جایگاه انسان و حقوق افراد در یهودیت

مباحث مختلف شمول گرایی وهمه نگری یهودیان

چکیده:
از نگاه تاریخی، علم و اراده خدا در جهان گسترده ادیان دیگر ایفای نقش می کند و یهودیان از این منظر برای خود رسالت تاریخی قائل هستند. از دیدگاه مابعدالطبیعی یا الهیات محور، تمام ارجاعات به خدا باید به خدای واحد حقیقی اشاره داشته باشد. از منظر وحی نازل شده در سینا، تعالیم و اصول اخلاقی وحی شده در سینا در سراسر جهان شناخته شده است

تعداد کلمات: 1512 کلمه / تخمین زمان مطالعه 12 دقیقه

نویسنده: رضا گندمی نصر آبادی

شمول گرایی را می توان از منظرهای متفاوت تاریخی، مابعدالطبیعی، وحی نازل شده در سینا، قانون طبیعی، دیدگاه انسان‌مدار یا الهیات محور بررسی کرد:
از نگاه تاریخی، علم و اراده خدا در جهان گسترده ادیان دیگر ایفای نقش می کند و یهودیان از این منظر برای خود رسالت تاریخی قائل هستند. از دیدگاه مابعدالطبیعی یا الهیات محور، تمام ارجاعات به خدا باید به خدای واحد حقیقی اشاره داشته باشد. از منظر وحی نازل شده در سینا، تعالیم و اصول اخلاقی وحی شده در سینا در سراسر جهان شناخته شده است. از دیدگاه قانون طبیعی، تعالیم سینا برای همه مردم جهان از طریق ابزار طبیعی فهم و نظم طبیعی شناخته شده است. از دیآگاه انسان مدار یا الهیات محور، خدا به انسان توجه و عنایت دارد و به همین دلیل او را بر صورت خویش افرید.

دربارۀ همه نگری نیز می توان از منظرهای زیر بحث کرد: از دیدگاه الهیات محور، خدا جهانی امت و متعلق به همه انسآنها. از این رو در دسترس نفوس انسان ها است. از دیدگاه انسانی، هسته مشترک تمام آنسانیت تحت نظر خدا امست.

تبلیغ رسالت
خدای کتاب مقدس می خواهد خود را به تمام اقوام بشنآساند. او می خواهد دیگر اقوام بدانند که او همچون خدآیان دروغین نیست. حزقیا در دعای خود می گوید: پس حال ای یهوه خدای ما، ما را از دست او رهایی ده تا جمیع ممالک جهان بدانند که تو تنها یهوه هستی . ‌«و در آن روز خواهید گفت: خداوند را حمد کویید و نام او را بخوآنید و اعمال او را در میان قوم ها اعلام کنید و ذکر نمایید که اسم او متعال می باشد‌».` ‌«این چیز قلیلی است که بنده من بشوی تا اسباط یعقوب را بر پا کنی و ناجیان اسرائیل را بازآوری. بلکه تو را نور امت‌ها خواهم گردآنیه و تا اقصای زمین نجات من خواهی بود،» مقصود از اینکه خدا در میان ملت سناخته شود چیست؛ متفکران دینی در قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم می گویند تصدیق خدا در عدالت جهانی، اخلاق و توحید محض بازتاب یافته است.

ناگفته نماند که در برخی از آیات کتاب مقدس بین قوم اسرائیل، که خدای واحد حقیقی آن را برگزیده، و دیگر ملت هایی که خدآیان دروغین را پرستش می کنند تمایزی قاطع گذاشته شده است. «کلام خود را به یعقوب بیان کرده، و فرائض و دآوری های خویش را به اسرائیل. با هیچ امتی چنین نکرده است و دآوری های او را ندانسته اند»
در نجات جان کسی که در خطر است درنگ نکنید و مانعی بر سر راه نگذارید و با راهنمایی نادرست دیگری را گمراه نکنید. برابری در مقابل قانون نیز موضوع دیگری است که می توان در این خصوص ذکر کرد. «یک قانون خواهد بود برای اهل وطن و به جهت غریبی که در میان شما نزیل شود‌». ربی ناتان می گوید: ‌«یک انسان با تمام آفرینش برابر است ». نظر به اینکه انسان بر صورت خدا خلق شده بی احترامی به او بی حرمتی به خدا محسوب می شود. ربی عقیوا عقیده داشت که ایۀ «همنوعت را به مانند خودت دوست بدار». اصل اساسی و مهم تورات است و از آن این عقیده کلی را استنتاج می کرد که « نباید بگویی حال که من خوار شده ام پس همنوعم نیز با من خوار شود، چون که نفرین شده ام، پس همنوعم نیز مثل من نفرین شود. ربی تنحوما گفت: اگر تو چنین کاری بکنی، بدان که چه کسی را خوار کرده ای، زیرا خدا انسان را به صورت خود آفریده است‌». در مواردی دعای به همنوع نیز سفارش شده است.

