چکیده
از آنجایی که سعادت یک جامعه به نوع اندیشه و تفکر آن بستگی دارد بنابراین وظیفه هر جامعه این است که از طریق آموزش و ارتقای فکری نسلی را تربیت کند که اهل اندیشیدن و تفکر باشد. از طرف دیگر با توجه به تأکید دین اسلام، خانواده ها می توانند با استفاده از آموزه های دینی فرزندانی اندیشمند را پرورش دهند.
تعداد کلمات: 1385 کلمه، تخمین زمان مطالعه: 7 دقیقه
از آنجایی که سعادت یک جامعه به نوع اندیشه و تفکر آن بستگی دارد بنابراین وظیفه هر جامعه این است که از طریق آموزش و ارتقای فکری نسلی را تربیت کند که اهل اندیشیدن و تفکر باشد. از طرف دیگر با توجه به تأکید دین اسلام، خانواده ها می توانند با استفاده از آموزه های دینی فرزندانی اندیشمند را پرورش دهند.
تعداد کلمات: 1385 کلمه، تخمین زمان مطالعه: 7 دقیقه
نویسنده: سمیه خلیلی
تفکر و انسان
هنوز در جامعه ما بیشترین توجه معطوف به انباشته کردن معلومات است. هر کس حافظه ای قوی داشته باشد بیشتر مورد توجه قرار می گیرد تا آنکه بهتر و کامل تر می تواند فکر کند. اولیا باید راه اندیشیدن را به فرزندان خود بیاموزند و به جای اینکه مغز آنان را از محفوظاتی که در تمام مدت زندگی از آن بهره ای نخواهند برد پر کنند، تلاش کنند تا اندیشه و تدبیر کردن درست را به آنها بیاموزند. دانشمندان تربیت می گویند: تفکر یعنی سیر دادن ذهن در حوزه معلومات تا به کشف مجهولات پی ببرند. چیزی که در متن زندگی به درد انسان ها می خورد اهل اندیشه بودن است نه داشتن محفوظات و معلومات.(1)
واقـعیت آن اسـت که هیچ نهادی همچون خانواده در تأمین نیازهای روانی فرد بـه ویژه نیازهای عاطفی مؤثر نیست، جو عاطفی خانواده در اشکال مختلف در روابط اعضای خانواده با یکدیگر تجلی می‌یابد.
مـنشاء تـفکر و انـدیشه افراد نیز به خانواده برمی‌گردد،در خانواده‌ای که نسبت به مشکلات و حـل آنـها حساسیت وجود دارد، افراد با تشخیص مشکلات و در نظر گرفتن امکانات، گزینش راه حلها براساس امکانات موجود و انـتخاب راه حـلی مـطلوب، شیوه مناسب فکری را برمی‌گزینند. شیوه احترام به همدیگر و حق اظهار نظر و نـقشی کـه بـه عهده هرکس قرار دارد، شیوه تفکر فرد را سامان می‌دهد.
آموزش تخیل و رؤیاپردازی به کودک یکی دیگر از روش‌های پرورش تفکر صحیح است. این خیال‌پردازی باید ارادی و کنترل شده باشد. در حوزه تخیل، آزادی عمل وجود دارد که این باعث ایجاد خلاقیت زمینه‌های مختلف در کودک می‌شود.
تقوی، یکی دیگر از شیوه های رشد تفکر می باشد. در قرآن به این موضوع اشاره شده که « یا ایها الذین آمنوا ان تتقواالله یجعل لکم فرقاناً» خداوند در این آیه می فرماید: ای ایمان آورندگان اگر تقوا پیشه کنید [خدا] برای شما [نیروی] فرقان ( یعنی تشخیص حق از باطل) قرار می دهد. ( انفال/ 29) علامه طباطبایی در تفسیر این آیه آورده اند که « فرقان در رأی و نظر، جدا کردن فکر صحیح از باطل است. همه این ها نتیجه و میوهای است که از درخت تقوی به دست می آید.» این آیه همانطور که در تفسیر آن آمده یادآور می شود که رسیدن به مقام تقوی، نتایجی دربردارد که از جمله آن می توان گفت نوعی توانایی در فرق نهادن بین جنبه های حق و باطل است و فرد به کمک آن می تواند فکر صحیح را از فکر باطل تمیز داده و آنها را تفکیک کند و این مرحله سطح بالایی از قدرت تفکر را شامل می شود.
