شوند. پوکی استخوان بیشتر به بافت اسفنجی آسیب می‌رساند و آن را ترد و شکننده می‌سازد. پوکی استخوان دو نوع است: اولیه و ثانویه.
پوکی اولیه عمدتاً ناشی از کمبود هورمون استروژن است. پوکی ثانویه از مصرف داروهایی مثل هورمون‌های کورتیکواسترویید یا بیماری‌ای مثل پرکاری تیروئید می‌باشد.
* علامات مرض پوکی استخوان پیشامد شکسته شدن آن است.
* شکستن استخوان‌های مچ دست، مهره‌ی پشت و سر استخوان ران بسیار شایع است.
* شکستگی‌ها در بیمارستان‌ها درمان می‌شوند ولی شکستگی سر استخوان ران به عمل جراحی نیاز دارد.
شکستگی مهره‌ی پشت زمانی رخ می‌دهد که مهره فشرده شود.
* شکستگی مهره بسیار دردناک است، قد را کوتاه می کند و ستون مهره‌ها خم می‌شوند.

عوامل خطر پوکی استخوان

این عوامل بر سه دسته‌اند:

الف) عوامل ثابت که عبارتند از:

1- مصرف نکردن هورمون جانشین به وسیله‌ی زنان یائسه 2- سابقه‌ی فردی شکستگی استخوان 3- نژاد سفید، 4-سالخوردگی، 5- لاغری، 6- کمبود استروژن ناشی از زود یائسه شدن یا برداشتن تخمدان‌ها، 7- پرکاری غده‌ی تیروئید، 8- کم کاری غده‌های تناسلی.

ب) عوامل خطر متغیر که عبارتند از:

1- زیاده روی در مصرف الکل و کافئین، 2- مصرف دراز مدت هورمون کورتیکواسترویید، 3- مصرف درازمدت فنی توئین.
در بیماری پوکی استخوان ضایعات و اتلاف املاح کلسیم و فسفر باعث می‌شود که استخوان‌ها متخلخل یا سوراخ سوراخ (شبیه نان سوخاری)، ترد و شکننده گردند. مهره‌های استخوانی در ستون فقرات ممکن است به هم فشرده و باعث خمیدگی پشت یا گوژپشتی یا گردی پشت گردد و یا این که باعث انحراف جانبی ستون مهره‌ها شود. معمولاً این نوع تغییر یا بدشکل شدن ستون فقرات باعث می‌شود که سایر قسمت‌های بدن به خصوص اعضای مجاور نیز دچار اختلال و ناراحتی شوند.
تغذیه با رژیم‌هایی که کلسیم کافی ندارند، تغییرات هورمونی در زنان، بالا بودن سن و زندگی با روش غیرفعال یا کم تحرکی، در تولید بیماری پوکی استخوان دخالت دارند. هم چنین مصرف موادمخدر یا داروها، اعتیاد به الکل، عدم تحمل لاکتوز یا قند شیر و جذب ناقص کلسیم می‌توانند خطر ابتلا به بیماری پوکی استخوان را افزایش دهند. سایر عوامل خطر برای تولید این بیماری عبارتند از: غیرطبیعی بودن یا عدم توقف قاعدگی در خانم‌ها، ظریف یا کوچک اندام بودن خانم‌ها و استعمال دخانیات.
یائسگی که همراه با کاهش سریع و ناگهانی مواد معدنی استخوان‌ها است، یک نقطه‌ی بحرانی و خطرناکی در تولید بیماری پوکی استخوان می‌باشد. متأسفانه بیشتر مردم فقط بعد از اینکه بیماری پوکی استخوان پیشرفت کرده است از آن آگاهی پیدا می‌کنند. در حالی که اقدام صحیح این است که در این دوره‌ی بحرانی برای راهنمایی با یک پزشک مشورت کنید. در حقیقت غالباً اولین علامت و اخطار، یک کمردرد شدید در موقع بلند کردن اشیاء یا خم شدن است که معمولاً نشان‌دهنده‌ی خرابی و اضمحلال یک مهره‌ی استخوانی است. در بعضی افراد ممکن است نشانی‌های از دست رفتن فرم طبیعی ستون فقرات افزایش یابد، از جمله این نشانی‌ها به وجود آمدن قوز پشت و کوتاه شدن قد است.
پوکی و تهی شدن استخوان‌ها بیماری است که نیمی از زنان بالای 40 سال به آن مبتلا می‌شوند که این بیماری به مرور زمان باعث شکنندگی استخوان‌های آن‌ها می‌شود. زنان تقریباً دو برابر مردان در مخاطره‌ی شکستگی لگن قرار دارند.
مواد غذایی برای کسانی که نگران پوکی استخوان خود هستند: ماده‌ی معدنی منیزیم که در متابولیسم کلسیم نقش دارد، در پیش‌گیری از پوکی استخوان نیز نقش حیاتی دارد. منیزیم، ورود کلسیم به داخل استخوان را تسهیل می‌کند و ویتامین D را در بدن فعال می‌سازد. حدود نیمی از منیزیم بدن در اسکلت وجود دارد. اگر از من بپرسند کدام ماده‌ی مغذی در سلامت استخوان مهم‌ترین نقش را دارد احتمالاً خواهم گفت منیزیم.

