افشای استثمار (قسمت دوم)

چکیده:
تقسیم تاریخ به دوره های باستان، قرون وسطی و دوران جدید با محدودیت و توضیحات فراوان فقط در مورد تاریخ اروپا، آنهم بنابر دلایل سیاسی و نه علمی صورت میگیرد. با قاطعیت می توان گفت که این تقسیم بندی حتی در مورد کشورهای اروپایی نیز مبهم و سست است.
 
تعداد کلمات: 1739 کلمه / تخمین زمان مطالعه: 8 دقیقه

 نویسنده: شاپور رواسانی

تمدن مراحلی از رشد اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی و چگونگی شرایط عام زندگی مادی و معنوی جوامع انسانی در طول تاریخ است که در همه سرزمینها و در میان همه اقوام جهان به اشکال مختلف رشد کرده و می کند. هر جامعه تمدن خود را دارد که ممکن است در رابطه ای کاملا دقیق و نزدیک و حتی یکسان با تمدن جوامع دیگر باشد یا نباشد؛ روند پیدایش و رشد تمدن در جوامع انسانی از بدو تشکیل جوامع آغاز شده و ادامه دارد. اشتباه و کاملا غلط است اگر پیدایش و رشد تمدن را در جوامع اروپایی در دو یا سه قرن اخیر محدود کنیم.
 
لازم است به این نکته اساسی اشاره شود که حق حیات همه انسانها در همه جوامع و در همه دوره های تاریخی و همه شیوه های تولید و همه سرزمینها امری بدیهی است و این حق مسلم تمام زمینه های فرهنگی، سیاسی، اقتصادی همه انسانها در همه ادوار تاریخ را در برمی گیرد. موضوع اصلی جامعه مدنی ورای همه تعریفات دفاع از حق حیات انسان در برابر عوامل و سازمانهای اجتماعی است که چنین حقی را ضایع می کنند؛ لذا در هر جامعه معین و در دوره معینی باید نشان داد که چه کسانی و چرا و چگونه به حق حیات انسانهای دیگر تجاوز میکنند و چگونه می توان از این حق دفاع نمود. جامعه مدنی را نمی توان در یک جامعه ایجاد کرد. تاریخ مبارزات ضد ستم توده های محروم در همه ازمنه تاریخی و در همه سرزمینها، پیدایش و ظهور نظریات اجتماعی ضد ستم و ضد سلطه طبقات حاکم ثابت می کند که جامعه مدنی در همه جوامع انسانی سازمان یافته به شکلی و با محتوای خاص اجتماعی وجود داشته و دارد. آنچه مورد بحث و بررسی است حدود و ثغور آن در جوامع مختلف و محتوای اجتماعی و طبقاتی آن است که در شیوه های تولید متفاوت می باشد. دولت هم چیزی خارج، کنار یا بالای جامعه انسانی نیست و جزئی از بافت اجتماعی و طبقاتی آن است. دولت، انسانها و طبقات را نمی سازد، بلکه انسانها و طبقات دولت را می سازند. تغییر ساختار دولت فرع و نتیجه تحولات فرهنگی و تغییرات اقتصادی و سیاسی در جامعه است. تحولات فرهنگی در جامعه مدنی می تواند موجب تغییرات اقتصادی و سیاسی و لذا تغییر ساختار طبقاتی دولت و حکومت گردد. اهمیت جامعه مدنی نیز در همین است. با توجه به آنچه آمد، روشن می گردد که در تعریف جامعه مدنی» - بمانند سایر مفاهیم اجتماعی - نمی توان از بررسی طبقاتی جوامع، وجود اختلاف و جنگ طبقاتی و در دوران ما از بررسی کلنیالیسم و استعمار سرمایه داری طفره رفت و صرف نظر نمود. در این رابطه همچنین باید توجه داشت که حقوق بشر، به حقوق سیاسی و فرهنگی محدود نمی شود و حقوق اقتصادی را نیز در بر می گیرد، زیرا اگر چنین نباشد حقوق سیاسی و فرهنگی نیز محتوای اجتماعی خود را از دست می دهد.
 در فرهنگ سرمایه داری، جامعه مدنی سرمایه داری در رابطه ای مستقیم با دمکراسی، سکولاریزم، اقتصاد، فردگرایی و پلورالیسم سرمایه داری قرار دارد. ذکر پسوند سرمایه داری برای هر یک از مفاهیم اجتماعی که ذکر شد ضروریست؛ زیرا این مفاهیم و مقولات اجتماعی در شیوه های تولید دیگر، و در فرهنگ ضد سرمایه داری تعاریف و مصادیق متفاوتی دارد.
اغلب صاحب نظراتی که بررسی تاریخ جامعه مدنی را از یونان (آتن) آغاز می کنند، این حقیقت تاریخی را ناگفته می گذارند که جامعه آتنی، جامعه ای بود براساس برده داری و در آن فقط مردان بالغ آتنی که قادر به حمل اسلحه بودند و بضاعت مالی داشتند شهروند محسوب می شدند و حقوق اجتماعی و سیاسی داشتند. زنان آتنی اصولا شهروند محسوب نمی شدند تا حقوق اجتماعی و سیاسی داشته باشند و بردگان که تعدادشان نزیک به ده برابر ساکنان آتن بود اصولا انسان به شمار نمی آمدند تا چه برسد به شهروند بودن و برخوردار شدن از حقوق اجتماعی و سیاسی تعریف جامعه مدنی با تعریف دمکراسی رابطه ای دقیق و نزدیک دارد. دمکراسی به معنای حاکمیت مردم است اما در هر شیوه تولید و ساختار اجتماعی این سؤال مطرح می گردد که مراد از «مردم» کدام گروههای انسانی است، و آیا حاکمیت مردم محدود است با همه زمینه های اجتماعی را در بر میگیرد.
 