در برخی از آیات از خدای قومی و ملی هنگامی سخن گفته می شود که بنی اسرائیل در جنگ با بقیه اقوام هستند. خدا در این وضعیت جنگی جلال و هیبت خویش را به دیگر ملت ها نشدن می دهد. آیه هشت باب یازده یوشع ، و نیز آیه ٤٤ باب ٢١ و باب ٧٦ آیات ٦ - ٧ مزامیر در صدد بیان همین مطلب هستند. در این آیات خدا منجی قوم بنی اسرائیل و ضامن موفقیت ایشان است.

آیات دیگری اسرائیل را عامل آنتقام خدا از دیگر اقوام و ملت ها معرفی می کند. تصور خدای قومی یا ملی مجالی برای مطوح شدن یا سخن گفتن از دین جهانی و همگانی یا به طور کلی ادیان دیکو نمی گذارد. آیه ١.٤ باب ٢٥ کتاب حزقیال بیانکو این معنا است.

بر اساس برخی از متون، گویی فقط بنی اسرائیل خدا دارند و دیگر ادیان به طور موروثی بت پرست اند. بین اقوام بت پرست ساکن دو سرزمین کنعان که باید به آنها حمله کرد، به تاراجشان برد و نابودشدن کرد با اقوامی که فقط از تعهد الهی سر باز زده اند فرو گذاشته شده است.

جایگاه انسان و حقوق افراد در یهودیت
در کتاب مقدس و سنت یهودی بر جایگاه انسان تأکید بسیار شده است. در میشنا آمده است: ‌«آدم تنها افریده شد تا به شما بیآموزد که هر کس جان انسانی را تباه سازد کتاب مقدس دربارۀ او چنین حکم می کند که کویی کل جهان را تباه کرده است، و هر که جان فردی را نجات بخشد، کتاب مقدس دربارۀ او چنین حکم می کند که کویی تمام جهان را نجات داده است ... و نیز آدم خلق شد تا به شما عظمت خدا را بیآموزد: زیرا فردی سکه های بسیاری را با یک قالب ضرب می کند و آنها شبیه هم اند؛ اما خدا هر شخصی را در قالب آدم نقش کرده ، ولی هیچ کس شبیه همتایش نیست. از این رو هر کس باید بگوید: جهان به خاطر من افریده شده است‌».
این متن بر بی همتایی و ارزش هو فرد تأکید دارد. هر کس یک جهان کامل است. ناگفته نماند در برخی از دست نوشته های میشنا اخطار فوق را به این صورت اصلاح کرده اند: ‌«هر کس جان انسانن را در اسرائیل تباه کند ... گویی کل جهان را تباه کرده است‌».

در نجات جان کسی که در خطر است درنگ نکنید و مانعی بر سر راه نگذارید و با راهنمایی نادرست دیگری را گمراه نکنید. برابری در مقابل قانون نیز موضوع دیگری است که می توان در این خصوص ذکر کرد. «یک قانون خواهد بود برای اهل وطن و به جهت غریبی که در میان شما نزیل شود‌». ربی ناتان می گوید: ‌«یک انسان با تمام آفرینش برابر است ». نظر به اینکه انسان بر صورت خدا خلق شده بی احترامی به او بی حرمتی به خدا محسوب می شود. ربی عقیوا عقیده داشت که ایۀ «همنوعت را به مانند خودت دوست بدار». اصل اساسی و مهم تورات است و از آن این عقیده کلی را استنتاج می کرد که « نباید بگویی حال که من خوار شده ام پس همنوعم نیز با من خوار شود، چون که نفرین شده ام، پس همنوعم نیز مثل من نفرین شود. ربی تنحوما گفت: اگر تو چنین کاری بکنی، بدان که چه کسی را خوار کرده ای، زیرا خدا انسان را به صورت خود آفریده است‌». در مواردی دعای به همنوع نیز سفارش شده است.