بیشتر بخوانید: ورزش های پوکی استخوان

شکستگی‌های استخوان (1)

شکستگی‌های استخوان همیشه سخت و خطرناک نیستند اما یک شکستگی تقریباً همیشه در بعضی جهات اختلال و ناتوانی ایجاد می‌کند. معمولاً یک شکستگی، نسوج اطراف را گرفتار می‌کند، به طوری که غالباً تورم و درد زیاد و در نتیجه صدمات بیشتری به وجود می‌آورد. چون بیشتر شکستگی‌های استخوانی به علت نوع‌هایی از ضربه‌های شدید می‌باشند لذا غالباً شوک یا پریشانی روحی و اضطراب نیز ایجاد کنند.
استخوان‌های شکسته می‌توانند باعث درد، تورم، بدترکیبی، تغییر رنگ، حساسیت و از دست دادن کار و فعالیت در ناحیه‌ی مبتلا شوند. تمام شکستگی‌ها و ترک خوردگی‌های استخوانی، خواه در جمجمه باشد، خواه در بینی یا در فک یا دنده یا در لگن یا در دست و پا و غیره، در هر حال احتیاج فوری به درمان به وسیله‌ی یک پزشک را دارند و مراقبت‌های مخصوص پزشکی شامل درمان شوک و جلوگیری از خون‌روی و جلوگیری از سایر اختلالات باید اجرا شوند.
مرتب کردن و به نظم درآوردن مجدد استخوان‌هایی که شکسته و از محل اصلی خود جدا شده‌اند و هم چنین بی‌حرکت کردن و ثابت نگه داشتن آن‌ها به وسیله‌ی آتل، گچ‌گیری یا کشش از اقدامات معمول و رایج هستند.

درد مُچ دست

درد مچ دست به علت فشار روی عصب اصلی: (2)
این نوع عارضه موقعی حادث می‌شود که عصب مچ دست تحت فشار قرار گیرد. این فشار باعث درد و ایجاد مشکلاتی در دست می‌شود. استخوان های مچ دست دارای ناحیه‌ای هستند که در آن فرورفتگی یا شیار وجود دارد و از میان این شیار، عصب میانی، رگ‌ها و اوتار خم کننده‌ی انگشتان دست و شست عبور می‌کنند. موقعی که در محتوا یا در ساختمان این شکاف یا فرورفتگی، تورم یا فشار روی عصب میانی وارد شود مشکلاتی ایجاد خواهد شد.
افرادی که با ابزارهای دارای طرح نامناسب کار می کنند، فشارهای مکرر ناشی از آن باعث آماس در آن موضع می‌شود. به طور مثال: کارگرانی که اشیاء را برای بسته‌بندی به طور متوالی برای دستگاه ردیف می‌کنند و هم چنین تایپیست‌ها (ماشین‌نویس‌ها) به این عارضه مبتلا می‌شوند. هم چنین این نوع اختلال در اثر آرتروز شبه روماتیسمی (3) که در اثر آبستنی، در اثر نارسایی کلیه‌ها، در اثر یائسگی، در اثر بیماری قند، در اثر بیماری سل، اختلالات هورمون‌های تیروئید، ترشح بیش از حد هورمون هیپوفیز که باعث آکرومگالی یا بزرگ شدن بیش از اندازه‌ی سر، دست و پا می‌شود و یا در اثر تومورهای خوش‌خیم یا بی‌خطر ممکن است حادث شود.
اقدامات درمانی معمولاً عبارتند از: استفاده از بست یا آتل در شب برای جلوگیری از خم شدن مچ دست‌ها، هم چنین برای کاهش تورم، غالباً داروهای ضد التهابی تجویز می‌شود و در موارد بسیار نادر اگر این روش‌ها مؤثر واقع نشوند ممکن است عمل جراحی لازم باشد.

سل استخوان

برای جلوگیری از سل استخوان یا بیماری پوت و هم‌چنین کنترل و درمان آن، نوشیدن آب پرتقال و آب نارنج مفید می‌باشد.
در آن موضع که عفونت شروع به آمدن می‌کند، پس از آن که یقین حاصل شد که سل استخوانی است، باید قورباغه را بگیرید و زنده زنده شکمش را پاره کرده و داغ داغ با محتویات دل (اندرون آن) بر موضع بگذارید.
* با محلول اسید پیکریک روزی 3 بار شستشو دهید.
* با محلول پر منگنات دوپطاس زخم را شستشو داده و پودر اسیدبوریک را بر روی زخم بپاشید.
* سوخته‌ی شیره‌ی خشخاش را با آرد جو و یا سبوس جو خمیر کنید و روی دهانه‌ی زخم بگذارید.
* اطراف موضع یعنی گرد دهانه‌ی چرک را زالو بیاندازید و با محلول اسید پیکریک یک در هزار کمپرس کنید، باید کاملاً رعایت شود که در موقع پانسمان و شستشو، دست‌ها آلوده نشوند و دیگران به موضع زخم دست نزنند، زیرا جزو امراض مسری است و اگر بی‌مبالاتی شود ممکن است دیگران هم مبتلا شوند.