تا به طور دقیق مشخص نگردد که در جامعه معین و در چارچوب شیوه تولید معین مراد از «مردم» و «حاکمیت» چیست، معلوم نخواهد بود که مراد از جامعه مدنی چه می تواند باشد.
گروهی از صاحب نظران نیز جامعه مدنی را به عنوان نظریه ای که در «دوران جدید» و در غرب» ابراز و شکوفا شده مطرح می نمایند و ناگفته می گذارند که مراد از «دوران جدید» و غرب» چیست.
تقسیم تاریخ به دوره های باستان، قرون وسطی و دوران جدید با محدودیت و توضیحات فراوان فقط در مورد تاریخ اروپا، آنهم بنابر دلایل سیاسی و نه علمی صورت میگیرد. با قاطعیت می توان گفت که این تقسیم بندی حتی در مورد کشورهای اروپایی نیز مبهم و سست است. در توضیح و تشریح جامعه مدنی در اروپا درست آن است که گفته شود شکوفایی آن مقارن با پیدایش و رشد و شکوفایی شیوه تولید سرمایه داری در آن قاره و در چارچوب اقتصادی، سیاسی و فرهنگی این شیوه تولید و محصول در برخورد همه جانبه طبقه نوپای سرمایه داری تجاری - صنعتی با طبقه فئودال حاکم و کلیسای کاتولیک بوده است تا ربط این نظریه با شیوه تولید و بافت اجتماعی ناشی از آن روشن گردد. بکار بردن کلمه «غرب» در بررسیهای سیاسی و فرهنگی خالی و دور از اشکال و ابهام نیست. در جوامع اروپای غربی از بدو پیدایش و رشد شیوه تولید سرمایه داری به علت پیدایش طبقات جدید اجتماعی و قرار گرفتن طبقه نوپای سرمایه دار نخست در برابر طبقه فئودال و سپس در مقابل طبقه کارگر صنعتی، دو فرهنگ کاملا متضاد به وجود آمده و رشد یافته است: فرهنگ سرمایه داری که نظریات فلسفی، سیاسی و اقتصادی و مذهبی، مدافع این شیوه تولید و استعمار سرمایه داری را در بر می گیرد و فرهنگ ضد سرمایه داری که در همه زمینه ها سرمایه داری را رد می کند.
 
با وجود تضادهای درونی هر یک از این دو فرهنگ، اختلاف و تفاوت آنها با هم را می توان به خوبی نشان داد و این بدان معناست که فرهنگ غرب» یکپارچه نیست.