نوروز و جاودانگی اساطیر (قسمت سوم)

جشن‌های پایان سرما در اساطیر هندی

چکیده:
این مقاله ارتباط روایی و معنایی آیین نوروز را با اسطوره‌های سایر اقوام باستانی می‌سنجد. در این جستار، آیین‌های مرتبط با پایان فصل سرما در میان این اقوام از نظر زمانی و ارتباط با اول بهار بررسی شده است و فرایند چگونگی تبدیل این آیین‌ها به جشن‌های اول بهار و تأثیر آنها بر شکل‌گیری نوروز به شیوه کنونی مورد مطالعه قرار می‌گیرد.

تعداد کلمات: 1193 کلمه / تخمین زمان مطالعه: 5 دقیقه

نویسنده: محمدرضا رضایی

هولی (1) با جشن رنگ‌ها یکی از بزرگترین و قدیمی‌ترین جشن‌های هند است که همه ساله برگزار می‌شود و نشان دهنده زنده شدن طبیعت و فرارسیدن فصل بهار و پیروزی نیکی بر بدی است. مردم از تمام طبقات اجتماعی با پاشیدن آب‌های رنگی یا پودر رنگی به یکدیگر این آیین را با شور و شادی برگزار می‌کنند. بر طبق متون ودا "پرواتی (2)"، دختر "هیمالایا (3)" که سخت دلبسته شیوا (4) بود، دوست داشت با او وصلت کند، اما شیوا که یک "مهایوگی (5)" بود، توجهی به او نشان نمی‌داد/ "گاما (6)" "کاما (7)" برای اینکگه شیوا را عاشق پرواتی کند، حواس او را پرت کرد. شیوا بر او خشم گرفت و بی درنگ این خدای کمان دار (کاما) را به تلی از خاکستر تبدیل کرد. شیوا بعدها با شفاعت پرواتی زندگی را به کاما برگرداند. براساس روایت دیگری، هولی همان شیطان مونث "پوتانا (8)" است که در "سریماد بهاگاواتا (9)" نقل شده است. او سعی کرد با گذاشتن سینه زهرآگین‌اش در دهان کریشنا (10)او را از پا در آورد. کریشنا که می‌دانست با چه کسی سروکار دارد، چنان محکم سینه‌ی یوتانا را مکید که جان از بدنش خارج شد (نک). این افسانه‌ی مشهور اضافه می‌کند که بدن مرده ناپدید شد و به همین دلیل به علن نبود جسم او گاوچرانان "ماتهورا(11)" تمثال او را سوزاندند.
در مصرباستان زندگی روزمره وابسته به رود نیل بود. بر همین اساس جشن‌های آغاز سال نو وابسته به ظهور ستاره شعرای یمانی یا همان شباهنگ بود که پس از یک غیبت هفتاد روزه در اواسط ماه جولای درست قبل از طغیان رود نیل اتفاق می‌افتاد. بر همین اساس، کشاورزان می‌توانستند پیش‌بینی کنند که محصولات امسال چه وضعیتی خواهد داشت. این جشن "ویت رن پت " نام داشت که به معنای آغاز سال نو است. شروع سال جدید جوان سازی و نوشدن طبیعت و تولد دوباره محسوب می‌شد و به همین دلیل با رسوم مذهبی و فستیوال‌های مختلف جشن گرفته می‌شد
از آن به بعد ناحیه ماتهورا، زادگاه کریشنا، مکان اصلی برگزاری جشن هولی شد. براساس اساطیر ویشنویسم، روزگاری شاه مقتدری به نام "هیرانیاکاشیپو" بر زمین حکمفرمایی می‌کرد. او به دلیل توبه از طرف "برهما (12)" موهبتی بزرگ داشت و این بود که کشته نمی‌شد. او از برهما خواسته بود که در طول روز یا شب، در داخل خانه یا خارج، بر روی زمین یا در آسمان، از سوی یک انسان و یا حیوان کشته نشود. تکبر او به حدی بود که دعوی خدایی کرد و به مردم فرمان داد تا او را بپرستند. اما "پراه لادا (13)" تنها پسر شاه از پذیرفتن پدرش به عنوان خدا امتناع کرد زیرا او فقط به "راما"، یکی از صور تجلی ویشنو (14)اعتقادی راسخ داشت و به قولی، فدایی لرد ویشنو محسوب می‌شد. شاه برای پسرش به انواع تنبیه‌های خشن متوسل شد و حتی کمر به قتل او بست. اما هر بار پراه لادا نام ویشنو را بر زبان می‌آورد و نجات پیدا می‌کرد. سرانجام "هولیکا (15)" عمه پراه لادا نام پادشاه پیشنهاد کرد که او را زنده زنده در آتش بسوزاند. وقتی آتش زبانه کشید، هولیکا پسر پادشاه دریافت که فرزند نجات یافته اما عمه اش در آتش هلاک شده است. بعد لرد ویشنو به صورت ناراسیما (16)(نیمه انسان و نیمه شیر) درآمد و هیرانیاکاشیو را در هنگام غروب (که نه روز و نه شب بود)، بر روی پله‌های ایوان خانه اش (که نه در داخل بود و نه در خارج) کشت. در دامان خود (که نه در آسمان و نه بر روی زمین) و به او با چنگال خود صدمه زد. سوختن هولیکا به عنوان هولی جشن گرفته می‌شود (نک. ایونس، 1373).