سرطان استخوان

سرطان‌های استخوان می‌توانند از هر بخشی از استخوان رشد کنند. بیشتر سرطان‌های استخوان سارکوما نامیده می‌شوند که معمولاً از استخوان، غضروف، عضله، بافت فیبروز چربی و بافت عصبی منشاء می‌گیرند. سرطان‌هایی که منشاء آن از خود استخوان است، به عنوان سرطان‌های اولیه‌ی استخوان شناخته می‌شوند و این‌ها می‌توانند خوش‌خیم یا بدخیم باشند.
سرطان‌های اولیه‌ی استخوان معمولاً در کودکان و نوجوانان مشاهده می‌شوند. هم‌چنین این سرطان‌ها در افرادی که قبلاً اشعه درمانی و یا شیمی درمانی شده‌اند نیز دیده می‌شوند.
سرطان‌های ثانویه‌ی استخوان شایع‌ترند. سرطان‌های ثانویه از جاهای دیگر بدن (مانند پستان، پروستات، ریه و یا کلیه) آغاز می‌شوند و به استخوان تهاجم می‌برند. با چشم‌پوشی از منشاء سرطان‌های استخوان می‌توان گفت که تومورهای استخوانی رشد می‌کنند و بافت استخوانی سالم مجاورشان را تحت فشار قرار می‌دهند و آن را جذب می‌کنند و خودشان جایگزین آن می‌شوند. این‌ها علائمی را به وجود می‌آورند که شامل: درد، ورم و ضعف استخوانی می‌باشند.

سرطان‌های اولیه‌ی استخوان

استئوسارکوما: (4) شایع‌ترین فرم سرطان‌های اولیه‌ی استخوان می‌باشد. این فرم در بافت تازه‌ی یک استخوان در حال رشد آغاز می‌شود، خصوصاً در زانوها و بازوها. معمولاً قبل از این که ما متوجه وجود این سرطان شویم، سرطان در قسمت‌های مختلف بدن پخش می‌شود. این نوع سرطان معمولاً در سنین بین 10 تا25 سال دیده می‌شود و علایم آن شامل: درد، ورم و حساسیت به لمس می‌باشد که معمولاً در بالا و پایین زانو دیده می‌شود.
یوئینگ سارکوما: (5) این نوع سرطان از بافت عصبی نابالغی که در مغز استخوان‌های بلند قرار دارد آغاز می‌شود (مانند لگن، ساق، دنده‌ها و بازو) و نیز می‌تواند به قسمت‌های دیگر بدن نیز پخش شود. این سرطان نیز مانند استئوسارکوما بیشتر در کودکان و نوجوانان دیده می‌شود. علائم این نوع شامل: درد، ورم، حساسیت در لمس و هم چنین ضعف استخوان می‌باشد که این ضعف می‌تواند استخوان را برای شکسته شدن مستعد سازد.
کندروسارکوما: این نوع سرطان از غضروف بر می‌خیزد (غضروف لگن، شانه و قسمت فوقانی ران). این نوع بیشتر در افراد بالای 50 سال دیده می‌شود و علایم آن شامل: درد، ورم و حساسیت در لمس می‌باشد. بر عکس بقیه‌ی موارد گفته شده، این سرطان رشد آهسته‌ای دارد و معمولاً بسیار آرام در قسمت‌های دیگر بدن پخش می‌شود.

سرطان ثانویه استخوانی

این نوع سرطان از انواع اولیه آن شایع‌تر است. در این نوع سرطان از بخش‌های دیگر بدن به استخوان تهاجم می‌کنند. محل‌های شایعی که به استخوان تهاجم می‌کنند شامل: ریه، پستان، پروستات، تیروئید و کلیه می‌باشند. این بیماری در سنین بالا دیده می‌شود و علائم آن شامل: درد (که معمولاً در شب آغاز می‌شود)‌و ضعف استخوان می‌باشد که نتیجه‌ی آن شکستن آسان استخوان است.