هنوز در جامعه ما بیشترین توجه معطوف به انباشته کردن معلومات است. هر کس حافظه ای قوی داشته باشد بیشتر مورد توجه قرار می گیرد تا آنکه بهتر و کامل تر می تواند فکر کند. اولیا باید راه اندیشیدن را به فرزندان خود بیاموزند و به جای اینکه مغز آنان را از محفوظاتی که در تمام مدت زندگی از آن بهره ای نخواهند برد پر کنند، تلاش کنند تا اندیشه و تدبیر کردن درست را به آنها بیاموزند. دانشمندان تربیت می گویند: تفکر یعنی سیر دادن ذهن در حوزه معلومات تا به کشف مجهولات پی ببرند. چیزی که در متن زندگی به درد انسان ها می خورد اهل اندیشه بودن است نه داشتن محفوظات و معلومات.(1)
واقـعیت آن اسـت که هیچ نهادی همچون خانواده در تأمین نیازهای روانی فرد بـه ویژه نیازهای عاطفی مؤثر نیست، جو عاطفی خانواده در اشکال مختلف در روابط اعضای خانواده با یکدیگر تجلی می‌یابد.
مـنشاء تـفکر و انـدیشه افراد نیز به خانواده برمی‌گردد،در خانواده‌ای که نسبت به مشکلات و حـل آنـها حساسیت وجود دارد، افراد با تشخیص مشکلات و در نظر گرفتن امکانات، گزینش راه حلها براساس امکانات موجود و انـتخاب راه حـلی مـطلوب، شیوه مناسب فکری را برمی‌گزینند. شیوه احترام به همدیگر و حق اظهار نظر و نـقشی کـه بـه عهده هرکس قرار دارد، شیوه تفکر فرد را سامان می‌دهد.
آموزش تخیل و رؤیاپردازی به کودک یکی دیگر از روش‌های پرورش تفکر صحیح است. این خیال‌پردازی باید ارادی و کنترل شده باشد. در حوزه تخیل، آزادی عمل وجود دارد که این باعث ایجاد خلاقیت زمینه‌های مختلف در کودک می‌شود.
تقوی، یکی دیگر از شیوه های رشد تفکر می باشد. در قرآن به این موضوع اشاره شده که « یا ایها الذین آمنوا ان تتقواالله یجعل لکم فرقاناً» خداوند در این آیه می فرماید: ای ایمان آورندگان اگر تقوا پیشه کنید [خدا] برای شما [نیروی] فرقان ( یعنی تشخیص حق از باطل) قرار می دهد. ( انفال/ 29) علامه طباطبایی در تفسیر این آیه آورده اند که « فرقان در رأی و نظر، جدا کردن فکر صحیح از باطل است. همه این ها نتیجه و میوهای است که از درخت تقوی به دست می آید.» این آیه همانطور که در تفسیر آن آمده یادآور می شود که رسیدن به مقام تقوی، نتایجی دربردارد که از جمله آن می توان گفت نوعی توانایی در فرق نهادن بین جنبه های حق و باطل است و فرد به کمک آن می تواند فکر صحیح را از فکر باطل تمیز داده و آنها را تفکیک کند و این مرحله سطح بالایی از قدرت تفکر را شامل می شود.
در مقابل پرسش‌های کودک بهتر است پاسخ مستقیم داده نشده و سؤال با سؤال‌ها پاسخ داده شود تا ذهن کودک پویاتر شده و تفکرش انسجام بیشتری پیدا کند .
نقش مهمی در رشد ذهنی کودکان دارد. اسباب‌بازی‌ها بهتر است معمایی باشند تا باعث ایجاد چالش‌های فکری در کودک شود.»اسباب بازی با ایجاد تنوع در زندگی، درک کودکان از محیط افزایش پیدا می‌کند. وقتی محیط یکنواخت است محرک جدیدی برای تفکر وجود ندارد و تأثیرپذیری کودک از محیط در شرایط جدید بیشتر است. وی در ادامه می‌افزاید: «دکتر علی نقی اقدسی استاد مشاوره دانشگاه در این باره می‌گوید: «آموزش تخیل و رؤیاپردازی به کودک یکی دیگر از روش‌های پرورش تفکر صحیح است. این خیال‌پردازی باید ارادی و کنترل شده باشد. در حوزه تخیل، آزادی عمل وجود دارد که این باعث ایجاد خلاقیت زمینه‌های مختلف در کودک می‌شود.
یکی دیگر از شاهراه‌های رسیدن به تفکر کودکان و تقویت آن نقاشی کردن است. والدین می‌بایست از کودک بخواهند تا اشکال هندسی خاص را ترسیم کرده و این موضوع باعث تمرین فکر کردن در او می‌شود.
