2. چگونه می‌توان در ارتباط با دیگران زمان را مدیریت کرد؟
گام چهارم: شناخت هدیه کنندگان زمان
شناخت هدیه‌کنندگان زمان در کنار سارقان زمان سبب می‌شود که با بی‌تفاوتی از کنارشان نگذریم و زمان بیشتری را برای خود ذخیره کنیم. هدیه کنندگان زمان را می‌توان در سه زمینه شناسایی کرد:1. در ارتباط با خود
الف) حذف همه‌ی سارقان زمان از زندگی
سارقان زمان را شناسایی و دستشان را از زندگی کوتاه کنید. همیشه به یاد داشته باشید که وضع موجود بهترین نیست.ب) آشتی با خدا، مهم‌ترین هدیه‌کننده‌ی زمان
«لحظه‌هایت را با یاد خدای زمان آفرین، که همه چیز در دست اوست، آباد کن». (1)این عبارت نورانی نیز دعای برکت روز است که از زبان پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) جاری شده: ... اللهُمَّ إنّی أسالُکَ خَیرَ هَذَا الیَوم وَ نُورَهُ وَ هَدَاهُ وَ بَرکَتَهُ وَ طَهُورَهُ وَ مُعَافَاتَهُ اللَّهُمَّ أنَّی أَساَلُکَ خَیرَهُ وَ خَیرَ مَا فِیهِ وَ أعُوذُ بِکَ مِن شَرَّهِ وَ شَرَّ مَا بَعدَهُ؛ (2) «پروردگارا! از تو خیر و روشنی و هدایت و برکت و پاکی و عافیت این روز را می‌طلبم. خدایا! از تو خیر این روز و آنچه را در آن است، می‌خواهم و از شر آنچه پس از آن است، به تو پناه می‌برم».
بیشتر بخوانید: نکته های مدیریت زمان
ج) مدیریت باورها
مدیریت باور به معنای شناسایی باورهای سازنده و نیروبخش وتقویت آنها در خود و نیز شناسایی باورهای ویرانگر و بازدارنده و حذف، تعدیل و جایگزینی آنهاست. (3) باور کنید که می‌توانید آفریننده‌ی زمان باشید. تغییر کنید تا زمانتان تغییر کند. (4)د) انجام کار در حیطه‌ی مهارت‌ها
زمانی که شما کاری را انجام می‌دهید که در حیطه‌ی مهارت‌های فردی‌تان نمی‌گنجد، مجبورید زمان بیشتری را در قیاس با کسی که در آن کار توانایی و مهارت‌های بالایی دارد، صرف کنید (5) (هر کسی را بهر کاری ساختند!).هـ) زندگی در زمان حال
روزبه روز زندگی کنید. هر کس می‌تواند تنها برای یک روز به مبارزه دست بزند. تنها وقتی که شما و من بارهای سنگین مسئولیت آن دو ابدیت ترسناک، یعنی دیروز و فردا را با هم جمع می‌کنیم، نگران می‌شویم و به خود می‌لرزیم. تجربه‌ها و رخدادهای امروز نیست که انسان را به سوی پریشانی خاطر سوق می‌دهد، بلکه پشیمانی یا تلخی چیزی است که دیروز روی داده و وحشت از آنچه فردا ممکن است به همراه آورد. بنابراین، بیایید روز به روز زندگی کنیم؛ در زمان حال و امروز. (6)و) استراحت کردن به اندازه‌ی کافی
خستگی کیفیت کار را پایین می‌آورد. کمی استراحت موجب افزایش کیفیت کار و در نتیجه، استفاده‌ی بهینه از زمان خواهد شد.مطالعات نشان می‌دهد که تمرکز در دوره‌های نود دقیقه‌ای به بیشترین حد خود می‌رسد و دوباره افت می‌کند. از این روی، پس از هر نود دقیقه، حدود ده دقیقه استراحت کنید تا ظرفیت ذهنی شما به جای نخست بازگردد. (7)
تفریح و مسافرت برنامه‌ریزی شده و بهنگام می‌تواند به شما انرژی مضاعف برای آغازی دوباره هدیه کند؛ و گرنه بی‌شک با اتلاف زمان همراه خواهد بود.