تشخیص سرطان استخوان

برای تشخیص، پزشک ابتدا یک تاریخچه‌ی کامل از بیمار گرفته، سپس تست خون، عکس‌برداری و بیوپسی صورت می‌گیرد. تست خون برای اندازه‌گیری مقدار آنزیم آلکالین فسفاتاز صورت می‌گیرد که مقدار زیاد این آنزیم نشان دهنده‌ی این است که سلول‌های بافت استخوانی فعالیت زیادی دارند و احتمال وجود یک تومور در استخوان می‌باشد. هم‌چنین در کودکان در حال رشد و نوجوانان مقدار این آنزیم به طور طبیعی بالاست، پس اندازه‌گیری این آنزیم فقط می‌تواند راهنما باشد ولی به تشخیص قطعی کمک نمی‌کند. روش‌های دیگری که برای شناسایی و پیدا کردن یک تومور استخوانی استفاده می‌شوند، شامل: موارد زیر هستند که به تشخیص پزشک انجام می‌شوند:
- استفاده از تکنولوژی Xray
- عکس از استخوان (6)
- سی تی اسکن از استخوان (7)
- روش MRI
- آنژیوگرافی (8)
درمان: درمان سرطان استخوان بستگی به نوع سرطان، اندازه‌ی آن، محل قرار‌گیری و درجه‌ی پیشرفت آن دارد، همچنین سن بیمار و وضعیت جسمانی بیمار نیز در نحوه‌ی درمان مؤثر است.

جراحی:

این روش برای برداشتن تکه‌ای یا تمام استخوان درگیر به کار می‌رود. معمولاً در این روش فقط قسمت‌های آسیب دیده‌ی استخوان را بر می‌دارند و آن‌ها را با استخوان مصنوعی یا بخشی از استخوان دیگر بدن جایگزین می‌سازند.

شیمی درمانی:

در این روش از داروهای مختلفی استفاده می‌شود که هدف آن‌ها تومور استخوان می‌باشد. این روش قبل یا بعد از جراحی استفاده می‌شود و می‌تواند برای جلوگیری از قطع شدن اندام به کار رود. شیمی درمانی می‌تواند به معالجه‌ی سرطان‌های بخش‌های دیگر بدن نیز یاری رساند. متأسفانه این روش مضراتی را نیز به همراه دارد (مانند ریزش موها). به هر حال استفاده از این روش در بسیاری از موارد مؤثر و قابل اطمینان است.

رادیوتراپی:

در این روش با تابش اشعه‌ی ایکس می‌توان بافت توموری استخوان را نابود کرد. این روش نیز قبل و بعد از عمل جراحی استفاده می‌شود و اثرات جانبی آن ملایم‌تر از شیمی درمانی است.

هورمون درمانی:

این روش معمولاً برای سرطان‌های ثانویه که از پروستات یا پستان آمده‌اند استفاده می‌شود و روش مؤثری در مورد این نوع از سرطان‌ها می‌باشد.

پیش‌گیری:

علت اصلی این نوع سرطان نیز مانند بسیاری از سرطان‌های دیگر ناشناخته است اما عواملی کشف شده‌اند که می‌توانند مقدمه را برای بروز این نوع سرطان فراهم کنند و ما با دوری گزیدن از این عوامل خطرزا (در صورت امکان) می‌توانیم زندگی سالم‌تری داشته باشیم و خود را نسبت به ابتلاء به این نوع سرطان ایمن سازیم.

ژنتیک:

کودکانی که دچار رتینوبلاستومای خانوادگی هستند احتمال ابتلای بیشتری به این نوع سرطان را دارند.

داشتن سابقه‌ی رادیوتراپی:

این عامل نیز باعث افزایش احتمال ابتلا می‌شود (خصوصاً به نوع استئوسارکوما).

شیمی درمانی:

بعضی از داروها که برای درمان سرطان به کار می‌روند می‌توانند خود عاملی باشند برای بروز مجدد این بیماری (خصوصاً نوع استئوسارکوما).

نژاد:

یوئینگ سارکوما در میان سیاهان آمریکایی و آفریقایی بسیار نادر دیده می‌شود. پس در مجموع ما هنوز نمی‌توانیم به طور قطعی از این بیماری جلوگیری کنیم ولی افرادی که واجد فاکتورهای خطرزا می‌باشند باید به طور منظم به پزشک مراجعه کنند تا از سلامت خودشان مطمئن شوند. ولی باید دقت کرد که بسیاری از موارد این بیماری در افرادی اتفاق می‌افتد که هیچ کدام از فاکتورهای خطرزا را ندارند.

ورزش از نظر بهداشت

منظور از ورزش، حرکات اعضاء‌ و جوارح انسان است و به عبارت دیگر ورزش یعنی انجام دادن کاری اضافه‌تر از کارهای عادی روزانه، برای تحریک عضلات و تولید انرژی بیشتر و در نتیجه کمک به سوخت و ساز روزانه‌ی بدن.
ورزش اقسام مختلفی دارد که هر کدام خواص مخصوص به خود را دارند، مثلاً راهپیمایی برای کاهش فشار خون و دویدن برای رفع سوء هاضمه و کم کردن وزن و حرکات اعضاء و جوارح برای مجرای تنفس و انقباض و انبساط ریه مفید است و... البته افراد جهان در موضوع ورزش به سه دسته تقسیم می‌شوند: یک دسته می‌دانند چه ورزشی برای چه منظور انجام دهند که این بسیار خوب است، ولی دو دسته‌ی دیگر هستند: یکی افراطی و دیگری ساکت و آرام که هر دو دسته در اشتباه می‌باشند. افراطیون جماعتی هستند که تمام هم و غم خود را مصرف پرش، وزنه‌برداری، شنا، میل‌بازی، بکس‌زنی و غیره کرده‌اند و به نام ورزش گاهی عضوی از اعضاء بدن خود را ناقص می‌کنند، ورزش به این شدت صحیح و مورد نیاز بدن نمی‌باشد.

