بررسی چیستی پوکی استخوان، علل ابتلا به آن و پیشگیری و درمان این بیماری

چکیده
«پوکی استخوان»، یکی از شایع‌ترین بیماری‌های متابولیک استخوان بوده که این روزها افراد زیادی را درگیر نموده است. پوکی استخوان در حقیقت یک بیماری خاموش محسوب شده که معمولاً پس از شکستگی، تشخیص داده می‌شود. در این مقاله به چیستی، علل ابتلا، عوامل خطر، نحوه پیشگیری و درمان این بیماری خواهیم پرداخت.

تعداد کلمات 2141/ تخمین زمان مطالعه 11 دقیقه

مترجم: سید‌مصطفی سید‌آقامیری

پوکی استخوان چیست؟

«پوکی استخوان» یا «استئوپروز»، همان‌طور که از نامش پیداست، یک بیماری استخوانی است. استئوپروز ریشه در عبارت لاتینِ «Porous Bones» به معنای استخوان‌های پُرمنفذ، دارد.
در داخل هر استخوان سالم، فضاهایی خالی شبیه به سوراخ‌های کندوی زنبور عسل وجود دارد. پوکی استخوان موجب بزرگ شدن این فضاهای خالی شده و در نتیجه از قوت و تراکم استخوان کاسته خواهد شد؛ علاوه بر این، سطح خارجی استخوان نیز ضعیف‌تر و نازک‌تر خواهد شد.
پوکی استخوان ممکن است در هر سنی رخ دهد، اما این بیماری در افراد مسن و خصوصاً زنان شایع‌تر است. بیش از 53 میلیون آمریکایی یا به پوکی استخوان مبتلا بوده و یا در معرض ابتلا به آن قرار دارند.
افراد مبتلا به پوکی استخوان، حتی در هنگام انجام فعالیت‌های روزمره، مانند ایستادن و یا راه رفتن نیز در معرض خطر شکستگی‌های استخوانی قرار دارند. شایع‌ترین استخوان‌هایی که در بیماری پوکی استخوان آسیب می‌بینند عبارتند از: دنده‌ها، لگن، مچ دست و ستون فقرات.

علائم پوکی استخوان

مراحل اولیه پوکی استخوان، هیچ علامت و هشدار مشخصی ندارند. در بیشتر مواقع تا قبل از شکستن استخوان، فرد از ابتلای خود به این بیماری اطلاعی ندارد. با این حال برخی از علائم اولیه پوکی استخوان از این قرارند:
    • تحلیل لثه‌ها (بالا رفتن لثه‌ها)؛
    • ضعف در توانایی گرفتن اشیاء؛
    • ضعف و شکنندگی ناخن‌ها.

اگر این علائم را ندارید، اما در خانواده خود سابقه پوکی استخوان دارید، با پزشک خود این موضوع را مطرح نمایید تا در صورت لزوم، آزمایش‌های لازم را تجویز نماید.

پوکی استخوان شدید

در صورتی که پوکی استخوان به درستی و در زمان مناسب درمان نشود، اوضاع به مراتب بدتر خواهد شد، چرا که هر چه استخوان‌ها ضعیف‌تر شوند، خطر شکستگی نیز افزایش خواهد یافت.
در پوکی استخوان شدید ممکن است فرد در اثر افتادن و یا حتی سرفه و عطسه، دچار شکستگی استخوان گردد؛ هم‌چنین ممکن است این بیماری موجب گردن درد، کمر درد و یا کوتاه شدن قد گردد، چرا که ممکن است شکستگی در یکی از مهره‌های گردن یا کمر و در اثر فشار طبیعی روی ستون فقرات اتفاق بیافتد.
اگر در اثر ابتلا به پوکی استخوان، دچار شکستگی شدید، جوش خوردن استخوان به عوامل بسیاری بستگی خواهد داشت، از جمله محل و شدت شکستگی و هم‌چنین سن و سابقه ابتلا به بیماری‌های دیگر.

تصاویری از بیماری پوکی استخوان

برای درک بهتر این بیماری در ادامه دو تصویر از بافت استخوانی سالم و استخوان دچار پوکی را در کنار هم قرار داده‌ایم تا با مقایسه آن‌ها به درکی بهتر از این بیماری دست یابید. دایره بالا نشان‌دهنده استخوان سالم و دایره پایین، استخوان دچار پوکی را نشان می‌دهد. بخش‌های سیاه، در حقیقت حفره‌هایی هستند که در بالا اشاره نمودیم.