ز) استفاده از تجربه‌های گذشته
یک زندگی معقول و مدبرانه به حفظ تجربه‌های گذشته و استفاده‌ی بهنگام از آنها نیاز دارد. (8) حفظ و ثبت تجربه‌ها موجب می‌شود که تجارب زیان‌آور را دوباره به کار نگیریم (9) و از تجارب سودآور بیش از پیش استفاده کنیم.ح) صرف پول و خرید زمان
بکوشید پول خرج کنید و زمان بخرید. کمی فکر کنید؛ هر دقیقه که از عمر شما می‌گذارد، دیگر برنمی‌گردد و شما یک گام به خط پایان عمر خود نزدیک‌تر می‌شوید. (10)مگر عمر شما چند دقیقه است؟ آیا می‌توانید برای یک دقیقه از عمرتان قیمتی تعیین کنید؟ شما می‌توانید با به روز کردن وسایلی همچون کامپیوتر یا استفاده از وسیله‌ی نقلیه برای برخی مسیرها، زمان را برای خود ذخیره کنید.
ط) استفاده‌ی بهینه از اوقات فراغت
بیشتر فلاسفه، روان‌شناسان و جامعه‌شناسان معتقدند شخصیت فرد، آن چنان که در خلال اوقات فراغت شکل می‌گیرد و رشد می‌کند، حین کار متأثر نمی‌شود؛ زیرا کار و شغل طی دقایقی زمان‌بندی‌شده و تکراری، وضعیتی یک سان و پیش‌بینی شده برای فرد ایجاد می‌کند و به قدرت خلاقیت آدمی مجال بروز نمی‌دهد. (11)دیروز تاریخ، فردا معما امروز زندگی است
بیشتر مردم در زمان‌هایی پیشرفت می‌کنند که دیگران همان زمان‌ها را به هدر می‌دهند. (12) همیشه یک دفترچه و خودکار همراه داشته باشید. برخی افکار تنها برای یک بار به صفحه‌ی ذهنتان پا می‌گذارند. ثبتشان کنید؛ چرا که نمی‌توانید همه‌ی آنها را به خاطر بسپارید یا دوباره به یادشان آورید. (13)
بنابر ضرب‌المثلی چینی، برای صید ماهی، رفتن به لب رودخانه کافی نیست. باید توری را نیز با خودت برداری. (14) قلم و کاغذ، تور صید افکار پراکنده و زمان‌های به ظاهر کوتاه‌اند. زمان‌های انتظار خود (زمان تردد در شهر، دقایق پیش از آغاز جلسه‌ها یا کلاس‌ها و...) را با خواندن کتاب یا اندیشیدن درباره‌ی مسائل و اهداف خود بارور کنید.
استفاده از وسیله‌ای برای شنیدن و دیدن فایل‌های صوتی و تصویری مفید، به ویژه در سفرهای برون شهری، بسیار مطلوب خواهد بود.
ی) سحر‌خیزی
لقمان به فرزندش گفت: «فرزندم! نکند خروس از تو زرنگتر باشد. او هنگام سحر بیدار می‌شود و آمرزش می‌خواهد و تو در خوابی». (15)شوپنهاور می‌گوید: «با دیر برخاستن از خواب، روزت را کوتاه مکن. این مسئله را اساس زندگی بدان و تا حدی آن را مقدس بشمار». (16)
ک) رسیدگی به کارهای شخصی
زمانی را برای رسیدگی به کارهای شخصی خود اختصاص دهید. زمان‌هایی که تقریباً هیچ وقفه‌ای در آن روی نمی‌دهد، برای عبادت، تفکر و تعمق، یا تنها کسب آرامش و تمدد اعصاب مناسب است. (17)آن‌هایی که در گذشته زندگی می‌کنند عتیقه می‌شوند و آن‌هایی که در آینده سیر می‌کنند رؤیاپرداز؛ و تنها کسانی که در حال هستند موقفند
فهرستی از کارهایی که برای حفظ سلامتی، شادابی، طراوت معنوی و جذابیت ظاهری باید انجام داد، بنویسید و در برنامه‌ریزی به آنها توجه کنید. آرامش، بهترین هدیه‌کننده‌ی زمان است.
ل) حساب‌کشی از خود
قرار ملاقاتی با خویش داشته باشید و در آن با بررسی خودتان و فعالیت‌هایتان، منصفانه خود را نقد کنید. هیچ‌یک از اطرافیان به اندازه‌ی خودتان، شما را نمی‌شناسد. (18)کسی که هر شب پیش از خواب به بررسی فعالیت‌های روزانه‌اش بپردازد، (19) می‌تواند مشکلات خویش را تجزیه و تحلیل کند. بدین‌ترتیب، عوامل اتلاف زمان را شناسایی می‌کند و در برنامه‌های روزهای آتی برای حذف آنها می‌کوشد.