بیشتر بخوانید: دوای کمر درد شما اینجاست

عده‌ای دیگر کسانی هستند که در اثر گرفتاری یا مشاغل روزانه یا متوجه نبودن به خواص ورزش یا محیط مساعد نداشتن یا تنبلی و تن‌پروری یا کم‌حوصلگی و امثال این‌ها، ابداً ورزش به هیچ قسم انجام نمی‌دهند و اعصاب و عضلات خود را خرد و خموده می‌گذارند. ولی دین مبین اسلام برای آن که تمام ملل روی زمین از این نعمت (ورزش) برخوردار شوند، 17 رکعت نماز شبانه روزی را با یک نظم و ترتیب و ساعات منظم قرار داده که درخور حالات همه کس باشد و به موقع خود با فواصل عدیده که بدن احتیاج به آن دارد، مخصوصاً نوافل شب که هوا آزاد و آرام می‌باشد، دستور فرموده که وضیع و شریف، عالی و دانی، رئیس و مرئوس، خرد و کلان، همه و همه‌‌ی جمعیت‌های روی زمین از لحاظ جسم و روح نتیجه‌ی مثبت بگیرند، هم چنین قفسه‌ی سینه، دستگاه تنفسی، ریه و سایر عضلات منقبض و منبسط شوند. و از هوای آزاد و شستشوی دست و صورت استفاده کرده و مجاری تنفس را باز و ریه را آماده کنند و حداقل ماینفع ضرورت حرکات برای بدن همان 17 رکعت واجب است، خلاصه نمازهای شبانه روز علاوه بر این که آلیاژ و معجون آن ترکیب شده از عبارات تمام ملل و نحل، تمامی عبادات ادیان مختلف را در بر دارد و کنتور و دستگاهی هست که انسان را از تمام رذایل و ناپاکی‌ها محفوظ و مصون می‌دارد و روح انسانی را با عالم مبدأ و معاد آشنا می‌سازد و سبب رشد و عروج انسانی است تا به آنجا که فرموده‌اند: (فان قبلت قبل ماسواها و ان ردت رد‌ماسواها).
علاوه بر این، سبب جنبش و تحریک اعصاب می‌شود و اعضاء و جوارح را جهت تصمیم آماده می‌سازد و باعث می‌شود که انسان از پشت کار و تکرار مکررات زده نشود و باعث قیام و قعود کردن و جست و خیز کردن و حرارت به خرج دادن انسان می‌شود هم چنین سبب ورزش روح و جسم می‌باشد. جمع‌بندی آن چنین است که ورزش برای بدن انسان بسیار لازم و از نظر کمک به بهداشت و سلامتی بدن جزء لاینفک زندگانی روزمره‌ی انسان می‌باشد.