بیشتر بخوانید: جامعه شناسی نام‌های تاریخ اسلام

هولی در پایان زمستان جشن گرفته می‌شود، در آخرین شبی که ماه کامل است در ماه قمری فلاگونا، (فلاگون یا پورنیما )(17) که معمولاً مطابق با اسفند ماه ایرانی می‌باشد. در بسیاری از مناطق، هولی در حدود دو روز طول می‌کشد. یکی از بزرگترین آداب و رسوم هولی سست شدن ساختارهای تشریفاتی است، که به طور معمول شامل سن، جنس، وضعیت، و طبقه است. هولی شکاف گسترده بین طبقات اجتماعی را می‌بندد و هندوها را به هم نزدیک می‌کند. همه با هم، غنی و فقیر، زن و مرد، از حضور یکدیگر در این روز شاد لذت می‌برند. علاوه بر این، هولی سختی هنجارهای اجتماعی را کاهش می‌دهد. هر سال، هزاران نفر از هندوها در جشنواره هولی شرکت می‌کنند. هولی اهداف بسیاری دارد که اول و مهمتر از همه، جشن آغاز فصل بهار است.

جشن‌های پایان سرما در مصرباستان
در مصرباستان زندگی روزمره وابسته به رود نیل بود. بر همین اساس جشن‌های آغاز سال نو وابسته به ظهور ستاره شعرای یمانی یا همان شباهنگ بود که پس از یک غیبت هفتاد روزه در اواسط ماه جولای درست قبل از طغیان رود نیل اتفاق می‌افتاد. بر همین اساس، کشاورزان می‌توانستند پیش‌بینی کنند که محصولات امسال چه وضعیتی خواهد داشت. این جشن "ویت رن پت (18)" نام داشت که به معنای آغاز سال نو است. شروع سال جدید جوان سازی و نوشدن طبیعت و تولد دوباره محسوب می‌شد و به همین دلیل با رسوم مذهبی و فستیوال‌های مختلف جشن گرفته می‌شد (نک. ریچارد، 1950).

پی نوشت‌ها:
1-Holi
2- Pavati
3- Himalaya
4- Shiva
5- Mahayogi
6- Kama
7- Putana
8- Srimad Bhagavata
9- Krishna
10- Mathura
11- Hiranyakashipu
12- Brahma
13- Prahlada
14- Vishnu
15- Holika
16-Narasimha
17- Purnima
18- Wepet renpet

منابع فارسی:
آنه ساکی، ماساهارو (1379): دین شینتو، ترجمه‌ی ع. پاشایی، هفت آسمان، سال دوم، شماره 5.
ارهارت، اچ، بایرون (1384): دین ژاپن: یکپارچگی و چندگانگی، ترجمه ملیحه معلم، تهران، انتشارات سمت.
ایونس، ورونیکا (1373): شناخت اساطیر هند، ترجمه‌ی با جلال فرخی- تهران، اساطیر، چاپ اول.
بهار، مهرداد (1378): پژوهشی در اساطیر، تهران: انتشارات آگه.
جلالی مقدم، مسعود (1380): سه گام کیهانی رساله در آیین ویشنوپرستی دین هندویی، تهران، نشر مرکز.
خیام، عمر (1312): نوروزنامه، به تصحیح مجتبی مینوی، تهران: انتشارات کاوه.
ذکرگو، امیرحسین (1377): اسرار اساطیر هند (خدایان ودائی)، تهران، فکر روز.
رجب زاده،‌هاشم و یوکوفوجیموتو (1391): نوروز و بهار در شعر قدیم ژاپن، تهران، پژوهشکده علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
روح‌الامینی، محمود (1383): آیین‌ها و جشن‌های کهن در ایران امروز؛ تهران، انتشارات آگه.
شونزو، ساکاماکی (1380): شینتو، قوم‌مداری ژاپنی، جان ژاپنی، بنیادهای فلسفه و فرهنگ ژاپنی، ویراسته چارلز ای. مور، د ترجمه ع. پاشایی، تهران، مؤسسه نگاه معاصر.
فرامکین، گرگوار (1372): باستان‌شناسی در آسیای میانه، ترجمه صادق ملک شهمیرزادی، تهران، مؤسسه چاپ و انتشارات وزارت امور خارجه.
کریستین سن، آرتور (1377): ایران در زمان ساسانیان؛ ترجمه رشید یاسمی؛ تهران، دنیای کتاب.
مسکوب، شاهرخ (1354): سوگ سیاوش، تهران، انتشارات خوارزمی.
References:
Frazier, Jessica (2011(: The Continuum companion to Hindu studies, London, Continuum, Pages 1-15.
Danielou,Alain)(1991): The myths and gods of India. Inner Traditions, Vermont, USA.
luckenbill, D.D. (1908). "The Temples of Babylonia and Assyria". The American Journal of Semitic Languages and Literaturess 24(4): 291-322.
Richard, Anthony Parker (1950): The calendars of ancient Egypt. Chicage press, Chicago.

منبع:
مردم شناسی نوروز، (مجموعه مقالات همایش ملی نوروز، میراث صلح)، علیرضا حسن زاده ، مهدی حشمتیان تهران: پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری، چاپ کهن نوبنت اول 1394

بیشتر بخوانید:
آداب و رسوم نوروز
رویکردهای امروزی جامعه شناسی
نوروز از نگاه شریعت