2. در ارتباط با دیگران
دومین دسته از هدیه کنندگان زمان، در تعامل با دیگران بروز می‌کنند:الف) مشورت با افراد خبره
دقایقی مشورت می‌تواند شما را به نتایج حاصل از یک عمر فعالیت پیوند زند و سال‌ها زمانی را برایتان ذخیره کند. (20) همیشه در افکارتان برای تجدید نظر جایی بگذارید و از جمود و تعصب بیجا بپرهیزید.پیشه‌ور کامل شود از یپشه‌گر *** عقل قوت گیرد از عقل دگر
عقل را با عقل یاری یار کن *** امرهم شورا بخوان و کار کن
مولوی
ب) اعتماد به اهداف و داشته‌های خود
بسیاری زمان و انرژی خود را صرف می‌کنند تا کسی شوند که دیگران می‌خواهند؛ یعنی از خودشان هدفی ندارند. بنابراین به گونه‌ای نامنسجم و بی‌نتیجه تلاش می‌کنند. (21)خودتان را با داشته‌ها و اهدافتان ارزیابی کنید، نه حرف دیگران. به داشته‌هایتان اطمینان کنید و هرگز در پی اثبات آنها به دیگران نباشید. خواهید دید. چقدر زمان ذخیره می‌شود. (22)
با دیر برخاستن از خواب، روزتان را کوتاه نکنید!
ج) مطالعه‌ی سرگذشت‌ها
با مطالعه‌ی سرگذشت دیگران می‌توانید بهترین و کوتاه‌ترین راه‌ها را بیایید. شکست‌های گذشتگان نشان دهنده‌ی راه‌هایی است که نباید دوباره برای آزمودن آنها زمان صرف کنید. پیروزی‌های گذشتگان نیز سکوهای پرشی است که به شما کمک می‌کنند تا بیشتر اوج بگیرید. (23)د) برنامه‌ریزی خانوادگی
همه‌ی اعضای خانواده را متقاعد کنید که با شناخت سارقان و هدیه کنندگان زمان و آشنایی با اصول برنامه‌ریزی و مدیریت زمان برای خود برنامه تهیه کنند. بهتر است همه در حد امکان از برنامه‌های یکدیگر آگاه باشند تا مزاحم یکدیگر نشوند و از وجود زمان‌هایی برای با هم بودن نیز مطمئن باشند. البته این به معنای حکم‌فرمایی روابطی خشک و ضابطه‌مند میان اعضای خانواده نیست، بلکه مراد تقویت روحیه‌ی وقت‌شناسی و احترام به زمان دیگران در خانواده است.هـ )گاهی دیرتر رفتن!
اگر امکان دیر رفتن به مجلسی وجود دارد، و حضور نیافتن شما در آغاز مجلس موجب وقت‌کشی دیگران یا مشکلاتی دیگر نمی‌شود، کمی دیرتر بروید و زودتر نیز آنجا را ترک کنید. البته این کار باید با هدف بهره‌وری بیشتر از زمان باشد. به این کار می‌توان اصل «گاهی کمی دیرتر خوابیدن و کمی زودتر بیدار شدن» را نیز افزود. (24)لیست برنامه‌های تلویزیون را ببینید و تنها به تماشای برنامه‌های از پیش تعیین شده بنشینید
3. در ارتباط با کارها
سومین دسته از هدیه کنندگان زمان آنهایند که موجب می‌شوند کارها در کمترین زمان و با بهترین کیفیت انجام شوند.الف) برنامه‌ریزی
برنامه‌ریزی برای انجام کارها اهمیتی ویژه دارد. از این روی، ما در گام پنجم به طور مبسوط به این گزینه پرداخته‌ایم.ب) حذف کارها و امور اضافی از زندگی
فراوانی امور اضافی، نشان دور شدن از زندگی متعقلانه است؛ (25) زیرا کارهای بیهوده فساد و زوال عقل و حکمت را در پی دارند و موجب می‌شوند انسان از دستیابی به اهداف مهم محروم شود. (26)آسان‌گیری به مردم زمانه و پذیرش مقتضیات زمان، (27) تنش‌های روانی بی‌اهمیت، اخلالگر و زمان‌بر را کاهش می‌دهد و زمان را برای پرداختن به امور برنامه‌ریزی شده و مهم به فرد هدیه می‌کند.
