قرآن و جشنواره‌های قرآنی

راه‌کارهای افزایش کارآیی نمایشگاه‌ها و جشنواره‌های قرآنی
 

چکیده
قرآن کریم، به سبب برخورداری از بالاترین جذابیت لفظی و عمیق‌ترین محتوا برای هدایت و دستگیری از انسان، در جامعه اسلامی و دینی از این جایگاه برخوردار است که موضوع اصلی چنین برنامه‌هایی واقع شود. هرچه‌قدر این برنامه‌های تبلیغی - ترویجی تعمیق یابد و در مسیر تأثیرگذاری جدی‌تر پیش رود، کارآیی آن‌ها بیشتر خواهد شد و سبب گسترش کمی و کیفی این فعالیت‌ها می‌گردد.

تعداد کلمات 1065/ تخمین زمان مطالعه 6 دقیقه

نمایشگاه‌ها در موضوعات مختلف برای دست‌یابی به این هدف برگزار می‌شوند که موضوع مورد نظر را در معرض دید، استفاده و بررسی مخاطبان قرار دهند.
جشنواره‌ها نیز به منظور فراخوانی و برانگیختن مخاطبان و ایجاد رقابت بین ایشان برگزار می‌شوند. هرچه موضوع نمایشگاه و جشنواره جذاب‌تر، با اهمیت‌تر و فراگیرتر باشد، تأثیرگذاری‌اش افزون‌تر خواهد بود.
قرآن کریم، کلام الهی و بالاترین سخن است که به سبب برخورداری از بالاترین جذابیت لفظی در میان تمام سخن‌ها و عمیق‌ترین محتوا برای هدایت و دستگیری از انسان، در جامعه اسلامی و دینی از این جایگاه برخوردار است که موضوع اصلی چنین برنامه‌هایی واقع شود.
حال، هرچه‌قدر این برنامه‌های تبلیغی - ترویجی تعمیق یابد و در مسیر تأثیرگذاری جدی‌تر پیش رود، کارآیی آن‌ها بیشتر خواهد شد و سبب گسترش کمی و کیفی این فعالیت‌ها می‌شود.
راه‌کارهای افزایش کارآیی نمایشگاه‌ها و جشنواره‌های قرآنی
توجه به این پرسش، حائز اهمیت ویژه است که چه راه‌کارهایی برای افزایش این کارآیی مؤثر است؟ چه دیدگاه‌هایی سبب خواهد گردید تا به این سطح دست یافت؟ کدام دستگاه‌ها یا اشخاص حقیقی و حقوقی، این امر را جامه عمل خواهند پوشاند؟
از میان راه‌کارهای متعدد محتمل برای این موضوع، به عناوینی در این یادداشت پرداخته شده است.
 

یکی از مهم‌ترین و مبنایی‌ترین رویکردهای افزایش کارآیی نمایشگاه‌ها و جشنواره‌های قرآنی، توجه به نیاز حقیقی مخاطبان است.
پیامبر اکرم به سوی همگان از هر زبان، نژاد، ملیت، سن و جنسیتی فرستاده شده است.
«قُلْ یَا أَیُّهَا النَّاسُ إِنِّی رَسُولُ اللَّهِ إِلَیْکُمْ جَمِیعًا الَّذِی لَهُ مُلْکُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ ۖ لَا إِلَٰهَ إِلَّا هُوَ یُحْیِی وَیُمِیتُ ۖ فَآمِنُوا بِاللَّهِ وَرَسُولِهِ النَّبِیِّ الْأُمِّیِّ الَّذِی یُؤْمِنُ بِاللَّهِ وَکَلِمَاتِهِ وَاتَّبِعُوهُ لَعَلَّکُمْ تَهْتَدُونَ» (اعراف، ۱۵۸)؛ بگو: ای مردم! من پیامبر خدا به سوی همه شما هستم؛ همان خدایی که فرمانروایی آسمان‌ها و زمین از آن اوست. هیچ معبودی جز او نیست؛ که زنده می‌کند و می‌میراند. پس به خدا و فرستاده او - که پیامبر درس نخوانده‌ای است که به خدا و کلمات او ایمان دارد - بگروید و او را پیروی کنید، امید که هدایت شوید.
قرآن کریم، پیامبر اکرم و نیز همه را مخاطب قرار می‌دهد. «هَذَا بَیَانٌ لِلنَّاسِ وَهُدًى وَمَوْعِظَةٌ لِلْمُتَّقِینَ» (آل‌عمران، ۱۳۸)؛ این قرآن برای مردم، بیانی، و برای پرهیزگاران رهنمود و اندرزی است.
اما بهره‌مندی همگان از قرآن کریم یکسان نیست؛ نه ظاهر قرآن و نه مفاهیمش برای تمام افراد و سطوح، یک سخن ثابت القا نمی‌کند. وظیفه مبلغ قرآن، که برگزاری نمایشگاه‌ها و جشنواره‌ها کاری تبلیغی است، به آن است که مخاطب‌شناسی کند و بر اساس نیازهایی که در مخاطب می‌یابد به تبلیغ و عرضه قرآن از طریق نمایشگاه‌ها و جشنواره‌ها بپردازد. البته این نیازشناسی و نیازسنجی باید حقیقی باشد، نه تصنعی. نمونه‌ای از نیازسنجی را می‌توان در نمایشگاه‌های ماه مبارک رمضان دید. بازدید مخاطبان نوجوان از بخش‌های محتوایی انتزاعی و غیرجذاب نمی‌تواند نیازهای درونی ایشان را پاسخ دهد. برعکس، به تصویر کشیدن مفاهیم قرآنی به زبانی ساده و جذاب می‌تواند آنان را به سمت قرآن معطوف کند.
متأسفانه در بسیاری از برنامه‌های معمول و سنتی عموم برنامه‌های تبلیغی - ترویجی قرآن، این امر مورد توجه بوده است.
 