برخی از کودکان نسبت به عوامل بیرونی بی‌تفاوت‌تر از سایرین هستند. آموزش پرسشگری به کودکان یکی از راه‌های تقویت حس کنجکاوی در کودکان است.
روش‌های کاربردی تفکر
شکیبایی و حوصله در برابر عقاید و آرای مختلف و بـررسی و گـزینش مـناسب‌ترین عقیده از ویژگیهای شیوه تفکر مطلوب به حساب می‌آید، اغماض و تحمل اندیشه مخالف، رشد قـدرت انـدیشه فرد را روشن می‌نماید. نیازهای اساسی روانی افراد همچون نیاز به محبت، نیاز بـه فـرصت ابـراز وجود،نیاز به احترام، نیاز به امنیت، نیاز به نظم در زندگی، نیاز به هـدف، نـیاز به تسلط به محیط زندگی، نیاز به داشتن وجدان اخلاقی نیاز به تـشکیل خـانواده و ارضـای تمایلات جنسی و اجتماعی،در خانواده‌هایی که روابط اعضای آنها به صورتی معقول و انسانی ظاهر می‌گردد بـه خـوبی تأمین می‌گردد. (2)
آموزش ذهن و بدن
همانطور که افلاطون عقیده داشته که سلامت و تندرستی بسیار در رشد و تفکر سالم مهم است و باید جسم را عادت دهیم تا به اطاعت از روح وادار شود. نظر آگوستین فیلسوف بزرگ مسیحی نیز در تأکید سلامت نگهداشتن بدن و به تبع آن ذهن نیز قابل تأمل است:
« تن خود را به خاطر نجات و رستگاری روح مراقبت کنید. زیرا روح شما در مدام در پی آن است که به ملکوت الهی که از آنجا آمده بازگردد. »
در اسلام نیز به سلامت و تقویت جسم به علت تأثیری که در رشد و بالندگی روح دارد، سفارش و تأکید بسیار شده است. پیامبر اکرم (ص) در این باره می فرمایند:
« تندرستی و فراغت خاطر دو نعمت است که کفران آن کنند. هر که بدنش سالم است و در میان جامعه خویش، امنیت دارد و رزق و روزی خویش را دارد، جهان سراسر از آن اوست.»
همانطور که افلاطون عقیده داشته که سلامت و تندرستی بسیار در رشد و تفکر سالم مهم است و باید جسم را عادت دهیم تا به اطاعت از روح وادار شود. نظر آگوستین فیلسوف بزرگ مسیحی نیز در تأکید سلامت نگهداشتن بدن و به تبع آن ذهن نیز قابل تأمل است:
« تن خود را به خاطر نجات و رستگاری روح مراقبت کنید. زیرا روح شما در مدام در پی آن است که به ملکوت الهی که از آنجا آمده بازگردد. »
در اسلام نیز به سلامت و تقویت جسم به علت تأثیری که در رشد و بالندگی روح دارد، سفارش و تأکید بسیار شده است. پیامبر اکرم (ص) در این باره می فرمایند:
« تندرستی و فراغت خاطر دو نعمت است که کفران آن کنند. هر که بدنش سالم است و در میان جامعه خویش، امنیت دارد و رزق و روزی خویش را دارد، جهان سراسر از آن اوست.»
آرامش ذهن و بدن
ماهیت نیروی اندیشه عاملی است که در شرایط خاص، پرورش و توسعه می یابد و از جمله آن شرایط برخورداری از یک حداقلی از آرامش وجودی است، آرامشی که بر ذهن و بدن توأمان حاکم باشد. زیرا به لحاظ ارتباط متقابل و مؤثر میان روح و بدن، آرامش هر یک بر دیگری نیز اثرگذار است. به همین علت با فراغت یافتن آدمی از دغدغه ای روحر و نیز تنیدگی بدنی، مجالی برای فعال سازی فکر و عمق بخشیدن به آن فراهم می شود. برای فعال سازی فکر، باید نیروهای فکری خود را مدبرانه صف کنیم. به این معنی که اولویت های زندگی را دقیقا بشناسیم و بخش مهم نیروی فکری را به این اولویت ها اختصاص دهیم. این پدیده را که بعضی آن را « اقتصاد روانی » می نامند بیانگر واقعیت مهمی است که بسیاری از آن غافلند.