ج) انجام هر کار در جای خودش
برای اینکه به همه‌ی کارهایتان برسید، باید هر کاری را در جای خودش انجام دهید. هرگز کارهای بیرون از منزل (اداره، کتابخانه و ...) را به خانه نبرید؛ چرا که حقوق خانواده را زیر پا می‌گذارید و مجبور می‌شوید زمانی چندین برابر برای جبران آن صرف کنید. همچنین اگر حین انجام کارهای بیرون از منزل با مسائل خانوادگی درگیر باشید، کیفیت و راندامان کارتان پایین خواهد آمد. «مدیریت زمان مستمر و کارا، زمانی به وقوع می‌پیوندد که شما تمامی نقش‌های زندگی را به خوبی ایفا کنید». (28)بیشتر بخوانید: توصیه‌هایی برای مدیریت زمان
ساعتتان را جلو نکشید؛ زیرا با این کار بی‌نظمی را به خود تلقین می‌کنید. به جای آن بکوشید همیشه کارهایتان را سر وقت انجام دهید.
د) استفاده‌ی بجا از ابزار
نجاری با اره‌ای کُند، سخت مشغول بریدن چوب بود. فردی به او گفت: اره‌ات را تیز کن تا چوب راحت‌تر و در زمانی کمتر بریده شود. او گفت: وقت ندارم! (29)بیاموزید چه هنگام و چگونه از فناوری پیشرفته و کامپیوتر برای دست یافتن به زمان بیشتر استفاده کنید. (30) هم‌زمان از فناوری‌هایی که زندگی‌تان را پیچیده‌تر می‌کنند و به جای صرفه‌جویی در زمان، آن را هدر می‌دهند، بپرهیزید. (31)
هـ) انجام درست کارها
بهترین راه آماده شدن برای فردا این است که کار امروز را با جدیت، کفایت و دقت انجام دهیم تا دوباره‌کاری و اتلاف وقت نشود. (32)خداوند بندهای را دوست دارد که هر کاری را به درستی و بی‌نقص انجام می‌دهد. (33)
و) علاقه به کار
شخصی که افزون بر دوست داشتن شغلش، با زیرکی، هوش، منطق و استدلال آن را پذیرفته است و انجام می‌دهد، در فرایند انجام کار، زمان کمتری را برای به نتیجه رساندن آن صرف می‌کند. (34)ز) انتخاب یک گزینه از چند گزینه!
برای ساده‌سازی کارها و ذخیره‌ی زمان می‌توان امور پراکنده را به یکی تبدیل کرد.برای مثال:
گزارش‌های مختصر و مفید یک صفحه‌ای، به جای گزارش‌های چند صفحه‌ای؛
جلسه‌های یک ساعته، به جای جلسه‌های چند ساعته؛
تماس‌های یک دقیقه‌ای، به جای...؛
کارکردن با یک وسیله، به جای ...؛
انجام کار در یک روز، به جای...؛
یک خورش برای غذا به جای.... . (35)
یک نکته: هدیه کنندگان زمان بی‌شمار و گاه شخصی‌اند؛ یعنی با توجه به موقعیت، ویژگی‌ها، گذشته و اهداف، ممکن است چیزی برای یک فرد هدیه‌کننده‌ی زمان به شمار آید، اما برای دیگری چنین نباشد. بکوشید فهرست بالا را پیوسته کامل و کامل‌تر کنید و با شناسایی هر چه بیشتر اعطا کنندگان زمان، به بهترین نحو از آنها استفاده کنید.
نمایش پی نوشت ها:
1. واوقاتی من اللیل و النهار بذکرک معمورة (دعای کمیل).
2. محمدباقر مجلسی، بحارالانوار، ج16، ص 254.
3. محمد رضایی‌زاده وعلی اکبر مهاجری، اندیشه‌های اسلامی در مدیریت، دفتر دوم (مهارت‌های مدیریت خویشتن)، ص 154.
4. اذا تغیر السلطان تغیر الزمان (نهج‌البلاغه، ترجمه‌ی علی شیروانی، ص 402).
5. http://www.leitnerbox.ir.
6. جان ماکسول، مدیریت نگرش 101، ترجمه‌ی اصغر اندرودی، ص 87؛ امام علی (علیه السلام): اولا تری ان الدنیا ساعة بین ساعتین: ساعة مضت و ساعة بقیت و ساعة انت فیها فاما الماضیة والباقیة فلست تجد لرخائهما لذة و لا لشدتهما الما. فانزل الساعة الماضیة والساعة التی انت فیها منزلة الضیفین نزلا بک فظعن الراحل عنک بذمه ایاک و حل النازل بک بالتجربة لک... (محدث نوری، مستدرک الوسائل، ج12، ص 149).