دلایل ابتلا به پوکی استخوان

در بیشتر مواقع، ابتلا به پوکی استخوان متأثر از عواملی است که در ادامه به آن‌ها اشاره می‌کنیم:
سن
اصلی‌ترین عامل ابتلا به پوکی استخوان، سن است. در طول عمر انسان، سلول‌های استخوانی بارها و بارها از بین می‌روند و سلول‌های جدید جایگزین آن‌ها خواهد شد، اما پس از سی سالگی سرعت از بین رفتن سلول‌های استخوانی بیشتر از سرعت جایگزینی آن‌ها با سلول‌های جدید خواهد بود؛ همین امر موجب کاهش تراکم استخوان و در نتیجه، شکنندگی آن‌ها خواهد شد.

یائسگی

دیگر عامل اصلی پوکی استخوان، «یائسگی» است. یائسگی معمولاً در زنان 45 تا 55 ساله رخ می‌دهد. تغییرات هورمونی مرتبط با یائسگی، موجب تسریع در روند کم‌تراکم شدن استخوان‌ها خواهد شد.
از تراکم استخوانی مردان نیز، در این سن کاسته خواهد شد، اما این روند در مردان به مراتب کندتر از زنان است. با این حال پس از 65 تا 70 سالگی، روند پوک شدن استخوان‌ها در زنان و مردان، یکسان خواهد بود.

بیماری‌ها و یا مصرف داروها

یکی دیگر از علل پوکی استخوان، بیماری‌هایی چون «پرکاری تیروئید» است؛ هم‌چنین مصرف برخی داروها نیز در ابتلای به این بیماری تأثیر‌گذار خواهند بود. نمونه‌هایی از این داروها عبارتند از: کورتیکواستروئیدهای خوراکی یا تزریقی، مانند پردنیزون یا کورتیزون.
همان‌طور که در بالا اشاره شد، سن، یائسگی، بیماری‌های خاص و مصرف برخی داروها، ممکن است علت اصلی ابتلا به پوکی استخوان باشند، با این حال این موارد تنها دلایل این بیماری محسوب نمی‌شوند.

عوامل خطر ابتلا به پوکی استخوان

اصلی‌ترین عوامل خطر ابتلا به پوکی استخوان از این قرارند:
    • زن بودن؛
    • مسن بودن؛
    • نژاد قفقازی یا آسیایی؛
    • سابقه خانوادگی ابتلا به پوکی استخوان؛
    • تغذیه نامناسب؛
    • عدم فعالیت؛
    • مصرف دخانیات؛
    • مصرف برخی داروها؛
    • وزن کم؛
    • استخوان‌بندی ظریف.

برخی از عوامل بالا قابل کنترل هستند، مانند فقر تغذیه و عدم فعالیت؛ مثلاً، بهبود وضعیت تغذیه و داشتن فعالیت ورزشی منظم، می‌تواند به سلامت استخوان‌ها کمک کند؛ اما کنترل برخی از عوامل خطر، همچون سن و جنسیت، از دست شما خارج خواهد بود.

پوکی استخوان پیری

احتمالاً تا کنون نام پوکی استخوان پیری را شنیده‌اید. این نوع پوکی استخوان، یک بیماری مجزا محسوب نمی‌شود، بلکه عبارت است از پوکی استخوان به علت افزایش سن. همان‌طور که در بالا نیز اشاره شد، سن، اصلی‌ترین عامل ابتلا به پوکی استخوان محسوب می‌شود. در صورت عدم پیشگیری مناسب و یا تلاش در جهت درمان، در اثر افزایش سن، کم‌کم استخوان‌ها ضعیف شده و پوکی استخوان اتفاق خواهد افتاد.
بنا بر آمار جهانی بنیاد بین المللی پوکی استخوان، حدود یک‌دهم زنان بالای شصت سال، به پوکی استخوان مبتلا هستند و این آمار در مورد زنان بالای هشتاد سال، به دو‌پنجم نیز می‌رسد.

بیشتر بخوانید: پوکی استخوان و راههای پیشگیری از آن

آزمایش تراکم استخوان، جهت تشخیص پوکی استخوان

برای تشخیص پوکی استخوان، پزشک سابقه پزشکی شما را بررسی کرده و یک معاینه بدنی انجام خواهد داد؛ هم‌چنین آزمایش خون و ادرار را نیز تجویز خواهد نمود تا به علل احتمالی پوکی استخوان پی ببرد. اگر پزشک احتمال دهد که به پوکی استخوان دچار هستید و یا در معرض ابتلا قرار دارید، احتمالاً آزمایش سنجش تراکم استخوان را توصیه نماید.
در این آزمایش، با استفاده از اشعه ایکس، تراکم استخوان‌های مچ دست، لگن و ستون فقرات، سنجیده می‌شود. این سه عضو بیش از بقیه استخوان‌های بدن در معرض ابتلا به پوکی استخوان قرار دارند. این آزمایش که هیچ دردی برای فرد به همراه ندارد، بین ده تا سی دقیقه به طول می‌انجامد.