ستون مهره‌ها

ستون مهره‌ها بخش بسیار مهم و منحصر به فرد ساختار اسکلتی انسان است.
این ستون تقریباً دو پنجم ارتفاع کل بدن را تشکیل می‌دهد، به طوری که در یک مرد بالغ متوسط حدود 70 سانتی متر و در یک زن بالغ متوسط حدود 60 سانتی متر طول دارد.
ستون مهره‌ها شامل: 7 مهره‌ی گردنی، 12 مهره‌ی سینه‌ای، 5 مهره‌ی کمری، 5 مهره‌ی خاجی، استخوان ساکروم و 4 مهره‌ی دنبالچه‌ای است که از اتصال 5 مهره‌ی خاجی، استخوان خاجی و از اتصال 4 مهره‌ی دنبالچه‌ای، 1 یا 2 استخوان دنبالچه به وجود آمده است. ستون فقرات را می‌توان به صورت میله‌ای قابل انعطاف و قوی توصیف کرد که به جلو و عقب حرکت داشته و قابلیت چرخش دارد. ستون مهره‌ها حاوی طناب نخاعی بوده که از آن محافظت می‌کند، سر را در جای خود نگه می‌دارد و محوری است که دنده‌ها و عضلات پشت به آن اتصال می‌یابند. بین هر دو مهره سوراخ‌های بین مهره‌ای وجود دارند که اعصابی از آن‌ها عبور می‌کنند و طناب نخاعی را به قسمت‌های مختلف بدن ارتباط می‌دهند. با شروع از نخستین مهره‌ی گردنی به طرف استخوان خاجی، بین هر دو مهره‌ی مجاور دیسک‌های بین مهره‌ای از جنس فیبروکاتیلاژ قرار گرفته‌اند. هر دیسک از یک حلقه‌ی فیبروزی خارجی از جنس فیبروکاتیلاژ و یک ساختمان داخلی نرم و خمیری، مانند پلاستیک تشکیل شده است، این دیسک‌ها از نوع مفاصل قوی به شمار آمده و حرکات مختلف ستون مهره‌ها را ممکن می‌سازند و از طرفی ضربات آنی را به خود جذب می‌کنند. این دیسک‌ها در زیر فشار زیاد صاف و پهن شده و از فضای بین مهره‌ای بیرون می‌زنند.
31 جفت عصب نخاعی از طناب نخاع بیرون می‌آیند که عبارتند از: 8 جفت اعصاب گردنی، 12 جفت اعصاب سینه‌ای، 5 جفت اعصاب کمری، 5 جفت اعصاب خاجی و 1 جفت عصب دنبالچه‌ای. اعصاب منفرد بیرون آمده از طناب نخاعی در بعضی نواحی به هم اتصال یافته و شبکه‌ای تشکیل می‌دهند. یکی از اعصاب منفرد محیطی از این شبکه به سمت قسمت‌های مختلف بدن انشعاب می‌یابد. در صورت وجود مشکل در بخش خاصی از بدن باید بر روی آن قسمت از رفلکس نخاعی کارکرد که به اعصاب خاص ناحیه‌ی درگیر مربوط است.
یک علت شایع دیگر برای کمردرد پارگی، لغزیدگی و یا فتق دیسک‌های بین مهره‌ای است. یک دیسک بین مهره‌ای دارای یک هسته‌ی نرم ژلاتینی در مرکز می‌باشد که اطراف آن را بافت های فیبری به صورت حلقه فرا گرفته‌اند. ضربه، فشار و یا فساد ممکن است قسمت خارجی حلقه‌ی دیسک را ضعیف کند، به طوری که قسمت مرکزی به صورت فتق به داخل حلقه نفوذ و برآمدگی تولید کند.

انحراف ستون مهره‌ها به یک طرف

خمیدگی‌ها به طور طبیعی در ستون مهره‌ها و تشکیل یک برآمدگی در ناحیه‌ی شانه‌ها و یک فرورفتگی در ناحیه‌ی کمر را می‌دهند. انحراف ستون مهره‌ها به یک سمت، عارضه‌ای است که به بدن شخص مبتلا انحراف و کج‌شدگی به یک طرف را می‌دهد. معمولاً پیدایش این عارضه از سنین 10 تا 19 سالگی می‌باشد و بیشتر در بین خانم‌ها دیده می‌شود. در اثر این عارضه معمولاً یکی از نشانه‌ها، بالا و نشانه‌ی دیگر پایین قرار می‌گیرد، هم چنین ناحیه‌ی کفل با دنده‌ها در یک جهت صحیح قرار نمی‌گیرند. درمان این نوع انحراف در ستون مهره‌ها برحسب شدت عارضه و تغییر شکل بدن تعیین می‌شود و ممکن است شامل: ورزش، استفاده از بست یا کرست‌های مخصوص، عمل جراحی و یا مجموعه‌ای از این اقدامات باشد.

ناهنجاری ستون فقرات

یکی از مشکلات در میان مردم ناهنجاری ستون مهره‌ها است که آن می‌تواند مادرزادی، متعاقب ضربه و ناشی از کهولت سن باشد. انحراف ستون مهره‌ها می‌تواند به جلو یا عقب یا طرفین باشد. اگر ستون مهره‌ها به طرف جلو خم شود، باعث به وجود آمدن یک برآمدگی در پشت می‌شود که اصطلاحاً آن را قوز می‌نامند. اگر انحراف ستون مهره‌ها به طرفین باشد، اصطلاحاً در علوم پزشکی به آن اسکولیوز می‌گویند که می‌تواند افراد را در سنین مختلف مبتلا سازد.
5 نوع اسکولیوز شناخته شده است:
1- اسکولیوز شیرخواران 2- اسکولیوز ساختمانی اولیه 3- اسکولیوز ساختمانی ثانویه 4- اسکولیوز جبرانی 5- اسکولیوز سیاتیکی

درد ستون فقرات

درد ستون فقرات مربوط به عوامل متعددی است که به اَهم آن‌ها به طور اختصار اشاره می‌شود، از جمله: ضربه‌ها، ورم‌ها، تغییرات مهره‌ها در اثر فشار خارجی یا داخلی روی مهره‌ها، تورم یا جا به جایی و یا تغییر مکان دیسک‌ها، دست‌اندازی‌های بدخیم سایر اعضاء روی مهره‌های پشت، خوردگی یا روییدن استخوان‌های اضافی روی لبه‌ی مهره‌ها، سنگینی وزن، بیماری‌های زنان از نوع دستگاه تناسلی و ادراری و بسیاری عوامل دیگر که می‌تواند به علت فشار روی تنه یا شاخه‌های عصب سیاتیک درد ایجاد کند.