تصور می‌شود مجریان برنامه‌های نمایشگاهی و جشنواره‌ای، تنها وظیفه دارد آنچه را که خود صلاح و صحیح می‌دانند انجام دهند، نه آنچه مخاطب توقع دارد. این مشکل، عمدتاً به خاطر این است که ارتباط مجری و مخاطب تقریباً منقطع است. شاید حداکثر مطلبی که طی سنوات اخیر مد نظر قرار گرفته، تهیه بانک اطلاعاتی ایده‌های قرآنی است! فعالیتی که می‌توانست منشأ تحقق برنامه‌های جدید، مخاطب‌پسند و تأثیرگذار باشد، اما نتیجه آن تنها ایجاد توقع بین مردمی شده که طرح و ایده ارائه کرده‌اند، ولی نه تنها ثمره‌اش را ندیده‌اند، بلکه شاهد انجام کارهای خلاف آن بوده‌اند.
در همین باره باید به نبود ارتباط صحیح بین مجریان و مخاطبان اشاره نمود. طبیعتاً زمانی که ارتباط برقرار نباشد، تعاملی نیز صورت نخواهد گرفت.
 

ممکن ساختن برگزاری نمایشگاه و جشنواره‌ای مطلوب، منوط به داشتن هدف و چشم‌اندازی روشن، مناسب و متناسب است. طبیعی است که انجام هر کاری به شکل مطلوب، اگر با تنظیم افق مناسب همراه نباشد، ممکن نخواهد بود. متأسفانه هدف افق بسیاری از این برنامه‌ها، روشن نبوده و مخاطب با دقت تعیین نمی‌شود و تناسب آن با مخاطبان لحاظ و الزامات آن در نظر گرفته نمی‌شود و موارد مشابه از این دست.
به همین لحاظ، هیچ‌یک از طرفین، از برنامه‌های اجرا‌شده راضی نیست! مجری راضی نیست، چون تصور می‌کند آن توجه و استقبالی که پیش‌بینی می‌کرده، از طرف مخاطبان صورت نپذیرفته است. مخاطب نیز راضی نیست، چون فکر می‌کند نمایشگاه یا جشنواره‌ای که به دنبالش بوده، اتفاق نیافتاده و همواره فراتر از آن را می‌طلبد.
 

همیشه توان و استعدادهایی در طیف مخاطبان وجود دارد که توجه و استفاده از آن‌ها می‌تواند روال اجرای برنامه را کاملاً اصلاح یا حداقل اشکالاتش را کم کند.
این بهره‌مندی می‌تواند ایده‌پردازی، کارهای اجرایی، نظارت و سایر موارد را شامل شود. در بسیاری از برنامه‌های اجرا‌شده، مجری و مخاطب در دو سوی مجزا از هم هستند و توانمندی‌های مخاطبان از سوی مجری، هیچ انگاشته نمی‌شود. این امر نیز سبب کاهش اقبال عمومی از برنامه‌ها، افزایش هزینه‌ها و در نهایت، بی‌محتوا شدن آن‌ها شود.
 

هرچند طبع انسان برای تمایل یافتن به امور مطلوب و پسندیده، به تشویق نیاز دارد، اما نباید تشویق را تنها در نوع مستقیم آن خلاصه کرد. اثرگذاری تشویق غیرمستقیم در جذب مخاطبان به برنامه‌ها، فرهنگ‌سازی، ایجاد شخصیت مستقل در مخاطب و موارد متعددی از این قبیل، بسیار فراتر از تشویق مستقیم است.
انجام تشویق غیرمستقیم سبب می‌شود که همین تشویق‌های ناپیدای بعدی تصور شود و به نوعی مخاطب در انتظار و ابهام نسبت به گام‌های بعدی و انواع دیگر تشویق باشد.
حتی در جشنواره‌ها و رقابت‌ها، که جایزه دادن به نفرات برتر مرسوم است، می‌توان با پررنگ نمودن تشویق‌های غیرمادی، معادل‌سازی تشویق‌های مستقیم و مادی با تشویق‌های غیرمستقیم و عمدتاً محتوایی و موردی، تأثیر بسزایی در جذب ایشان داشته باشد.

پی نوشت:
[1]. استادیار دانشگاه علوم و معارف قرآن کریم.
 منبع: کتاب گفتارها و نوشتارها؛ ارائه‌شده در همایش هم‌اندیشی نخبگان، فرهیختگان و پیش‌کسوتان قرآنی؛ وزارت فرهنگ و ارشاد، تابستان 1396.