نویسنده: صمصام صانعی
نام علمی:
Curcuma domestica val.، نام فرانسه Curcuma و نام انگلیسی آن Turmeric می‌باشد. نام‌های دیگر آن به فارسی، عربی و در کتب طب سنتی، زردچوبه، بقلة الخاطیف، عروق الصفر، حشیشة الصفرا، عروق الزعفران و عروق الصباغین نامیده شده است.تیره گیاه:
زنجبیل Zingiberaceaeنوع گیاه:
بوتهمشخصات ظاهری:
گیاهی است علفی و پایا به ارتفاع حدود یک متر و دارای ساقه زیرزمینی (ریزوم) متورم است. برگ‌های آن سبز روشن، طول برگ‌ها خیلی بزرگ حدود یک متر، برگ‌ها در قسمت پایین ساقه بدون دمبرگ و در قسمت بالا، برگ‌ها کامل و دارای دمبرگ می‌باشند و ساقه‌های گلدار از بین برگ‌ها خارج می‌شوند. مصرف زردچوبه برای خانم‌هایی که تصمیم به بارداری گرفته‌اند و خانم‌های باردار ممنوع است زیرا زردچوبه لقاح را ناموفق کرده و سبب سقط جنین می‌شود. زیاده‌روی در مصرف آن برای قلب مضر و افراد مبتلا به زخم معده باید از مصرف آن خودداری کنند. گل‌های آن مجتمع، سنبله‌ای و زردرنگ و تخم‌های آن ریز، سیاه رنگ و اکثراً عقیم و بدون نطفه می‌باشند. زردچوبه معروف خوراکی و ادویه‌ای همان ساقه زیرزمینی یا ریشه گیاه هستند که پس از بیرون آوردن آنها از زیر خاک، آنها را تمیز و با آب کاملاً می‌شویند و سپس کمی می‌جوشانند و بعد از آب خارج کرده و با گرمای خورشید خشک می‌کنند. در این موقع سطح خارجی ریزوم‌ها خشک شده و رنگ آنها خاکستری مایل به زرد یا قهوه‌ای مایل به زرد است. بوی آنها معطر و تند و طعم آنها تلخ می‌باشد. تکثیر زردچوبه از طریق کاشت قطعاتی از ساقه زیرزمینی جوانه دار صورت می‌گیرد.طبیعت زردچوبه:
طبق نظر حکمای طب سنتی طبیعت آن گرم و خشک است.رویش جغرافیایی:
در اغلب نواحی گرم و مرطوب کشورها بخصوص هندوستان و جنوب آسیا کاشته می‌شود. زردچوبه یکی از اقلام وارداتی ادویه‌جات به ایران می‌باشد.ترکیبات شیمیایی و مواد موجود در زردچوبه:
ماده‌ی رنگی کورکومین، زینجی برون، تورمرون، اسانس روغنی فرّار، تورمرول و فلاندرن، کارون، کامفور، کورکومون، چربی، نشاسته، رزین، آلکالوئید و مواد قندی در آن تشخیص داده شده است.بیشتر بخوانید: خواص فلفل قرمز و زردچوبه
بخش مورد استفاده:
ساقه زیرزمینی گیاه.نحوه مصرف:
معمولاً به صورت پودر شده و به عنوان چاشنی غذاها استفاده می‌کنند و در صنایع غذایی، دارویی و عطرسازی نیز کاربرد دارد. در ضمن ساقه زیرزمینی یا زردچوبه پودر نشده به صورت دم کرده یا جوشانده در طب سنتی کاربرد دارد.خواص درمانی زردچوبه:
تقویت کننده کبد و افزاینده قدرت بینایی، مقوی معده و رفع کننده گرفتگی‌ها و انسداد کبد، مسکن دردهای روماتیسمی و صفرابر، ضد استسقاء و تصفیه کننده خون، تحلیل برنده ورم‌ها و برطرف کننده التهابات لثه، مسکن دردهای کمر، پشت و سینه و رسانیدن دُمَل‌ها، بندآورنده انواع خونریزی‌ها و اشتهاآور، ضد یرقان و مفید برای اسهال خونی، افزاینده جریان گردش خون و محلل لخته‌های خونی در رگ‌ها، ضد انعقاد خون و پاک کننده رحم در ایام وضع حمل، خواب‌آور و تنظیم کننده قاعدگی، خشک کننده زخم‌ها و کاهنده التهابات پوستی، خارج کننده سموم از کبد و ضد انگل، محرک و انرژی‌زا، خرد و خارج کننده سنگ کلیه، مثانه و کیسه صفرا و خلط‌آور، ضد میکروب قوی و تنظیم کننده کلسترول، محافظت کننده از کبد و ضد تب می‌باشد. در ضمن برای نفخ معده، آرتریت، پسوریازیس، دیابت، نفس تنگی و سرفه نیز مفید است.تذکر:
مصرف زردچوبه برای خانم‌هایی که تصمیم به بارداری گرفته‌اند و خانم‌های باردار ممنوع است زیرا زردچوبه لقاح را ناموفق کرده و سبب سقط جنین می‌شود. زیاده‌روی در مصرف آن برای قلب مضر و افراد مبتلا به زخم معده باید از مصرف آن خودداری کنند.منبع مقاله :
صانعی، صمصام؛ (1395)، طبّ الصمصام -آشنایی با بیش از 400 نوع از گیاهان دارویی- (جلد دوم)، تهران: انتشارات حافظ نوین، چاپ اول.