تسکین و درمان درد ستون فقرات یا مهره‌های پشت:

* مقل ازرق و زیره‌ی کرمانی از هرکدام 10 گرم و ریشه‌ی اریسا، سورنجان، مسطکی رومی، انیسون و زنیان از هرکدام 20 گرم، همه را نرم بسایید و با 500 گرم، گل قند عسلی مخلوط کنید و صبح، ظهر و شب، هر بار یک قاشق شربت‌خوری از آن را میل فرمایید.
* فرفیون، قسط و میعه سایله از هرکدام 5 گرم و سداب، اگیر ترکی، ابهل و رازیانه از هرکدام 10 گرم، همه را نرم بسایید، بعد با روغن بابونه یا روغن سداب مخلوط کنید و بمالید.
* تخم کرفس 30 گرم و دانه‌های اسفند، اسارون، زرمباد، مرمکی، اگیر ترکی، دارچین و درونج عقربی از هرکدام 10 گرم، همه را نرم بسایید، بعد با 500 گرم عسل مخلوط کرده و روزی چهار قاشق شربت‌خوری از آن را به ترتیب بخورید.
* سورنجان مصری 15 گرم و پوست هلیله‌ی زرد 10 گرم، هر دو را نرم بسایید، بعد با کمی آب تاج‌ریزی خمیر کرده و قرص‌هایی به شکل گلوله و به اندازه‌ی یک عدد نخود بسازید و صبح، ظهر و شب، هر مرتبه دو عدد میل کنید.

درد ستون فقرات به علت ورم:

اگر ستون فقرات در اثر ورم درد می‌کند برای تسکین درد و هم چنین درمان ورم آن باید: تخم کرفس 30 گرم و دانه‌های اسفند، اسارون، زرمباد، مرمکی، اگیر ترکی، دارچین و درونج عقربی از هرکدام 10 گرم، همه را نرم بسایید، بعد با 500 گرم عسل مخلوط کرده و روزی چهار قاشق شربت‌خوری از آن را به ترتیب بخورید.
* ده گرم پوست هلیله‌ی زرد، 5 گرم خولنجان و15 گرم سورنجان مصری را نرم بسایید، بعد با کمی آب تاج‌ریزی خمیر کرده و قرص‌هایی به شکل گلوله و به اندازه‌ی 1 عدد نخود درست کنید و صبح، ظهر و شب، هر مرتبه دو عدد میل کنید.
* اذخرمکی 1- گرم، سداب، گل بابونه و گل برنجاسف از هرکدام 20 گرم و سوسن 40 گرم، همه را نیم کوب کرده و آب آن را با گلاب و کمی سرکه مخلوط کنید و روزی سه مرتبه بر محل ورم و درد مالش دهید.

درد ستون فقرات به علت ضربه:

برای تسکین درد ستون فقرات که به علت ضربه‌خوردگی باشد، باید: آرد، باقلا، آرد جو و تاج‌ریزی پودر شده را با روغن دنبه مخلوط کنید و بر محل درد بمالید و یا آن‌ها را با 250 گرم دنبه‌ی کوبیده شده مخلوط کرده و ضماد کنید.
* مورد، شوید و بومادران از هرکدام 20 گرم، مغز ناخنک و افسنطین از هرکدام 15 گرم، همه را نرم بسایید، بعد با 250 گرم روغن دنبه‌ی چرخ کرده مخلوط و به صورت ضماد از آن استفاده کنید.

