رقابت تعاونی چین و هند در ایران

چکیده
در حال حاضر، ایران به دلیل داشتن موقعیت جغرافیایی حیاتی در خاورمیانه، تبدیل به کانون توجه هند و چین گردیده است. به اعتقاد نویسنده، منافع مشترکی حمل و نقلی هند و چین در ایران باعث شده است که رقابت استراتژیک دو کشور، تبدیل به یک رقابت تعاونی در ایران گردد. نویسنده معتقد است که اهمیت حیاتی ایران برای ایده کریدور حمل و نقل بین المللی شمال- جنوب هند و طرح «یک کمربند، یک راه» چین، یکی از مهمترین دلایل تلاش ایندو کشور برای پشت سر گذاشتن تحریم های ایران است. نکته حائز اهمیت این است که ایران نباید بین دو کشور یکی را انتخاب کند و هر دو کشور مجبور به رقابت تعاملی با یکدیگر در ایران هستند که همین امر، ایران را تبدیل به پیشرو در رقابت های تعاملی در منافع اقتصادی کرده است. این رقابت تعاملی چین و هند حتی ممکن است برای روابط استراتژیک آنها در دیگر کشورهای غیرهمجوار نیز تداوم داشته باشد.

تعداد کلمات : 1410 / تخمین زمان مطالعه : 7 دقیقه

پتانسیل بندر ایرانی چابهار که از سوی هند، حمایت می شود، بندر گوادار پاکستان که از سوی چین حمایت می شود و فقط 90 مایل از چابهار فاصله دارد را، به چالش کشانده است و این امر نشان دهنده افزایش رقابت جغرافیایی- اقتصادی هند و چین در منطقه است.

در مقابل، چین یکی از بازیگران عمده در عرصه اقتصادی و تجاری ایران از زمان امضای توافق هسته ای در سال 2015 بوده است. این حضور یک دلیل عمده و روشن داشته است و آن این بوده است که ایران، تولید کننده بزرگ کالاهایی است که به رشد اقتصادی چین کمک می کند و از سوی دیگر، ایران، در تقاطع استراتژیکی جغرافیایی از طرح جاه طلبانه «یک کمربند، یک راه» ( BRI) چین قرار دارد.
این روابط همزیستی با گسترش تدریجی فعالیت چین در ایران همراه بود که از به سرعت پس از انقلاب اسلامی ایران در سال 1979 تا زمانی که رژیم تحریم های بین المللی در سال 2006 به اوج خود رسید، شامل می شد.

چین بزرگترین شریک تجاری ایران و بزرگترین وارد کننده نفت ایران است و پکن سرمایه گذاری خود را در بخش های انرژی و حمل و نقل ادامه داد و به دنبال خروج سایر سرمایه گذاران خارجی تحت فشار آمریکا از ایران، به تهران پیشنهاد حیاتی داد. علاوه بر این، جریان فزاینده مستقیم نفت از آسیای مرکزی و به صورت گسترده تر، خاورمیانه ، چین را از تکیه محض بر تنگه مالاکا، رها می سازد که بخش اعظمی از نفت چین در حال حاضر از آنجا می گذرد. ضمن آنکه، اتصال ریلی جدید بین بایانور در منطقه خودمختار مغولستان چین و تهران، نشانه ای است که پکن در مقابل تلاش های موجود به رهبری آمریکا در منزوی کردن ایران، بخصوص با به خطر افتادن منافع این کشور، مخالف است.رد پای اقتصادی هند در ایران در جاه طلبی های جغرافیای سیاسی دهلی نو برای توسعه و بهبود ارتباطات منطقه ای، تقویت امنیت انرژی و دستیابی به بازارهای اروپایی، متمرکز است. قطعه کلیدی استراتژی دهلی نو در کریدور حمل و نقل بین المللی شمال- جنوب، یک فعالیت اقتصادی مشترک است که توسط ایران، روسیه و هند رهبری می شود تا ارتباطات زیربنایی از روسیه تا هند و از ایران تا اقیانوس هند، افزایش یابد. زمانی که این کریدور تکمیل گردد، این راه به هند امکان دسترسی آسان را به منابع انرژی در آسیای مرکزی محصور در خشکی- بسیار سریع تر ازمسیر فعلی از طریق کانال سوئز- فراهم می سازد و کریدورهای تجاری را ایجاد می کند که هند را از طریق روسیه به کشورهای اروپایی متصل می کند که در این صورت به طور کامل  و به طور استراتژیکی از پاکستان عبور خواهد کرد.