درمان پوکی استخوان

اگر با انجام آزمایشات لازم، متوجه شدید به پوکی استخوان مبتلا هستید، پزشک یک طرح درمانی برای شما ارائه خواهد نمود. پزشک در کنار تجویز برخی داروها، شما را به اصلاح سبک زندگی‌تان تشویق خواهد نمود. این اصلاح، شامل افزایش دریافت ویتامین D و کلسیم و هم‌چنین انجام ورزش‌های مناسب خواهد بود.
پوکی استخوان، معالجه‌ای قطعی ندارد، اما برخی درمان‌ها به محافظت و قوت بخشیدن به استخوان‌هایتان کمک خواهد نمود؛ این درمان‌ها به کند شدن روند پوکی استخوان کمک می‌نمایند. هم‌چنین برخی اقدامات درمانی ممکن است بدن را برای رشد بافت استخوانی جدید، تحریک کند.

داروهای تجویزی برای بیماری پوکی استخوان

رایج‌ترین داروهایی که برای درمان پوکی استخوان تجویز می‌شوند، «بیس فسفونات‌ها» هستند. این داروها موجب پیشگیری در از دست دادن بافت استخوانی می‌گردند. این داروها در قالب خوراکی و تزریقی در دسترس هستند. برخی از این داروها عبارتند از:
    • آلندرونات (فوزاماکس)؛
    • ایباندرونیت (بونیوا)؛
    • زولدرونیک اسید (رکلاست).

برخی دیگر از درمان‌ها که ممکن است برای پیشگیری از کاهش تراکم استخوان و تحریک رشد استخوانی تجویز شوند، از این قرارند:
     • تستوسترون
تستوسترون‌درمانی در مردان، ممکن است به افزایش تراکم استخوان کمک کند.

     • هورمون درمانی
استفاده از هورمون استروژن برای زنان یائسه، می‌تواند روند از دست دادن بافت استخوانی را متوقف کند. متأسفانه مصرف هورمون استروژن خطر عوارضی، چون لخته شدن خون، بیماری‌های قلبی و برخی انواع سرطان را در پی خواهد داشت.

     • داروی رالوکسیفن
این دارو تمام مزایای هورمون استروژن را داشته و بسیاری از عوارض آن را ندارد، اما با این حال خطر لخته شدن خون، از عوارض احتمالی این دارو می‌باشد.

     • دنوزوماب (اکسجوا یا پرولیا)
این دارو در شکل تزریقی در دسترس است و به نظر، احتمال اثربخشی این دارو در کاستن از سرعت پوکی استخوان از بیس فسفونات‌ها، بیشتر باشد.

     • تری‌پاراتاید (فورتئو)
این دارو تزریقی بوده و موجب تحریک بدن برای رشد استخوان می‌گردد.

     • کلسی‌تونین سالمون (فورتیکال و میاکلسیک)
این دارو به شکل اسپری بینی در دسترس است. درباره سرطان‌زا بودن این دارو، از پزشک خود بپرسید.

درمان‌های طبیعی پوکی استخوان

از آن‌جا که مصرف داروهای درمان پوکی استخوان ممکن است با عوارضی همراه باشد، ممکن است شما درمان‌های خانگی را به درمان‌های دارویی ترجیح دهید.
مکمل‌های مختلفی، همچون شبدر قرمز، سویا و کوهوش سیاه، ممکن است برای تقویت استخوان‌ها و از بین بردن علائم پوکی استخوان مفید باشند. با این حال، قبل از مصرف هر داروی گیاهی و یا مکمل، به دو دلیل زیر حتماً با پزشک و یا داروساز مشورت کنید:
1. مطالعات بسیار اندکی در مورد اثر‌بخشی این مکمل‌ها برای درمان پوکی استخوان در دست داریم؛ در نتیجه ما نمی‌توانیم کارایی وعارضه نداشتن آن‌ها را تأیید کنیم.
2. ممکن است برخی از این گیاهان با برخی داروها تداخل نموده و موجب بروز عوارضی گردند؛ پس بهتر است قبل از مصرف، از عدم تداخل آن‌ها با داروهای مصرفی مطمئن شوید.
با این حال، برخی افراد گزارش کرده‌اند که مصرف این گیاهان برایشان مفید بوده است.

پوکی استخوان و رژیم غذایی

داشتن یک رژیم غذایی مناسب، به استحکام استخوان‌های شما کمک خواهد کرد. برای این‌که استخوان‌هایی سالم داشته باشید، لازم است برخی مواد مغذی را در برنامه غذایی خود بگنجانید. مهم‌ترین این مواد عبارتند از: کلسیم و ویتامین D. بدن برای داشتن استخوان‌هایی محکم به کلسیم نیاز دارد و برای جذب کلسیم به ویتامین D. پروتئین، منیزیم، ویتامین K و روی، از دیگر مواد مغذی هستند که برای تقویت استخوان‌ها لازم هستند.
درباره رژیم غذایی مناسب خودتان، با پزشک مشورت کنید. آن‌ها توصیه‌هایی درباره رژیم غذایی مناسب ارائه خواهند داد و یا شما را به یک متخصص تغذیه ارجاع می‌دهند.