بیشتر بخوانید: انگیزه-تفکر-و-جسارت-کودکان-ما-به-چه-آموزه-هایی-نیاز-دارند
مدیریت زمان
در ابتدا می توان به این سخن از حضرت علی (ع) اشاره کرد که «هر لحظه ای که می گذرد جزئی از زندگی است. پس تلاش کن این لحظات را جهت سعادت خود بکار بندی»
یکی از صاحب نظران در این زمینه معتقد است برنامه ریزی آینده را به زمان حال می آورد از این رو شما می توانید کاری درباره آن انجام دهید. مفهوم برنامه ریزی این نیست که به انتظار فرصت هایی کامل و آسوده بنشینیم؛ چنین فرصت هایی شاید هرگز فراموش نشود بلکه باید در لا به لای کارها و فعالیت هایمان مترصد آن بنشینیم تا از هر دقیقه ای بتوانیم به نحوی استفاده کنیم.
انظباط روحی
یکی از شیوه های مؤثصر در تقویت فکر برخورداری از انظباط روحی است. انظباط روحی مرحله ای از بالندگی است که آدمی به درستی می داند هدفش چیست و در زندگی چه باید بکند و چگونه می تواند به این خواسته برسد.
انظباط روحی به فرد این امکان را می دهد تا به لحاظ پایبندی به وظیفه بتواند، بر خود، زندگی و مسئولیت هایش، احاطه و تسلط یابد و با رویکردی منطقی با آن ها مواجه شود و همین امر به توسعه توانایی فکری منجر می شود.
یکی از روانشناسان معتقد است: شما نمی توانید همواره رویدادهای دنیای بیرون را کنترل کنید، در حالی که همیشه قادرید آنچه در درون شما می گذرد کنترل کنید. نکته مهمی که والدین باید بیشتر به آن توجه کنند، این است که توانایی انظباط روحی از سنین کودکی قابل ایجاد و تقویت است. بسیاری از اندیشمندان تربیتی نظیر موریس دبس معتقدند که دوره ابتدایی یعنی سالهای کودکی سوم( 6 تا 11 سالگی) زمان بسیار مناسب و مطلوبی برای تشکیل عادات است. از این رو، تلاش برای رسیدن به انظباط روحی، در حقیقت مساعدت به رشد و تقویت قوه فکر تلقی می شود.
در ابتدا می توان به این سخن از حضرت علی (ع) اشاره کرد که «هر لحظه ای که می گذرد جزئی از زندگی است. پس تلاش کن این لحظات را جهت سعادت خود بکار بندی»
یکی از صاحب نظران در این زمینه معتقد است برنامه ریزی آینده را به زمان حال می آورد از این رو شما می توانید کاری درباره آن انجام دهید. مفهوم برنامه ریزی این نیست که به انتظار فرصت هایی کامل و آسوده بنشینیم؛ چنین فرصت هایی شاید هرگز فراموش نشود بلکه باید در لا به لای کارها و فعالیت هایمان مترصد آن بنشینیم تا از هر دقیقه ای بتوانیم به نحوی استفاده کنیم.
انظباط روحی
یکی از شیوه های مؤثصر در تقویت فکر برخورداری از انظباط روحی است. انظباط روحی مرحله ای از بالندگی است که آدمی به درستی می داند هدفش چیست و در زندگی چه باید بکند و چگونه می تواند به این خواسته برسد.
انظباط روحی به فرد این امکان را می دهد تا به لحاظ پایبندی به وظیفه بتواند، بر خود، زندگی و مسئولیت هایش، احاطه و تسلط یابد و با رویکردی منطقی با آن ها مواجه شود و همین امر به توسعه توانایی فکری منجر می شود.
یکی از روانشناسان معتقد است: شما نمی توانید همواره رویدادهای دنیای بیرون را کنترل کنید، در حالی که همیشه قادرید آنچه در درون شما می گذرد کنترل کنید. نکته مهمی که والدین باید بیشتر به آن توجه کنند، این است که توانایی انظباط روحی از سنین کودکی قابل ایجاد و تقویت است. بسیاری از اندیشمندان تربیتی نظیر موریس دبس معتقدند که دوره ابتدایی یعنی سالهای کودکی سوم( 6 تا 11 سالگی) زمان بسیار مناسب و مطلوبی برای تشکیل عادات است. از این رو، تلاش برای رسیدن به انظباط روحی، در حقیقت مساعدت به رشد و تقویت قوه فکر تلقی می شود.
منابع
1. صفری، غلامرضا، نوجوانان و خانواده، تهران ، انشارات ورای دانش،1383، ص 52
2. عصاره، علیرضا، آموزش اولیا ضرورت اعتلای خانواده، تربیت » بهمن 1374 - شماره 105
3. امینه، حمیدرضا، خانواده و تقویت تفکر و اندیشه در فرزندان، پیوند، تابستان 1391، شماره 393