به دنبال توافق هسته ای ایران در سال 2015، شکوفایی قرارداد جدید و تنوع روابط تجاری – بخصوص با کشورهای اروپایی- یک مزیت بزرگ برای اقتصاد ایران بوده است. اما تصمیم اخیر دولت ترامپ مبنی بر اعمال مجدد تحریم، بسیاری از این شکوفایی اقتصادی را در معرض خطر قرار داد. ایران برای مواجهه با این تحریم ها، به دنبال جستجوی راهی جهت تقویت قراردادها و حفظ حمایت و سرمایه گذاری های خارجی است. این تلاش های ایران، فرصتی را برای چین و هند فراهم آورده است تا فعالیت خود در ایران را علیرغم اعمال چالش های مهم توسط تحریم های آمریکا، افزایش دهند. سرمایه گذاری که در برابر تحریم ها ادامه یابد، به عنوان یک شاخص رقابت استراتژیک هند و چین در آینده، عمل خواهد کرد.

با توجه به جایگاه حیاتی ایران در استراتژی های منطقه ای هر دو کشور، این امر لازم است که چین و هند حضور فعالانه خود را در ایران علیرغم اختلاف دیدگاه هایشان، ادامه دهند. در حالی که هند هدف سرمایه گذاری خود را در کریدور بین المللی حمل و نقل شمال- جنوب قرار داده که با آرزوهای اقتصادی و امنیتی بلند بالای این کشور، گره خورده است، پکن استراتژی وسیع تری برای دستیابی به هدف مشابه، در پیش گرفته است. مشارکت چین شامل سهم گیری این کشور در میدان های گازی و نفتی، گسترش اعتبار نیروگاه ها و ساخت و مدرنیزاسیون راه آهن ها در میان دیگر امتیازات، می شود. علاوه بر باز نگه داشتن حفره های نفتی، این سرمایه گذاری ها جریان مواد خام به چین و کالاهای مصرفی را از چین به ایران، فراهم می سازد. این دو روش سرمایه گذاری در ایران، ممکن است در سبک و اهداف با یکدیگر متفاوت باشد، اما آنها متقابلا انحصاری نیستند.

تهران نباید بین سرمایه گذاری چین و هند، انتخاب کند. در واقع، فرصت های فزاینده ای برای همکاری محدود در ایران بین دو کشور وجود دارد تا به طور کلی روابط رقابتی داشته باشند.
برخلاف رقابت بزرگی که بر قدرت نسبی سیاسی یا نظامی متکی است، روابط اقتصادی با یک قدرت منطقه ای، از حضور دیگران ممانعت نمی کند. تهدید تحریم های جدید، این فرصت را برای ایران فراهم کرده تا سرمایه گذاری مشارکتی هند و چین را در کشور برای مدرن کردن و به روز رسانی بخش های مختلف خود، افزایش دهد.

برای جلوگیری از عدم قطعیت سرمایه گذاری هند، تهران پیش از این، از سرمایه گذاران چینی برای چابهار دعوت کرده است و ایده ارتباط و رقابت بندرهای گوادار و چابهار را مطرح کرده است. پیشرفت های اخیر مانند آنچه اتفاق افتاده است، هند و چین را مجبور به همکاری با یکدیگر در مجاورت هم می کند؛ چه آنها بخواهند و چه نخواهند.

تغییر پارادایم در روابط چین و هند از رقابت سنتی به همزیستی یکپارچه، به معنای آن نیست که روح رقابت در روابط هند و چین در ایران غایب است، بلکه رقابت بُعد مسلط آینده این همکاری خواهد بود. معرفی یک جنبه مبادله ای برای همکاری، همانند آنچه در ایران اتفاق می افتد، این واقعیت را نشان می دهد که رقابت از طریق ابزار اقتصادی انحصاری نیست. در این شیوه، ایران پیشرو رقابت تعاملی در امور اقتصادی- جغرافیایی است.