ورزش

برنامه غذایی سالم، تنها راه برای داشتن استخوان‌هایی سالم نیست. ورزش نیز از اهمیت فراوانی برخوردار است؛ خصوصاً ورزش‌هایی که در آن‌ها بدن متحمل وزن می‌گردد (مانند بدنسازی). برخی از این ورزش‌ها عبارتند از:
     • بالارفتن از پله‌ها؛
     • تمرینات مقاومتی مانند:
        o استفاده از دستگاه پرس پا
        o اسکات
        o پوش آپ (شنا)
        o وزنه زدن، از قبیل کار با:
            • باند ارتجاعی
            • دمبل
            • دستگاه‌های کششی مقاومتی.

این ورزش‌ها موجب می‌شوند ماهیچه‌ها به استخوان‌ها فشار آورند؛ همین امر سبب می‌شود بدن بافت‌های استخوانی جدیدی تولید کند و در نتیجه استخوان‌ها محکم خواهند شد.
با این حال، این تنها فایده ورزش نیست. ورزش تأثیرات مثبت فراوانی بر وزن و سلامت قلب دارد. ورزش می‌تواند تعادل شما را بهبود بخشد که در نتیجه احتمال افتادن شما کمتر خواهد شد.
قبل از شروع هر برنامه ورزشی، حتماً با پزشک خود مشورت کنید.

پیشگیری از پوکی استخوان

بسیاری از عوامل خطر ابتلا به پوکی استخوان، قابل کنترل نیستند؛ این عوامل عبارتند از: زن بودن، افزایش سن و داشتن سابقه پوکی استخوان در خانواده. با این حال، عوامل دیگری وجود دارند که می‌توان آن‌ها را کنترل نمود.
در ادامه به بهترین روش‌ها برای پیشگیری از پوکی استخوان می‌پردازیم:
      • مصرف زیاد کلسیم و ویتامین D؛
      • انجام ورزش‌هایی که در آن‌ها بدن متحمل وزن می‌شود؛
      • ترک مصرف دخانیات؛
      • هورمون درمانی برای زنان (البته لازم است مزایا و معایب این کار سنجیده شود).

اگر برخی عوامل خطر ابتلا به پوکی استخوان را در خود می‌یابید، لازم است با پزشک مشورت نموده تا بهترین روش پیشگیری را برایتان ارائه دهد.

مقایسه استئوپنی و استئوپروز (پوکی استخوان)

اگر پزشک به شما بگوید به «استئوپنی» مبتلا هستید، ممکن است اشتباهاً فکر کنید مشکل شما «استئوپروز» است، زیرا این دو کلمه بسیار به یکدیگر شباهت دارند. با این حال، استئوپنی با استئوپروز، کاملاً متفاوت هستند.
استئوپنی برخلاف استئوپروز، بیماری محسوب نمی‌شود. در استئوپنی نیز تراکم استخوانی کاهش می یابد. درست است که در استئوپنی، تراکم استخوان نرمال نیست، اما ضعف استخوانی شبیه بیماری استئوپروز نیز نمی‌باشد.
عامل اصلی ابتلا به استئوپنی، افزایش سن است. تراکم استخوانی در سن 35 سالگی به اوج خود می‌رسند و پس از آن و با افزایش سن، از تراکم استخوان‌ها کاسته خواهد شد.
در بیشتر موارد، استئوپنی ممکن است به پوکی استخوان منجر شود؛ بنابراین اگر مبتلا به استئوپنی هستید لازم است استخوان‌های خود را تقویت نمایید.

چشم‌انداز بیماری پوکی استخوان

پوکی استخوان بیماری‌ای است که می‌تواند مشکلاتی جدی به همراه داشته باشد. این بیماری ممکن است به شکستگی استخوان منجر شود که خود می‌تواند دردناک بوده، دیر التیام یابد و در نهایت به مشکلات دیگری نیز بینجامد؛ مثلاً درمان شکستگی لگن، مستلزم ماندن در رختخواب برای مدتی طولانی خواهد بود و این امر خطر ابتلا به لخته شدن خون، ذات‌الریه و دیگر عفونت‌ها را افزایش می‌دهد.
خبر خوب این است که راه‌های زیادی جهت پیشگیری و درمان پوکی استخوان وجود دارد. این درمان‌ها شامل ورزش، رژیم غذایی مناسب و مصرف برخی داروهای تجویزی است. اگر فکر می‌کنید در معرض ابتلا به پوکی استخوان بوده و یا به این بیماری دچار شده‌اید، حتماً به پزشک مراجعه کنید.

منبع: www.healthline.com