کمردرد

کمردرد یکی از شایع‌ترین اختلالاتی است که از هر 5 نفر، 1 نفر در دوران زندگی به آن مبتلا می‌شود. ساختمان پشت شامل مجموعه‌ای است که از مهره‌های استخوانی، دیسک‌ها (بالشک‌های بین مهره‌ای)، نخاع یا مغز تیره، اعصاب، عضلات و رباطات تشکیل یافته است. مشکلات پشت ممکن است ناشی از اختلال در هر یک از اجزاء فوق باشد که معمولاً بسیار ناراحت کننده و ناتوان کننده است. پوک شدن استخوان و یا التهاب مفصلی یا آرتروز (9) ممکن است علت کمردرد باشند. هم چنین انحراف ستون مهره‌ها به یک سمت و یا لغزش یک مهره روی مهره‌ی دیگر می‌توانند باعث ناراحتی شدید در ناحیه‌ی کمر شوند.
یک علت شایع دیگر برای کمردرد پارگی، لغزیدگی و یا فتق دیسک‌های بین مهره‌ای است. یک دیسک بین مهره‌ای دارای یک هسته‌ی نرم ژلاتینی در مرکز می‌باشد که اطراف آن را بافت های فیبری به صورت حلقه فرا گرفته‌اند. ضربه، فشار و یا فساد ممکن است قسمت خارجی حلقه‌ی دیسک را ضعیف کند، به طوری که قسمت مرکزی به صورت فتق به داخل حلقه نفوذ و برآمدگی تولید کند. این برآمدگی به ریشه‌های عصبی در ستون فقرات یا به خود طناب عصبی تجاوز می‌کند و به آن‌ها فشار وارد می‌آورد. دیسک‌هایی که دچار فتق شده‌اند اکثراً باعث دردهای شدید کمر می‌شوند. این درد به کفل‌ها، ران‌ها و پاها نیز انتشار می یابد. هم‌چنین مناطق مبتلا ممکن است دچار بی‌حسی و فقدان حرکت هم بشوند و انسان را بسیار دچار رنج سازند. گاهی درد کمر به علت سردی مزاج ایجاد می‌شود، لذا برای تسکین درد کمر باید جدوار، تخم گشنیز، مقل ازرق، شقاقل، عود و جوزهندی از هرکدام 5 گرم، گل محمدی، تخم شنبلیله، تخم شوید، زنیان و پودینه از هرکدام 10 گرم، سورنجان و کنجد از هرکدام 20 گرم، همه را نرم بسایید و با سرکه و گلاب مخلوط کنید و روزی سه مرتبه بمالید.
کمردرد از سردی مزاج: برای تسکین کمردردی که به علت سردی مزاج باشد، (اول برای رفع سردی مزاج به قسمت اخلاط اربعه در همین کتاب مراجعه شود)، خوردن ماء‌الاصول، گل قند عسلی و تریاق اربعه و نیز ضماد روغن بابونه، روغن قسط و روغن سداب و هم چنین مالیدن تخم شنبلیله، اوشق، حب‌القار، آب تخم کتان و روغن بیدانجیل مؤثر می‌باشد.

کمردرد از بلغم:

این درد ممکن است به علت گرفتاری عضلات و مهره‌های پشت به وجود آید که در اثر مصرف مواد بلغم‌افزا شدت می‌یابد. این درد با خوردن ماء‌الاصول، اگیرترکی، زیره و عسل و پس از خوردن آن‌ها از مصرف ترکیب سورنجان با گلاب و زهره‌ی گاو به صورت مالیدنی ساکت خواهد شد.
هم چنین می‌توانید، نمک هندی، شقاقل، اوشق، شحم حنظل، جاوشیر، مقل ازرق، میعه سایله، انزروت، سورنجان، زرمباد، زنجبیل، قسط تلخ، رازیانه، انیسون و تخم کرفس، همه را به مقدار مساوی نرم بسایید، مقداری از آن را با آب خمیر کرده و به صورت شیاف‌هایی درآورید و استعمال کنید و مقداری از آن را نیز با گلاب و سرکه مخلوط کنید و روزی سه مرتبه مالش دهید.

کمردرد از قاعدگی:

برای تسکین درد کمر در زمان قاعدگی زنان، مالیدن پودینه یا سیر، هم چنین روغن آن‌ها و یا روغن زیتون یا مغز ساق گاو مؤثر است.
هم چنین می‌توانید جاوشیر، اوشق، تخم کرفس، نمک هندی، مقل ازرق، میعه سایله، انزروت، زنجبیل، شهم حنظل، سورنجان، زرمباد، شقاقل، تخم کرفس، انیسون و بادیان، همه را به نسبت مساوی نرم بسایید، بعد مقداری از آن را با گلاب و سرکه خمیر کرده و روزی سه مرتبه بمالید و مقداری دیگری از آن را هم با آب خمیر کرده و مانند شیاف بسازید و از عقب استعمال کنید.

تقویت عضلات

اگر میل دارید عضلات قوی شوند، از اسفناج و سیب درختی، یا آب سیب درختی هر روز استفاده کنید.
هم چنین به عنوان تقویت می‌توانید دارچین، زنجبیل، هلیله‌ی سیاه، شیطرج، فلفل سیاه، بابونه‌ی شیرازی و نخود الوند از هرکدام 5 گرم و آمله‌ی مقشر، ثعلب و تخم‌های مغز میوه‌ی کاج از هرکدام 10 گرم، همه را نرم بسایید، بعد با 20 گرم پودر نارگیل، یک کیلو مویز بی دانه‌ی کوبیده شده و یک کیلو عسل مخلوط کنید و هر روز صبح، ظهر و شب و هر مرتبه یک قاشق شربت خوری از آن را میل فرمایید.

پیچیدگی عضلات

برای رفع پیچیدگی عضلات، برگ‌های گزنه‌ی کوبیده شده را با عسل مخلوط کرده و ضماد کنید.
آویشن شیرازی را بجوشانید و آب آن را روی عضلات کمپرس کنید و یا آن آب را به آب لگن یا وان حمام اضافه کرده و مدتی در آن آب بمانید و موضع را مالش دهید.