7. روبرتا روش، مدیریت زمان، ترجمه‌ی مژده شیرازی منش، امیر حسین فهیمی، حسام شهریاری و سیدحسین اصولی، ص 52.
8. العقل حفظ التجارب (نهج‌البلاغه، ترجمه‌ی علی شیروانی، ص 478).
9. پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) لایلسع المومن من حجر مرتین (شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، ج4، ص 378).
10. نفس المرء خُطاه الی الموت (نهج‌البلاغه، ترجمه‌ی علی شیروانی، ص 480).
11. عبدالعظیم کریمی، تربیت آسیب‌زا، ص 182.
12. ع. ابراهیمی، برنامه‌ریزی وقت، ص 41.
13. پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) قیدوا العلم بالکتابة (محمد باقر مجلسی، بحارالانوار، ج58، ص 124).
14. لوتار سی. ورت، مدیریت زمان، ترجمه‌ی غلام‌رضا خاکی، ص 93.
15. لقمان فی وصیّه لابنه: یا بنی لایکون الدیک اکیس منک، یقوم فی وقت السّحر ویستغفر و أنت نائم! (محدث نوری، مستدرک الوسائل، ج12، ص 146، ح 13744).
16. فرحناز فردوسیان، ارزش وقت در اسلام، ص 51.
17. سعید جعفری مقدم، گلچینی از اندیشه‌های مدیریت، ص 113.
18. بل الانسان علی نفسه بصیرة (قیامت، 14).
19. لیس منا من لم یحاسب نفسه فی کل یوم و ان عمل حسنا استزاده الله وان عمل سیئا استغفرالله منه و تاب الله (محمد بن یعقوب کلینی، اصول کافی، ج2، ص 328).
20. امام علی (علیه السلام): من شاور الرجال شارکها فی عقولها؛ «کسی که با مردان [خردمند] مشورت کند، در عقل آنان شریک می‌شود» (محمد بن الحسن حر عاملی، وسائل الشیعه، ج12، ص 40).
21. ع. ابراهیمی، برنامه‌ریزی وقت، ص 44.
22. یا هشام لو کان فی یدک جوزة و قال الناس فی یدک لؤلؤة ما کان ینفعک و أنت تعلم أنها جوزة ولو کان فی یدک لؤلؤة و قال الناس إنها جوزة ما ضرک و أنت تعلم أنها لؤلؤة؛ «اگر در دستت گردو داری و همه‌ی مردم گویند گوهر داری، تو را سود نبخشد و اگر در دست دُر داری و مردم گویند گردو داری، تو را زیان نرساند» (حسن بن شعبه حرانی، تحف‌العقول، ص 386).
23. اقتباس از نامه‌ی 31 نهج‌البلاغه.
24. مهدی نیلی‌پور، مدیریت زمان (1)، ص 34.
25. اذا قلت العقول کثر الفضول (عبدالواحدبن محمد تمیمی آمدی، غررالحکم و دررالکلم، ص 55).
26. من اشتغل بالفضول فاته من مهمه المأمول (همان، ص 477)؛ من اشتغل بغیر المهم ضیع الأهم (همان).
27. برگرفته از سخنان امیرمؤمنان علی (علیه السلام) خطاب به امام حسن (علیه السلام): «ساهل الدهر - المقر للزمان» (نهج البلاغه، ترجمه‌ی علی شیروانی، نامه‌ی 31).
28. روبرتا روش، مدیریت زمان، ترجمه‌ی مژده شیرازی منش، امیرحسین فهیمی، حسام شهریاری و سیدحسین اصولی، ص 238.
29.روبرتا روش، مدیریت زمان (1)، ص 34.
30. روبرتاروش، مدیریت زمان، ترجمه مژده شیرازی منش، امیر حسین فهیمی، حسام شهریاری و سید حسین اصولی ، ص 103.
31. همان، ص 109.
32. محمدعلی حقیقی و محمد مهدی علی مردانی، الگوهایی برای تنظیم وقت مدیریت، ص 96.
33. پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) ولکن الله یحب عبدا اذا عمل عملا احکمه (محمد رضا حکیمی، علی حکیمی و محمد حکیمی، الحیاة، ج1، ص 308).
34. محمدعلی حقیقی و محمدمهدی مردانی، الگوهایی برای تنظیم برای تنظیم وقت مدیریت، ص 52.
35. همان، ص29.
پرویزی، جواد، (1392)، زمان را نگه دارید، قم: انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی (ره)، چاپ اول.