بیشتر بخوانید: شناخت دانش الهیات

در تورات ٦١٣ حکم آمده است که ٣٦٥ فرمان آن به تعداد روزهای سال شمسی دربارۀ نواهی و ٢٤٨ فرمان آن به تعداد اعضای بدن انسان دربارۀ اوامر است. در مورد تمام قوانین تورات، اگر به کسی فرمان داده شود « آن را نقض کن واإلا کشته می شوی‌» او می تواند آن را نقض کند تا کشته نشود، مگر در مورد بت پرستی، زنای با محارم و ریختن خون. کسی نمی تواند برای حفظ جان خویش مرتکب قتل شود. روزی کسی نزد راوا آمد و به او گفت: « حاکم شهرم به من دستور داده که برو و فلان و فلان را بکش؛ اگر چنین نکنی، تو را خواهم کشت ». راوا به او پاسخ داد: « بگذار او تو را بکشد، ولی مرتکب قتل نشو؛ چه کسی می داند که خون تو سرخ تر است؛ شاید خون او سرخ تر باشد ».

معمولا در کتاب هایی که دربارۀ حقوق بشر در یهودیت نوشته می شود به آیاتی از کتاب مقدس استناد می شود؛ در این مجال به برخی از آنها اشاره می کنیم. در سفر تثنیه آمده است « بر مزدوری که فقیر و مسکین باشد، خواه از برادرانت و خواه از غریبانی که در زمینت در اندرون دروازه های تو باشند ظلم منما ... مبادا بر تو نزد خداوند فریاد برآورد و برای تو گناه باشد ». این قبیل آیات دربارۀ ملت ها و اقوام همسآیه ای است که با بنی اسرائیل هم پیمان بودند. در باب نخست عاموس از مجازات همسایگان اسرائیل (غزه، صور، دمشق، اقوام اشدود، عقرون، ادوم و بنی عمون ) سخن گفته شده است. در آیه ١۵ باب ٣١ کتاب ایوب بر پایه الهیات مبتنی بر خلقت دربارۀ بنده، کنیز و بیگانه حکم شده است: « آیا آن کس که مرا در رحم آفرید او را نیز نیافرید؛ و آیا کس واحد ما را در رحم نسرشت؛».

در باب نخست اشعیا آمده است: «نیکوکاری را بیآموزید و انصاف را بطلبید. مظلومان را رهایی دهید، یتیمان را دادرسی کنید و بیوه زنان را حمایت کنید ». در ارمیا آمده است « بر غریبان و یتیمان و بیوه زنان ظلم ننمایید و خون بی گناهان را در این مکان نریزید ». در حزقیال بعد از آنکه انسان را از بت پرستی برحذر می دارد، می گوید: «زیرا هر کس، چه از خآنهان اسرائیل و چه از غریبانی که در اسرائیل ساکن باشند، که از پیروی من مرتد شده، بت های خویش را در دلش جای دهد...»؛ منظور آیه احتمالا کسانی است که پس از سقوط حکومت شمالی اسرائیل در 721 قبل از میلاد در یهودا ساکن شدند.آیاتی در کتاب مقدس وجود دارد که در آنها به صلح با غیر یهودیان و عدالت در حق آنها سفارش شده است، از جمله : « اینک بندۀ من که او را دستگیری نمردم و برگزیدۀ من که جانم از او خشنود است، من روح خود را بر او می نهم تا انصاف را برای امت ها صادر سازد».

در عصر مسیحیایی تمام امت ها برای تعلیم وسلوک به سوی خاند خدا روان خواهند شد. «زیرا شریعت از صهیون و کلام خداوند از اورشلیم صادر خواهد شد ». خدا در این دوره بر امت ها داوری خواهد کرد. شمشیر هارا برای گاو آهن و نیزه ها را برای اره ها خواهند شکست « و امتی بر امتی شمشیر نخواهد کشید و بار دیگر جنگ را نخواهد آموخت».

منبع: رویکرد یهودیت به ادیان دیگر، رضا گندمی نصر آبادی ، انتشاران دانشگاه ومذاهب ، قم 1394 شمسی

بیشتر بخوانید :
انحصار گرایی یا برگزیدگی بنی اسرائیل
نقش دین در جامعه
خداوند بر بندگانش سخت گیری نمی کند